ԿԱՐԵՒՈՐ ԲԱՑԱՅԱՅՏՈՒՄՆԵՐ

Հայաստանի Հանրապետութեան երրորդ նախագահ Սերժ Սարգսեան հարցազրոյց մը տուած է Հայաստանի «Արմնիւզ» հեռուստաընկերութեան՝ անդրադառնալով Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտութեան կարգաւորման բանակցային գործընթացին, Արցախի վերջին պատերազմի ժամանակ Հայաստանի դիւանագիտական եւ ռազմաքաղաքական ձախողումներուն՝ անձնատուութեան դաշինքի (քափիթիւլասիոն) պատճառներուն, հետեւանքներուն, ինչպէս նաեւ ստեղծուած իրավիճակէն ելքին ու ապագային միտուած ծրագրերուն:

Կը ներկայացնենք Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտութեան բանակցային գործընթացին վերաբերող հարցում-պատասխանի ուշագրաւ մասերը.

*

-Պարո՛ն նախագահ, վարչապետը մի քանի անգամ յայտարարած է, որ Ձեզմէ իբրեւ ժառանգութիւն ստացած է բանակցային ծրար մը, որու մէջ բովանդակային բանակցութիւններու սկսիլ կամ զանոնք շարունակել արդէն իսկ հնարաւոր չէր։ Այդ հնարաւորութիւնները սպառուած էին, այդ պատճառով ան սկսած է իր կէտէն, ոչ թէ Ձեր կէտէն, ինչպէս ինքը ըսած է բառացիօրէն, եւ ճշգրտած՝ ըսելով, թէ Արցախի կարգավիճակի յետագայ ճշգրտման որեւէ հնարաւորութեան մասին խօսք չէ եղած Ձեր կողմէ անոր ձգուած ժառանգութեան մէջ, փոխարէնը խօսք եղած է միայն եօթը շրջանի անվերապահ յանձնման մասին, ընդ որում՝ որեւէ երաշխիք չէ եղած, որ Ատրպէյճան նոր պայմաններ կամ նոր պահանջներ մեզի չի ներկայացներ։ Այսինքն՝ փաստացի 2018-ի ապրիլին բանակցային գործընթացը եղած է փակուղիի մէջ։ Այդպէ՞ս է։

-Ո՛չ, միանշանակ ոչ։ Անոր ըսածները կը վկայեն միայն ու միայն այն մասին, թէ ինքը, նոյնիսկ գրեթէ երեք տարի աշխատելով որպէս վարչապետ, այսինքն՝ ըլլալով գլխաւոր բանակցող, այդպէս ալ չէ հասկցած բանակցութիւններու իմաստը, թէ ընդհանրապես ի՛նչ կը բանակցին։ Ձեր ըսած միտքը ան շարադրած է քափիթիւլասիոնէն յետոյ եւ մէկ անգամէն, առանց յապաղման համանախագահ երկիրներէն մէկուն ներկայացուցիչը՝ Փոփովը այդ փուչիկը պայթեցուցած է։ Ինծի կրնան չհաւատալ, բայց արդեօք որեւէ հիմք կա՞յ չհաւատալու Փոփովին, որովհետեւ, եթէ Փոփովի ըսածը իրականութեան մէկ միլիմեթր անգամ չհամապատասխանէր, ապա միւս համանախագահները մէկ անգամէն կը փորձէին անոր ուղղել, որովհետեւ ինչքան ալ հակասութիւններ ունենան Ամերիկայի Միացեալ Նահանգները, Ռուսաստանը, Ֆրանսան...

-…Արցախի հարցին մէջ համակարծի՞ք են։

-Գոնէ ասիկա այն հարցն էր: Որովհետեւ անոնք կը համագործակցէին եւ իրարմէ ոչինչ կը թաքցնէին։ Ես կ՚ուզեմ սկզբունքային խնդիրներուն անդրադառնալ, ըսել հետեւեալը, որ մենք երբեք, երբեք չենք բանակցած այն մասին, թէ մենք ի՞նչ պիտի տանք, մենք մշտապէս բանակցած ենք այն մասին, թէ մենք ի՞նչ պիտի ստանանք։ Բայց բանակցութիւնները այս մարդոց համար տալու կամ չտալու խնդիր էին, ինչ որ անհեթեթութիւն է. անհեթեթութիւն՝ մի գուցէ ինչ-որ չափով բնորոշ այդ կարգի մարդոց համար։ Մեր ուզածը եւ մեր կարմիր գիծը այն էր, որ Լեռնային Ղարաբաղը երբեք չըլլար Ատրպէյճանի կազմին մէջ, երբեք։ Այդ էր մեր կարմիր գիծը, եւ մենք այդ գիծը պաշտպանած ենք մինչեւ 2018-ի ապրիլի 23-ը։

