Հայերէնը Անաղարտ Պահենք…

Վեր­ջին քա­նի մը տա­րի­նե­րուն հան­րու­թիւ­նը մեծ ո­գե­ւո­րու­թեամբ ար­շա­ւեց Դի­մա­տետ­րի եւ հա­մա­ցան­ցի մի­ջո­ցով հա­ղոր­դակ­ցե­լու եւ տե­ղե­կու­թիւն քա­ղե­լու:

Հա­յե­րուս հա­մար երկ­սայ­րի սու­րի վե­րա­ծուե­ցան այս գի­տու­թեան ան­ծայ­րա­ծիր շտե­մա­րանն ու հա­ղոր­դակ­ցու­թեան մի­ջոց­նե­րը, ա՛յն աս­տի­ճան, որ Հա­յաս­տա­նի մէջ Facebook-ը կը կո­չեն «Օգ­տա­տետր», փո­խա­նակ Դի­մա­տետ­րի (չես գի­տեր ին­չո՞ւ): Տա­րօ­րի­նակ մտա­ծե­լա­կերպ…

Մօ­տա­ւո­րա­պէս տա­րի մըն է, որ Դի­մա­տետ­րի մէջ ո­րոշ գրու­թիւն­ներ կը տե­ղադ­րեմ եւ մեծ մա­սամբ նկա­տո­ղու­թիւն­նե­րով ու ծա­նօ­թագ­րու­թիւն­նե­րով ո­րոշ ան­ձե­րու հա­յե­րէ­նի եւ բա­ռա­պա­շա­րի թե­րու­թիւն­նե­րը կը մատ­նան­շեմ, մա­քուր հա­յե­րէն բա­ռա­պա­շար գոր­ծա­ծե­լու հա­մար: Սա­կայն, յա­ճախ ա­պա­ռա­ժի անդր­դուե­լի տրա­մադ­րու­թեամբ հա­կադ­րու­թիւն­նե­րու կը հան­դի­պիմ…

Ընդ­հան­րա­պէս ող­ջա­միտ է հան­րու­թիւ­նը. պատ­ճա­ռա­բա­նու­թեամբ ու փաս­տե­րով կը հա­մո­զուին, որ վրի­պած են, բայց այդ վրի­պու­մը տա­րի­նե­րու ըն­թաց­քին սո­վո­րու­թիւն դար­ձած է եւ ոչ ոք ի­րենց նկա­տո­ղու­թիւն ը­րած է կամ ճշդած այդ վրի­պու­մը: Ուս­տի, յան­կարծ, երբ սփիւռ­քա­հայ մը մատ­նան­շէ, թէ ին­ֆոր­մա­ցիա, ռե­պոր­տաժ, ժիւ­րի, մաէստ­րօ, կոն­սեր­վա­տո­րիա եւայլն բա­ռե­րը օ­տար են եւ հա­րա­զատ մայ­րե­նի լե­զուով բա­ռեր ու­նինք, ինչ­պէս՝ տե­ղե­կու­թիւն, տե­ղե­կա­գիր, տե­ղե­կագ­րու­թիւն, դա­տա­կան կազմ, վար­պետ, ե­րաժշ­տա­նոց, կը վրդո­վին եւ կ՚ան­հանգս­տա­նան:

Դի­մա­տետ­րի մէջ մին­չեւ 4 ա­միս ա­ռաջ ե՛ս ալ լա­տի­նա­տառ հա­յե­րէն կը գոր­ծա­ծէի, ար­դա­րա­նա­լով, որ՝

1) Ար­հես­տա­վար­ժա­կան դժուա­րու­թիւն­ներ կա­յին նախ հա­յե­րէն գրե­լու, ա­պա այդ գրու­թիւ­նը տե­ղա­փո­խե­լու յար­մար էջն ու սիւ­նա­կը:

