ԲԱՌԵՐՈՒ ԶՕՐՈՒԹԻՒՆԸ

«Ո­րե­ւէ խօսք ը­սե­լէ ա­ռաջ լաւ մտա­ծէ: Բա­ռեր­ը կերտ­ել­ու եւ կոր­ծա­նել­ու զ­­օր­ու­թիւն­ը ուն­ին: Այ­լապ­էս ա­նոնք անջր­պետ­ի մէջ կ՚ոչն­չա­նան» (Ան­ծան­օթ):

«Բեր­նէդ ե­լա­ծը ա­կանջդ թող լսէ» (ժո­ղո­վրդա­յին ա­սա­ցուածք):

«Մարդ իր լե­զուէ­ն կը բռնուի­» (ժո­ղո­վրդա­յին ա­սա­ցուածք):

Բա­ռե­րու հետ շփուե­լո­վ, ա­նոնց դրա­կան եւ բա­ցա­սա­կան կող­մե­րը ճանչ­նա­լով, մար­դիկ վե­րո­յի­շեալ ա­սա­ցուածք­նե­րը եւ ա­նոնց նման խօս­քե­ր յօ­րի­նե­ր են: Բա­ռը իր մէջ զօր­ու­թիւ­ն կը պար­փա­կէ: Պա­տե­րազմ­ներ­ու ըն­թաց­քին զօր­ա­վա­րը իր զին­ուոր­նե­րը կը խրա­խու­սէ քա­ջա­լե­րա­կան բա­ռե­րով­: Ցաւն ու տա­ռա­պան­քը կը նուա­զին մխի­թա­րա­կան բա­ռե­րով­: Ու­րա­խու­թիւ­նը կը կրկնա­պատ­կուի դրա­կան բա­ռե­րով­: Գի­տու­թիւ­նը կ՚ա­ճի ու կը զար­գա­նայ բա­ռե­րու յա­ւել­ու­մով­: Տգի­տու­թեան խա­ւա­րը կը թանձ­րա­նայ բա­ռե­րու նուա­զու­մով: Այս ցան­կի շա­րու­նա­կու­թիւ­նը կը թո­ղու­մ ձե­զի, իսկ ես մի քա­նի պարզ գա­ղա­փար­նե­րով իմ միտքս կը շա­րու­նա­կեմ­:

Ապ­րի­լեա­ն ա­մի­սը հա­յեր­ուս հա­ւա­քա­կա­նօր­էն ա­մե­նա­շատ բա­-ռեր գոր­ծա­ծած ա­միսն է: Գոր­ծա­ծուած բա­ռե­րը ընդ­հան­րա­պէս շի­նիչ գա­ղա­փար­ներ կեր­տող են: Սա­կայն դժբախ­տա­բար կան նաեւ բա­ռեր, ո­րոն­ք կ­՚ար­տա­սա­նուին պար­զա­պէս անջըր-պե­տի ոչն­չու­թեան մէջ տեղ մը գրա­ւել­ու հա­մար: 100-ա­մեա­կի բնա­բա­նը ե­ղաւ «Կը յի­շեմ եւ կը պա­հան­ջեմ»՝ դ­րա­կան բա­ռե­րը: Այս բա­ռե­րը ե­կան փոխ­ա­րի­նելու «Չեմ մոռ­նար եւ չեմ նե­րեր­» ոչ այն­քան դրա­կան բա­ռեր: Ինք­նին «չ» տա­ռը ժխտա­կան մաս­նիկ է: Եւ տրա­մա­բա­նու­թիւ­նը կը սոր­վեց­նէ, որ ժխտա­կա­նէն դրա­կան չի ծնիր: «Չեմ մոռ­նար եւ չեմ նե­րեր­» բա­ռե­րը ոչ մէկ ներ­գոր­ծա­կան զօր­ու­թիւ­ն ու­նին. ա­նոնք պար­զա­պէս կրա­ւոր­ա­կան դիր­քոր­ո­շու­մ մը կը ներ­կա­յաց­նեն­: «Կը յի­շեմ եւ կը պա­հան­ջեմ» բա­ռե­րը աշ­խա­տանք կ՚են­թադ­րեն (խօս­քիս շեշ­տը դրա­կան բա­ռեր գոր­ծա­ծե­լու մա­սին է): Ա­ղէ­տի օ­րեր­ու վկայ հե­ղին­ա­կը՝ Ա­ւե­տիս Ա­հա­րոն­եան ըս­ած է. «Այս­քան չա­րիք թէ մո­ռա­նան մեր որ­դիք, թող ողջ աշ­խարհ կար­դայ հա­յուն նա­խա­տինք»: Ի՞նչ կը նշաա­կէ «չմոռ­նալ»: Ա­ռա­ւել­՝ ե՞րբ, ո՞ւր եւ ի՞նչ պա­րա­գա­ներ­ու մէջ ը­սու­ե­ցան այս բա­ռե­րը: Կա­րել­ի՞ է ա­մէն ժա­մա­նակ­ներ­ու բնա­բան դարձ­նել զայն:

«Չմոռ­նալ» բա­ցա­սա­կան բա­ռը ու­նի իր «կը յի­շեմ­» դրա­կան եր­ե­սը: «Յի­շել­» կը նշա­նա­կէ «գոր­ծել­»: Այս իմ­աս­տով «գործ» կը նշա­նա­կէ ար­դա­րու­թիւ­ն եւ փոխ­-հա­տու­ցու­մ հայ նահա­տակ­նե­րու ա­րեան ու վե­րա­դար­ձը հայ­կա­կան հող­ե­րու­ն: Նոյն ճշմար­տու­թիւ­նը կրնանք դրա­կան բա­ռե­րով ար­տա­յայ­տել: Բայց ինչ­ո՞ւ հա­մար կը ն­­շեմ այս բո­լո­րը­: Ե­թէ հե­տե­ւե­ալ բա­ռե­րը թ­­արգ­մա­նա­բար ներ­կա­յաց­նենք օ­տար­նե­րուն՝ վրէժ, ա­րիւն, զէնք­, կռիւ եւ այլն, ի՞նչ կ՚ըլլ­այ ա­նոնց տպա­ւո­րու­թիւ­նը հ­­ա­յոց հան­դէպ: Իսկ ե­թէ ը­սենք ար­դա­րու­թիւն­, փոխ­հա­տուցում, սրբա­դա­սուած նա­հա­տակ­ներ եւ այլն, այս պա­րա­գա­յին ի՞նչ կ՚ըլ­լայ ա­նոնց կար­ծի­քը­: Մէ­կը կրնայ հա­յա­բար մտա­ծել եւ ը­սել՝ ո­րու հո­գը, ինչ կ՚ու­զեն թող մտա­ծեն օ­տար­նե­րը: Ե­թէ այդ­պէս է, ին­չո՞ւ հա­մար հա­պա բո­լոր ջան­քե­րը­՝ որ­պէս­զի հայ­կա­կան հարցը օ­տա­րին լսցնենք եւ ա­նոր հա­ւա­նու­թիւ­նը ա­ռնենք:

Հա­յը աշ­խար­հի ա­մե­նա­հին ազ­գե­րէն է: Ան ու­նի հ­­ա­րուստ եւ փա­ռա­պանծ պատ­մու­թիւն: Ան­զու­գա­կան եւ հո­յաս­քանչ մշա­կոյթ: Ան ու­նի ն­­աեւ ցաւ եւ վէրք: Ցա­ւին ե­ւ վէր­քի­ն պէտք է դի­տել, որ­պէս վ­­ե­րոյ­ի­շեալ պատ­մու­թե­ան եւ մշա­կոյ­թի տ­­էր զա­ւակ­նե­րը: Մեծն Տիգ­րան իր կայս­րու­թիւ­նը հ­­իմ­նե­ց, որ­պէս­զի քա­ղա­քակր­թու­թիւն սոր­վեց­նէ խ­­ա­ւա­րի մէ­ջ խար­խափող ժո­ղո­վու­րդնե­րու­: Մենք այդ հզօր ար­քա­նե­րու շա­ռա­ւի­ղէն ե­նք: Մենք քաջ Վար­դա­նի թոռ­ներն ենք: Մենք Բագ­րա­տու­նի­նե­րու 1­001 ե­կե­ղե­ցի­ներ­ու Ա­նիի իսկա­կան տէ­րերն ե­նք: Կի­լի­կեան աշ­խար­հի Ռու­բի­նեան­նե­րու ար­ե­ւի շ­­ո­ղերն ենք: Մենք աշ­խար­հը իր ա­ղօթք­նե­րով հմա­յած Նա­րե­կի զա­ւակ­ներն ե­նք: Մենք ա­րի եւ ար­դար մար­տիկ­ներ ծն­­ող ազգ մըն ենք: Որ­պէս այ­դպի­սին «ա­րդա­րու­թիւն» կը պա­հան­ջենք եւ ոչ «վրէժ»: «Կեանք» կ՚ընտ­րենք եւ ոչ «մահ»: Մեր պա­հանջքն է՝ ար­դա­րու­թիւն ե­ւ փոխ­հատ­ու­ցու­մ մեր սրբա­դա­սուած նա­հա­տակ­նե­րուն ա­րեան եւ մեր ազ­գին ու Հայ­րե­նի­քի­ն բ­ա­րօ­րութ­իւ­նը: Այս բո­լո­րը մ­­ենք պ­­ի­տի կ­­ա­տա­րենք հա­յօ­րէն եւ հա­յա­վա­յել դր­­ա­կան բա­ռեր գոր­ծա­ծե­լով:

Ա­յս ի­մաստ­ով մա­րդ նոյ­նիսկ ի­ր անձ­նա­կան կեան­քի­ն մ­էջ պէտք է դրա­կան բա­ռեր գոր­ծա­ծէ: Օ­րի­նա­կի հա­մար՝ կա­րե­լի՞ է զա­ւ­կիդ «դ­­ուն յի­մար ես» ը­սել եւ սպա­սել, ո­ր ի­մաստ­ուն ը­լլայ: Կամ «ես չեմ կրնար յա­ջո­ղիլ» ը­սել եւ յա­ջո­ղութ­իւն ակն­կա­լել: Բա­ռե­րը կը ս­­տե­ղծեն այն աշ­խար­հը, ո­րու մէ­ջ կ­՚ապ­րինք:

Օ­մար Մըխթար ի­տա­լա­կան զօր­քե­րու դէմ լի­պիա­կան դի­մադ­րու­թեան ղե­կա­վարն էր 1912-1931-ին: Օր մը ճա­կա­տա­մար­տէ մը ետք, ա­նոր մար­տիկ­նե­րէ­ն մէ­կը կը մ­­օտ­ե­նայ ի­րեն ե­ւ կ­՚ը­սէ. «Իտ­ա­լա­ցի գե­րի­նե­ր բռ­նեցինք, ի­՞նչ ը­նենք ա­նոնց»: Ան կը պա­տա­սխա­նէ՝ «կե­րակ­րե­ցէք, ջուր տուէք եւ շու­քին պահ­ե­ցէք զի­րենք»: «Բայց տէր»,- կը պա­տաս­խա­նէ մար­տի­կը,- «ա­նոնք մեր գե­րի­նե­րուն հետ շատ վատ կը վա­րուին»: «Իսկ քե­զի ո՞վ ըսաւ, որ ի­րենք մեր ու­սու­ցիչ­նե­րն են», կ՚ըլլայ ղ­­ե­կա­վա­րին պա­տա­սխա­նը:

Մեկն­ու­թիւ­նը ձե­զի կը թո­ղում:­

ԱԼԵՔՍ ԱՇՃԵԱՆ