-Պարո՛ն նախագահ, ընդդիմութիւնը, այդ կարգին Ձեր ղեկավարած Հանրապետականը, այս իշխանութիւնը կը մեղադրէ, որ նահանջած են Վիեննայի եւ Փեթերսպուրկի պայմանաւորուածութիւններէն, որոնցմով մշտադիտարկման մեքանիզմներ պէտք է սահմանուէին շփման գիծին վրայ։ Լաւ, բայց չէ՞ որ Ապրիլեանին յաջորդած երկու տարուան ընթացքին դուք էիք իշխանութեան, եւ չյաջողուեցաւ այդ մշտադիտարկման մեքանիզմներու եւ դիտորդներու թիւի աւելացման հասնիլ։ Ինչո՞ւ հիմա կը մեղադրէք այս իշխանութիւնը։

-Իսկ ո՞վ ըսած է, որ երկու տարուայ մէջ մենք պէտք է հասնէինք այդ բաղձալի հանգրուանին։ Նոյնիսկ երբ 2007 թուականին մեզի առաջարկեցին «Մատրիտեան սկզբունքներ» կոչուող փաստաթուղթը, ատոր համար գրեթէ մէկ տարի պահանջուեցաւ, որ Ատրպէյճան նախնական համաձայնութիւն տայ այդ սկզբունքներուն շուրջ, այդ փաստաթուղթի շուրջ բանակցութիւններ վարելու։ Ատրպէյճանի համար ատիկա շատ մեծ կորուստ կ՚ըլլար, եւ մենք այդ մասին բազմաթիւ անգամ խօսած ենք Ատրպէյճանի նախագահի հետ, եւ ան ալ կը գիտակցէր, որ միջադէպերու հետաքննութեան այդ մեքանիզմով մենք ուղղակի կը միջազգայնացնենք շփման գիծը։ Ով որ շատ թէ քիչ տեղեակ է բանակցային գործընթացէն, ասիկա յստակ պէտք է հասկնար եւ Ատրպէյճանը շատ լաւ կը գիտակցէր, որ ատկէ ետք ուժի գործադրումը շատ ծանր հետեւանքներ կ՚ունենար անոնց համար, ատոր համար ամէն կերպ կը փորձէի խուսափիլ ատկէ։ Իսկ ո՞վ ըսած է, որ այդ աշխատանքէն պէտք է յոգնիլ, իսկ ո՞վ ըսած է, որ այդ աշխատանքը, չեմ գիտեր, երկու տարի ժամկէտ ունի, երեք տարի ժամկէտ ունի կամ չորս տարի ժամկէտ ունի։

-Բայց ատիկա յաղթաթո՞ւղթ էր մեր ձեռքը եւ պէ՞տք էր շարունակել, պարո՛ն նախագահ։

-Միանշանակ։ Գիտէք, երբ այս խելապակաս իշխանութիւնները հրաժարեցան մեր ձեռքբերումներէն եւ սկսան, այսպէս ըսած, Ալիեւէն տեղեկանալ բանակցային պատմութեան մասին, արդէն ինծի համար շատ յստակ հասկնալի էր, որ մենք կ՚ընթանանք դէպի պարտութիւն, որ մենք կ՚ընթանանք դէպի պատերազմ։ Տեսէք, ես ըմբռնումով կը մօտենամ ասոնց այն ցանկութեան, որ իրենք կը փորձէին ժամանակ շահիլ եւ մի գուցէ այդ ընթացքին հանգամանօրէն ծանօթանային, թէ ինչի մասին կը բանակցէինք եւ ուր հասած ենք, բայց այդ ժամանակը պէտք էր շահիլ շատ պարզ, հասկնալի պատճառաբանութեամբ եւ համանախագահներուն բառացիօրէն պէտք էր հետեւեալն ըսել՝ պարոնայք համանախագահներ, այո, նախկին իշխանութիւնները գողեր էին, աւազակներ էին, թալանիչներ էին եւ այլն, եւ այլն, բայց, այնուհանդերձ, 2016-ին տեղի ունեցած է պատերազմ եւ պատերազմի արդիւնքով դուք ինքներդ ահա այսպիսի յայտարարութիւն ընդունած էք։ Կը խնդրեմ՝ բերէք իրականացնենք այս յայտարարութիւնը, այնուհետեւ անցնինք առարկայական բանակցութիւններու։ Փոխարէնը ի՞նչ ըրին՝ անհասկնալի պայման դրին համանախագահներուն եւ Ատրպէյճանի առջեւ...

