Բացառիկ աշխատանք՝ գիւղական համայնքներուն մէջ

Պոլ­սա­հայ, այժմ՝ ա­մե­րի­կա­բանկ գիտ­նա­կան եւ գոր­ծա­րար Կա­րօ Ար­մէ­նի հետ ծա­նօ­թա­ցանք հռչա­կա­ւոր դաշ­նա­կա­հար՝ Շա­հան Արծ­րու­նիի մի­ջո­ցաւ: Մինչ այդ, ան­շուշտ, տե­ղեակ էինք մեծ բա­րե­րա­րի, գիտ­նա­կա­նի եւ գոր­ծա­րա­րի գոր­ծու­նէու­թեան մա­սին թէ՛ Միա­ցեալ Նա­հանգ­նե­րէն ներս, եւ թէ՛ Հա­յաս­տա­նի մէջ: Մօ­տէն ծա­նօ­թա­նա­լով Կա­րօ Ար­մէ­նին հետ, եւ հա­մե­մա­տե­լով ա­նոր ու­նե­ցած մար­դա­սի­րա­կան մեծ գոր­ծու­նէու­թիւ­նը, հիա­ցանք ա­նոր պարզ ու ան­մի­ջա­կան մարդ­կա­յին խառ­նուած­քով, մար­դու բա­րու­թեան, աշ­խար­հի զար­գաց­ման եւ կեան­քի հան­դէպ լա­ւա­գոյ­նին ուղ­ղուած ա­նոր միտ­քե­րով ու ջան­քե­րով:

Կա­րօ Ար­մէն ծնած է Պո­լիս, 1953 թուա­կա­նին: Նախ­նա­կան կրթու­թիւ­նը ստա­ցած է Պոլ­սոյ հայ­կա­կան դպրոց­նե­րէն մէ­կուն մէջ: Տաս­նեօթ տա­րե­կա­նին մեկ­նած է Միա­ցեալ Նա­հանգ­ներ, ուր զինք սի­րով ըն­դու­նած է հայ ըն­տա­նիք մը, զոր այ­սօր ե­րախ­տի­քով կը յի­շէ Կա­րօ Ար­մէն, իբ­րեւ ա­ռա­ջին օ­ժան­դա­կո­ղը իր ա­մե­րի­կեան կեան­քի ա­ռա­ջին քայ­լե­րուն:

Ու­սու­մը ստա­ցած է Նիւ Եոր­քի «Քու­րին­ճ» գո­լէ­ճին մէջ, իսկ Բնա­գի­տա­կան տար­րա­բա­նու­թեան (քի­միա­բա­նու­թեան) տոք­թո­րա­կա­նի աս­տի­ճա­նին տի­րա­ցած է Նիւ Եոր­քի քա­ղա­քա­յին հա­մալ­սա­րա­նի «Շրջա­նա­ւարտ­նե­րու կեդ­րո­ն­»ին մէջ:

Որ­պէս գի­տաշ­խա­տող, ան ան­մի­ջա­պէս աշ­խա­տան­քի նշա­նա­կուած է Լոնկ Այ­լըն­տի Պրու­քուէյն ազ­գա­յին տար­րա­լու­ծա­րա­նին մէջ, բայց բաժ­նե­տոմ­սե­րու շու­կա­յով տա­րուած` Կա­րօ Ար­մէն հե­ռա­ցած է տար­րա­լու­ծա­րա­նէն եւ աշ­խա­տան­քի ան­ցած Ո­ւոլ Սթրի­թի մէջ որ­պէս «Ի. Էֆ. Հա­թը­ն» ըն­կե­րու­թեան ա­ռող­ջա­պա­հա­կան հար­ցե­րու վեր­լու­ծա­բան: Հոն ձեռք ձգած փոր­ձին հի­ման վրայ ալ ստեղ­ծած է իր անձ­նա­կան ա­ռող­ջա­պա­հա­կան ըն­կե­րու­թիւ­նը:

