ՍՈՒՐԲ ԷՋՄԻԱԾԻՆ՝ ՄԱՅՐ ՏԱՃԱՐ

Հայաստանեայց Առաքելական Եկեղեցւոյ աշխարհացրիւ հօտը այսօրուան դրութեամբ կը դիմաւորէ բացառիկ շաբաթ մը, որու իւրաքանչիւր օրը զանոնք պիտի առաջնորդէ դէպի Սրբալոյս Միւռոնի օրհնութեան եւ Սուրբ Էջմիածնի Մայր Տաճարի վերաօծման արարողութիւնները։ Հոգեւոր խոր ապրումներով, ուրախութեամբ համակուած շրջան մըն է այս մէկը, որ կը բնորոշուի Մայր Աթոռ Սուրբ Էջմիածնի շուրջ համախմբուածութեան գաղափարով։

Այսօրուընէ սկսեալ, թերթիս առաջին էջը ամբողջ շաբաթ մը յատկացուած պիտի ըլլայ այս պատմական սրբազան արարողութիւններուն վերաբերեալ խորհրդածութիւններու։

*

«Եկեղեցի» բառը լատիներէնի թարգմանուած է յունարէնէ՝ երկու բառերով. խորհուրդ. «mysterium» եւ սուրբ խորհուրդ. «sacramentum»։

Յետագայ մեկնաբանութեան մէջ «սուրբ խորհուրդ» եզրը կ՚արտայայտէ աւելի տեսանելի նշանը փրկութեան թաքնուած իրականութեան, որ նշանակուած է «խորհուրդ» եզրով։ Այս իմաստով, Քրիսոտս Ի՛նքն է փրկութեան խորհուրդը. Քրիստոսէ զատ չկա՛յ ուրիշ խորհուրդ։ Անոր սուրբ եւ սրբարար մարդկութեան փրկչական գործը սուրբ խորհուրդն է փրկութեան, որ կը յայտնուի եւ կը գործէ Եկեղեցւոյ սուրբ խորհուրդներուն մէջ՝ զորս արդէն կը կոչուին «սուրբ խորհուրդներ»։

Եկեղեցին Քրիստոսի մէջ՝ կերպով մը սուրբ խորհուրդն է, այսինքն միանգամայն նշանը եւ գործիքն է թէ՛ Աստուծոյ հետ իր սերտ միութեան եւ թէ համայն մարդկային ցեղին միասնականութեան։

Աստուծոյ հետ մարդոց սերտ միութեան սուրբ խորհուրդը ըլլալ. ասիկա՛ է առաջին նպատակը Եկեղեցւոյ։ Քանի որ մարդոց միջեւ հաղորդութիւնը կ՚արմատաւորուի Աստուծոյ հետ «միութեան» մէջ, ապա ուրեմն Եկեղեցին նաեւ մարդկային ցեղին միութեան սուրբ խորհուրդն է։ Այս միութիւնը անոր մէջ արդէն իսկ սկսած է, քանի որ ան կը համախմբէ «ամէն ազգի, ցեղի, ժողովուրդի եւ լեզուի». (ՅԱՅՏՆՈՒԹԻՒՆ Է 9)։

Ուստի, «Եկեղեցի» բառը կը նշանակէ «համակոչում»։ Ան կը նշէ համախմբումը այն մարդոց՝ զորս Աստուծոյ Խօսքը կը համակոչէ կազմելու համար Աստուծոյ ժողովուրդը, մարդիկ որոնք սնանելով Քրիստոսի Մարմինով, իրենք եւս Քրիստոսի Մարմին կը դառնան։ Այս առումով, Եկեղեցին Աստուծոյ ծրագրին միաժամանակ ուղին եւ նպատակն է։ Եկեղեցին երկինքի փառքին մէջ իր լրումին պիտի հասնի իբրեւ երկրի վրայ բոլոր փրկանաւորուածներուն համախմբումը։

Եկեղեցին առաքելական է, որովհետեւ հիմնուած է առաքեալներուն վրայ, եւ ասիկա երրեակ նշանակութեամբ.