-...Որ Արցախը պէտք է վերադառնայ։

-Որ Արցախը պէտք է մասնակցի բանակցային գործընթացին։ Կը կարծեմ, որ իրենք մտածած են, որ ատով իսկ, ինչպէս ըսի, ժամանակ կրնան շահիլ, որովհետեւ ատիկա անհնար բան էր, եւ երկրորդ՝ որ այդ պայմանը կը դնեն Ատրպէյճանի առջեւ։

-Ատիկա պայմա՞ն էր, թէ՞ հայկական կողմի ցանկութիւն:

-Ատիկա պայման էր: Ցանկութիւնը մերն էր, երբ մենք մշտապէս կ՚ըսէինք, թէ ճիշդ կ՚ըլլար, որ Լեռնային Ղարաբաղը լիարժէքօրէն մասնակցէր բանակցային գործընթացին։ Ատիկա ցանկութիւն էր, որ պայմանի չէր վերածուած։ Իսկ այս պարագային, ատիկա պայման էր, որովհետեւ կ՚ըսէին, որ առանց ատոր բանակցութիւններ պիտի չըլլան։ Իսկ Դուք կը պատկերացնէ՞ք՝ ի՞նչ կը նշանակէ Հայաստանի կողմէ պայմաններ դնել եռանախագահներուն՝ Ռուսաստանին, ԱՄՆ-ին եւ Ֆրանսային։

-Ատիկա բանակցութիւններու տապալո՞ւմ կը նշանակէր:

-Ատիկա կը նշանակէր ոչ միայն տապալում, ատիկա կը նշանակէր անարգալից վերաբերմունք այդ երկիրներու նկատմամբ, որոնք մեծ ջանքեր կը գործադրեն՝ խնդիրը լուծելու համար։ Համանախագահ երկիրներու նախագահները հինգ անգամ յայտարարած էին բանակցային ձեւաչափի մասին եւ այն սկզբունքներու մասին, որոնց հիման վրայ պէտք է այս խնդիրը լուծուէր։ Եւ ի յայտ կու գայ մէկը, որ այդ ամէնը կ՚արհամարհէ եւ կ՚ըսէ՝ ոչ, ես իմ կէտէն պէտք է սկսիմ բանակցութիւններու։

-Պարո՛ն նախագահ, Դուք մի քանի անգամ խոստովանած էք, որ 2011-ին պատրաստ էիք Քազանեան փաստաթուղթը ստորագրել, Ալիեւը չէ համաձայնած, վերջին պահուն փորձած է ինչ-որ շտկումներ մտցնել։ Մենք հիմա կու գանք նաեւ անոր, թէ մենք ինչ պիտի ստանայինք, քանի որ կ՚ըսէք, որ հիմնականը մեր ստանալիքն է, մեր կողմէ որոշակի տարածքային զիջումներու մասին էր խօսքը։ Մինչեւ 2018-ը, այսինքն՝ այդ եօթ տարուայ ընթացքին 2011-2018 թուականներուն, երբ Դուք նախագահ էիք, համաձա՞յն էք, որ այդ եօթ տարուայ ընթացքին մենք, փաստօրէն, արհեստականօրէն ձգձգած ենք սթաթիւքոն, փորձած ենք ժամանակ շահիլ՝ ենթադրելով, որ այդ ժամանակը կ՚աշխատի հայկական կողմի օգտին:

-Ո՛չ, համաձայն չեմ։ Համաձայն չեմ ոչ միայն այսպէս ձգձգելու տեսութեան հետ, մտքի հետ, համաձայն չեմ Ձեր՝ ատկէ առաջ արտայայտած մտքին հետ, որ Քազանեան փաստաթուղթը կ՚ենթադրէր տարածքային զիջումներ։ Քազանեան փաստաթուղթը կ՚ենթադրէր Լեռնային Ղարաբաղի կարգավիճակ՝ Ատրպէյճանէն դուրս։ Կրկին կ՚ըսեմ՝ ձեր գլուխէն նետեցէք, թէ մենք ի՛նչ պիտի տայինք։ Մտածեցէք, թէ մենք ի՛նչ պիտի ունենայինք։

