ԱԼՖՈՐՎԻԼԻ ՄԷՋ ՇԱՐԺՈՒՄ

Փա­րի­զի «Նոր Յա­ռաջ» թեր­թին մէջ վեր­ջերս լոյս տե­սաւ հար­ցազ­րոյց մը՝ հա­յա­շատ Ալ­ֆոր­վիլ ա­րուար­ձա­նի ե­կե­ղեց­ւոյ հո­գե­ւոր հո­վիւ Տ. Տի­րայր Քհնյ. Գը­լը­ճեա­նի հետ։ Ծա­նօթ է, որ Ալ­ֆոր­վի­լի մէջ կը բնա­կին նաեւ կա­րե­ւոր թի­ւով նախ­կին թրքա­հա­յեր, ո­րոնց­մէ ո­մանք վար­չա­կան պա­տաս­խա­նա­տուու­թիւն ալ ու­նին տեղ­ւոյն ե­կե­ղեց­ւոյ խոր­հուր­դին մէջ։ Ստո­րեւ կը ներ­կա­յաց­նենք այս հար­ցազ­րոյ­ցը։

*

-Վեր­ջին օ­րե­րուն օգ­տուե­լով ազ­գա­յին բա­րե­րար Պր. Ա­րա­պեա­նի Փա­րիզ այ­ցե­լու­թեան ա­ռի­թէն, հան­դի­պում մը ու­նե­ցանք իրեն հետ, ո­րու ըն­թաց­քին ան խօ­սե­ցաւ Ալ­ֆոր­վի­լի մէջ ման­կա­պար­տէզ մը կա­ռու­ցե­լու իր տրա­մադ­րու­թեան մա­սին։ Միա­ժա­մա­նակ լսե­ցինք, որ դուք ալ ձեր կող­մէ Ծխա­կան կեդ­րոն մը հիմ­նե­լու ցան­կու­թիւն ու­նիք։ Հե­տաքրք­րա­կան է այս եր­կու ծրագ­րե­րը զու­գա­հե­ռա­բար ի­րա­գոր­ծե­լու գա­ղա­փա­րը։ Նկա­տի ու­նե­նա­լով, որ ընդ­հան­րա­պէս հա­մայն­քը ան­տե­ղեակ է այս նո­րու­թիւն­նե­րէն, կ՚ու­զէինք ձե­զի հետ զրու­ցել ձեր հե­ռան­կար­նե­րուն մա­սին, թէ ե՞րբ ծնունդ ա­ռաւ այս գա­ղա­փա­րը։ Բայց նախ­քան այդ, եր­կու խօսք ձեր մա­սին. եր­բուը­նէ՞ ի վեր ստանձ­նած էք Ալ­ֆոր­վի­լի հո­գե­ւոր հո­վի­ւի պար­տա­կա­նու­թիւն­նե­րը։

-Ալ­ֆոր­վի­լի մէջ պար­տա­կա­նու­թիւն­ներս ստանձ­նած եմ 2009 Հոկ­տեմ­բե­րին Թե­մի անդ­րա­նիկ ա­ռաջ­նորդ Նոր­վան Սրբա­զա­նի բարձր հրա­հան­գով։ Այն ա­տեն ար­դէն մէ­կու­կէս տա­րի էր, որ Շա­ւիլ կը ծա­ռա­յէի, ուր­կէ ալ փո­խադ­րուե­ցայ Ալ­ֆոր­վիլ։ Զիս Շա­ւի­լի մէջ փո­խա­րի­նեց Գուր­գէն Վրդ. Ա­ղա­պա­պեան։

Ա­ւե­լի հե­ռուն եր­թա­լով՝ ը­սեմ, թէ ես 2001 Մա­յիս 14-ին ժա­մա­նե­ցի Ֆրան­սա, Վե­հա­փառ Հօր օրհ­նու­թեամբ եւ օ­րուան ա­ռաջ­նորդ Գիւտ Սրբա­զա­նի հրա­ւէ­րով, իբ­րեւ եր­ջան­կա­յի­շա­տակ Ներ­սեհ Ծ. Վրդ. Բա­պու­ճեա­նի օգ­նա­կան։ Նոյն ա­տեն Քրիս­տո­նէու­թեան ըն­դուն­ման 1700-ա­մեա­կին ա­ռի­թով դա­սա­խօ­սու­թիւն մը ներ­կա­յա­ցու­ցի, որ շատ մեծ ար­ձա­գանգ գտաւ, ժո­ղո­վուրդն ալ գոհ մնաց։ Այդ առ­թիւ օ­րին «Յա­ռա­ջ»ի մէջ Դպիր ստո­րագ­րու­թեամբ ծա­ւա­լուն յօ­դուած մըն ալ հրա­տա­րա­կուե­ցաւ։ Յե­տոյ զա­նա­զան պատ­ճառ­նե­րով Ալ­ֆոր­վի­լի մէջ իմ գոր­ծու­նէու­թիւ­նը կանգ ա­ռաւ։

-Ին­չո՞ւ։

-Ես ընդ­հան­րա­պէս այդ «ին­չո՞­ւ»նե­րուն չեմ պա­տաս­խա­ներ, ո­րով­հե­տեւ «վախ­նա­լիք» են ա­նոնք եւ ընդ­հան­րա­պէս միշտ ժո­ղո­վուր­դին կ՚ը­սեմ, թէ «օր մը կու գայ եւ կը հասկ­նաք պատ­ճա­ռը»։