Իր մօր տա­ռա­պանք­նե­րը՝ քաղց­կե­ղի ճի­րան­նե­րուն մէջ, մղած են Կա­րօ Ար­մէ­նը ու­սում­նա­սի­րե­լու նուաս­տա­ցու­ցիչ այդ հի­ւան­դու­թիւ­նը դար­մա­նե­լու ու­ղի­նե­րը եւ 1994 թուա­կա­նին ան իր գոր­ծըն­կե­րոջ՝ հնդիկ Փրոֆ. Պար­մոտ Սրի­վաս­տա­վա­յի հետ պա­տե­րազմ յայ­տա­րա­րած է քաղց­կե­ղի դէմ եւ հիմ­նած «Ան­թի­ճե­նիք­ս» կեն­սաա­րուես­տա­գի­տա­կան (Biotechnology) ըն­կե­րու­թիւ­նը, ո­րուն հա­մա­նա­խա­գահն ու գոր­ծա­դիր տնօ­րէնն է ան: Միա­ժա­մա­նակ 2002-2004 թուա­կան­նե­րուն «Է­լա­ն» կեն­սա­դե­ղա­գոր­ծա­կան ըն­կե­րակ­ցու­թեան խոր­հուր­դի տնօ­րէնն էր:

Նախ­քան «Ան­թի­ճե­նիք­ս­»ը, Կա­րօ Ար­մէն հիմ­նադ­րած է դրա­մա­կան կա­ռա­վար­ման, կեն­սաար­հես­տա­գի­տա­կան եւ դե­ղա­բա­նա­կան ըն­կե­րու­թիւն­նե­րով մաս­նա­գի­տա­ցած «Ար­մէն Փարթ­նըր­զ» ըն­կե­րու­թիւ­նը: Բա­ցի այդ, հայ գիտ­նա­կա­նը 1993 թուա­կա­նին ստեղ­ծած է «Ի­մու­նէքս Լե­տըր­լի» ու­ռուց­քա­բա­նա­կան կեդ­րո­նը:

 2002 թուա­կա­նին «Էրնթս եւ Եան­քը» Կա­րօ Ար­մէն ճանչ­ցած է «Տա­րուան կեն­սաար­հես­տա­գի­տա­կան ձեռ­նար­կա­տե­ր», իսկ 2016 թուա­կա­նին ան ար­ժա­նա­ցած է Միա­ցեալ Նա­հանգ­նե­րու «Տա­րուան ներ­գաղ­թեալ ձեռ­նե­րէ­ցը» մրցա­նա­կին:

Ա­մե­րի­կաբ­նակ գիտ­նա­կան-գոր­ծա­րա­րը Հա­յաս­տա­նի հետ իր գոր­ծու­նէու­թեան սկսած է 2000-ա­կան­նե­րու սկիզ­բը:

2003 թուա­կա­նի Օ­գոս­տո­սին ան Հա­յաս­տա­նի մէջ կը գտնուէր յա­տուկ ա­ռա­քե­լու­թեամբ մը: Ըլ­լա­լով յա­ջո­ղակ գոր­ծա­րար մը, ա­ն ի մտի ու­նէր այն մտա­ծու­մը, թէ ինչ­պէ՞ս կրնայ օգ­տա­կար ըլ­լալ դժուար ժա­մա­նակ­ներ ապ­րող Հա­յաս­տա­նին: Ճիշդ այդ նպա­տա­կով ալ ան 2000 թուա­կա­նին, Նիւ Եոր­քի մէջ հիմ­նած էր «Հա­յաս­տա­նի մա­նուկ­նե­ր» հիմ­նադ­րա­մը (COAF)՝ խո­րին հա­մո­զում ու­նե­նա­լով, որ երկ­րին ա­պա­գան ե­րա­խա­նե­րու ձեռ­քե­րուն մէջ է, եւ որ ա­նո՛նց պէտք է ուղ­ղուին հիմ­նա­կան ջան­քե­րը: Հիմ­նադ­րա­մը ար­դէն իսկ օ­ժան­դա­կու­թիւն տրա­մադ­րած էր զա­նա­զան դպրոց­նե­րու ու ման­կա­տու­նե­րու, ա­կա­նա­զերծ­ման ծրա­գիր ի­րա­կա­նա­ցու­ցած էր Ար­ցա­խեան հա­կա­մար­տու­թեան ըն­թաց­քին ա­կա­նա­պա­տուած տա­րածք­նե­րուն վրայ: Ինք՝ Կա­րօ Ար­մէն, այս ա­մէ­նը բա­ւա­րար չէր նկա­տած ու Հա­յաս­տան գա­ցած էր՝ տես­նե­լու, թէ ինչ­պէ՞ս կա­րե­լի է իր ստեղ­ծած հիմ­նադ­րա­մի գոր­ծու­նէու­թեամբ ա­ւե­լի մնա­յուն ու շա­րու­նա­կա­կան ներդ­րում ու­նե­նալ Հա­յաս­տա­նի մէջ:

Ար­մա­ւի­րի մար­զին մէջ ծա­ռա­յող Հայ Ա­ռա­քե­լա­կան Ե­կե­ղեց­ւոյ հո­գե­ւո­րա­կա­նի մը ա­ռա­ջար­կին ան­սա­լով՝ Կա­րօ Ար­մէն այ­ցե­լած է մար­զին ա­մե­նէն չքա­ւոր շրջան­նե­րէն մէ­կը՝ Բաղ­րա­մեա­նի մէջ գտնուող Քա­րա­կերտ գիւ­ղը: Այդ գիւ­ղին մէջ ան հան­դի­պած է տա­րեց մար­դու մը եւ այդ հան­դի­պումն ալ կան­խո­րո­շած է այն տա­րա­ծքաշր­ջա­նը, ուր «Հա­յաս­տա­նի մա­նուկ­ներ» հիմ­նադ­րա­մը սկսած է իր գոր­ծու­նէու­թեան: Կա­րօ Ար­մէ­ն տե­ղե­կա­ցած է, որ հա­մայն­քին մէջ աշ­խա­տա­տե­ղի­ներ չկան։ Մար­դիկ կը գո­յա­տե­ւեն հո­ղա­գոր­ծու­թեամբ։ Հա­մայն­քի դպրո­ցը կի­սա­քանդ է, ա­ռանց պա­տու­հան­նե­րու եւ ա­ռանց ջու­րի: Կա­րօ Ար­մէն այ­ցե­լած է դպրո­ցը ու ա­կա­նա­տես ե­ղած է, որ հա­կա­ռակ այդ բո­լոր դժուա­րու­թիւն­նե­րուն՝ դպրո­ցը կը գոր­ծէ, իսկ տաքց­նե­լու հա­մար ալ քա­րիւղ ու գո­մաղբ կը վա­ռեն: Ան իր զրու­ցա­կի­ցին կը խոս­տա­նայ, որ կը վե­րա­դառ­նայ ու կ՚օգ­նէ, բայց ի պա­տաս­խան կը լսէ ա­նոր քմծի­ծա­ղը: Շա­տե­րը տուած էին նոյն խոս­տու­մը, բայց գա­ցած ու չէին վե­րա­դար­ձած:

Ի սկզբա­նէ, կը նա­խա­տե­սուէր սահ­մա­նա­փա­կուիլ դպրո­ցի վե­րա­նո­րոգ­մամբ, բայց Քա­րա­կեր­տի խնդիր­նե­րը շատ էին ու բազ­մա­զան… Յա­ջորդ այ­ցե­լու­թեան, Կա­րօ Ար­մէն, գիւ­ղա­ցի­նե­րուն հետ հան­դի­պում մը կազ­մա­կեր­պեց, ո­րուն ներ­կայ գտնուե­ցաւ ա­ւե­լի քան եօ­թը հա­րիւր հո­գի: Ըն­դա­մէ­նը տա­րի մը անց հինգ հա­զար (ո­րուն հա­զար եր­կու հա­րիւր յի­սու­նը ե­րա­խայ) բնակ­չու­թիւն ու­նե­ցող Քա­րա­կեր­տին մէջ կը գոր­ծէին վե­րա­կանգ­նուած ման­կա­պար­տէ­զը, դպրո­ցը, բոյժ­-կան­խար­գե­լիչ հիմ­նար­կը եւ հա­մայն­քա­յին կեդ­րո­նը: Տես­նե­լով այս բա­րե­փո­խում­նե­րը՝ յա­րա­կից գիւ­ղերն ալ ծրագ­րին մէջ ներգ­րա­ւուե­լու ցան­կու­թիւն յայտ­նե­ցին: 2006 թուա­կա­նէն սկսեալ հիմ­նադ­րա­մը սկսաւ աշ­խա­տիլ հինգ հա­մայնք­նե­րու մէջ եւս, ո­րոնք նմա­նա­տիպ հար­ցեր ու­նէին, բայց ա­ռաջ­նա­հեր­թու­թիւ­նը տրուե­ցաւ ե­րա­խա­նե­րու կրթու­թեան: Հա­մայնք­նե­րու մէջ «Հա­յաս­տա­նի մա­նուկ­ներ» հիմ­նադ­րա­մը ձեռ­նա­մուխ ե­ղաւ այդ հիմ­նա­կան նպա­տա­կի ուղ­ղու­թեամբ աշ­խա­տանք­նե­րուն՝ բո­լոր հնա­րա­ւո­րու­թիւն­նե­րը ուղ­ղե­լով ե­րա­խա­նե­րու ինք­նա­զար­գաց­ման ու կա­յաց­ման:

Ներ­կա­յիս «Հա­յաս­տա­նի մա­նուկ­նե­ր» հիմ­նադ­րա­մը իր նոյն ծրա­գի­րը կը կի­րա­ռէ տասն­մէկ գիւ­ղա­կան հա­մայնք­նե­րու մէջ եւ հե­տա­գա­յին նոյն­պէս ընդ­լայ­նե­լու մտադ­րու­թիւ­նը ու­նի:

Լո­ռիի մար­զէն ներս «Հա­յաս­տա­նի մա­նուկ­նե­ր» հիմ­նադ­րա­մին կող­մէ կը կա­ռու­ցուի աշ­խար­հի մէջ ե­զա­կի հաս­տա­տու­թիւն մը՝ ՍՄԱՐԹ կեդ­րո­նը: Այս մէ­կը կրթա­կան ա­ւան մըն է, ուր պի­տի հա­մադ­րուին եւ հան­գու­ցուին ա­րուես­տը, ար­հես­տա­գի­տու­թիւ­նը, լե­զու­նե­րը, գիւ­ղատն­տե­սու­թիւ­նը, ա­ռողջ ապ­րե­լա­կեր­պը, ձեռ­նե­րէ­ցու­թիւ­նը՝ հա­մե­մուած ստեղ­ծա­գոր­ծա­կա­նու­թեամբ: Լո­ռին ա­ռա­ջին քայլն է՝ նո­րա­րա­րա­կան ՍՄԱՐԹ հա­յե­ցա­կար­գը ներ­կա­յաց­նե­լու: Հիմ­նա­դիր, Տքթ. Կա­րօ Ար­մէն հա­ւա­տա­ցած է, որ Լո­ռիի մէջ ձեռ­նար­կուող ՍՄԱՐԹ քայ­լե­րը հնա­րա­ւո­րու­թիւն կու տան հաս­նիլ նոյն ար­դիւն­քին, ինչ­պէս է Ար­մա­ւի­րի մէջ, բայց շատ ա­ւե­լի ա­րագ, ա­ւե­լի մատ­չե­լի եւ ա­ռա­ւել ար­դիւ­նա­ւէտ ճա­նա­պար­հով: Լո­ռիի մէջ նպա­տա­կին հաս­նե­լէ յե­տոյ ՍՄԱՐԹ ձե­ւա­չա­փը տասն­հինգ-քսան ան­գամ պի­տի կի­րա­ռուի Հա­յաս­տա­նի գիւ­ղա­կան հա­մայնք­նե­րու մէջ:

COAF հիմ­նա­դիր եւ խոր­հուր­դի ա­տե­նա­պետ Տքթ. Կա­րօ Ար­մէ­ն վստահ է, որ Հա­յաս­տա­նի գիւ­ղա­կան հա­մայնք­նե­րը չի­րա­ցուած ա­նե­րե­ւա­կա­յե­լի պա­շար են ո՛չ միայն Հա­յաս­տա­նի, այ­լեւ՝ ամ­բողջ աշ­խար­հի հա­մար: Այդ պա­շա­րը, ինչ­պէս իր գոր­ծու­նէու­թեան ըն­թաց­քին հա­մո­զուած է ան, մարդն է: Ան վստահ է, որ Հա­յաս­տա­նի գիւ­ղե­րը ա­ռա­ջար­կե­լու շատ բան ու­նին ո՛չ միայն Հա­յաս­տա­նին, այ­լեւ՝ աշ­խար­հին առ­հա­սա­րակ:

Այդ ա­ռու­մով ՍՄԱՐԹ ինք­նան­պա­տակ կա­ռոյց մը չէ եւ ան կը պա­տաս­խա­նէ Հա­յաս­տա­նի գիւ­ղա­կան բնակ­չու­թեան կա­րիք­նե­րուն:

Լո­ռիի ՍՄԱՐԹ կենդ­րո­նի շի­նա­րա­րու­թիւ­նը այս պա­հուն թէժ ըն­թաց­քի մէջ է, եւ Կա­րօ Ար­մէն, շի­նա­րա­րա­կան աշ­խա­տանք­նե­րուն ծա­նօ­թա­նա­լու հա­մար հեր­թա­կան ան­գամ այ­ցե­լած էր Հա­յաս­տան: Կ՚ակն­կա­լուի հիմ­նա­կան աշ­խա­տանք­նե­րը ա­ւար­տին հասց­նել այս տա­րուան Նո­յեմ­բե­րին:

2013 թուա­կա­նին Կա­րօ Ար­մէն Հա­յաս­տա­նի Հան­րա­պե­տու­թեան նա­խա­գա­հ Սերժ Սարգ­սեա­նի կող­մէ պար­գե­ւատ­րուած է «Մխի­թար Հե­րա­ցի» մե­տայ­լով, իսկ մինչ այդ՝ 2008 թուա­կա­նին Ար­մա­ւի­րի մարզ­պե­տի կող­մէ, բա­րե­սի­րա­կան աշ­խա­տանք­ներ կա­տա­րե­լու հա­մար՝ Ոս­կէ մե­տայ­լով: Ա­մե­նէն ա­ռա­ջին շքան­շա­նը Հա­յաս­տա­նի մէջ ե­ղած է 2007 թուա­կա­նին՝ Պա­տուոյ շքան­շա­նը Հա­յաս­տա­նի Հան­րա­պե­տու­թեան վար­չա­պե­տին կող­մէ:

Կա­րօ Ար­մէն իր շուր­ջ հա­ւա­քած է նուի­րեալ խումբ մը, ո­ր ա­մէ­նօ­րեայ ե­ռան­դուն աշ­խա­տանք կը տա­նի թէ՛ «Հա­յաս­տա­նի մա­նուկ­նե­ր» հիմ­նադ­րա­մին մէջ, թէ՛ ալ ե­զա­կի ու­սում­նա­կան նոր հաս­տա­տու­թեան՝ ՍՄԱՐԹ կեդ­րո­նի ստեղծ­ման ուղ­ղու­թեամբ: ՍՄԱՐԹ-ի ճար­տա­րա­պե­տը լի­բա­նա­նա­հայ ե­րի­տա­սարդ ճար­տա­րա­պետ Փոլ Գա­լուս­տեանն է: Փո­լ Գա­լուս­տեան ճար­տա­րա­պե­տու­թիւն ու­սա­նած է A.L.B.A, Լի­բա­նան (Académie Libanaise des Beaux-Arts), իսկ մա­գիստ­րո­սի կո­չում ստա­ցած է Հա­րուըր­տի ձե­ւա­ւոր­ման բարձ­րա­գոյն դպրո­ցէն ներս: Աշ­խա­տած է Պա­զէլ քա­ղա­քի Herzog and de Meuron ըն­կե­րու­թեան մօտ, այ­նու­հե­տեւ Պէյ­րու­թի մէջ հիմ­նած է սե­փա­կան ըն­կե­րու­թիւ­նը: Դա­սա­ւան­դած է Պոս­թո­նի Ճար­տա­րա­պե­տու­թեան կեդ­րո­նին մէջ եւ Պէյ­րու­թի Ա­մե­րի­կեան հա­մալ­սա­րա­նը: Ար­ժա­նա­ցած է Moukbel մրցան­քին եւ Չա­փագ­րող­նե­րու եւ ճար­տա­րա­պետ­նե­րու շքան­շա­նին: 2012 թուա­կա­նին Վե­նե­տի­կի պիէ­նա­լէին ըն­թաց­քին ա­նոր ներ­կա­յա­ցու­ցած «Տու­նը ան­տա­ռի մէ­ջ» նա­խա­գի­ծը՝ «Ա­րաբ ե­րի­տա­սարդ ճար­տա­րա­պետ­նե­ր» մրցոյ­թի ժա­մա­նակ պա­տուա­ւոր տեղ զբա­ղե­ցու­ցած է:

Փոլ Գա­լուս­տեան յա­ճախ կ՚այ­ցե­լէ Հա­յաս­տան՝ ծա­նօ­թա­նա­լու հա­մար ի­ր իսկ նա­խագ­ծած կեդ­րո­նի աշ­խա­տանք­նե­րուն եւ հպարտ է, որ իր ստե­ղա­գոր­ծա­կան նե­րու­ժը կը ծա­ռա­յեց­նէ գիւ­ղա­կան հա­մայնք­նե­րու մէջ հայ մա­նուկ­նե­րու կրթու­թեան ու զար­գաց­մա­ն:

Ա­ռա­ջին ՍՄԱՐԹ կեդ­րո­նի կեն­սա­գործ­ման հա­մար հիմ­նադ­րա­մը ներդ­րած է շուրջ 1 մի­լիառ դ­­րամ գու­մար: 2015 թոա­կա­նի Դեկ­տեմ­բե­րին Նիւ Եոր­քի մէջ կա­յա­ցած դրա­մա­հա­ւա­քը այդ նպա­տա­կը ու­նէր: Ար­դիւն­քին հա­ւա­քուած 3.7 մի­լիոն ա­մե­րի­կեան տո­լա­րի մեծ մա­սը պի­տի ուղ­ղոր­դուի ՍՄԱՐԹ-ի շի­նա­րա­րու­թեա­ն եւ կա­յաց­մա­ն:

- Կա­րօ Ար­մէ­նի հար­ցազ­րոյ­ցը՝ յա­տուկ ԺԱ­ՄԱ­ՆԱԿ-ին թէ՛ իր ման­կու­թեան, թէ՛ ու­սա­նո­ղա­կան տա­րի­նե­րու, թէ՛ ալ աշ­խա­տան­քի դժուա­րու­թիւն­նե­րու եւ յա­ջո­ղու­թիւն­նե­րու մա­սին, պի­տի ներ­կա­յաց­նենք թեր­թի յա­ռա­ջի­կայ թի­ւե­րուն մէջ:

ԱՆՈՒՇ ԹՐՈՒԱՆՑ