Յովսէփ Կարալեան. Թիֆլիզի Հայոց Կենցաղը Յաւերժացնող Ինքնատիպ Գեղանկարիչը

Ք­­սա­նե­րորդ դա­րու հայ տա­ղան­դա­ւոր գե­ղան­կա­րիչ­նե­րու­փա­ղան­գին մէջ իր ու­րոյն պա­տուան­դա­նը ու­նի Յով­սէփ Կա­րա­լեան (1897-1981), ո­րուն ծննդեան 119-րդ տա­րե­դար­ձը կը նշենք Փետ­րո­ւար 1-ին։

Թէեւ Կա­րա­լեա­նի ստեղ­ծա­գոր­ծա­կան կեան­քը մեծ մա­սամ­բ ան­ցաւ խորհր­դա­յին ամ­բող­ջա­տի­րու­թեան պայ­ման­նե­րուն մէջ, այ­դու­հան­դերձ՝ ինչ­պէս Աստ­ղիկ Ս­­տամ­բոլ­ցեան ընդգ­ծած է «Ման­կու­թեան ա­րա­հետ­նե­րի Ճամ­բոր­դը» խո­րագ­րով «Ք­­րիս­տո­նեայ Հա­յաս­տան» թեր­թի կայ­քէ­ջով 15 Հոկ­տեմ­բեր 2010-ին լոյս տե­սած իր յօ­դո­ւա­ծին մէջ, «անոր կտաւ­նե­րը, ո­րոնք այ­լեւս դա­սա­կա­նի ար­ժէք ու­նին եւ ի­րենց ան­փո­խա­րի­նե­լի տե­ղը մեր կեր­պա­րուես­տին մէջ, զերծ են ժա­մա­նա­կին տուրք տա­լու մի­տու­մէ։ Ա­­նոնք ա­ռա­ւե­լա­պէս կը խօ­սին այն մա­սին, որ ա­րար­ման բա­նա­լին մար­դու ման­կու­թեան լու­սա­ւոր ու ա­նեղծ տպա­ւո­րու­թիւն­նե­րով լե­ցուն փոք­րիկ ու մեծ աշ­խար­հի խնա­մո­ւած ու փայ­փա­յո­ւած ծալ­քե­րուն մէջ է»։

­Յով­սէփ Կա­րա­լեան ոչ միայն ան­հար­կի տուրք չվճա­րեց խորհր­դա­յին մտա­կա­ղա­պա­րում­նե­րուն, այ­լեւ ստեղ­ծեց նա­խա­խորհր­դա­յին ժա­մա­նա­կա­շր­ջա­նին ­կա­պո­ւած յու­շե­րու եւ տպա­ւո­րու­թիւն­նե­րու, յոյ­զե­րու եւ ե­րազ­նե­րու իր ու­րոյն, պարզ ու գողտ­րիկ աշ­խար­հը՝ Թիֆ­լի­զի հա­յոց ա­մէ­նօ­րեայ կեն­ցա­ղը յա­ւեր­ժաց­նող պատ­կեր­նե­րով, միշտ ու­ղե­ցոյց ու­նե­նա­լով ա­րո­ւես­տի հե­տե­ւեալ­ փի­լի­սո­փա­յու­թիւ­նը.-

«Երբ ա­րո­ւես­տի գա­ւա­թը մին­չեւ վերջ կը լեցուի հմտու­թեամբ ու ար­հես­տի փայ­լա­տա­կու­մով, անհ­րա­ժեշտ է թա­փել պա­րու­նա­կու­թիւ­նը եւ կրկին լեցնել նա­խաս­տեղ­ծով, ա­նա­ղար­տով ու ան­պա­ճոյ­ճով։ Անով է ա­րո­ւես­տի բա­րեշր­ջու­թեան փրկու­թիւնն ու յա­ւի­տե­նու­թիւ­նը»։

Յով­սէփ Կա­րա­լեան ծնած է 1897-ի 1 Փետ­րո­ւա­րին, Թիֆ­լիզ։ 1914-1916-ին հե­տե­ւած է Թիֆ­լի­զի Գե­ղարո­ւեստ­նե­րու խ­­րա­խուս­ման կով­կա­սեան ըն­կե­րու­թեան ­կից Գե­ղա­րո­ւես­տի եւ քան-­դա­կա­գոր­ծու­թեան դպ­­րո­ցի դա­սըն­թացք­նե­րուն­։ Ա­ւար­տե­լով՝ 1917-էն սկ­­սեալ, մաս­նակ­ցու­թիւն ու­նե­ցած է բա­զում հա­ւա­քա­կան ցու­ցա­հան­դէս­նե­րու։