-Պիտի ունենայինք միջազգայնօրէն երաշխաւորուած կարգավիճա՞կ։

-Մենք պիտի ստանայինք միջազգայնօրէն երաշխաւորուած խոստում, որ Լեռնային Ղարաբաղի վերջնական կարգավիճակը պէտք է որոշուի Լեռնային Ղարաբաղի բնակչութեան ազատ կամքի արտայայտմամբ, որ ունի պարտադիր իրաւական ուժ եւ որուն օրակարգը ոչինչով կը սահմանափակուի։ Ատիկա մեզի հնարաւորութիւն կու տար շատ հանգիստ երթալ խնդրի լուծման, այո, փոխզիջումներու միջոցով։ Ատկէ զատ, մենք կը ստանայինք Լեռնային Ղարաբաղի միջանկեալ կարգավիճակ, որ, ինչպէս թէ՛ Ատրպէյճանի նախագահը, թէ՛ համանախագահները կ՚որակէին որպէս «այսօրուայ իրողութիւն առաւել»։ Ահա այդ միջանկեալ կարգավիճակով Լեռնային Ղարաբաղ կը ստանար անվտանգութեան եօթ երաշխիք, որոնցմէ առաջին կէտը հետեւեալն էր՝ Լեռնային Ղարաբաղի անվտանգութիւնը կ՚ապահովեն Լեռնային Ղարաբաղի ինքնապաշտպանութեան ուժերը, որ Հայաստանի Հանրապետութիւնը պաշտօնապէս կը հանդիսանայ Լեռնային Ղարաբաղի անվտանգութեան երաշխաւորը, որ Լեռնային Ղարաբաղի գործադիր եւ օրէնսդիր մարմիններու ընտրութիւնը կը ճանչցուի միջազգային հանրութեան կողմէ, որ Լեռնային Ղարաբաղի դատաիրաւական համակարգը, կը համարուի, այսպէս ըսած, ճանչցուած, միջազգային հանրութեան կողմէ, խաղաղապահներու մասնակցութիւն եւ այլն։

-Ցամաքային կապ Հայաստանի Հանրապետութեան հետ…

-Հիմա ատոր կ՚անդրադառնամ։ Եւ Լեռնային Ղարաբաղ իրաւունք կը ստանար, խնդրեմ՝ ուշադրութեամբ լսեցէք, անդամակցիլ միջազգային այն կառոյցներուն, որոնց անդամակցելու համար անկախութիւնը պարտադիր պայման չէր. առաւելը այդ էր։ Եւ մինչեւ Լեռնային Ղարաբաղի անկախութեան օրը՝ մինչեւ հանրաքուէի օրը մենք մեր վերահսկողութեան տակ պիտի ունենայինք Լաչինի եւ Քելպեճերի շրջանները։

-Այսինքն՝ 5 շրջանի վերադարձի մասի՞ն էր խօսքը։

-Այո՛։ Այնպէս որ, այդտեղ ցամաքային սահմանի կամ միջանցքի մասին խօսք չկար։

-Մենք Լաչինի շրջանը պիտի չտայինք ալ, որ մտածէինք, այսինքն՝ գոնէ այդ պահի դրութեամբ պիտի չտայինք:

-Եւ ոչ ալ՝ Քարվաճառը։ Այսինքն՝ Քարվաճառի առումով այնտեղ որոշակի փոխկապակցուածութիւն կար։ Չեմ ուզէր մանրամասներու մէջ մտնել, որովհետեւ ատիկա առաջին հերթին մասնագէտներու համար է եւ ոչ թէ լայն հանրութեան համար։ Պիտի ընտրուէր 4 կոմիտէ, այդ կոմիտէներէն մէկը պիտի զբաղէր հանրաքուէով, միւսը պիտի զբաղէր Քարվաճառէն մեր բնակչութեան, հայկական բնակչութեան տարհանման, ատրպէյճանցիներու գալով, բայց ատիկա երբեք պիտի չյանձնուէր Ատրպէյճանի վերահսկողութեան տակ, եւ ատոնք փոխկապակցուած էին։ Որքանով առաջ կ՚երթար հանրաքուէի գաղափարը, որքանով օրը կը մօտենար, զուգահեռաբար նաեւ այս խնդիրը պիտի լուծուէր:

-Վերադարձող ստրպէյճանցիները պիտի չմասնակցէի՞ն հանրաքուէին։

-Ո՛չ, ի հարկէ ոչ։

-Արցախի գործող կազմով պէ՞տք է մասնակցէր։

-Այնտեղ շատ յստակ նաեւ ձեւակերպուած էր, թէ ովքեր պէտք է մասնակցէին հանրաքուէին եւ այլն։

-Իսկ հարցը որոշուա՞ծ էր, պարո՛ն նախագահ, ի՞նչ հարց պիտի դրուէր հանրաքուէին։

-Ո՛չ, օրակարգը ոչինչով կը սահմանափակուէր։ Այսինքն՝ ատիկա կը նշանակէր, որ Լեռնային Ղարաբաղի իշխանութիւնները պէտք է որոշէին, թէ ինչպիսի օրակարգով պէտք է տեղի ունենայ հանրաքուէն։