-Այ­սինքն ա­տի­կա տագ­նապ­նե­րու բա­ցա­յայտ­մա՞ն դուռ կը բա­նայ։

-Ո՛չ։ Ձեր հար­ցու­մին պա­տաս­խա­նե­լով միայն կրնամ ը­սել, որ թե­րեւս այն ա­տեն հո­գե­ւոր հո­վի­ւը իմ մէջ տե­սաւ ե­րի­տա­սար­դա­կան ուժ մը, որ կրնար նե­ղա­ցու­ցիչ ըլ­լալ…, անց­նինք։ Վեր­ջը Փա­րիզ ծա­ռա­յե­լու նշա­նա­կուե­ցայ եւ հոն ծա­ռա­յե­ցի մին­չեւ 2007 թուա­կա­նը, երբ թե­մա­կան դրու­թիւ­նը հաս­տա­տուե­ցաւ եւ Նոր­վան Սրբա­զա­ն ա­ռաջ­նորդ ընտ­րուե­ցաւ եւ ան­կէ քիչ վերջ -ինչ­պէս ը­սի- Շա­ւիլ փո­խադ­րուե­ցայ իբ­րեւ առ­ժա­մեայ հո­գե­ւոր հո­վիւ եւ յե­տոյ ալ հա­սայ Ալ­ֆոր­վիլ։ Ը­սեմ, թէ այս քա­ղա­քին մէջ սկիզ­բէն ի վեր կա­պեր ու­նէի եւ միշտ կը հե­տաքրք­րուէի հա­մայն­քին հար­ցե­րով, նաեւ եր­բեմն աշ­խա­տանք­ներ կը կա­տա­րէի՝ 2001-2009 տա­րի­նե­րուն։ Անձ­նա­պէս կը սի­րեմ մար­դոց հետ շփուիլ եւ չեմ կրնար նստա­կեաց կեանք մը վա­րել։ Ներ­կա­յիս հոս առ­տուընէ մին­չեւ գի­շեր կ՚ըն­դու­նիմ այ­ցե­լու­թիւն­ներ։ Ա­մէն Ե­րեք­շաբ­թի ի­րի­կուն ե­րի­տա­սարդ­նե­րու, իսկ Չո­րեք­շաբ­թի օ­րե­րը (մին­չեւ ան­ցեալ տա­րի) Տիկ­նանց խում­բին հետ Ա­ւե­տա­րա­նա­կան ըն­թեր­ցում­ներ կը կա­տա­րենք, որ ի­րա­կա­նու­թեան մէջ բա­րո­յա­գի­տու­թեան պա­հեր են։ 2009-էն ի վեր դպրո­ցին մէջ բա­րո­յա­գի­տու­թիւն կը դա­սա­ւան­դեմ՝ դժբախ­տա­բար միայն 15-20 վայր­կեան տե­ւո­ղու­թեամբ։ Պէտք է ը­սել, թէ դպրո­ցին հա­յե­րէն ժա­մե­րը քիչ ըլ­լա­լով՝ քրիս­տո­նէա­կան բա­րո­յա­գի­տա­կան դա­սըն­թացք­նե­րը «կը խլուի­ն» հա­յե­րէ­նի դա­սա­ժա­մե­րէն։ Նաեւ չոր­սու­կէս տա­րի ծա­ռա­յած եմ «Թարգ­ման­չա­ց» եւ մէկուկէս տա­րի ալ «Դպրո­ցա­սէ­ր» վար­ժա­րան­նե­րուն մէջ իբ­րեւ ու­սու­ցիչ։

