ՏԳԻՏՈՒԹԵԱՆ ԳԻՏՈՒԹԻՒՆԸ

Երկար ժամանակէ ի վեր կը մտածեմ գիտնալու եւ չգիտնալու մասին։ Երկընտրանքներու համակարգի վրայ կառուցուած աշխարհի հակասութիւններէն մին ալ գիտնալն ու չգիտնալն է։ Իմ կարծիքով, պատմութիւնը գետի մը նման անցեալէն մինչեւ այսօր  իր հետ բերած է տեղեկութիւն։ Ուստի, պատմութիւնը ոչ միայն գիտելիքը, այլեւ տգիտութիւնը բերած է ներկային եւ պիտի տանի ապագային։ Գիտելիք ձեռք բերելու անհրաժեշտութիւնը, որ մարդկութեան համար կը պահէ իր այժմէականութիւնը՝ ծնունդէն մինչեւ մահ, ըստ էութեան, մարդու աշխարհին յարմարելու պարտաւորութեան ամենահիմնական ազդակն է։ 

Վերջին տարիներուն մեր ամենաշատ օգտագործած բառերէն մին եղած է «մեծ պատկեր»ը։ Շատեր կը պնդեն, որ կը տեսնեն մեծ պատկերը, սակայն, իրականութեան մէջ անոնք ի՞նչ եւ որքա՞ն կը տեսնեն. աղքատութի՞ւնը, անհաւասարակշռութի՞ւնը, անարդարութի՞ւնը, բնական տարածքներու ապականո՞ւմը, կրթութեան համակարգի խնդիրնե՞րը, տգիտութեան զանգուածայնացո՞ւմը…

Այսօր մենք կ՚ապրինք այնպիսի ժամանակաշրջանի մը մէջ, ուր քաղցկեղէ մինչեւ ծխելու վնասներու, կլիմայի փոփոխութենէն մինչեւ ծինականօրէն ձեւափոխուած օրկանիզմներու նման նիւթերու պարագային մարդոց խարդախութիւնները եւ ապատեղեկատուութիւնը կը շարունակուին՝ իրականի եւ անիրականի միջեւ։ Սա ցոյց կու տայ, որ «Ակնոթոլոժի» կոչուած գիտութիւնը մեծ տեղ գրաւած է աշխարհի վրայ։ «Ակնոթոլոժի» պարզապէս կը նշանակէ «տգիտութեան գիտութիւն»։ Յունարէնի մէջ «ակնոսիս» կը նշանակէ «տգիտութիւն», իսկ «օնթոլոժի»՝ «գոյաբանութիւն»։ Անթոլոժի կա՛մ ապրանք մը վաճառելու, կամ շահոյթ ստանալու նպատակով շփոթութեան եւ կեղծ տեղեկատուութեան դիտումնաւոր տարածման ուսումնասիրութիւնն է։ Անթոլոժիի հիմնական նպատակն է խոչընդոտել խնդրոյ առարկայ կողմի ճիշդ գիտելիք ստանալը եւ հասարակութիւնները դարձնել տգէտ՝ կեղծ տեղեկատուութիւնը որպէս ճշմարիտ ցոյց տալով։ 

Հասկնալի է, որ մարդ մը չի կրնար հասկնալ վարդի մը հիւսուածքը առանց անոր դպչելու։ Վարդին ծաղիկ ըլլալը գիտնալ չի նշանակեր, որ գիտենք ծաղիկներու մասին։ Այս պատճառով կայ բուսաբանութիւն։ Այս օրինակով կարելի է տեսնել Երկրի հետ մարդոց փոխգործակցութեան գործընթածի խիստ սահմանները։ Այսինքն, ինչպէս որ տեղ մը հասնելու համար պէտք է շարժիլ, այնպէս ալ որեւէ առարկայի վերաբերեալ գիտելիք ունենալը մտածելու, ուսումնասիրելու, սորվելու եւ հարցադրելու նման շարք մը անհրաժեշտութիւններու արդիւնքն է։ 