1922-էն 1926, Կա­րա­լեան դա­սա­ւան­դած է Թիֆ­լիզի միջ­նա­կարգ ու­սում­նա­կան հաս­տա­տու­թեանց մէջ։ Իսկ 1927-ին տե­ղա­փո­խո­ւած է Մոս­կո­ւա, ուր դա­սա­ւանդ­ման աշ­խա­տանք գտած է Մոս­կո­ւա­յի մէջ Հա­յաս­տա­նի Մ. Պ. Գե­ղար­ուես­տի Ս­­թիւտոյէն ներս։

1935-ին, Մոս­կո­ւա­յի Հայ­կա­կան պե­տա­կան սթիւ­տիոյի մէջ կա­տա­րած է Գ.­ Սուն­դու­կեա­նի «­Քան­դած օ­ջախ» թա­տե­րա­խա­ղի բե­մա­կան ձե­ւա­ւո­րու­մը (բե­մադ­րիչ՝ Ռ. Սի­մո­նով)։

1936-1940-ին վե­րա­դար­ձած է մաս­նա­գի­տա­կան ուս­ման եւ հե­տե­ւած ու ա­ւար­տած է Մոս­կո­ւա­յի Հա­մա­միու­թե­նա­կան գե­ղա­րուես­տա-­Տեխ­նի­կա­կա­ն Ինս­տի­տու­տը, Ա. Ֆա­վորս­կիի եւ Եա. Կ­­րավ­չեն­կո­յի մօտ։ 1942-ին ըն­դու­նո­ւած է Խորհրդային Հայաստանի Ն­­կա­րիչ­նե­րու միութ­եան ան­դամ։

1947-ին Կա­րա­լեան տե­ղա­փոխո­ւած է Պա­քու, ուր 1948-1953-ին նկար­չու­թիւն դա­սա­ւան­դած է Աշ­խա­պա­դտն Պա­քու փո­խադ­րո­ւած Գե­ղա­րո­ւես­տի ու­սում­նա­րա­նին մէջ։

1953-ին գե­ղան­կա­րի­չը վերջ­նա­կա­նա­պէս հաս­տա­տո­ւած է Ե­րե­ւան։ Սկ­­սած է­ մաս­նակ­ցե­լու հան­րա­պե­տա­կան, միու­թե­նա­կան եւ մի­ջազ­գա­յին հա­ւա­քա­կան ցու­ցա­հան­դէս­նե­րու։ Ձեռ­նար­կած է Հա­յաս­տա­նի Գ.Տ.Ց. վիթ­րաժ­նե­րու (ցու­ցա­փեղ­կե­րու) ձե­ւա­ւոր­ման (Ռ. Շահ­վեր­դեա­նի հետ)։

1967-ին ար­ժա­նա­ցած է Հա­յաս­տա­նի Վաս­տա­կա­ւոր ն­­կա­րի­չի կո­չու­մին։ Սկ­­սած է հան­դէս գա­լ ան­հա­տա­կան ցու­ցա­հան­դէս­նե­րով՝ 1967-ին Հա­յաս­տա­նի Ն­կա­րիչ­նե­րու տան, իսկ 1969-ին Մոս­կո­ւա­յի եւ Նո­վո­սիպիրս­կի Ա­կա­դե­մա­կան Ա­ւա­նի գիտ­նա­կան­նե­րու տան մէջ։

1977-ին Յով­սէփ Կա­րա­լեան Հա­յաս­տա­նի Գե­րա­գոյն խորհուր­դի նա­խա­գա­հու­թեան կող­մէ պար­գե­ւատ­րո­ւած է պա­տո­ւոյ յա­տուկ գի­րով՝ ծննդեան 80-ա­մեա­կին առ­թիւ։

Տա­ղան­դա­ւոր գե­ղան­կա­րի­չը վախ­ճա­նած է 1981 թո­ւա­կա­նի Ապ­րիլի 24-ին։

Իր ստեղ­ծա­գոր­ծա­կան կեան­քի ըն­թաց­քին Յով­սէփ Կա­րա­լեան զ­բա­ղած է նաեւ պաշ­տօ­նա­կան ու հան­դի­սա­ւոր պաս­տառ­նե­րու եւ գիր­քե­րու ձե­ւա­ւոր­մամբ։

