ԿՆՔԱՀԱՅՐ-ՍԱՆԻԿ ԱՄՈՒՍՆՈՒԹԻՒՆ … ԵՒ ԱՅԼ ԶԱՆԱԶԱՆ ՀԱՐՑԵՐ

Օրհնութեամբ Տ.Տ. Գարեգին Բ. Ամենայն Հայոց Վեհափառ Հայրապետի՝ Մայր Աթոռ Սուրբ Էջմիածնի Հրատարակչութենէն լոյս տեսած «Կնքահայրութեան դերն ու նշանակութիւնը» գիրքին հեղինակը՝ Մայր Աթոռ Սուրբ Էջմիածնի միաբանններէն Տ․ Զաքարիա Ծայրագոյն Վարդապետ Բաղումեան իր աշխատութեան մէջ կու տայ կնքահօր առընչուող բազում հարցումներու պատասխաններ: Այդ հարցումներէն մին կը վերաբերի կնքահայր-սանիկ ամուսնութեան հարցին:

*

Ընդունելի՞ է կնքահայր-սանիկ ամուսնութիւնը, թէ՞ մեր եկեղեցւոյ կողմէ կայ արգելք մը: Այս հարցը իսկապէս գոյութիւն ունի եւ հեղինակը նկատած է, որ Եկեղեցիի գործնական կեանքը ցոյց տուած է, որ անգիտութեան կամ այլ պատճառներով երբեմն քաւորը եւ սանիկը կը փափաքին ամուսնանալ: Նման իրավիճակներուն՝ սովորաբար հոգեւորականներուն մէկ մասը կ՚արգիլէ, կը դատապարտէ եւ չի պսակադրեր զանոնք, իսկ հոգեւորականներուն միւս հատուածը ուշադրութիւն չի դարձներ եւ կը կատարէ Սուրբ Պսակին խորհուրդը:

Տ․ Զաքարիա Ծայրագոյն Վարդապետ Բաղումեան այս առիթով կը նշէ, որ Ուղղափառ եւ Արեւելեան Կաթոլիկ եկեղեցիները կ՚արգիլեն ամուսնութիւնը քաւորին եւ սանիկին միջեւ եւ կը մէջբերէ Հայոց Եկեղեցիի դիրքորոշումը այս հարցին շուրջ, որ է.

«Ս. Պսակի խորհուրդի կարեւոր պայմաններէն է կանոնական հասութիւնը, որով մինչեւ որոշակի աստիճան կ՚արգիլուին արիւնակցական եւ ազգակցական ամուսնութիւնները: Վերջինս մասնագիտական գրականութեան մէջ կը կոչուի նաեւ «ճիւղ» կամ «ճիւղահամար», իսկ խօսակցական լեզուով՝ «պորտ»: Զայն մարդոց միջեւ արիւնակցական կապի սերնդային հեռաւորութիւնն է: Դարերու ընթացքին Եկեղեցիի կանոնական եւ հայրաբանական միտքը սահմանած է որոշակի կանոններ, որոնց համապատասխան արգիլուած կամ արտօնուած է ամուսնութիւնը: Ընդհանրապէս ազգակցութեան կամ մերձաւորութեան երեք տեսակ կայ՝ ազգակցական, խնամիական եւ հոգեւոր: Քանի որ կնքահայրը կամ քաւորը մկրտեալի հոգեւոր ծնողն է եւ հոգեւոր հայրը, այս փոխյարաբերութիւնը կը կոչուի նաեւ հոգեւոր ազգակցութիւն:

Ըստ Ս. Ներսէս Շնորհալիի եւ Յովհաննէս Երզնկացի Պլուզի կանոնական խրատներու՝ քաւոր-սանիկ ամուսնութիւնը արգիլուած է մինչեւ 7-րդ պորտը, այսինքն՝ արտօնելի է 8-րդ պորտէն սկսեալ»:

Տ․ Զաքարիա Ծայրագոյն Վարդապետ Բաղումեան կը մատնանշէ այս խնդրին վերաբերեալ մեզի հասած միակ ամբողջական երկը՝ Յակոբ Վրդ. Ղրիմեցիի (1360-1426) «Յաղագս ազգականութեանց բաժանման» երկը, որուն մէջ հոգեւոր ազգակցութիւնը կը բնորոշուի «պսակ հոգեւոր, հոգեւոր ծնողութիւն կամ ազգակցութիւն» արտայայտութիւններով, ինչ որ կ՚ենթադրէ կնքահայր եւ որդեգիր յարաբերութիւնը: Հեղինակը կը յիշեցնէ, որ Յակոբ Վրդ. Ղրիմեցի Ս. Ներսէս Շնորհալիի նման հոգեւոր ազգակցութեան պարագային կ՚ընդունի չորս (այլ հաշուարկով՝ ութ) պորտ հասկացութիւնը: Ղրիմեցիի այս ճիւղագրութիւնը մերժուեցաւ 1851 թուականին՝ Ներսէս Ե. Աշտարակեցիի (1843-1857)՝ Սինոդին ուղղած հրամանով, որով հոգեւոր ազգակցութեան աստիճանը իջեցուեցաւ 6-ի: Ըստ այսմ, հարազատ նկատուեցան միայն կնքահօր որդիներն ու սանիկը, իսկ մնացած արիւնակիցներու պարագային ամուսնութիւնը արտօնուեցաւ:

Գալով համեմատաբար աւելի նոր ժամանակներուն՝ Տ․ Զաքարիա Ծայրագոյն Վարդապետ Բաղումեան կը նշէ, որ 1899 թուականին Խրիմեան Հայրիկը հոգեւոր ազգակցութիւնը սահմանեց մինչեւ երրորդ (այլ հաշուարկով՝ 6) աստիճան, որ գործեց մինչեւ 1919 թուականը: «Խնդրի վերաբերեալ հայրապետական վերջին տնօրինութիւնը կատարած է Գէորգ Ե. Սուրէնեանցը (1911-1930)՝ 1922 թուականի նոյեմբերի 11-ի կոնդակով: «Ան, նկատի առնելով Առաջին աշխարհամարտէն եւ Եղեռնէն յետոյ հայ ժողովուրդի մարդկային կորուստները եւ ծնելիութեան նուազումը, ընդհանրապէս վերացուց հոգեւոր ազգակցութիւն հասկացութիւնը: Հետաքրքրական է, որ 1932 թուականին Ազգային-եկեղեցական ժողովը, որ հաստատեց Գէորգ Կաթողիկոսի որոշումները, հոգեւոր ազգակցութեան վերացման հատուածը ընդունեց՝ ի ժամանակաւոր գործադրութիւն, մինչեւ նոր Ազգային-եկեղեցական ժողովի նոր սահմանադրութեան հաստատումը:

«Եթէ նկատի ունենանք այն բոլոր հանգամանքները, որոնց պատճառով շուրջ մէկ դար առաջ Գէորգ Ե. Կաթողիկոսը հրապարակեց իր կոնդակը, ինչպէս նաեւ մեր ժողովուրդի մտածողութեան մէջ կնքահայրութեան նուիրական ըլլալը եւ կնքահայր-սանիկ յարաբերութեան մէջ Ս. Միւռոնի առկայութիւնը, 1932 թուականի Ազգային-եկեղեցական ժողովի տեսակէտը, ապա անպայման պէտք է պահպանել ամուսնութեան արգելքը», կը գրէ Տ․ Զաքարիա Ծայրագոյն Վարդապետ Բաղումեան:

Հեղինակը մատնացոյց կ՚ընէ 2014 թուականի նոյեմբերի 11-13-ը Մայր Աթոռի մէջ տեղի ունեցած Եպիսկոպոսաց ժողովը, որ վերահաստատած է կնքահօր եւ սանիկի միջեւ ամուսնութեան արգելքը, ինչպէս նաեւ սահմանած է, որ կնքահօր եւ սանիկի հարազատներուն միջեւ ամուսնութիւնը հնարաւոր է ազգակցութեան 3-րդ աստիճանէն:

ԿՆՔԱՀՕՐ ՊԱՐՏԱԿԱՆՈՒԹԻՒՆՆԵՐԸ Ս․ ՄԿՐՏՈՒԹԵԱՆ ԾԷՍԻ ԺԱՄԱՆԱԿ

Ինչպէս մկրտութեանը վերաբերող իր աշխատութիւններուն մէջ կը նշէ Տ. Զաքարիա Ծայրագոյն Վարդապետ Բաղումեան՝ կնքահայրը մկրտեալի հաւատքի վկան եւ երաշխաւորն է Ս. Մկրտութեան ժամանակ: Ան արարողութեան ժամանակ ունի նաեւ որոշակի պարտականութիւններ: Տ. Զաքարիա Ծայրագոյն Վարդապետ Բաղումեան գովելի կը նկատէ, երբ կնքահայրը կը կարդայ կամ գոց կ՚ըսէ «Հրաժարիմքը» եւ «Հաւատամքը»: Միաժամանակ կը մատնանշէ կնքահօր պարտականութիւնները՝ Սուրբ Մկրտութեան ծէսի ժամանակ: Անոնք են.

- Երբ քահանան երեք անգամ կնքահօրը հարցնէ, թէ ի՞նչ կը խնդրէ երեխան մկրտուելէ առաջ, կնքահայրը պէտք է պատասխանէ.

«Հաւատք, յոյս, սէր եւ մկրտութիւն: Մկրտիլ եւ արդարանալ, սրբիլ ի մեղաց, ազատիլ ի դիւաց եւ ծառայել Աստուծոյ» (աշխարհաբար՝ Հաւատք, յոյս, սէր եւ մկրտութիւն: Մկրտուիլ եւ արդարանալ, սրբուիլ մեղքերէ, ազատուիլ դեւերէ եւ ծառայիլ Աստծուն):

Այս հարցում-պատասխանէն յետոյ քահանան կը խաչակնքէ կնքահայրը եւ կ՚ըսէ. «Ըստ քու հաւատքի, թող ըլլայ քեզի»:

- Քահանան մանուկը Սուրբ Աւազանի ջուրին մէջ երեք անգամ ընկղմելէ եւ բանաձեւը ըսելէ յետոյ զայն կը յանձնէ կնքահօրը: Վերջինս անձեռոցով կը գրկէ իր սանիկը, իսկ չափահաս մկրտեալի պարագային կը չորցնէ լուացուած հատուածները:

- Ընդհանրապէս Ս. Մկրտութեան բոլոր մասնակիցները արարողութեան պէտք է ըլլան յաւուր պատշաճի հագուած եւ մանաւանդ՝ կնքահայրը, որուն համար այդ օրը իւրայատուկ է:

Սփիւռքի մէջ ընդունուած է, որ կնքահայրը արարողութեան ժամանակ եկեղեցական շապիկով ըլլայ: Այս սովորոյթը ներկայ է նաեւ Հայաստանի որոշ եկեղեցիներու մէջ, որոնք ունին այդ հնարաւորութիւնը: Այստեղ որեւէ պարտադրանք կամ վարդապետական խնդիր չկայ, ուղղակի նախընտրելի է արարողութեան ընթացքին եկեղեցական շապիկ հագուիլ, որով ալ կնքահայրը կը զանազանուի ներկաներէն: Ուստի, եթէ եկեղեցականը ձեզի առաջարկէ շապիկ հագուիլ, ապա զայն պատիւ համարէք եւ սիրով ընդունիք առաջարկը:

ԿՆՔԱՀԱ՞ՅՐ, ԹԷ՞ ԽԱՉԵՂԲԱՅՐ

Մեր ժողովուրդը շատ յաճախ կը նոյնացնէ Ս. Մկրտութեան կնքահայրը եւ Ս. Պսակի խաչեղբայրը՝ երկուքն ալ կոչելով «քաւոր»։ Այն ինչ, ինչպէս կը նշէ կնքահայրութեան մասին այս գիրքին հեղինակը, անոնք յստակ կը տարբերին իրենց գործառոյթներով: «Եթէ Ս. Մկրտութեան կնքահայրութեամբ սանիկի եւ կնքահօր միջեւ կը ստեղծուի հոգեւոր ազգակցութիւն եւ կ՚արգիլուի ամուսնութիւնը անոնց միջեւ, ապա Ս. Պսակի խաչեղբայրը պարզապէս վկայ է այդ արարողութեան ժամանակ:

«Կնքահայրը եւ խաչեղբայրը կրնան տարբեր մարդիկ ըլլալ: Նախընտրելի է, որ խաչեղբայրը ամուսնացած ըլլայ, որպէսզի առաքինի իր ընտանիքի օրինակով առաջնորդէ նաեւ նորաստեղծ ամուսնական զոյգը»։

ԳՈՐԾՆԱԿԱՆ ՀԱՐՑՈՒՄՆԵՐ ԵՒ ԽՈՐՀՈՒՐԴՆԵՐ

Կնքահայրութեան առընչուող կարգ մը գործնական խորհուրդներ հեղինակը տուած է զատ խորագրով՝ ընթերցողին ուշադրութիւնը առաւել գրաւելու համար.

-Կարելի՞ է կնքահայրը փոխել որեւէ պատճառով:

-Կնքահայր փոխելու հարցը կը ծագի այն պարագային, երբ կեանքին մէջ երբեմն այնպիսի իրավիճակ մը կ՚ըլլայ, երբ մկրտուածը կամ անոր ծնողքը դժգոհ կ՚ըլլան կնքահայրէն, կամ կը գժտուին կամ ալ այլեւս իրարու հետ չեն ունենար նախկին ջերմ յարաբերութիւնները: Ի՞նչ ընել այդ ժամանակ: Հեղինակը կը նկատէ, որ մկրտուածի պարագային կնքահօր փոփոխութիւն հնարաւոր չէ, քանզի այդ մարդն է, որ եղած է վկան ու երաշխաւորը Ս. Մկրտութեան ժամանակ, ուստի կը յորդորէ՝ նախապէս լուրջ մօտենալ կնքահայրութեան հարցին եւ ճիշդ ընտրութիւն կատարել: Միաժամանակ խորհուրդ կու տայ. «Եթէ կնքահայրը կը թերանայ իր պարտականութիւններուն մէջ, ապա ձեր միւս զաւակներուն համար ընտրեցէք մէկ ուրիշը: Որեւէ կանոն կամ պարտադրանք չկայ, որ ընտանիքի բոլոր զաւակներուն կնքահայրը պէտք է ըլլայ նոյն մարդը: Պարզապէս նոյն կնքահայր ունենալը նպատակայարմար է նաեւ այն տեսանկիւնէն, որ տուեալ մարդը արդէն կը ճանչնայ այդ ընտանիքը, հաստատուած են որոշակի յարաբերութիւններ եւ մտերմութիւն, ուստի, կնքահօր համար ա՛լ աւելի դիւրին է հոգեւոր դաստիարակութիւն եւ խնամք տածելը: Ժողովուրդի մտածողութեան մէջ կնքահայրը սրբութիւն է եւ շատ կարեւոր անձ մը՝ տուեալ ընտանիքին համար, ուստի, մարդիկ կնքահայրը կը պատուեն եւ յարգանքի կ՚արժանացնեն զանազան ձեւերով՝ հիւրասիրութեամբ, նուէրներով եւ այլն: Հետեւաբար, նիւթական տեսանկիւնէ եւս յարմար է նո՛յն կնքահայրը պատուել, քան թէ՝ քանի մը հոգի»:

-Նոր մկրտուածը կրնա՞յ մկրտութենէն անմիջապէս յետոյ մէկ ուրիշի կնքահայրն ալ դառնալ:

-Սուրբ Մկրտութիւնը մարդու հոգեւոր կեանքին սկիզբն է: Ուստի, կնքահայր դառնալու համար նոր մկրտուածէն կը պահանջուի որոշակի ժամանակ եւ պատրաստուածութիւն, որպէսզի ինքն ալ օր մը վկայ եւ երաշխաւոր դառնայ մէկ ուրիշին համար: Ս. Միւռոնով նոր դրոշմուած եւ տակաւին Ս. Միւռոնէն դուրս չեկած անձը ինչպէ՞ս կրնայ մէկ անգամէն կնքահայր դառնալ, երբ տակաւին ինք նորածին քրիստոնեայ է: Նման պարագաներէ խուսափելու համար խորհուրդ կու տանք, որ ապագայ կնքահայրը ոչ թէ մկրտուի նոյն օրը իր սանիկին հետ, այլ՝ աւելի կանուխ, զինուի հոգեւոր գիտելիքներով, զգայ եւ հասկնայ կնքահայր ըլլալու պատասխանատուութիւնը եւ նոր միայն ստանձնէ սրբազան այդ պարտականութիւնը:

-Ճի՞շդ է արդեօք Ս. Մկրտութիւնը յետաձգել այն պատճառով, որ կնքահայրը արտերկիր կը գտնուի:

-Ցաւալի եւ յաճախ տարածուած իրողութիւն է մեր հասարակութեան մէջ, որ կնքահօր՝ արտերկրին մէջ գտնուելու պատճառով մարդիկ անորոշ ժամանակով կը յետաձգեն Ս. Մկրտութեան խորհուրդին կատարումը՝ սպասելով աւելի յարմար ժամանակի: Եթէ մարդ կը գիտակցի մկրտուելու՝ քրիստոնեայ ըլլալու կարեւորութիւնը, ապա որեւէ պատճառաբանութիւն արդարացուած չի կրնար ըլլալ, այդ կարգին նաեւ՝ կնքահօր՝ հեռու գտնուիլը: Ատկէ զատ, եթէ կնքահայրը ներկայ չէ, ապա ինչպէ՞ս պէտք է զբաղի իր սանիկի հոգեւոր դաստիարակութեամբ:

-Քանի անգամ կարելի՞ է կնքահայր ըլլալ:

-Այս հարցին վերաբերեալ որեւէ յստակ կանոն կամ որոշում չկայ: Պարզապէս կնքահայր դառնալէ առաջ պէտք է շատ կարեւոր մէկ բան յիշել. կնքահայրութիւնը մեծ պատասխանատուութիւն է եւ կնքահայրը օր մը պատասխան պիտի տայ Աստուծոյ առաջ: Մնացածը արդէն տուեալ մարդու պատասխանատուութեան եւ լրջութեան աստիճանէն կախեալ է:

-Առաջարկի պարագային կարելի՞ է հրաժարիլ կնքահայրութենէն, թէ՞ այդ մէկը մեղք է:

-Եթէ մարդ զինք անպատրաստ կը նկատէ կամ կը մտածէ, որ չի կրնար ամբողջական կերպով եւ լիարժէք իրականացնել կնքահօր պարտականութիւնները, ապա կրնայ հրաժարիլ նման առաջարկէն: Բնականաբար, կնքահայր դառնալու առաջարկի մերժումը մեղք չէ, ընդհակառակը՝ այդ մէկը կը փաստէ տուեալ մարդու ազնուութեան, հոգեւոր բարձր գիտակցութեան եւ պատասխանատուութեան մասին: Ուստի, աւելի լաւ է նման պարագաներու հրաժարիլ, քան՝ ստանձնելով պատասխանատուութիւնը՝ ոչինչ ընել:

-Տոհմական կամ ընտանեկան կնքահայրը կարելի՞ է փոխել, թէ՞ ոչ:

-Մեր ժողովուրդի մտածողութեան եւ սովորոյթներուն մէջ ընդունուած է տոհմական կամ ընտանեկան կնքահայրութիւնը, երբ ընտանիքներով իրարու քաւոր-սանիկ կը դառնան: Ասիկա պարզապէս աւանդոյթ է եւ ոչ թէ՝ պարտադրանք: Ամէն մարդ կամ ընտանիք ազատ է կնքահօր ընտրութեան հարցին մէջ: Երբեմն ճիշդ այս մտածողութեան պատճառով մարդիկ իրենց զաւակները չեն մկրտեր, քանզի «պապենական» քաւորը շատ հեռու կը բնակի կամ չեն ալ ճանչնար զիրար: Ուստի, Եկեղեցին այս առիթով նոյնպէս կը յորդորէ՝ կնքահայր ընտրել այն մարդը, որ կարող է ձեզ առաջնորդել հոգեւոր կեանքին մէջ, առաւել մօտեցնել Տիրոջն ու Հայոց Եկեղեցիին:

ԱՆՈՒՇ ԹՐՈՒԱՆՑ

•շար. 2 եւ վերջ

Երեւան