2009-ին ար­դէն Նոր­վան Սրբա­զան յա­ճախ Ալ­ֆոր­վիլ կ՚այ­ցե­լէր իր ա­ռաջ­նոր­դա­կան պար­տա­կա­նու­թիւն­նե­րուն գծով եւ ժո­ղո­վուր­դին հետ սերտ կա­պեր ու­նէր։ Ս. ­Պօ­ղոս-Ս. ­Պետ­րոս ե­կե­ղե­ցին միակն էր, ուր մա­տա­ղօրհ­նու­թեան բո­լոր ա­րա­րո­ղու­թիւն­նե­րը կը գլխա­ւո­րէր Սրբա­զան Հայ­րը։ Այդ թուա­կա­նին իսկ Սրբա­զան Հօր դի­տել տուի, թէ այս հա­մայն­քը սրա­հի կա­րիք ու­նի։ Այս ուղ­ղու­թեամբ հիմ­նա­ւո­րում­ներս մին­չեւ այ­սօր նոյ­նը մնա­ցած են։ Նախ ը­սեմ, թէ Ալ­ֆոր­վի­լի ե­կե­ղեց­ւոյ կեդ­րո­նը Վալ-տը-Մառն կը գտնը-ւի եւ մենք այդ շրջա­նի ծու­խին կը պատ­կա­նինք, ուր մօ­տա­ւո­րա­պէս 22-25 հազար հա­յեր կը բնա­կին, ո­րոնց­մէ շուրջ 4 հազար հաս­ցէա­տի­րոջ հետ մնա­յուն կա­պեր ու­նինք, այ­սինքն մի­ջին հա­շուով՝ 20 հազար հա­յե­րու հետ, ո­րոնք այս շրջա­նին մէջ սրահ չու­նին։ Օ­րի­նակ մը բե­րեմ. թա­ղում­նե­րէն ետք հո­գե­ճա­շե­րը կը տրուին զա­նա­զան ճա­շա­րան­նե­րու մէջ, ո­րոնց կար­գին՝ դժբախ­տա­բար նաեւ թրքա­կան ճա­շա­րան­ներ կամ սրճա­րան­ներ…, ուր վա­յել չէ ա­ղօ­թել կամ խունկ ծխել։ Մենք, նա­խա­պէս, դպրո­ցի շէն­քին գետ­նա­յար­կը Ա­րա Տօ­նի­կեա­նի ա­նու­նով պզտիկ սրահ մը ու­նէինք, ուր կրնա­յին հա­ւա­քուիլ 100-120 հո­գի։ Ինչ­պէս գի­տէք, այդ սրա­հը այ­լեւս գո­յու­թիւն չու­նի։ Վե­րա­դառ­նա­լով սրա­հի հար­ցին՝ ը­սեմ, թէ այն ժա­մա­նակ Նոր­վան Սրբա­զան ա­ռա­ջար­կեց նախ դպրոց մը շի­նել, յե­տոյ սրահ մը։ Ես նաեւ դի­տել տուի, թէ սրա­հին շի­նա­րա­րու­թեան հա­մար նոյ­նիսկ կայ բա­րե­րար մը, որ պատ­րաստ է ո­րոշ գու­մար մը յատ­կաց­նե­լու։ Սա­կայն դպրո­ցին շի­նա­րա­րու­թիւ­նը սկսե­լով՝ սրա­հին հար­ցը յե­տաձ­գուե­ցաւ։ Դպրո­ցին բա­ցու­մէն ետք մենք սկսանք հե­տապն­դել սրա­հին շի­նա­րա­րու­թեան ծրա­գի­րը։ Ը­սել կ՚ու­զեմ, թէ սրահ մը կա­ռու­ցե­լու ծրա­գի­րը նոր չէ։ Կը յի­շեմ, թէ 2009-ին Նոր­վան Սրբա­զան ը­սաւ՝ «Տէր Հայր կա­րե­լի է նաեւ սրա­հին հետ Ա­ռաջ­նոր­դա­կան փո­խա­նոր­դու­թեան կեդ­րոն մը կա­ռու­ցե­լ…»։ Այս ծրա­գի­րը մեր կող­մէ չմոռ­ցուե­ցաւ եւ Վա­հան Սրբա­զա­նին ընտ­րու­թե­նէն ետք ի­րեն ալ տե­ղե­կա­ցու­ցինք այս մա­սին։ Ը­սեմ, թէ ո՛չ մէ­կուն միտ­քէն կ՚անց­նէր, թէ օր մը այս հար­ցը կրնայ պայ­թում յա­ռա­ջաց­նել…։

-Ի՞նչ պայ­թու­մի մա­սին է խօս­քը։

-Խօս­քը մտա­ծում­նե­րու եւ տե­սա­կէտ­նե­րու պայ­թու­մի մա­սին է, որ գէշ ի­մաստ չու­նի։ Հար­ցը նոր ման­կա­պար­տէ­զի շի­նու­թեան նոր ծրագ­րին կը վե­րա­բե­րի, որ ցաւ ի սիրտ՝ հա­կադ­րուե­ցաւ մեր ծրագ­րին։ Ես ձեզ­մէ կը խնդրեմ ան­պայ­ման նշել, թէ մենք սկիզ­բէն ի վեր եր­բեք ման­կա­պար­տէ­զի շի­նա­րա­րու­թեան ծրագ­րին դէմ չենք ե­ղած։ Նաեւ ը­սեմ, թէ այդ հո­ղա­տա­րած­քը կը պատ­կա­նի Փա­րի­զի ծու­խին, ո­րով­հե­տեւ մին­չեւ 2009 թուա­կա­նը Փա­րի­զը, Ալ­ֆոր­վի­լը, Ի­սի-լէ-Մու­լի­նօն եւ Ար­նու­վի­լը չորս հա­մայնք­ներ չէին, այլ այդ ընդ­հա­նուր շրջա­նը մէկ հա­մայնք կը հա­մա­րուէր։ Նոյն թուա­կա­նի Փետ­րուա­րէն սկսեալ Ալ­ֆոր­վի­լի ե­կե­ղե­ցին իբ­րեւ ա­ռան­ձին ծուխ վե­րա­հաս­տա­տուե­ցաւ եւ կո­չուե­ցաւ՝ Ալ­ֆոր­վի­լի եւ Շրջա­կա­յից ծուխ (Paroisse de l’Eglise Apostolique Arménienne d’Alfortville et des environs)։ Ալ­ֆոր­վի­լի Ս. Պօ­ղոս-Ս. Պետ­րոս ե­կե­ղե­ցիին շէն­քը կը պատ­կա­նի Փա­րի­զին, նոյնն ալ միւս ե­րեք շրջան­նե­րու ե­կե­ղե­ցի­նե­րու պա­րա­գան է։ Թե­րեւս ո­րոշ բաց­թո­ղում­նե­րու հե­տե­ւան­քով է, որ այս չորս հա­մայնք­նե­րու ե­կե­ղե­ցի­նե­րը օ­րէն­քով Փա­րի­զի ե­կե­ղեց­ւոյ սե­փա­կա­նու­թիւնն են։