-Շատ լաւ, հիմա Դուք կը վերապատմէք Քազանեան փաստաթուղթի բովանդակութիւնը։

-Հիմա ես շարունակեմ։ Ինչպէս յայտնի է, Քազանի մէջ ատրպէյճանցիները հրաժարեցան այդ փաստաթուղթը ստորագրելէ, թէեւ արդէն 2011-ի յունիսի 11-ին մենք Ռուսաստանի Դաշնութեան արտաքին գործոց նախարար Սերկէյ Լաւրովի ստորագրութեամբ նամակ ստացած էինք, որ բանակցութիւնները աւարտուած են, թեքստը վերջնականապէս համաձայնեցուած է, եւ յունիսի 24-ին Քազանի մէջ կ՚առաջարկուէր ստորագրել այս թեքստը։ Եթէ չեմ սխալիր, յունիսի 23-ին ինծի զանգահարեց ԱՄՆ-ի նախագահը՝ պարոն Օպաման, եւ ըսաւ, որ ինք շատ կը խրախուսէ, որ մենք ցուցաբերենք արիութիւն եւ ստորագրենք այդ փաստաթուղթը։ Նոյն բովանդակութեամբ նամակ ստացած եմ նաեւ Ֆրանսայի նախագահէն՝ պարոն Սարքոզիէն։ Երկու պարագային ալ ես պատասխանած եմ, որ մենք պատրաստ ենք ստորագրել այս փաստաթուղթը, բայց ես գրեթէ վստահ եմ, որ Ատրպէյճանը պիտի հրաժարի այդ փաստաթուղթը ստորագրելէ։ Ինչեւէ, մենք գացինք Քազան, ես ատոր մասին հանգամանօրէն խօսած եմ Քիսելիովի հետ հարցազրոյցին մէջ եւ այլն։

…Ինչեւէ, Ատրպէյճանը հրաժարեցաւ, ատկէ ետք եղան հանդիպումներ, որոշակի շփումներ, հանդիպումներ նոյնիսկ Ալիեւին հետ Վիեննայի մէջ եւ այլն, բայց պէտք է ըսել, որ համեմատաբար հանդարտ իրավիճակ էր եւ աշխոյժ բանակցային արդիւնքներ՝ որպէս այդպիսիք չկային։ Եթէ կը յիշէք, 2014-ին որոշակի լարուածութիւն ստեղծուեցաւ։

-Այո, օգոստոսեան միքրոպատերազմը։

-Եւ 2014-ին համանախագահ երկիրներէն մէկուն ղեկավարի հետ հանդիպման ժամանակ ինք ինծի ուղիղ հարցուց, ըսաւ՝ Սերժ, կարո՞ղ ես ազնիւ կերպով ըսել, թէ ո՞րն է քու նպատակդ Ղարաբաղի հարցին մէջ, կը փափաքի՞ս արդեօք, որ խնդիրը լուծուի, թէ՞ կ՚ուզես սթաթիւքոն պահպանել։ Ես անկեղծօրէն ըսի, որ կ՚ուզեմ խնդիրը լուծել, չեմ ուզեր այս խնդիրը ձգել յաջորդ սերունդներու ուսերուն։ Յաջորդ հարցը հետեւեցաւ՝ իսկ քու պատկերացմամբ՝ ինչպէ՞ս կարող է այս խնդիրը լուծել։ Ես ալ ուղիղ ըսի հետեւեալը՝ իմ պատկերացմամբ՝ խնդիրը կրնայ ունենալ երկու լուծում՝ մէկը՝ վերջնական լուծում, մէկը՝ այսպէս ըսած, կիսալուծում։ Վերջնական լուծումը ես կը պատկերացնեմ հետեւեալ կերպով՝ Ատրպէյճանը կ՚ընդունի, որ Լեռնային Ղարաբաղը անկախ է, կը ճանչնայ անոր անկախութեան փաստը։ Այդ պարագային ես կը վերադառնամ Երեւան եւ իմ խմբակիցներս կը համոզեմ, որ այդ պարագային մենք պարտաւոր ենք Ատրպէյճանին վերադարձնել եօթը շրջանները, որոնք կը կազմէին այդ անվտանգութեան գօտին՝ բացառութեամբ Հայաստանի Հանրապետութեան հետ ցամաքային սահման կազմող միջանցքի, որ պէտք է ըլլար ոչ թէ ինչպէս այսօր՝ 2.5 քիլօմեթր, այլ բաւարար միջանցք՝ անվտանգ հաղորդակցուելու համար Լեռնային Ղարաբաղի հետ։ Այնուհետեւ ես պիտի երթայի Լեռնային Ղարաբաղ, համոզէի իմ մարտական ընկերներս, Լեռնային Ղարաբաղի ղեկավարութիւնը, որ ասիկա ճիշդ լուծում է։ Եւ երբ երկու տեղէն ալ ստանայի համաձայնութիւն, ապա կամաց-կամաց այս գաղափարը նաեւ կը սկսէինք հանրայնացնել։ Ես չեմ երաշխաւորեր, որ այս գաղափարը կրնայի իրականացնել։