Կա­րա­լեա­նի գե­ղա­րո­ւես­տա­կան գոր­ծե­րը կը գտնո­ւին կամ մ­նա­յուն ցու­ցադ­րո­ւած են Ժա­մա­նա­կա­կից ա­րո­ւես­տի­ թան­գա­րա­նին (Ե­րե­ւան), Հա­յաս­տա­նի Ազ­գա­յին պատ­կե­րաս­րա­հին, Թրե­թեա­կո­վեան պե­տա­կան պատ­կե­րաս­րա­հին (­Մոս­կո­ւա), Ա­րե­ւել­քի ժո­ղո­վուրդ­նե­րու ա­րուես­տի թան­գա­րա­նին (­Մոս­կո­ւա), Յովհաննէս Թու­մա­նեա­նի տուն-թան­գա­րա­նին (Ե­րե­ւան), Հա­յաս­տա­նի Մշա­կոյ­թի նա­խա­րա­րու­թեան ֆոն­տե­րուն, Հա­յաս­տա­նի եւ ա­նոր սահ­ման­նե­րէն դուրս բազ­մա­թիւ մաս­նա­ւոր հա­ւա­քա­ծո­նե­րու մէջ։

Յով­սէփ Կա­րա­լեա­նի ա­րո­ւես­տին եւ տե­ղին մա­սին խօ­սուն ար­ժե­ւո­րում մը ­կը փո­խան­ցէ Մ.Պ.­Մի­նա­սեան, «Լ­­րա­բեր Հա­սա­րա­կա­կան Գի­տու­թիւն­նե­րի» հան­դէ­սի կայ­քէ­ջով 2010-ին իր լոյս ըն­ծա­յած ու­սում­նա­սի­րու­թեան մէջ.

– «­Վաս­տա­կա­ւոր նկա­րի­չը ժա­մա­նա­կա­կից հայ գե­ղան­կար­չու­թիւն բե­րե­ցիր ինք­նա­տիպ աշ­խար­հը, իր ա­րո­ւես­տի պար­զու­թիւ­նը, ան­կեղ­ծու­թիւ­նը եւ­բա­նաս­տեղ­ծա­կան ամ­բող­ջա­կա­նու­թիւ­նը: Կա­րա­լեա­նի ա­րո­ւես­տը խոս­տո­վա­նան­քի պէս ա­զատ է ո­րե­ւէ կեղծ հնչիւ­նից ու սե­թե­ւե­թան­քից: Այն հմա­յիչ ման­կու­թեան յուշ է, ժո­ղովր­դի մնա­յուն կե­ցու­թեան վե­րապ­րում: Նա ման­կու­թեան մա­սին խօ­սում է ման­կա­կան պար­զու­թեամբ եւ ան­մի­ջա­կա­նու­թեամբ, խոր յու­զա­կա­նու­թեամբ, ժպի­տով, եր­բեմն էլ թա­խի­ծով:

«­Կա­րա­լեա­նի ժան­րա­յին պատ­կեր­ներն ար­տա­ցո­լում են հին Թիֆ­լի­սի եւ Սա­գա­րե­ջո­յի ան­կիւն­նե­րը, մարդ­կանց նիս­տու­կա­ցը, աշ­խա­տան­քա­յին ա­ռօ­րեան:

«­Կա­րա­լեանն ու նրա ստեղ­ծա­գոր­ծու­թիւ­նը ներ­դաշ­նա­կու­թիւն են: Նա իր հե­րոս­նե­րի հետ է, իւ­րա­քան­չիւ­րի մէջ: Ն­­կա­րի­չը սի­րում է իր հե­րոս­նե­րի­նայն­պի­սի վա­րա­կիչ սի­րով, որ դի­տողն ա­կա­մա­յից դառ­նում է տո­ւեալ կոմ­պո­զի­ցիա­յի կեր­պար­նե­րից մէ­կը, ապ­րում նրանց մէջ, դառ­նում նրանց ու­րա­խու­թեան ու վշտի ըն­կեր, մաս­նա­կից:

«Յ. Կա­րա­լեանն ի­րա­ւամբ ժո­ղովր­դա­կան նկա­րիչ է: Որ­պէս կեն­ցա­ղա­յին­ժան­րը ներ­կա­յաց­նող լա­ւա­գոյն նկա­րիչ­նե­րից մէ­կը` նա հայ ա­րո­ւես­տի­պատ­մու­թեան մէջ գրա­ւել է իր հաս­տա­տուն տե­ղը»:

ՆԱ­ԶԱ­ՐԷԹ ՊԷՐ­ՊԷ­ՐԵԱՆ