Վե­րա­դառ­նա­լով բուն հար­ցին, ը­սեմ թէ ես շատ ու­րախ եմ որ դպրո­ցը կա­ռու­ցուե­ցաւ։ Ու­րիշ հարց, որ հա­յե­րէ­նի ժա­մե­րը քիչ են։ Հոս կ՚ու­զեմ շեշ­տել, թէ դպրո­ցի պա­րա­գա­յին մենք միշտ ութ ժամ հա­յե­րէ­նի դա­սա­պահ պա­հան­ջած ենք եւ պայ­քա­րած ենք ա­տոր հա­մար։ Պատ­ճառն ալ այն է, որ մեր ե­րա­խա­նե­րը հա­յե­րէն չեն խօ­սիր ոչ թէ ա­նոր հա­մար, որ չեն ու­զեր խօ­սիլ, այլ ո­րով­հե­տեւ ի­րենց ու­ղե­ղին մէջ հա­յե­րէն բա­ռա­պա­շար չկայ։ Դպրո­ցին մէջ պզտիկ­նե­րը հա­յե­րէնով կը սկսին եւ ան­մի­ջա­պէս ֆրան­սե­րէ­նի կ՚անց­նին։ Ին­ծի հա­մար դպրո­ցը հա­յե­ցի դաս­տիա­րա­կու­թեան կեդ­րո­նը պէտք է ըլ­լայ։ Այ­սօր մեր ա­շա­կերտ­նե­րը հայ­կա­կան դպրոց կ՚ա­ւար­տեն, բայց հա­յե­րէն գրել-կար­դալ չեն գի­տեր, տե­ղեակ չեն հայ գրա­կա­նու­թեան եւ պատ­մու­թեան, հա­կա­ռակ ա­նոր, որ շատ լաւ ու­սու­ցիչ­ներ ու­նինք։ Ա­նոնք միայն Հայկ ու Բէ­լի, քաջ Վար­դա­նի եւ քիչ մըն ալ եղեռնին մա­սին գի­տեն։ Ե­րա­խա­նե­րը հայ­կա­կա­նու­թեան հիմ­քը չու­նին։

-Այ­նու­հե­տեւ Տէր Տի­րայր քա­հա­նան մե­զի ցոյց տուաւ Փա­րի­զի ե­կե­ղեց­ւոյ պատ­կա­նող շուրջ 2.500 քա­ռա­կու­սի մեթր հո­ղին յա­տա­կա­գի­ծը, ուր կը գտնուի ե­կե­ղե­ցին, դպրո­ցը, ման­կա­պար­տէ­զը եւ նախ­կին դպրո­ցին շէն­քը, որ հի­մա չ՚օգ­տա­գոր­ծուիր եւ մերկ հո­ղա­տա­րած­քը, որ իբ­րեւ ինք­նա­շար­ժե­րու կա­յա­նա­տեղի կը գոր­ծա­ծուի։

-Մեր նպա­տակն է, այդ կա­յա­նա­տե­ղիին վրայ, որ 1029 քառակուսի մեթր է, կա­ռու­ցել կեդ­րոն մը։ Երբ ման­կա­պար­տէ­զի շի­նու­թեան ծրա­գի­րը մէջ­տեղ ե­կաւ, մենք ա­ռա­ջար­կե­ցինք զայն կա­ռու­ցել նախ­կին դպրո­ցին ե­տե­ւի մա­սը գտնուող 700 քառակուսի մեթր հո­ղին վրայ։ Այդ կա­պակ­ցու­թեամբ մեր ճար­տա­րա­պե­տին կար­ծիքն ալ ա­ռինք, որ շատ դրա­կան էր։

Վե­րա­դառ­նա­լով մեր ծրագ­րին՝ ը­սեմ, թէ վայ­րը շատ յար­մար է, ո­րով­հե­տեւ հո­ղին շուր­ջը դրա­ցի չկայ եւ սրահ ու­նե­նա­լու պա­րա­գա­յին՝ ը­սենք, թէ աղ­մու­կը կամ ե­րաժշ­տու­թիւ­նը չի խան­գա­րեր դրա­ցի­նե­րը։ Նաեւ նկա­տի ու­նե­նա­լով, որ սրահ մը պէտք է ինք­նա­շար­ժնե­րու կա­յա­նա­տեղի մը ու­նե­նայ, այդ ալ կա­րե­լի է կա­ռու­ցա­նել նոր կեդ­րո­նին վա­րի յար­կը՝ երեսուն ինք­նա­շար­ժի տա­րո­ղու­թեամբ։ Այդ շէն­քին մէջ, բա­ցի սրա­հէն (360 հո­գիի տա­րո­ղու­թեամբ) պի­տի ու­նե­նանք նաեւ թան­գա­րան մը, գրա­դա­րան մը, քրիս­տո­նէու­թեան դաս­տիա­րա­կու­թեան ե­րեք դա­սա­րան­ներ, տիկ­նանց եւ ե­րի­տա­սար­դա­կան միու­թեանց հա­ւա­քա­տե­ղի­ներ, դի­ւա­նա­տուն, շուրջ յի­սուն հո­գի­նոց ժո­ղո­վաս­րահ մը։ Իսկ վե­րի յար­կը պի­տի յատ­կա­ցուի հիւ­րա­սե­նեա­կին, որ պի­տի օգ­տա­գոր­ծուի դուր­սէն ժա­մա­նած հիւ­րե­րուն հա­մար, որ­պէս­զի ա­նոնք պան­դոկ եր­թա­լու փո­խա­րէն հոն կե­ցու­թիւն հաս­տա­տեն։ Կը խոր­հինք, թէ այս կեդ­րո­նը հաս­տա­տե­լով ժո­ղո­վուր­դը կը հա­ւա­քուի ե­կե­ղեց­ւոյ շուր­ջը։ Մեր նախ­նա­կան հա­շուարկ­նե­րով՝ այս կեդ­րո­նը ամ­սա­կան տա­սը հա­զար այ­ցե­լու կրնայ ու­նե­նալ։