2) Ա­մե­րի­կաբ­նակ հայ նոր սե­րուն­դին 80 տո­կո­սը ճա­նա­չո­ղու­թիւն չու­նի մես­րո­պա­տառ հա­յե­րէ­նին: Ա­սոնց հետ հա­ղոր­դակ­ցե­լու հա­մար 2 մի­ջոց կայ. կա՛մ լա­տի­նա­տառ հա­յե­րէն, քա­նի որ բա­նա­ւոր հա­յե­րէն կը հասկ­նան, հա­կա­ռակ ա­նոր, որ հա­յե­րէն չեն կրնար կար­դալ, կամ ալ՝ անգ­լե­րէ­նով:

Ո­մանք ալ հա­յե­րէն ուղ­ղագ­րու­թեան լաւ չեն տի­րեր, ուս­տի լա­տի­նա­տառ հա­յե­րէ­նով կը հա­ղոր­դակ­ցին՝ ծած­կե­լու հա­մար ի­րենց ուղ­ղագ­րա­կան անգ­րա­գի­տու­թիւնը…

Երբ նկա­տո­ղու­թիւն կ՚ը­նէի Դի­մա­տետ­րի մէջ օ­տար բա­ռե­րու փո­խա­րէն հա­յե­րէն բա­ռեր գոր­ծա­ծե­լու, շա­ռա­չուն ապ­տա­կը կը հաս­նէր ե­րե­սիս, թէ՝ «ին­չո՞ւ լա­տի­նա­տառ կը գրես՝ ա­նար­գե­լով մես­րո­պա­տառ հա­յե­րէ­նը, եւ մե­զի կը քա­րո­զես հա­յե­րէն բա­ռեր գոր­ծա­ծել, երբ այդ օ­տար բա­ռե­րը ըն­դու­նուած են Հա­յաս­տա­նի մէջ»:

Վե­րո­յի­շեալ բա­ցատ­րու­թիւն­ներս ա­մե­րի­կա­հայ նոր սե­րուն­դին մա­սին հա­մո­զիչ չթուե­ցան շա­տե­րուն: Ծա­նօթ­նե­րու օգ­նու­թեամբ հա­յե­րէն գի­րե­րը բջի­ջա­յին հե­ռա­խօ­սիս մէջ տե­ղա­ւո­րե­լով՝ զի­նուած, ա­զա­տօ­րէն ի­ջայ հա­յե­րէ­նի  խա­չակ­րու­թեան դաշտ՝ հա­յե­րէ­նի բա­ռա­պա­շա­րի մաք­րազտ­ման սա­տա­րե­լու:

Ցա­ւա­լին այն է, որ ո­րոշ մտա­ւո­րա­կան եւ ու­սեալ հա­տուած մը ե­րի­տա­սարդ սե­րուն­դի, Հա­յաս­տա­նի մէջ կամ Հա­յաս­տա­նէն ար­տա­գաղ­թած, մո­լե­գին կեր­պով կը պայ­քա­րի օ­տար բա­ռե­րը պահ­պա­նե­լու մո­լու­թեան: Հա­զիւ 10 տո­կո­սը այս հա­տուա­ծին, ան­ձայն, ա­ռանց հա­կա­ճա­ռու­թեան ըն­դու­նեց, որ բո­լոր օ­տար բա­ռե­րու գոր­ծա­ծու­թիւ­նը հա­յե­րէ­նի մէջ սխալ է, եւ պէտք է սրբագ­րել: Մեծ մա­սամբ կ՚ա­ռար­կեն, թէ՝ «մի­ջազ­գա­յին բա­ռեր են», «մեր պոէտ­նե­րը (բա­նաս­տեղծ­նե­րը) գոր­ծա­ծած են», «Հա­յաս­տա­նի մէջ ըն­դու­նուած բա­ռեր են», իսկ ու­րիշ­ներ նա­խա­տա­կան ու վի­րա­ւո­րա­կան բա­ռեր կը գոր­ծա­ծեն, հա­կա­ռակ ա­նոր, որ ու­սեալ եւ պաշ­տօ­նի տէր անձ­նա­ւո­րու­թիւն­ներ են…