ա- Ան կառուցուած է եւ կը մնայ կառուցուած «առաքեալներուն հիման վրայ». (ԵՓԵՍԱՑԻՆԵՐ Բ 20), որոնք Քրիստոսի կողմէ ընտրուած եւ առաքելութեան ղրկուած վկաներ են։

բ- Ան կը շարունակէ առաքեալներէն ուսանիլ, սրբանալ եւ առաջնորդուիլ մինչեւ Քրիստոսի վերադարձը, շնորհիւ առաքեալներուն հովուական պարտականութեան մէջ անոնց յաջորդած եպիսկոպոսներու դասին եւ անոնց օժանդակ քահանաներուն։

գ- Ան իր մէջ բնակող՝ անբաժան Սուրբ Հոգիին օգնութեամբ կը պահէ եւ կը փոխանցէ ուսուցումը, բարի աւանդը եւ առաքեալներէն լսուած ողջամիտ խօսքերը։

Հաղորդութիւնը խորհրդական Մարմինին կը կատարէ Եկեղեցին։ Հաղորդութիւնը ընդունողները աւելի սերտօրէն կապուած են Քրիստոսի։ Անով՝ Քրիստոս հաղորդուողները կը միացնէ միւս բոլոր հաւատացեալներուն մէկ մարմինի մէջ՝ որ է Եկեղեցին։

Եւ Հայ Եկեղեցին, Մայր Տաճարը…

Դարերո՜վ հաւատացած ենք եւ կը հաւատա՛նք դեռ, թէ Հայ Եկեղեցին երկնային պարգեւն է Հայ ժողովուրդին, թէ ան ոգի է, ուժ է եւ լո՛յս է. կամ մարմնացումն է այս բոլորին։

Այդ լոյսի ջահակիրները եղած են, մեր ազգային չափանիշներով առնուած, Սուրբ Գրիգոր Լուսաւորիչ, Սուրբ Ներսէս, Սուրբ Սահակ, Սուրբ Մեսրոպ Մաշտոց, Սուրբ Գրիգոր Նարեկացի, Սուրբ Շնորհալի, եւ շատեր, մէկ խօսքով երկար շարանը Թարգմանիչներու սերունդին, որոնք Ե. դարէն մինչեւ մեր օրերը կ՚երկարին, լուսաւորելով խաւարը մեր պատմութեան։

Հայ Եկեղեցին որքան կրօնական հաստատութիւն մը, նոյնքան իր մէջ տիրական պահած է ազգայինը։ Ուստի, կրօնը նոյնացած է Հայ ազգային կեանքին հետ եւ դարձած՝ միեւնոյն։

Անոնք որոնք ծանօթ են Հայ Եկեղեցիի ծագման, զարգացման եւ դերին, պատմութեան դարերէ ի վեր, անոնք միայն կրնան ըմբռնել տեսիլքով եւ տառապանքով գոյաւորուող արժէքներու հրաշքը։ Ա՛յս է պատճառը, անշուշտ, որ Հայ ժողովուրդը մեր հաւատոյ Հայրը բնորոշած է «Լուսաւորիչ» տիտղոսով։

Արդարեւ, Լուսաւորչի ուժը, ամէն բանէ աւելի, բարոյական էր, քանի որ գաղափարը յանուն որուն կը հոգեզինուէր ինք, քրիստոնէական կրօնն էր, հոգեկան ուժի գերագոյն կառոյցը՝ որ պատրոյգն է գաղափարական բոլոր իրագործումներու։ Աստուծոյ հոգին, ինչպէս սովոր էին ըսելու մեր երանելի աստուածարեալ նախնիները, ստեղծումի, հիմնադրութեան եւ շինութեան կամ վերանորոգման հզօր բնազդը, որ մեր վիշտերէն եւ վէրքերէն կը հանդերձէ «իմաստութեան եւ իմացականութեան ծաղիկ»ը , ուրիշ բան չէ, բայց «կամար գօտի»ին ներկայացումը, աննիւթական յղացքը, որ չի բացատրուիր, բայց աստուածայինին կը տանի մեզ։

Ուստի, Հայ ժողովուրդը եւ Հայ հոգեւորականը վերականգնող է եւ վերաշինող. այս յատկութիւնը ցոյց տուած է դարերու ընթացքին եւ ինչպէս նաեւ այսօր, երբ հպարտութեամբ կը դիտենք Սուրբ Էջմիածնի Մայր Տաճարը…