Ուրեմն ինչո՞ւ մարդ մը տգէտ կ՚ըլլայ եւ միւսը՝ գիտուն։ Որքան ցաւալի է, թէ տեղեկատուութեան դարաշրջանին գիտելիքը դարձած է առեւտուրի առարկայ։ Գիտելիքի վաճառքը դրամի փոխարէն, հաւասարութեան եւ արդարութեան հիմքին դրուած ռումբ մըն է։ Գիրքեր, վաւերագրականներ, բնութեան իրողութիւններ, բնագիտութիւն եւ կրթութեան իրաւունք, որ օրէնքով տրուած է եւ սահմանափակուած՝ նոյնպէս օրէնքով ցոյց կու տան, թէ տեղեկատուութիւնը դրամի փոխարէն վաճառուող առարկայ է։ Կրթական հաստատութիւններէ ներս գիտելիքի փոխանցման եւ ձեռքբերման գործընթացը ամենայարմար օրինակն է այս անդրադարձի։ Խղճի եւ տրամաբանութեան շրջանակներէն ներս կատարուած իւրաքանչիւր գնահատական մեզ կը տանի հետեւեալ եզրակացութեան. տեղեկատուութեան բաշխումը անհաւասար է։ Սակայն երբ «գիտելիքը» կը գործէ բնութեան պայմաններուն յարմարելու եւ պայքարելու բնազդով, այդ անհաւասարութիւնը որոշ չափով կրնայ նուազիլ։ 

Եկէք, ուսումնասիրենք «Ոչ թէ չգիտալը, այլ չսորվիլը ամօթ է» ասացուածքը։ Առակին մէջ չսորվելու վիճակը, ըստ էութեան, գիտելիքը խրախուսելու միջոց է՝ մեղմօրէն արդարացնելով չգիտնալու ամօթը։ Իսլամագէտ Պուրզի Ճեմհերին կը հարցնեն. «Ինչո՞ւ չես դատապարտեր տգէտները»։ Ան կը պատասխանէ. «Մենք կոյրին տեսի՛ր, իսկ խուլին լսէ՛ չենք կրնար ըսել»։ Արդարեւ, տգիտութեան ջուրով ողողուած ուղեղը նման է երկաթի, որ հետզհետէ կը ժանգոտի եւ զայն վերականգնել գրեթէ անկարելի կը դառնայ։ Եթէ ժանգոտած երկաթ մը վնասէ մարդու մարմինը, անողոք հիւանդութիւններու պատճառ կրնայ դառնալ։ Ցաւօք, պատմութիւնը լի է նման օրինակներով։

Տգէտի ձայնը շատ աւելի բարձր է, քան գիտուններու, եւ յաճախ տգէտը կը խօսի, մինչդեռ գիտունը կը լռէ։ Նոյնիսկ այսօր, եթէ ուշադիր նայինք, հասարակական կեանքի որեւէ հատուածին մէջ տգէտ մը կը մեղադրէ գիտունը՝ չգիտնալով։ Ցաւալի է, թէ այն ինչ, որ նման մարդիկ կը կարծեն, որ գիտեն, սովորաբար լսած են կամ որդեգրած են ուրիշներէն։ Թէեւ անոնց լսածները կամ որդեգրածները երբեմն գաղափարախօսութեան մը փշրանքներն են, կամ երբեմն կրնայ ըլլլալ այդ փշրանքներէն ստեղծուած «վիթխարի» գաղափարախօսութիւն՝ տգիտութեան գաղափարախօսութիւն… Անկախ իրենց կոչումէն եւ պաշտօնէն՝ այս տեսակի մէջ ընդգրկուած մարդոց թիւը զգալի է։ 

Մարդու մը համար կատարելութիւնը, անշուշտ, ձգտում մը, հեռանկար մըն է։ Բայց կատարելութեան հասնելու ձգտումը կը նմանի հետեւիլ հորիզոնին՝ որքան մօտենանք, այնքան կը հեռանանք անկէ։  Կատարելութեան մօտենալու գլխաւոր միջոցներէն են դժգոհութիւնն ու քննադատութիւնը՝ մանաւանդ ինքնաքննադատութիւնը։ Այն անձը, որ իր ուսումը, իր գիտութիւնը բաւարար կը տեսնէ, կը զրկուի նոյնիսկ քայլ մը առնելէ՝ կատարելութեան սանդուխներէն։

Այն օրը, երբ մենք ունեցուածքէ աւելի շատ պէտք կ՚ունենանք գիտելիքի, այն ժամանակ կը գտնենք իսկական հարստութեան գաղտնիքը:

ՊԻԱՆՔԱ ՍԱՐԸԱՍԼԱՆ