-Շի­նու­թիւ­նը քա­նի՞ յար­կի վրայ պի­տի ըլ­լայ։

-Ֆրան­սա­կան հաս­կա­ցո­ղու­թեամբ չորս մա­կար­դակ (niveaux) պի­տի ու­նե­նայ։

-Ին­չո՞ւ ցարդ չէք հրա­պա­րա­կած այս ծրագ­րին ման­րա­մաս­նու­թիւն­նե­րը։

-Ո­րով­հե­տեւ հո­ղի հարց կայ, հո­ղը մե­րը չէ։ Ե­թէ այդ հար­ցը կար­գադ­րուի եւ հո­ղը մե՛­րը ըլ­լայ, ան­մի­ջա­պէս ժո­ղո­վուր­դը տե­ղեակ կը պա­հենք, ինչ­պէս նաեւ կը հրա­ւի­րենք բո­լոր ըն­կե­րակ­ցու­թիւն­նե­րը, որ­պէս­զի տրա­մա­բա­նա­կան փո­փո­խու­թեան պա­րա­գա­յին, այդ ը­նե­լէ ետք պե­տու­թեան դի­մում ներ­կա­յաց­նենք՝ շի­նա­րա­րու­թեան ար­տօ­նա­գիր ստա­նա­լու հա­մար։

Յա­մե­նայնդէպս, այս կեդ­րո­նին հա­մար ա­մէն ինչ նա­խա­տե­սած ենք, մաս­նա­գէտ­նե­րէ խոր­հուրդ ա­ռած ենք եւ մեր ճար­տա­րա­պետն ալ յա­տա­կա­գի­ծը գծած է։

-Այս շի­նու­թեան հա­մար որ­քա՞ն դրամ պի­տի յատ­կաց­նէք։

-Ըստ նա­խա­տե­սու­թիւն­նե­րուն, 3-5 մի­լիոն եւ­րօ կ՚ար­ժէ այս կեդ­րո­նին շի­նու­թիւ­նը։ Մենք ծրագ­րած ենք 2017-ին սկսիլ շի­նա­րա­րու­թեան, բայց կա­խում ու­նի թէ հո­ղը ե՞րբ մե­զի կը տրա­մադ­րուի։

-Այդ գու­մա­րը ինչ­պէ՞ս պի­տի գո­յաց­նէք, ո­րով­հե­տեւ վեր­ջին հա­շուով քիչ դրամ չէ։

- Բա­րե­րար մը խոս­տա­ցած է հիմ­նա­կան գու­մա­րին մեծ մա­սը ա­պա­հո­վել։ Ը­սեմ, թէ ծախ­սե­րուն մա­տա­կա­րա­րու­մը պի­տի յանձ­նուի Ալ­ֆոր­վի­լի Ծխա­կան խոր­հուր­դին։ Իմ հաս­կա­ցո­ղու­թեամբ՝ այս կեդ­րո­նը ժո­ղովր­դա­կան կա­ռոյց պի­տի ըլ­լայ եւ ժո­ղովր­դա­յին հան­գա­նա­կու­թիւն ալ պի­տի ը­նենք եւ իւ­րա­քան­չիւ­րը իր կա­րո­ղու­թեան հա­մա­ձայն իր լու­ման պի­տի բե­րէ։ Միւս կող­մէ, այս կեդ­րո­նը մե­զի հնա­րա­ւո­րու­թիւն կու տայ տա­րե­կան 30-40 հա­զար եւ­րո­յի զուտ մուտք ա­պա­հո­վել, ո­րուն կէ­սը նա­խա­տե­սած ենք յատ­կաց­նել մեր դպրո­ցին մէջ հա­յե­րէ­նի դա­սե­րու ա­պա­հով­ման գոր­ծին։

Տե­ղե­կաց­նեմ, թէ մենք մեր ճար­տա­րա­պե­տէն խնդրած ենք որ երկ­րորդ յա­տա­կա­գիծ մը եւս պատ­րաս­տէ այս ան­գամ ման­կա­պար­տէ­զին հա­մար։ Այս ծրա­գիրն ալ կրնա՛նք ա­ռա­ջար­կել, բայց եր­բեք չենք ու­զեր խան­գա­րել Պրն. Ա­րա­պեա­նի եւ APCAF-ի^* ներդ­րում­նե­րը եւ ծրագ­րե­րը։ Ա­ւե­լի՛ն, Պրն. Ա­րա­պեան օ­րի­նակ կը հան­դի­սա­նայ Ֆրան­սա բնա­կող մեր մե­ծա­հա­րուստ­նե­րուն, որ­պէս­զի լայն բա­նան ի­րենց քսակ­նե­րը։