Բառեր կան՝ որոնք իբրեւ իմաստ եւ պատկեր, վեր կը մնան ժամանակէն եւ մէն տեսակ որակումի չափերէն։ Անոնք երբեմն գործեր են, համբաւներ, ժամանակի աւերին դէմ ցցուող ուժեր, չարին եւ խաւարին դէմ տարուած յաղթանակներ։

«Լուսաւորիչ» մակդիրը մին է անոնցմէ։

Մարդը՝ որուն դէմքը եւ գործը Հայ պատմութեան լոյսին եւ սերունդներու հոգիին մէջ անվթար կը մնայ, կը կենայ, ջերմ եւ քաղցր, եւ կը լուսաւորէ մեր դարերը, մութէն դուրս կարկառուող փարոսի մը նման։ Այս մտածումով նայած են Լուսաւորչին եւ իր ձեռակերտին, դարերով, եւ կը շարուակեն նայիլ ամէն անոնց՝ որոնք այդ ձեռակերտը կանգուն պահեցին եւ կանգուն կը պահեն, որոնց նայուածքը գիտցեր է միշտ ներկայէն անդին սաւառնիլ։

«Մենք կը կարծենք, թէ Հայ Եկեղեցւոյ սկզբունքները արժանի են իբր հիմնակէտ նկատուելու այն գաղափարական մեծ նպատակին՝ որ է քրիստոնէութեան միութիւնը եւ պարզութիւնը», կ՚ըսէ Մաղաքիա Արքեպիսկոպոս Օրմանեան։ (Հայոց Եկեղեցեին, 1949, Պուէնոս Այրէս, էջ. 36)։

Պատմութիւնը մարդերու կեանքին յիշատակարանը ըլլալէ աւելի՝ գաղափարներու, մտքի եւ հոգիի խտացած վիճակներու արձանգրութիւնն է. ճիգը, զոր ժողովուրդները կ՚ընեն՝ շինելու իրենց հոգիի պատկերը։

Հոգեկան այս իրողութիւններէն մեկնելով՝ կը հաւատանք, թէ Հայ Եկեղեցին այն գերագոյն վայրն է՝ ուր Հայը ինքզինք ամենէն աւելի հարազատ կը զգայ իր եղբայր Հայուն։ Հայ Եկեղեցւոյ խորհրդանիշը եւ մտատիպարն է Սուրբ Էջմիածնի Մայր Տաճարը։

Արդարեւ, Սուրբ Էջմիածնի լուսաւորաշէն տաճարը՝ Հայաստանեայց Մայր Տաճարը սկիզբէն իսկ նուիրուած է Ս. Աստուածածնի անուան. իսկ Էջմիածինը՝ Միածինին իջման պատկերէն կը ստանայ իր անունը։ Ժամանակի ընթացքին «Էջմիածին» կոչումը սեփականուեցաւ Մայր Տաճարին։ Մայր Տաճարին տեղին վրայ գծագրուած էր «լուսեղէն շէնք»ը։

Արդարեւ, Սուրբ Էջմիածնի Մայր Տաճարը Հայ ժողովուրդի հոգեւոր կեդրոնն է՝ Սրբութիւն Սրբոցը։ Ան կառուցուած է ըստ Սուրբ Գրիգոր Լուսաւորչի տեսիլքին, ըստ որու Աստուծոյ Միածին Որդին Յիսուս Քրիստոս կ՚իջնէ երկինքէն եւ ոսկի մուրճով կը հարուածէ գետինը՝ ցոյց տալով այն վայրը՝ ուր պէտք է կառուցուէր Էջմիածնի Սուրբ Տաճարը։

Մայր Տաճարի կառուցումը աւարտած է 303 թուականի օգոստոս ամսուն։ Օծումը տեղի ունեցած է Ս. Մարիամ Աստուածածնի վերափոխման տօնին նախորդող շաբաթ օրը եւ անուանուած եւ կնքուած է Ս. Մարիամ Աստուածածնի անուամբ։

Ինչպէս երէկ, այնպէս ալ այսօր, Հայ Եկեղեցին կրնայ ըլլալ այն սրբազան գետինը՝ որուն շուրջ «զինադուլ»ի կանչուէին մեր կատաղի, այլամերժ ախորժակները, ցանկութիւնները, ջլատիչ բնազդները։ Այն վայրը՝ Էջմիածնի Մայր Տաճարը, ուր կարենային ժամադրուիլ այս ժողովուրդի ամենէն ազնուական յատկութիւնները, ողջմտութիւնը, լայնախոհութիւնը, ներողամտութիւնը, խելքը, պայմաններու յարմարելու իմաստութիւնը, իր Եկեղեցիին շքեղ կերպարանքին մէջ՝ որով շիներ ենք մեր պատմութիւնը եւ հասեր այս օրերուն։

