ՏՕՆ ՎԵՐԱՓՈԽՄԱՆ Ս. ԱՍՏՈՒԱԾԱԾՆԻ

Խա­ղո­ղօրհ­նէ­քի ա­րա­րո­ղու­թիւնը սեր­տօ­րէն կա­պ-ւած է Տի­րա­մօր Վե­րա­փոխ­ման տօ­նին հետ, ա­պա ա­նի­կա մաս­նա­ւոր կապ մը չու­նի ե­կե­ղե­ցա­կան վար­դա­պե­տու­թեան հետ, այլ ա­ւան­դու­թիւն մըն է, որ կու գայ հե­թա­նոս մեր պա­պե­րէն, ո­րոնք, երբ բեր­քը կը հաս­նէր, հա­սուն­ցած ա­ռա­ջին բա­ժի­նը կը նուի­րէին աս­տուած­նե­րուն։ Գրի­գոր Լու­սա­ւո­րիչ հե­թա­նո­սա­կան շատ տօ­ներ որ­դեգ­րած է մեր ե­կե­ղեց­ւոյ ծի­սա­կա­տա­րու­թեան մէջ՝ տա­լով ա­նոնց քրիս­տո­նէա­կան ե­րանգ:

Կա­րե­լի չէ հաս­տա­տել, թէ ո՛ր թուա­կան­նե­րէն Խա­ղո­ղօրհ­նէ­քը մուտք գոր­ծած է մեր ե­կե­ղե­ցա­կան ա­րա­րո­ղու­թեանց մէջ, սա­կայն յստակ գի­տենք, որ Խա­ղո­ղօրհ­նէ­քի ա­ղօթ­քը յօ­րի­նած է Ներ­սէս Շնոր­հա­լի հայ­րա­պե­տը (1102-1173):

Հայ ժո­ղո­վուր­դի ա­մե­նա­սի­րե­լի սրբու­հի­նե­րէն է Տի­րա­մայ­րը. բազ­մա­թիւ ե­կե­ղե­ցի­ներ Տի­րա­մօր ա­նու­նով կա­ռու­ցուած են Հայաս­տանի եւ Սփիւռ­քի տա­րածք­նե­րուն, իսկ բո­լոր ե­կե­ղե­ցի­նե­րու կեդ­րո­նա­կան խո­րա­նին նկա­րը Աս­տուա­ծա­մայրն է՝ գրկած մա­նուկ Յի­սու­սը:

Ինչ­պէս ար­տօ­նուած չէր խնձոր ու­տե­լը մին­չեւ Վար­դա­վառ, այն­պէս ալ ար­տօ­նուած չէր խա­ղող ու­տել մին­չեւ օ­գոս­տո­սի 15-ին նա­խոր­դող կամ յա­ջոր­դող Կի­րա­կի օ­րը՝ Խա­ղո­ղօրհ­նէ­քի տօ­նը։

Աշ­խար­հի բազ­մա­թիւ ժո­ղո­վուրդ­նե­րու մօտ ա­ւան­դա­բար պահ­պա­նուած սո­վո­րու­թիւն կայ հա­սուն­ցած ա­ռա­ջին բեր­քը, ա­ռա­ջին պտուղ­նե­րը զո­հա­բե­րել ուխ­տա­վայ­րի եւ յե­տոյ միայն կա­րե­լի էր ու­տել։ Հա­յե­րուն մօտ տար­բեր տօ­նե­րու զո­հա­բե­րուող ու­տե­լիք­նե­րէն էին հաւ­կի­թը՝ Զա­տի­կին, կաթ­նո­վը՝ Համ­բար­ձու­մին, հաս­կեր ու խնձոր՝ Վար­դա­վա­ռին, հա­տե­ղէն­նե­րը՝ Նոր տա­րիին, չոր ու թարմ զա­նա­զան պտուղ­ներ՝ Տեառ­նըն­դա­ռա­ջին եւ Ս. Սար­գի­սին, իսկ խա­ղո­ղին կամ խա­ղո­ղա­քա­ղի սկիզ­բին նուի­րուած էր յա­տուկ տօն՝ «Խա­ղո­ղօրհ­նէ­ք»։

Քրիս­տո­նէու­թեան շրջա­նին ընդ­հան­րա­ցած սո­վո­րու­թիւն էր ա­ռա­ջին խա­ղո­ղի ող­կոյզ­նե­րը քա­հա­նա­յին օրհ­նել տալ։ Խա­ղո­ղօրհ­նէ­քի տօ­նա­կա­տա­րու­թիւ­նը տար­բեր շրջան­նե­րու մէջ ո­րոշ տար­բե­րու­թիւն­ներ ու­նէր։ Օ­րի­նակ, Քե­սա­պի մէջ Շա­բաթ օ­րը բո­լոր թո­նիր­նե­րը կը վա­ռէին, եւ կի­նե­րը ձէ­թով բո­կեղ կը թխէին, բո­կե­ղին բոյ­րը կը դառ­նար տօ­նի ու­ղե­կի­ցը