Ի մէջ այ­լոց՝ ը­սեմ, որ ես քա­հա­նա­յի ըն­տա­նի­քի զա­ւակ եմ եւ զիս բո­լո­րը գի­տեն։ Մեծհայրս տիգ­րա­նա­կերտ­ցի եւ մեծմայրս կե­սա­րա­ցի ե­ղած են։ Ա­նոնք Տիգ­րա­նա­կեր­տէն հա­սած են Հա­լէպ, ուր­կէ ալ 1921-ին վե­րա­դար­ձած են Տիգ­րա­նա­կերտ եւ 1923-ին վերջ­նա­պէս ձգած են քա­ղա­քը եւ ան­ցած Լի­բա­նան յե­տոյ ալ՝ Ե­գիպ­տոս, ուր հայրս ծնած է։ Մեծհայրս 1947-ին ներ­գաղ­թած է Հա­յաս­տան, իր եղ­բայ­րը ըն­տա­նի­քին հետ Ֆրան­սա ե­կած է, իսկ քոյ­րը՝ Անգ­լիա։ Իմ մեծհօրս հայ­րը Ե­գիպ­տոս թա­ղուած է։ Մեծմայրս Ա­ւե­տա­րա­նա­կան ե­կե­ղեց­ւոյ կը պատ­կա­նէր, հայրս եւ ես ա­ռա­քե­լա­կան ենք։ Ա­հա­ւա­սիկ մեր ըն­տա­նի­քին ծա­ռը։ Ես միշտ շեշ­տած եմ, թէ մենք բո­լորս ալ հա­յաս­տան­ցի ենք։ (…)

-Ձեր հա­շուարկ­նե­րով կա­ռու­ցուե­լիք կեդ­րո­նը ե­լեւմ­տա­կան ա­ռու­մով տա­րե­կան որ­քա՞ն ծախ­սի պի­տի կարօտի։

-Հար­ցը այն է, որ ե­թէ այ­սօր մեր ե­կե­ղեց­ւոյ պիւտ­ճէն շուրջ 120-130 հա­զար եւ­րօ է, կեդ­րո­նի պա­րա­գա­յին այդ գու­մա­րը պէտք է կրկնա­պատ­կուի, այ­սինքն մօտ 250 հա­զա­րի ե­լեւմ­տա­ցոյց պէտք է նա­խա­տե­սենք եւ կ՚են­թադ­րեմ, թէ ի վի­ճա­կի կ՚ըլ­լանք այդ մէ­կը ա­պա­հո­վե­լու։ Ը­սեմ, թէ ներ­կա­յիս Կի­րա­կի օ­րե­րը մեր ե­կե­ղե­ցին կ՚այ­ցե­լեն մեծ թի­ւով ե­րի­տա­սարդ­ներ, ո­րոնք ա­մու­րի են եւ ա­մուս­նա­նա­լու պա­րա­գա­յին ան­պայ­ման սրա­հի մը կա­րի­քը կ՚ու­նե­նան։ Նոյնն է պա­րա­գան նաեւ մկրտու­թիւն­նե­րուն։ Հե­տե­ւա­բար ե­թէ միայն ա­նոնք մեր կեդ­րո­նին սրա­հը վար­ձեն, ա­տի­կա ե­կա­մու­տի մեծ աղ­բիւր մը կ՚ըլ­լայ մե­զի հա­մար, չհա­շուած՝ հա­մերգ­նե­րը, թատ­րոն­նե­րը, զա­նա­զան տօ­նա­կա­տա­րու­թիւն­նե­րը։ Գի­տէք, այդ կեդ­րո­նը մեծ աշ­խու­ժու­թիւն մը պի­տի ստեղ­ծէ գա­ղու­թին մէջ։

-Բա­ցի ձեր կող­քին ե­ղող Ծխա­կան մար­մի­նէն, դուք դպրո­ցի եւ Ծնո­ղա­կան խոր­հուր­դի վար­չու­թեանց հետ կա­պեր ու­նի՞ք։ Օ­րի­նակ՝ ներ­կա­յիս Սուրբ Մես­րոպ-Ա­րա­պեան ման­կա­պար­տէ­զի կա­ռուց­ման ի նպաստ ստո­րագ­րա­հա­ւա­քի մը ձեռ­նար­կուած է։ Ի՞նչ է ձեր կար­ծի­քը այդ կա­պակ­ցու­թեամբ։

-Մենք տե­ղեակ չենք այդ նա­խա­ձեռ­նու­թե­նէն։ Միայն կրնամ ը­սել, թէ դպրո­ցին հար­ցով շատ մեծ ճնշում կայ Վա­հան Սրբա­զա­նին վրայ, ինչ որ ճիշդ չէ։ Ես նո­րէն կը կրկնեմ, թէ ո՛չ մէ­կը դէմ է ման­կա­պար­տէ­զի շի­նու­թեան, միայն վայրն է խնդրոյ ա­ռար­կան։ Հո­ղե­րու հար­ցը տա­կա­ւին չէ լու­ծուած։ Մենք մեր ծրա­գի­րը ներ­կա­յա­ցու­ցինք Փա­րի­զի ե­կե­ղե­ցիին, APCAF-ն ալ պէտք է նոյ­նը ը­նէր, բայց չը­րաւ։ Ինչ­պէս քիչ ա­ռաջ ը­սի, վեր­ջինս կրնայ շէն­քը կա­ռու­ցել դպրո­ցին ե­տե­ւի մա­սը գտնուող 700 քառակուսի մեթր հո­ղին վրայ։ Հար­ցը այն է, որ ա­նոնք կ՚ու­զեն ե­րեւ­ցող տեղ մը շի­նել ման­կա­պար­տէ­զը…։