Ին­ծի հա­մար չա­փա­զանց սրտի կսկիծ է եւ ան­հասկ­նա­լի հա­նե­լուկ, թէ ին­չո՛ւ Հա­յաս­տա­նի նա­խա­գա­հը, վար­չա­պե­տը, մշա­կոյ­թի կամ կրթու­թեան եւ գի­տու­թեան նա­խա­րար­նե­րը հե­ռա­տե­սի­լէն ե­լոյթ չեն ու­նե­նար՝ պա­հան­ջե­լով հան­րու­թե­նէն, որ լա­տի­նա­տառ հա­ղոր­դակ­ցու­թեան եւ օ­տար բա­ռե­րու գոր­ծա­ծու­թեան վերջ տայ հա­մա­ցան­ցի ու Դի­մա­տետ­րի մէջ, եւ մա­քուր հա­յե­րէ­նով հա­ղոր­դակ­ցի:

Ի հար­կէ, նախ հա­մա­կար­գի­չի եւ բջի­ջա­յին հե­ռա­խօ­սի ըն­կե­րու­թիւն­նե­րէն պէտք է պա­հան­ջուի եւ պար­տադ­րուի Հա­յաս­տա­նի մէջ հա­յա­տառ գի­րե­րու տե­ղադ­րու­մը այս հա­ղոր­դակ­ցա­կան գոր­ծիք­նե­րուն մէջ: Ներ­կա­յիս, հա­յաս­տա­նաբ­նակ հա­յե­րուն 50 տո­կո­սը Դի­մա­տետ­րի ան­հա­տա­կան գրու­թիւն­նե­րը լա­տի­նա­տառ հա­յե­րէ­նով կը կա­տա­րէ: Իսկ ա­մե­րի­կա­հա­յե­րուն 70 տո­կո­սը անգ­լե­րէն, 20 տո­կո­սը հա­յա­տառ հա­յե­րէն եւ 10 տո­կո­սը լա­տի­նա­տառ հա­յե­րէն կը գոր­ծա­ծէ:

Յո՞ եր­թաս հա­յու­թի՜ւն…

Պե­տա­կա­նօ­րէն ա­ռաջ­նոր­դու­թիւն, ուղ­ղու­թիւն տուող չկա՛յ: Վե­րահս­կիչ ազ­դու մար­մին մը գո­յու­թիւն չու­նի, որ հսկէ, թէ ո­րոշ ան­հատ­ներ՝ ըլ­լան ա­նոնք խմբա­գիր, գրող, լրագ­րող, հա­ղոր­դա­վար կամ պե­տա­կան պաշ­տօ­նեայ, ի՜նչ ա­ւեր կը գոր­ծեն ի­րենց ան­տար­բե­րու­թեամբ, պաշ­տօ­նի մէջ թե­րա­նա­լով, ա­նի­մաստ, հնա­րուած, շին­ծու ու ա­րուեստա­կան բա­ռեր Դի­մա­տետ­րի մէջ տե­ղադ­րե­լով, կամ՝ օ­տար բա­ռե­րու ծո­վա­ծա­ւալ գոր­ծա­ծու­թեամբ ի­րենց գրու­թիւն­նե­րուն եւ ե­լոյթ­նե­րուն մէջ, ո­րոնք կ՚ար­տագրուին ու կը տե­ղադ­րուին հա­մա­ցան­ցի եւ Դի­մա­տետ­րի մէջ:

Բա­ցի ան­հատ­նե­րէ, պե­տու­թիւնն է, որ տէր պէտք է կանգ­նի մեր լե­զուի բա­ռա­պա­շա­րի մաք­րու­թեան… Այ­լա­պէս, հա­յե­րէ­նի փո­խա­րէն՝ շու­տով կ՚ու­նե­նանք ռու­սա-անգ­լա-հա­յե­րէն, իսկ 20 տա­րի ետք՝ թրքա-ռու­սա-անգ­լա-հա­յե­րէն:

Հա­յե­րէ­նի բա­ռա­պա­շա­րը տագ­նա­պա­լի վի­ճա­կի մէջ է… նոր սե­րուն­դը ան­սանձ կ՚ար­շա­ւէ անգ­լե­րէն բա­ռե­րու ներ­մուծ­ման՝ հա­յե­րէ­նին մէջ. ա­սոր ե­թէ ա­ւելց­նենք լա­տի­նա­տառ հա­յե­րէն գրե­լը Հա­յաս­տա­նի մէջ, ա­պա կրնա՛ք ե­րե­ւա­կա­յել, թէ հա­յա­գի­տու­թեան ո՞վ ար­ժէք պի­տի տայ…

Լե­զուն մեր ազ­գա­յին պատ­կա­նե­լու­թիւնն ու ինք­նու­թիւ­նը բնո­րո­շող՝ մեր նախ­նիք­նե­րէն ժա­ռան­գուած հայ­րե­նի հո­ղին հետ, մե­ծա­գոյն գան­ձե­րէն մին է: Ե­թէ Հա­յաս­տա­նի հա­յը տէր չկանգ­նի, ա­պա ո՞վ տէր պի­տի կանգ­նի ա­նոր:

Օ­տար տի­րա­պե­տող եւ գե­րիշ­խող ազ­գեր ու­զած են տա­րած­քա­յին, քա­ղա­քա­կան եւ մշա­կու­թա­յին լծակ­նե­րով պար­տադ­րել ի­րենց լե­զուն ու կեն­ցա­ղա­վա­րու­թիւ­նը նուա­ճուած ազ­գե­րուն, իւ­րաց­նե­լու հա­մար զա­նոնք: Այս­պէս ը­րած են պար­սիկ­նե­րը, յոյ­նե­րը, ա­րաբ­նե­րը, թուր­քե­րը, եւ­րո­պա­ցի­ներն ու ռու­սե­րը՝ են­թա­կայ ազ­գե­րուն մէջ լե­զուամ­տա­ծո­ղա­կան հա­մա­կար­գը խա­թա­րե­լով եւ փո­խե­լով, այ­լա­սե­րե­լու եւ հե­ռաց­նե­լու հա­մար զա­նոնք ի­րենց ազ­գա­յին ա­կունք­նե­րէն:

Ներ­կա­յիս տնտե­սա­կան եւ լրա­տուա­կան հա­մա­ցան­ցա­յին ու դի­մա­տետ­րա­յին լծակ­նե­րը կը գոր­ծադ­րուին այդ նպա­տակ­նե­րուն հաս­նե­լու հա­մար, եւ Հա­յաս­տա­նի «ու­սեալ խաւ»ին գրե­թէ 50 տո­կո­սը են­թար­կուած է այդ հո­սան­քին:

Ար­դեօք ժա­մա­նա­կը չէ՞ ե­կած հա­յե­րէ­նի բա­ռա­պա­շա­րի մաք­րազ­տու­մը կա­տա­րե­լու եւ լա­տի­նա­տառ հա­յե­րէն գրե­լա­ձե­ւը կա­սեց­նե­լու Հա­յաս­տա­նի մէջ։

Ար­դեօք այս ըն­թաց­քը ազ­գա­յին անվ­տան­գու­թեան խնդիր չէ՞…

Յու­սանք, որ պա­տաս­խա­նա­տու պե­տա­կան ան­ձինք ողջմ­տու­թիւ­նը ու­նե­նան լրջօ­րէն վեր­լու­ծե­լու վե­րո­յի­շեալ հար­ցը եւ գործ­նա­կան քայ­լեր առ­նեն, վասն հա­յե­րէ­նի սի­րոյ­ն…

ՏՔԹ. ՅԱԿՈԲ ԱՅՆԹԱՊԼԵԱՆ
«Մես­րո­պեան Ուխտ
Լե­զուա­պահ­պան­ման Միու­թիւն»