-Բայց պատրաստ էք։

-Բայց ես պատրաստ եմ մտնել այս բեռի տակ, որովհետեւ իմ համոզմամբ՝ սա ճիշդ լուծումն է։ Ասիկա առաջին տարբերակն է։ Երկրորդ տարբերակը հետեւեալն է։

-Կիսալուծո՞ւմը։

-Այո՛, Ատրպէյճանը պէտք է ճանչնար, որ Լեռնային Ղարաբաղի վերջնական կարգավիճակը պէտք է որոշէ երկրին բնակչութիւնը՝ առանց որեւէ ժամկէտային սահմանափակումներու։ Բայց այդպէս պէտք է ըլլայ՝ Ատրպէյճանը ատիկա պէտք է ընդունի, միջազգային հանրութիւնը այդ մէկը պէտք է հաստատէ։ Այդ պարագային ես նորէն կը վերադառնամ Հայաստան, իմ խմբակիցներս կը համոզեմ, որ այսպիսի լուծման կամ կիսալուծման պարագային մենք պարտաւոր ենք Ատրպէյճանին վերադարձնել 5 շրջանները, ունենալ Լեռնային Ղարաբաղի միջանկեալ կարգավիճակ, իսկ այդ միջանկեալ կարգավիճակի մասին ես ըսի: Այնուհետեւ նոյն գործընթացը՝ Լեռնային Ղարաբաղ, մարտական ընկերներ, Ղարաբաղի իշխանութիւններ։

-Բայց երկրորդ տարբերակը որեւէ կերպով ապագայի համար երաշխիք պիտի չտար, քանի որ ատրպէյճանցիները կրնային երբեք չճանչնալ Արցախի ժողովուրդի ինքնորոշման իրաւունքը՝ յղում ընելով ապագային։

-Այո՛։ Այդ տարբերակը բացառուած էր, որովհետեւ այդ պարագային ատրպէյճանցիները երբեք պիտի չստանային ո՛չ Լաչինը, ո՛չ Քարվաճառը։ Այսինքն՝ այդ տարբերակի ամբողջ իմաստը կը կայանար անոր մէջ, որ Լաչինը եւ Քարվաճառը՝ Ատրպէյճանին վերադարձնելու ժամկէտը շատ սերտօրէն կապակցուած էր Լեռնային Ղարաբաղի անկախութեան մասին հանրաքուէ իրականացնելու հետ։

-Այդ պատճառո՞վ մենք կ՚ըսէինք՝ 5+2, ոչ թէ 7։

-Այո՛։ Այսինքն՝ իմ ըսած երկու տարբերակներն ալ ուղղակի կը բխէին Մատրիտեան սկզբունքներէն, Քազանեան փաստաթուղթէն։ Եւ պատահական չէ, որ թէ՛ Ռուսաստանի արտաքին գործոց նախարարը, թէ՛ համանախագահները, թէ՛ Մինսքեան խմբակի համանախագահ երկիրները, Ռուսաստանի ներկայացուցիչ Փոփով մշտապէս յայտարարած են, ընդհուպ մինչեւ այս վերջին յայտարարութիւնը, որ որեւէ տարբերակ այս կամ այն չափով կը համապատասխանէր Քազանեան փաստաթուղթի Մատրիտեան սկզբունքներուն։

-Պարո՛ն նախագահ, այդ կարգին Լաւրովի ծրագի՞րը, որու մասին սկսաւ խօսուիլ Ապրիլի պատերազմէն յետոյ։ Եւ մի ճշդող հարց ալ պէտք է ուղղեմ՝ առաջին նախագահը վերջերս յայտարարած է, որ իր տպաւորութեամբ՝ Ձեր վերընտրութենէն յետոյ Դուք պատրաստ էիք ստորագրելու Լաւրովի ծրագիրը։ Նախ հասկնանք՝ ատիկա Քազանեան փաստաթուղթի փոփոխութիւնն է առհասարակ, եղա՞ծ է այդպիսի փաստաթուղթ եւ Դուք պատրաստ եղա՞ծ էք 2018-ին Ձեր վերընտրութենէն եւ իշխանութեան մնալու պարագային ատիկա ստորագրել։