-Դպրո­ցին շի­նու­թեան գծով հարց մը կար, որ նախ­կին ճար­տա­րա­պե­տին կող­մէ -այ­սինքն Պրն. Յա­կո­բեա­նէն ա­ռաջ-լու­ծում չէր գտած, այն է որ՝ ան պա­րիսպ մը շի­նած էր ճամ­բուն եւ դպրո­ցին մի­ջեւ, ո­րու հե­տե­ւան­քով դպրո­ցա­կան­նե­րը տե­սո­ղու­թե­նէ զրկուած էին։ Բա­կին եւ դա­սա­րան­նե­րուն դէ­պի գե­տը նա­յե­լու ա­ռու­մով նոր ճար­տա­րա­պե­տին ա­ռա­ջար­կած լու­ծու­մը ա­ւե­լի տրա­մա­բա­նա­կան է եւ դպրո­ցը ա­ւե­լի սրտբաց վայ­րի մը կը վե­րա­ծէ։ Թե­րեւս ան կ՚ու­զէ, որ նոր ման­կա­պար­տէզն ալ ու­նե­նայ այդ կա­րե­լիու­թիւ­նը։ Հոս ճար­տա­րա­պե­տա­կան լու­ծում մը գտնե­լու խնդիր կայ։

-Կրնայ ըլ­լալ, որ այդ­պէս է։ Բայց ճամ­բուն եւ դպրո­ցին մի­ջեւ գրե­թէ ո՛չ մէկ պա­րիսպ կայ եւ ա­տի­կա վտան­գա­ւոր է ա­շա­կերտ­նե­րուն հա­մար։ Նաեւ ա­ռի­թէն օգ­տուե­լով կ՚ու­զէի ընդգ­ծել, թէ լաւ պի­տի ըլ­լար, որ դպրո­ցին ճա­կա­տին «arménienne» բա­ռը նշուած ըլ­լար…, բայց ա­տի­կա ու­րիշ հարց է։ Կա­րե­ւո­րը այն է, որ այ­սօր բո­լորս մոռ­ցած ենք որ հա­մայն­քին շա­հը սրա­հին կա­ռուց­ման մէջ կը կա­յա­նայ։ Դպրոցն ալ սրա­հի կա­րիք ու­նի։ Ը­սեմ նաեւ, որ նոր դպրո­ցին շի­նու­թեան գծով ո՛չ ոք մեզ տե­ղեակ պա­հեց։ Ես ե­թէ տե­ղեակ ըլ­լա­յի՝ պի­տի ը­սէի, որ ա­ւե­լի մեծ դպրոց մը շի­նեն, նկա­տի ու­նե­նա­լով շրջա­նին մէջ մեծ թի­ւով հա­յե­րու ներ­կա­յու­թիւ­նը։ Այ­սինքն բնակ­չու­թեան մէկ չոր­րոր­դը հայ է եւ դպրո­ցը պզտիկ է հա­յու­թեան թի­ւին բաղ­դատ­մամբ։

-Ե­թէ ձեր այս տրա­մադ­րու­թեան հե­տե­ւինք, ու­րեմն պէտք է նաեւ երկ­րորդ ե­կե­ղե­ցի՞ մը շի­նել…։

-Ճիշդ ա­տոր հա­մար ալ մեր ծրագ­րի ի­րա­գործ­ման պա­րա­գա­յին՝ պատ մը վերց­նե­լով ե­կե­ղե­ցին ալ պի­տի մեծց­նենք, ո­րով­հե­տեւ ներ­կա­յիս տօ­նա­կան օ­րե­րուն ե­կե­ղեց­ւոյ փո­ղո­ցը ստի­պուած կը գո­ցենք, նկա­տի ու­նե­նա­լով ե­րե­քէն չորս հա­զար հա­ւա­տա­ցեալ­նե­րուն ներ­կա­յու­թիւ­նը։ Ի մէջ այ­լոց՝ տե­ղե­կաց­նեմ, թէ յա­ռա­ջի­կայ Սեպ­տեմ­բե­րին Սրբա­զան Հօր հո­վա­նա­ւո­րու­թեամբ ծրագ­րած ենք «Կո­մի­տա­ս» փո­ղո­ցին մէջ փա­ռա­տօն մը կազ­մա­կեր­պել։ Այլ խօս­քով մենք յա­րա­տեւ աշ­խա­տանք կը տա­նինք ի նպաստ ժո­ղո­վուր­դի բա­րօ­րու­թեան։

-Վե­րա­դառ­նա­լով քիչ ա­ռաջ նշուած ստո­րագ­րա­հա­ւա­քի հար­ցին, ինչ­պէ՞ս կա­րե­լի է գոր­ծակ­ցու­թեան հող մը ստեղ­ծել։