Կի­րա­կի ա­ռա­ւօ­տեան տղա­մար­դիկ խա­ղող, կի­նե­րը բո­կեղ կը տա­նէին ե­կե­ղե­ցի։

Դար­ձեալ Քե­սա­պի մէջ, Կի­րա­կի ան­պայ­ման սմբու­կով ու սի­սե­ռով ճաշ կ՚ե­փէին։ Այս սմբու­կը սո­վո­րա­բար տա­րուան ա­ռա­ջին բեր­քը կ՚ըլ­լար։ Այն­քան տա­րա­ծուած էր այս ճա­շա­տե­սա­կը, որ շրջա­կայ­քի թուր­քե­րը Աս­տուա­ծած­նի տօ­նը «Պա­տըն­ճան պայ­րա­մ» կը կո­չէին։

Հա­յաս­տա­նի տար­բեր շրջան­նե­րու մէջ տե­ղա­ցի­նե­րը օ­րե­րով կը պատ­րաս­տուէին օ­գոս­տո­սեան ուխ­տագ­նա­ցու­թեան, իսկ բուն տօ­նին օ­րը մտե­րիմ­ներ, ծա­նօթ­ներ, ազ­գա­կան­ներ նա­խա­պէս ընտ­րե­լով ի­րենց տօ­նա­կան ուխ­տա­վայ­րը՝ ճամ­բայ կ՚իյ­նա­յին, եր­բեմն ամ­բողջ գի­շեր մը քա­լե­լով, որ­պէս­զի ա­րե­ւա­ծա­գը դի­մա­ւո­րեն նշա­նա­կուած վայ­րին մէջ։

Ա­ռա­ւօ­տեան ուխ­տա­վայր հա­ւա­քուած բազ­մու­թիւ­նը ա­րե­ւա­ծա­գը կը դի­մա­ւո­րէր տօ­նա­կան տրա­մադ­րու­թեամբ, խնջոյ­քի պատ­-րաս­տու­թիւն­նե­րով։ Մինչ մե­ծե­րը մա­տաղ­ներ կ՚ը­նէին, սե­ղան կը պատ­րաս­տէին, ե­րի­տա­սարդ­նե­րու խումբ մը լախ­տի, ըմբ­շա­մարտ, գօ­տե­մարտ եւ այլ խա­ղեր կը կազ­մա­կեր­պէր, ու­րիշ խումբ մը կը պա­րէր։ Կէ­սօ­րին խում­բե­րով կը նստէին խնջոյ­քի. սե­ղա­նը ճո-­խա­ցուած կ՚ըլ­լար հա­մա­դամ կե­րա­կուր­նե­րով, ա­ռատ միր­գով, կաթ­նա­սե­րով, գա­թա­յով, հալ­ւա­յով եւ ան­շուշտ՝ մա­տա­ղի մի­սով։ Յատ­կա­պէս խնա­մի­նե­րը խիստ պար­տա­ւո­րուած էին զի­րար պատուել նոր պտուղ­նե­րով, իսկ նո­րապ­սակ հար­սը կամ նշա­նուած աղ­ջի­կը ա­մու­սի­նին կամ փե­սա­ցուին ազ­գա­կան­նե­րէն կը ստա­նար մե­ծա­քա­նակ սկու­տեղ­ներ, միր­գեր եւ այլ նուէր­ներ։

Քե­սա­պի մէջ ուխ­տագ­նա­ցու­թիւ­նը կը սկսէր Կի­րա­կի ե­րե­կո­յեան, երբ մա­տաղ­նե­րը կ՚օրհ­նուէին ու կը զե­նուէին։ Իսկ ա­ւան­դա­կան հա­րի­սա­յի պղնձեայ կաթ­սա­նե­րը կը շա­րուէին ծա­ռե­րուն տակ, ուր­կէ կը փչէր զուռ­նան, կը թնդար թմբու­կը, եւ մին­չեւ լոյս շուրջ­պա­րը կը դառ­նար։

Եր­կու­շաբ­թի ա­ռա­ւօտ տե­ղի կ՚ու­նե­նար հան­դի­սա­ւոր պա­տա­րագ։ Պա­տա­րա­գող ե­կե­ղե­ցա­կա­նը կ՚օրհ­նէր հա­րի­սան, որ կը բաժ­նուէր ուխ­տա­ւոր­նե­րուն։ Խնջոյ­քը, կե­րու­խու­մը, զուռ­նան ու պա­րը կը տե­ւէին մին­չեւ ե­րե­կոյ։ Առ­հա­սա­րակ այս տօ­նը լիա­բուռն, ան­կաշ­կանդ ու­րա­խու­թեան դրսե­ւո­րում էր, նուա­զա­գոյն պար­տա­ւո­րու­թիւն­նե­րով։

Յա­ջորդ Եր­կու­շաբ­թի մե­ռե­լոց էր։