-Նախ պէտք է ըսեմ, որ Լաւրովի փաստաթուղթ, որպէս այդպիսին, գոյութիւն չէ ունեցած։ Ինչ որ անուանուած է Լաւրովի փաստաթուղթ. իմ ըսած երկրորդ տարբերակը, այսինքն՝ Քազանեան փաստաթուղթի Մատրիտեան սկզբունքներու բարեփոխուած տարբերակը Լաւրով առաջարկած է համանախագահներու անունով, եւ երբեք չէ եղած այսպէս ըսած, բանակցային գործընթաց մը, որ համանախագահներէն ոեւէ մէկը առանձին իր գաղափարները առաջարկէր։ Միշտ համաձայնեցուած եղած է։ Այս էր այն, ինչի մասին ես ըսի։ Եւ այն, ինչ որ կը կոչուի Լաւրովի փաստաթուղթ եւ Քազանեան փաստաթուղթ։ Ի միջի այլոց, կը ներէք, որ քիչ մը կը շեղիմ, Քազանեան փաստաթուղթը միակ փաստաթուղթն է, գոնէ մինչեւ 2018-ը միակ փաստաթուղթն էր, որ դարձած էր աշխատանքային փաստաթուղթ։ Եւ այդ փաստաթուղթը, ուրեմն, կը գտնուի ԵԱՀԿ-ի աւանդապահեստին մէջ։ Այլ աշխատանքային փաստաթուղթ չէ եղած։

-Լաւրովի ծրագիր՝ որպէս աշխատանքային փաստաթուղթ, գոյութիւն չունի՞։

-Կ՚ուզեմ նաեւ այդ մասին քիչ մը խօսիլ, որովհետեւ շատ-շատեր լաւ չեն պատկերացներ, թէ ի՛նչ կը նշանակէ աշխատանքային փաստաթուղթ, ի՛նչ կը նշանակէ առաջարկութիւն եւ ինչ կը նշանակէ ընդհանրապէս թուղթ, որ կու տան քեզի՝ ծանօթանալու համար։ Աշխատանքային փաստաթուղթը այն է, որ միջնորդները կը ներկայացնեն իրենց պատկերացուցած լուծումը եւ կողմերը կ՚ըսեն՝ այո, այս փաստաթուղթի շուրջ կարելի է բանակցիլ եւ գալ համաձայնութեան։ Եւ կը սկսի արդէն աշխատանքը՝ ըստ տողերու, սկզբունքներու եւ այլնի։ Այս է աշխատանքային փաստաթուղթը եւ ոչ թէ այն, ինչ որ բազմաթիւ անգամ կրնան ընել համանախագահները՝ իրենց գաղափարները գրաւոր կերպով կամ բանաւոր կողմերուն յայտնելով։ Գաղափարները կրնան բազմաթիւ ըլլալ, բայց երբ մէկ անգամէն ծանօթանալով այդ գաղափարին՝ կ՚ըսես ասիկա անհնար է քննարկել, այլեւս քննարկում չ՚ըլլար։ Ես կ՚ենթադրեմ, որ այն փաստաթուղթը, որ 2019-ի ապրիլին տրուած էր կողմերուն, բնականաբար, այդ կարգին՝ հայկական կողմին, հայկական կողմի պատասխանը, ամենայն հաւանականութեամբ, եղած է այո, այս փաստաթուղթի շուրջ կարելի է քննարկումներ իրականացնել։ Հակառակ պարագային, եթէ մերժուէր, ապա, երեւի, այլ առաջարկութիւններ կը ներկայացուէին, կամ սկիզբէն համանախագահները կ՚ըսէին, որ իրենց առաջարկները մերժուած են։

-Ատոր տրամաբանութիւնը փուլայի՞ն եղած է, պարո՛ն նախագահ։ Լաւրովի ըսածէն կրնա՞նք դատել։

