ՍԻՐԱՀԱՐՆԵՐՈՒ ԱՅԳԻ…
Երեւանի մէջ կ՚ընթանայ Հայաստանի տարուան գլխաւոր միջոցառումներէն մին՝ «Ոսկէ ծիրան» շարժանկարի միջազգային փառատօնը, որ այս տարի կազմակերպուած է 12-րդ անգամ: Երեւանի սակաւաթիւ շարժանկարային սրահները այս օրերուն լեփլեցուն են հանդիսականներով: Տարուան մէջ մէկ անգամ շարժանկարի սիրահարները կը վայելեն արուեստի իսկական տօն՝ առընչուելով համբաւաւոր արուեստագէտներու հետ:
Հայաստանի անկախութենէն ետք գոց-ւած են Երեւանի մէջ խորհրդային տարիներուն գործած տասնեակ շարժանկարի սրահներ, բայց անոնց փոխարէն ալ ի յայտ եկած են քանի մը սրահ եւ շարժանկարներու ցուցադրութեան վայրեր: Երեւանի մէջ «Ոսկէ ծիրան»ի շարժանկարներու ցուցադրութեան վայրերէն մէկն ալ «Ռոբերտ Պօղոսեան» ամփիթատրոնն է: Նոր վայր մը Երեւանի մէջ, ուր վերջին քանի մը տարուան ընթացքին անվճար ու բացօթեայ կը ցուցադրուին փառատօնի ժապաւէններէն: «Ռոբերտ Պօղոսեան» ամփիթատրոնը Երեւանի նորագոյն պուրակներէն մէկուն՝ Սիրահարներու այգիին մէջն է: Այս օրերուն Սիրահարներու այգիին մէջ տիրող անսովոր եռուզեռն ալ առիթ եղաւ, որ անդրադառնանք Բաղրամեան պողոտային վրայ գտնուող պուրակին եւ անոր ստեղծման պատմութեան, ինչպէս նաեւ այն հիմնադրամին, որ իր հոգածութեան ներքոյ առած է նման գեղեցիկ վայրի մը նորոգումը եւ աջակից է Երեւանի ու Հայաստանի այլ քաղաքներու մէջ այգիներու, մշակութային կեդրոններու ստեղծման եւ զարգացման ծրագրերու իրականացման:
Ամրան տաքուն Երեւանի բնակիչները եւ Երեւան այցելող զբօսաշրջիկները զով անկիւններ կը փնտռեն: Այդ անկիւններէն մին ալ Երեւանի Սիրահարներու այգին է, որ մայրաքաղաքի՝ համեմատաբար նոր բարեկարգուած այգիներէն մին է, հակառակ անոր, որ այգիին տարածքը եւ այգին հին եւ վաղեմի պատմութիւն մը ունին: Երեւանի Մարշալ Բաղրամեան ընդյատակեայ գնացքուղիի (մեթրօ) կայանին մօտ գտնուող ներկայիս Սիրահարներու այգի կոչուող պուրակը գոյութիւն ունեցած է տակաւին 18-րդ դարուն եւ կոչուած է «Կոզեռնի այգիներ»: Այդ ժամանակ ալ տնկուած են այգիի ծառերուն մեծ մասը: Դժուար է հաւատալ, որ այսօր Երեւանի կեդրոնական այս պողոտաներէն մէկը ժամանակին եղած է Երեւանի արուարձանը: Հետագային՝ Հայաստանի առաջին հանրապետութեան տարիներուն, ճարտարապետ Ալեքսանտր Թամանեանի երեւանեան նախագիծը փոխած է քաղաքի դիմագիծը, եւ Երեւանի այս տարածքը բուռն զարգացում ապրած է Բ. Աշխարհամարտէն յետոյ:
1949 թուականին ռուս բանաստեղծ Ալեքսանտր Փուշքինի ծննդեան 150-ամեակին առթիւ, այգին անուանուած է Փուշքինի այգի, պուրակին մէջ դրուած են մանկական քանի մը ճօճանակ (օրօրոց)՝ մանուկներու եւ նստարաններ՝ մեծերու հանգիստին համար: 1970 թուականին այգին եւ անոր կից պողոտան (որ այժմ կը կրէ Մարշալ Բաղրամեան անունը) անուանուած է Բարեկամութեան՝ խորհրդային ժողովուրդներու բարեկամութիւնը նշանաւորելու համար, այնուհետեւ կրկին փոխուած է անունը ու կը կրէ ներկայիս անուանումը՝ ի յիշատակ հայ մեծ զօրավարի:
Հայաստանի անկախութենէն յետոյ, 1995 թուականին Երեւան քաղաքի երեսփոխանական խորհուրդի որոշմամբ այգին անուանուած է Երեւանի Սիրահարներու այգի։ Սիրահարներ անուանումը պատահական չէ ընտրուած. ժողովուրդը այդպէս կոչած է Ազգային ժողովի եւ այգիի յարակից փողոցներէն մին՝ Դեմիրճեան փողոցը:
Սիրահարներու այգի անուանելէ ետք այգիի մէջ ոչ մէկ աշխատանք իրականացուած էր եւ ան երկար ժամանակ բարձիթողի վիճակի մէջ էր: 2007 թուականին այգին կը վերակառուցուի իբրեւ ճաբոնական այգի եւ «Պօղոսեան այգիներ» ծրագրի մաս կը կազմէ։ Այգիի խնամքի հիմքին կայ ճաբոնական այգիներու սկզբունքը, եւ ան իր վերակառուցմամբ եւ մատուցած յարմարաւէտութիւններով էապէս կը տարբերի Երեւանի միւս այգիներէն: Սիրահարներու այգիին մէջ չկան աստիճաններ եւ անոր առաւելութիւններէն մէկն ալ այն է, որ այստեղ ստեղծուած են հաշմանդամական սայլակներ եւ դժուար տեղաշարժուող այցելուներու համար բոլոր պայմանները:
Սովորական, ոչ-տօնական օրերուն այգին կ՚ունենայ օրական չորս հարիւր-հինգ հարիւր այցելու, իսկ այս օրերուն անոնց թիւը կը հասնի մինչեւ հազարի: Մարդիկ կը նստին բոլորաձեւ աստիճաններուն վրայ կամ պարզապէս՝ գետինը, զով երեւանեան երեկոյին դիտելով հերթական շարժանկարը, որ նախատեսուած է «Ոսկէ ծիրան»ի ծրագրով:
Այս այգիին մէջ տեղի կ՚ունենան փառատօներ, ձեռնարկներ, բացօթեայ ցուցահանդէսներ, Վարդավառ, Սուրբ Սարգիսի ժողովրդային տօնախմբութիւն: Այգին վերջին տարիներուն իբրեւ վայր ընտրուած է հարսանեկան լուսանկարահանումներու համար:
Սիրահարներու այգին Երեւանի միակ այգին է, որ կրցած է զերծ մնալ սրճարաններու եւ առեւտուրի համար շահագործուող այլ վայրերու ներխուժումէն։ Այստեղ կը գործէ միայն Աչաջուր ինքնատիպ սրճարանը, որմէ ստացուած ամբողջ շահոյթը կը յատկացուի այգիի ծախսերը հոգալու համար։ Ճաբոնական այգիներու սկզբունքն է գերյագեցած քաղաքներու մէջ ներմուծել կտոր մը բնութիւն. ահաւասիկ այս սկզբունքով ալ կառուցուած է այս այգին, ուր չկան կրաձոյլ պատեր, մետաղեայ կառոյցներ:
Հայաստանի անկախութեան առաջին տարիներուն, երբ հանրապետութիւնը յայտնուած էր տնտեսական շրջափակման ծանր կացութեան մեջ, բնակիչները անխնայ կը հատէին քաղաքի ծառերը՝ իրենց տուները տաքցնելու համար: Հրաշքով կանգուն մնացած են այսօրուան Սիրահարներու այգիի աւելի քան մէկուկէս դարեայ պատմութիւն ունեցող ծառերը, որոնք այգիի հարստութիւնն են, եւ որոնք արդէն անձնագիր ունին, իբրեւ հնագոյն ծառեր: Հայաստանի զանազան վայրերէն այգի բերուած են անձեւ քարեր ու տեղադրուած են իբրեւ ձեւաւորում:
Այգին կը զբաղեցնէ 1.5 հեքթար տարածութիւն: Սիրահարներու այգիի վերակառուցման նախագիծը իրականացուած է զուիցերաբնակ այգենկարային ճարտարապետ, ճաբոնական եւ արեւելեան պարտէզներու մասին բազմաթիւ աշխատութիւններու հեղինակ Փիէռ Ռամպախի կողմէ, որ մէկուկէս տարի ուսումնասիրութենէ յետոյ գծած է նախագիծը, որն ալ արժանացած է Երեւանի քաղաքապետարանի հաւանութեան։ Փիէռ Ռամպախ այգիին մէջ նախագծած է լճակներ, որոնց վրայ աճեցուած են գոյնզգոյն ջրաշուշաններ, նախատեսած է արուեստական ջրվէժ, ամփիթատրոն, աւազապատ ճեմուղիներ, բաւականաչափ մեծ կանաչ տարածք, տնկուած են նոր թուփեր, կառուցման ժամանակ հատումէ փրկած են այգիին ամենէն հին ծառերը, զանոնք ներառելով նոր ձեւաւորման մէջ: Ճարտարապետին նախագիծը այսօր իրականութիւն է, այգիին մէջ կան այն ամէնը, ինչ որ նախատեսած է ան, սակայն Փիէռ Ռամպախ, այգիի բացումէն քանի մը տարի ետք հեռացած է կեանքէն: Սիրահարներու այգին ճաբոնական ձեւով կառուցելու եւ զայն երեւանցիներուն իբրեւ նուէր յանձնելու ծրագիրը «Պօղոսեան» հիմնադրամի տասնեակ ծրագրերէն մէկն է: Այգին արդէն եօթ տարեկան է:
«ՊՕՂՈՍԵԱՆ» ՀԻՄՆԱԴՐԱՄ
Անցեալ տարի Հայաստանի մէջ նշուեցաւ «Պօղոսեան» հիմնադրամի՝ Հայաստանէ ներս սկսած գործունէութեան 20-ամեակը:
«Պօղոսեան» հիմնադրամը ստեղծուած է Պէյրութի մէջ: Սկզբնական շրջանին ան կոչուած է «Ռոպերթ Պօղոսեան եւ որդիներ»: Հիմնադրամը այսօր կը ղեկավարեն Ժան (որ կը բնակի Պելժիա) եւ Ալպէր (որ կը բնակի Զուիցերիա) Պօղոսեանները:
Հայաստանի մէջ հիմնադրամը գործունէութիւն ծաւալած է 1994 թուականէն սկսեալ: Սկզբնական շրջանին իր հոգածութեան տակ առնելով կրթական ու մշակութային բնագաւառները՝ «Պօղոսեան» հիմնադրամը հետագայ տարիներուն ընդլայնած է իր օգնութիւնը այլ ոլորտներու մէջ եւս: Միայն «Հայաստան» համահայկական հիմնադրամի միջոցաւ Հայաստանի տնտեսական եւ հոգեւոր վերածնունդին գծով Պօղոսեանները նուիրաբերած են աւելի քան 2 միլիոն տոլար:
2000 թուականին «Պօղոսեան» հիմնադրամը «Հայաստան» համահայկական հիմնադրամին հետ համատեղ ստեղծած է Հանրապետութեան նախագահի մրցանք: Ան ուղղուած է բնական, արհեստագիտական եւ այլ գիտութիւններու, բնագիտութեան, տեղեկատուական սարքագիտութեան, առողջապահութեան, արուեստի ու գրականութեան բնագաւառներուն մէջ ունեցած ձեռքբերումներու, ինչպէս նաեւ՝ մարդասիրական արժէքներու տարածման եւ խրախուսման:
Այս բազմաթիւ մրցանքներուն 2004 թուականին աւելցաւ հատ մը եւս՝ «Հանրապետութեան նախագահի երիտասարդական մրցանք»ը, որ կը շնորհուի դասական երաժշտութեան բնագաւառին մէջ յաջողութեան հասած երիտասարդ ստեղծագործներուն: Հանրապետութեան նախագահին կողմէ հիմնադրամի միջոցներով կը շնորհուի այլ մրցանակ մը եւս (առանց ազգային պատկանելութեան) հայկական հարցերուն մէջ ունեցած աւանդի համար: Պօղոսեաններու միջոցով տասներեք տարուան ընթացքին հարիւր մրցանակ ստացած են զանազան մարզերու մէջ ստեղծագործած, յօրինումներ կատարած կամ նշանակալի ներդրում ունեցած մարդիկ:
«Պօղոսեան» հիմնադրամը անցնող քսան տարուան ընթացքին Լոռիի մարզի Սպիտակ քաղաքին մէջ կառուցած է մշակոյթի տուն, երաժշտական դպրոց: Արագածոտնի մարզի Թալին տարածքաշրջանի բոլոր գիւղերու ջրամատակարարման համակարգը եւս կառուցուած է «Պօղոսեան» հիմնադրամի միջոցներով, եւ այսօր այդ շրջանին մէջ տասը գիւղի բնակչութիւն ունի խմելու ջուր, որմէ զրկուած էր: Ժան եւ Ալպէր Պօղոսեաններու շնորհիւ հիմնանորոգուած է Նորարարական փորձարարական արուեստի կեդրոնը, որ այսօր շարունակական աջակցութիւն կը ստանայ Պօղոսեան եղբայրներուն կողմէ:
Հայապահպանութեան եւ ազգային օժանդակութեան հիմնադրամի գործունէութիւնը չի սահմանափակուիր Հայաստանի եւ Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետութիւններու մէջ աշխատանքներ իրականացնելով: Եւրոպայի մէջ՝ Պրիւքսէլ, 2010 թուականին անոնք «Վիլա Էմպանն Արթ-տեքօ» առանձնատունը գնելով, հիմնադրած են «Մշակութային երկխօսութեան կեդրոն», որ յաւակնութիւն ունի դառնալու համաեւրոպական նշանակութեամբ կեդրոն մը: Այսօր այդ կեդրոնին մէջ տեղի կ՚ունենան գիտաժողովներ, ցուցահանդէսներ, համերգներ: Հայաստանէն դուրս իրականացուող ծրագրերէն նշենք նաեւ «Կիւլպէնկեան» հիմնադրամին հետ համատեղ Պէյրութի խոհարարական եւ հիւրընկալութեան դպրոցի կառուցումը: 2012 թուականէն սկսեալ «Պօղոսեան» հիմնադրամը կը կազմակերպէ հիմնադրամի ամենամեայ մրցանակը՝ Պէյրութի մէջ: Ան կը շնորհուի երիտասարդ լիբանանցի արուեստագէտներուն, որոնք նկատելի գործունէութիւն կը ծաւալեն կերպարուեստի, նորաձեւութեան եւ ոսկերչութեան բնագաւառներէն ներս:
Պօղոսեանները արժանացած են «Անանիա Շիրակացի» մետայլին եւ Կիւմրի քաղաքի պատուաւոր քաղաքացիի կոչումին: Երեւանէն դուրս մանաւանդ ակնառու է Կիւմրիի եւ Կիւմրիի մօտակայ շրջաններուն մէջ անոնց գործունէութիւնը: 2003 թուականին «Պօղոսեան» հիմնադրամը կատարած է Մարալիկի թիւ 1 դպրոցի շէնքի վերանորոգման աշխատանքները: Նոյն տարին հիմնադրամը աջակցած է Կիւմրիի Մեղուիկ մանկապատանեկան կեդրոնի շէնքի կառուցման աշխատանքներուն, ինչպէս նաեւ՝ Կիւմրիի արուեստի դպրոցի բացման:
1997 թուականին հիմնադրամը նորոգած եւ ժամանակակից շէնք դարձուցած է Երեւանի Բնագիտութեան եւ ուսողութեան դպրոցի հանրակացարանը:
2005 թուականին հիմնադրամը հովանաւորած է Հայաստանի Ազգային պատկերասրահի ջեռուցման համակարգի կառուցման աշխատանքները՝ ազգային արուեստի գործերու ճիշդ եւ անվտանգ պահպանման նպատակով:
2013 թուականին ֆրանսահայ բեմադրիչ Սերժ Աւետիքեան Երեւանի մէջ կատարեց «Անուշ» օփերայի նորագոյն բեմադրութիւնը, որ նոյնպէս իրականութիւն դարձաւ հիմնադրամի բարերարութեամբ:
Ինչ կը վերաբերի «Պօղոսեան այգիներ» ծրագրին, զոր կը պատկանէր «Պօղոսեան» հիմնադրամի հիմնադիրներէն բարերար Ալպէր Պօղոսեանին, բացի Երեւանէն Կիւմրիի մէջ նոյնպէս ստեղծուած է «Պօղոսեան» անունով այգի մը եւս: Ալպէր Պօղոսեան նպատակ ունի «Պօղոսեան այգիներ» ծրագրի շրջանակներէն ներս ընդլայնել նման այգիներու ստեղծման գաղափարը Հայաստանի մէջ:
Գրեց՝ ԱՆՈՒՇ ԹՐՈՒԱՆՑ