-Այս մէկ-եր­կու օ­րը ժո­ղով մը պի­տի գու­մա­րենք եւ պի­տի քննար­կենք այդ հար­ցը։ Ը­սեմ, թէ այս դպրո­ցը 1979-ին հիմ­նուած է եւ շուրջ քառասուն տա­րի է որ կը բա­նի։ Պրն. Ա­րա­պեա­նը միա՛յն նոր շէն­քին կա­ռուց­ման բա­րե­րարն է։ Այն օ­րե­րուն ստեղ­ծուած է նաեւ ըն­կե­րակ­ցու­թիւն մը, ո­րուն մաս կը կազ­մէ ե­կե­ղե­ցին, որ եր­կար տա­րի­ներ հո­գա­ցած է դպրո­ցին կա­րիք­նե­րը՝ ու­սու­ցիչ­նե­րու ամ­սա­կա­նէն սկսեալ մին­չեւ ե­լեկտ­րա­կա­նու­թեան կամ ջու­րի վճա­րում­նե­րը։ Դժբախ­տա­բար, այ­սօր ե­կե­ղե­ցին մէկ կողմ դնե­լու տե­սա­կէտ­ներ կան, ո­րոնք ա­նար­դար են։ Այս հո­ղը վեր­ջին հա­շուով ե­կե­ղե­ցա­պատ­կան հող մըն է։

-Չէ՞ք խոր­հիր, որ բուն խնդի­րը՝ հա­ղոր­դակ­ցու­թեան պա­կասն է. առ­կայ է միաս­նա­բար ծրա­գիր մը մշա­կե­լու լուրջ խնդի­րը։

-Այս ծրա­գի­րը մենք շա­տե­րու ներ­կա­յա­ցու­ցած ենք, նոյ­նիսկ քա­ղա­քա­պե­տին։ Եւ ինչ­պէս քիչ ա­ռաջ ը­սի, գոր­ծի անց­նե­լու հա­մար նախ պէտք է Փա­րի­զի ծու­խը իր հա­մա­ձայ­նու­թիւ­նը տայ եւ այդ հա­մա­ձայ­նագ­րի ստո­րագ­րու­թե­նէն յե­տոյ է, որ պի­տի սկսինք «ժո­ղովր­դա­պե­տա­կան կեդ­րո­ն»ի շի­նա­րա­րու­թիւ­նը։

-Այս ուղ­ղու­թեամբ ինչ­պի­սի՞ կե­ցուածք ու­նի Թե­մա­կան խոր­հուր­դը։

-Թե­մա­կան խոր­հուր­դը եւ Սրբա­զան Հայ­րը տե­ղեակ են այս մա­սին։ Վա­հան Սրբա­զա­նին տե­սա­կէ­տով պէտք է եր­կու ծրագ­րերն ալ ի­րա­գոր­ծուին։ Չմոռ­նանք, որ Թե­մա­կան խոր­հուր­դը ար­դէն իսկ լու­ծում պա­հան­ջող հսկա­յա­կան խնդիր­ներ ու­նի, որ նախ ա­տոնց­մով պէտք է զբա­ղի։ Սա­կայն ան­շուշտ, որ թե­մը շա­հագրգ­ռուած է այս ծրագ­րով։

Կրկնե­լու գնով՝ ը­սեմ, որ ե­թէ միայն մէկ հո­ղա­տա­րածք ըլ­լար եւ դպրոց կամ կեդ­րոն մը շի­նե­լու հար­ցը ա­ռա­ջադ­րուէր, ան­շուշտ որ ե­կե­ղե­ցին պի­տի նա­խընտ­րէր դպրո­ցը։ Սա­կայն ներ­կա­յիս կայ նաեւ 700 քա­ռա­կու­սի մեթր հող մը, ո­րուն վրայ կա­րե­լի է ման­կա­պար­տէ­զը կա­ռու­ցա­նել, իսկ այս հո­ղին վրայ ալ՝ ծու­խին կեդ­րո­նը։ Բայց APCAF-ը մեր հո­ղէն 200 մեթր կը պա­հան­ջէ, ինչ որ չենք կրնար ըն­դու­նիլ ո­րով­հե­տեւ այդ պա­րա­գա­յին մեր ամ­բողջ ծրա­գի­րը ջու­րը կ՚իյ­նայ։

______

APCAF* (Ֆրան­սա­հայ մշա­կոյ­թի զար­գաց­ման ըն­կե­րակ­ցու­թիւն)- Նոր­վան Արք. Զա­քա­րեա­նի նա­խա­ձեռ­նու­թեամբ հիմ­նուած ըն­կե­րակ­ցու­թիւն, ո­րուն նպա­տակն էր Ալ­ֆոր­վի­լի դպրո­ցա­շի­նու­թեան նիւ­թա­կան ա­պա­հո­վու­մը եւ շի­նա­րա­րու­թեան տնօ­րի­նու­մը։ Ան ստեղ­ծուած է նկա­տի ու­նե­նա­լով Ֆրան­սա­յի օ­րէնսդ­րու­թեան յա­տուկ տրա­մադ­րու­թիւ­նը, որ ե­կե­ղե­ցի­նե­րուն եւ ե­կե­ղե­ցա­կան ըն­կե­րակ­ցու­թիւն­նե­րուն կ՚ար­գի­լէ հար­կա­յին կարգ մը նպաս­տա­ւոր կար­գադ­րու­թիւն­նե­րու օգ­տա­գործ­մամբ՝ ե­կե­ղե­ցի­նե­րու մշա­կու­թա­յին ու կրթա­կան ծրագ­րեր ի­րա­գոր­ծե­լ։