-Դուք կը յիշէք, որ ատոր մասին առաջին անգամ յայտարարած է Լաւրով՝ արդէն 2020-ի գարնան՝ մէկ տարի անց։ Այսինքն՝ համանախագահները ատով կ՚ուզէին ըսել, որ մենք կողմերուն տուած ենք փաստաթուղթ, ստացած ենք հաւաստիացում, որու ծիրէն ներս կարելի է քննարկել, գալ համաձայնութեան, բայց կողմերէն մէկը, եւ, ինչպէս հասկցանք, հայկական կողմը, յետոյ հրաժարեցաւ շարունակել բանակցութիւնները։ Այո՛, իմ խորին համոզմամբ՝ ատիկա եղած է փուլային տարբերակ, որովհետեւ ինչո՞ւ հայկական կողմը ծրարային տարբերակէն հրաժարէր։ Իսկ թէ ինչո՞ւ եղաւ փուլային տարբերակ, այդ մէկը արդէն եւս խօսակցութեան նիւթ մըն է։ Չէ, ես կը պատկերացնեմ մօտաւորապէս, թէ ինչու այդպէս եղաւ, բայց մինչ այդ կ՚ուզեմ անգամ մը եւս անդրադառնալ եւ շատ-շատերու համար անգամ մը եւս ըսել, թէ ի՞նչ կը նշանակէ ծրարային տարբերակ, ի՞նչ կը նշանակէ փուլային տարբերակ։

Ծրարային տարբերակն այն է, երբ բանակցող կողմերը, համաձայնութեան եկած կողմերը գիտեն առաջին քայլէն մինչեւ վերջին քայլը, թէ ինչ գործողութիւններ տեղի պիտի ունենան: Սկսելով ինչ-որ բանէ՝ աւարտին ինչի պիտի հասնին։ Եւ, ամենակարեւոր յատկանիշներէն մէկն ալ այն է, որ ծրարային տարբերակի մէջ կողմերէն որեւէ մէկը, ստանալով ինչ-որ բան, չի կրնար սեղանը շուռ տալ, ըսել՝ ես այլեւս չեմ բանակցիր, որովհետեւ փոխզիջումները կ՚ըլլան համահունչ, հաւասարազօր եւ հրաժարելու պարագային դուն կ՚ունենաս ոչ միայն ձեռք բերած, կ՚ունենաս նաեւ կորսնցուցած։ Ակնյայտ է, որ ծրարային տարբերակը չի կրնար մէկ անգամէն ամբողջովին իրականացուիլ, եւ այն կ՚իրականացուի փուլերով։ Ծրարային տարբերակի ամբողջ հմայքը այն է, որ դուն բան մը կը ստանաս, բան մը կու տաս, բան մը կը ստանաս, բան մը կու տաս, կէսն ալ եթէ կենայ, դուն քու կենսական շահերը արդէն տուած չես ըլլար։ Իսկ փուլային տարբերակը այն է, երբ դուն ինչ-որ բան կու տաս՝ ստանալով շատ ոչ-հաւասարազօր մէկ բան ու խոստում, որ ապագային կրնայ լաւ ըլլալ։ Թէ այդ լաւ ըլլալը ինչպիսին է, ատիկա գնահատելու հարց է։

-Պարո՛ն նախագահ, առաջին նախագահը ճի՞շդ էր իր եզրակացութեան մէջ՝ պատրա՞ստ էիք իշխանութեան մնալու պարագային ստորագրել այդ աշխատանքային տարբերակը։

-Ես ոչ միայն պատրաստ էի ստորագրել, այլեւ ես բացառապէս համաձայնած եմ մնալ Հայաստանի Հանրապետութեան վարչապետ, որպէսզի իրականացնեմ այդ տարբերակը։ Եւ ես այն ոչ թէ պէտք է գաղտնի ստորագրէի, այլ բնականաբար, երբ հասնէինք անոր, որուն կը ձգտէինք, ապա այդ տարբերակը, ես չեմ ըսեր՝ հանրաքուէի կը դնէինք եւ այլն, բայց շատ մեծ եւ բուռն քննարկման առարկայ կը դարձնէինք հասարակութեան մէջ։ Ես վստահ չէի, թէ հասարակութեան մեծ մասը սատար պիտի կանգնէր այդ ծրագրին։ Ի հարկէ, եթէ հիմա հնարաւորութիւն ունենայինք պատմութեան անիւը ետ պտտցնելու ու վերադառնալու 2018 թուականին՝ կը կարծեմ մեր բնակչութեան 99 տոկոսը կողմնակից կ՚ըլլար:

-Ինչո՞ւ այն ժամանակ անկեղծօրէն, բացէ ի բաց այդ մէկը չըսիք, պարո՛ն նախագահ, թէկուզ ամենածանր պահուն։

-Ես ըսած եմ, բացէ ի բաց ըսած եմ, մի գուցէ շատ չեմ ըսած…

ԱՆՈՒՇ ԹՐՈՒԱՆՑ

Չորեքշաբթի, Փետրուար 17, 2021