Ընդհանրապէս կ՚ըսուի, թէ՝ ծառը կը ճանչցուի իր պտուղէն։

Այս իմաստով Հայ Եկեղեցւոյ նշանակութիւնը, արժէքը եւ նպատակը պէտք է փնտռել իր արդեանց մէջ։ Ուստի, Հայը «ճակատագրուած» է քրիստոնէութեան։ Արդարեւ, Եկեղեցւոյ՝ Մայր Տաճարի շուրջ է որ Հայը կրնայ գտնել իր ամբողջական հոգեւոր միութիւնը՝ անցեալը, ներկան եւ ապագան ամբողջացնող կապը։

Եկեղեցւոյ միա՛կ ջանքը պէտք է ըլլայ միայն ժողովուրդի հոգեւոր եւ բարոյական կեանքին ծառայել եւ հաւատարիմ մնալ իր բնակած երկրին իշխանութիւններուն. եւ տալ «Կայսերինը՝ կայսեր եւ Աստուծոյն՝ Աստուծոյ»։ Ուստի, Եկեղեցին անջատող չէ՛, այլ՝ միացնո՛ղ։ Եւ այս մտադրութեամբ է, որ իմաստ կը գտնէ Եկեղեցւոյ շինութեան երգը. «Եկայք շինեսցուք սուրբ զխորանն լուսոյ»։

ԿՆԻՔ ԵՒ ՄԻՒՌՈՆ

Դրոշմ կը նշանակէ «կնիք»։ Դրոշմը Սուրբ Հոգիին կնիքն է։

Դրոշմի խորհուրդը ստացողներ կը կոչուին Աստուծոյ օծեալներ եւ «կնքուածներ»։

Դրոշմի խորհուրդի զգալի եւ տեսանելի նշանը՝ Ս. Միւռոնն է՝ որ կը խորհրդանշէ Սուրբ Հոգին։

Արդարեւ, «միւռոն» կը նշանակէ անուշ իւղ։

Սակայն կրօնական առումով կը նշանակէ սուրբ իւղ՝ որ օրհնուած է աղօթքով եւ մասնաւոր արարողութեամբ։ Հայ Եկեղեցին միւռոնօրհնէքի արարողութեան կատարումը վերապահած է Կաթողիկոսին, որ կը կատարէ զայն մեծ հանդիսութեամբ՝ եպիսկոպոսական դասին հետ միասին։

Սուրբ Միւռոնը մաքուր ձէթն է՝ որուն մէջ կը խառնուին քառասունէ աւելի անուշահոտ նիւթեր, որոնց մէջ գլխաւոր տեղ կը գրաւէ «բալասան» կոչուած իւղը։

Աւետարանը կը վկայէ, թէ Յիսուսի աշակերտները հիւանդներու վրայ բժշկութիւն կատարելու ատեն սուրբ իւղով կ՚օծէին զանոնք. (ՄԱՐԿ. Զ 13)։ Իսկ Հին կտակարանի մէջ. Յակոբ նահապետ Բեթէլի (Աստուծոյ տունը) մէջ իր կանգնած քարը իւղով օծեց. Մովսէս Ահարոնը Աստուծոյ սպասաւորութեան համար իւղով օծեց եւ սրբեց. նաեւ այդ սուրբ իւղով սրբեց եւ օծեց տաճարին սպասները։ Սամուէլ սուրբ իւղով օծեց Սաւուղը եւ Դաւիթը եւ այդ օծումներու շնորհիւ Աստուծոյ Հոգին իջաւ անոնց վրայ եւ մարգարէացան։

Հին ուխտի եւ Նոր ուխտի մէջ գործածուած սուրբ իւղը խորհրդանիշն է Ս. Հոգիին՝ որ կը սրբացնէ, կը մաքրէ եւ կը զօրացնէ ենթական։

ՄԱՇՏՈՑ ՔՀՆՅ. ԳԱԼՓԱՔՃԵԱՆ