ԱՇԽԱՐՀԸ՝ ՔԱՌՕՐԵԱՅ ՊԱՏԵՐԱԶՄԻ ՄԱՍԻՆ

Այ­լեւս հաս­տա­տուած ի­րո­ղու­թիւն է, որ ժա­մա­նա­կա­կից պա­տե­րազմ­նե­րը կը մղուին ռազ­մա­կան զէն­քե­րով եւ լրա­տու մի­ջոց­նե­րով: Ե­թէ զէն­քերն ու ռում­բե­րը կեան­քեր կը խլեն, քան­դում­ներ կը պատ­ճա­ռեն, լրա­տու եւ քա­րոզ­չա­կան մի­ջոց­նե­րը ու­ղեղ­ներ կը լուան, հո­գի­ներ կը խա­թա­րեն: Վարձ­կան զինուոր­նե­րու նման, ո­րոնք ա­ռա­ջին դա­սա­լիք­նե­րը կ՚ըլ­լան, կան վարձ­կան լրագ­րող­ներ եւ քա­ղա­քա­կան «մեկ­նա­բան­ներ», նոյ­նիսկ՝ գոր­ծիչ­ներ, ո­րոնց­մէ (այս պա­րա­գա­յին) ատրպէյ­ճա­նա­կան ձկնկի­թի եւ քա­րիւ­ղի հոտ կու գայ: Բա­րե­բախ­տա­բար միշտ պի­տի ըլ­լան այն­պի­սի­ներ, ո­րոնք ի­րենց գրիչ­ներն ու խիղ­ճե­րը ա­ւե­լի ար­ժէ­քա­ւոր պի­տի նկա­տեն այդ գար­շա­հո­տու­թե­նէն: Ստո­րեւ կը ներ­կա­յաց­նենք բա­ւա­կան պար­կեշտ տե­ղե­կա­տուու­թե­նէ հա­տուած­ներ:

«ՏԸ ՀԱ­ՖԻՆԿ­ԹՈՆ ՓՈՍԹ» (ՏԷՅ­ՎԻՏ ՖԻ­ԼԻՓՍ ԵՒ ՎԱՆ ԳՐԻ­ԳՈ­ՐԵԱՆ)

Լեռ­նա­յին Ղա­րա­բա­ղի հա­կա­մար­տու­թեան գօ­տիին մէջ նոր բռնկու­մը բազ­մա­թիւ մար­դոց կեան­քե­րը խլեց: Միա­ցեալ Նա­հանգ­ներ եւ Ռու­սաստան պէտք է ա­ւե­լի գոր­ծօն դարձ­նեն ի­րենց միջ­նոր­դու­թիւ­նը: Բա­նակ­ցա­յին հո­լո­վոյ­թին պէտք է նե­րա­ռուին նաեւ Լեռ­նա­յին Ղա­րա­բա­ղի Հան­րա­պե­տու­թեան ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­նե­րը: Միա­ցեալ Նա­հանգ­նե­րու  օ­րէն­քը կը նա­խա­տե­սէ պատ­ժա­մի­ջոց­ներ կի­րար­կել Ատր­պէյ­ճա­նի նկատ­մամբ, ե­թէ այդ եր­կի­րը թշնա­մա­կան գոր­ծո­ղու­թիւն­նե­րու դի­մէ: Օ­պա­մա­յի վար­չա­կազ­մը պէտք է կի­րար­կէ Ա­զա­տու­թեան ա­ջակ­ցու­թեան մա­սին օ­րէն­քի 907-րդ յօ­դուա­ծը, ո­րով տնտե­սա­կան եւ դի­ւա­նա­գի­տա­կան պատ­ժա­մի­ջոց­ներ պէտք է կի­րար­կուին Ատր­պէյ­ճա­նի նկատ­մամբ՝ զսպե­լու ա­նոր յար­ձա­կում­նե­րը:

Լեռ­նա­յին Ղա­րա­բա­ղի  ժո­ղո­վուր­դը 1991 թուա­կա­նին հան­րա­քուէ ի­րա­կա­նա­ցու­ցած է, ո­րուն ար­դիւն­քով քրիս­տո­նեայ հա­յե­րը քուէար­կած են իս­լա­մա­կան Ատր­պէյ­ճա­նէն ան­կա­խա­նա­լու ի նպաստ: Դեռ 1992 թուա­կա­նին Միա­ցեալ Նա­հանգ­նե­րու նա­խա­գահ Ճորճ Պուշ ստո­րագ­րած էր Ա­զա­տու­թեան ա­ջակ­ցու­թեան մա­սին օ­րէն­քի 907-րդ յօ­դուա­ծը, որ կ՚ար­գի­լէ օգ­նու­թիւն տրա­մադ­րել Ատրպէյ­ճա­նին, ե­թէ այդ եր­կի­րը ռազ­մա­կան գոր­ծո­ղու­թիւն­ներ կ՚ի­րա­կա­նաց­նէ ընդ­դէմ Հա­յաս­տա­նի կամ Լեռ­նա­յին Ղա­րա­բա­ղի: Հա­կա­մար­տու­թեան ա­մե­նէն սկիզ­բէն ի վեր Միա­ցեալ Նա­հանգ­նե­րու ղե­կա­վար վար­չա­կար­գը խնդի­րը խա­ղաղ, բա­նակ­ցա­յին ճամ­բով լու­ծե­լու յանձ­նա­ռու­թիւն ստանձ­նած է:

«Սա­ռած հա­կա­մար­տու­թեան մէջ» լա­րուա­ծու­թիւ­նը վեր­ջին տա­րի­նե­րուն կ՚ա­ւել­նայ: Մի­ջազ­գա­յին հան­րու­թեան կրա­ւո­րա­կա­նու­թիւ­նը կը քա­ջա­լե­րէ Ատր­պէյ­ճա­նը՝ դի­մե­լու նոր յար­ձա­կում­նե­րու: Եր­կի­րը վեր­ջին շրջա­նին 4 մի­լիառ տո­լար ծախ­սած է Ռու­սա­ստանէն զէնք գնե­լու, եւ նոյն այդ զէն­քե­րը օգ­տա­գոր­ծուած են Ար­ցա­խի դէմ վեր­ջին յար­ձա­կում­նե­րուն ժա­մա­նակ:

Լեռ­նա­յին Ղա­րա­բա­ղի մէջ Ատր­պէյ­ճան իր սան­ձար­ձա­կու­թիւն­նե­րուն ժա­մա­նակ ա­ռան­ձին չէ ե­ղած: Թուր­քիոյ Նա­խա­գահ Րէճէպ Թա­յիտ Էր­տո­ղան յայ­տա­րա­րած է, որ ի­րենք կ՚ա­ջակ­ցին Ատր­պէյ­ճա­նին, քա­նի տա­կա­ւին այդ եր­կի­րը «չէ վե­րա­տի­րա­ցած Լեռ­նա­յին Ղա­րա­բա­ղին»:

Ատր­պէյ­ճա­նի Նա­խա­գահ Իլ­համ Ա­լիեւ իր իշ­խա­նու­թիւ­նը պահ­պա­նե­լու հա­մար կը յե­նու քա­րիւ­ղի վա­ճառ­քին, խա­ւիա­րա­յին դի­ւա­նա­գի­տու­թեան եւ հիմ­նա­րար ա­զա­տու­թիւն­նե­րու նկատ­մամբ իշ­խա­նու­թեան ճնշում­նե­րուն վրայ: Քա­րիւ­ղի սա­կե­րու վեր­ջին ան­կու­մէն ետք Ատր­պէյ­ճա­նի տնտե­սու­թիւ­նը եւս ան­կում կ՚ապ­րի, իսկ ազ­գա­յին դրա­մա­նի­շը ար­ժեզր­կուած է: Երկ­րի քա­ղա­քա­ցիա­կան հա­սա­րա­կու­թիւ­նը կը շա­րու­նա­կէ ընդ­դի­մա­նալ լրագ­րող­նե­րու եւ ի­րա­ւա­պաշտ­պան­նե­րու  նկատ­մամբ վար­չա­կար­գի ոտնձ­գու­թիւն­նե­րուն դէմ: Հա­յաս­տա­նի հետ, թէ­կուզ՝ կար­ճա­տեւ, պա­տե­րազ­մի հրահ­րու­մը նպա­տակ ու­նի ատր­պէյ­ճան­ցի­նե­րուն ու­շադ­րու­թիւ­նը շե­ղել վար­չա­կար­գի խախ­տում­նե­րէն եւ տնտե­սա­կան ա­նա­պա­հո­վու­թե­նէն: Փաստ է, որ Լեռ­նա­յին Ղա­րա­բա­ղի  հա­կա­մար­տու­թիւ­նը զի­նեալ լու­ծում չի կրնար ու­նե­նալ: Մինս­քեան խմբակը պէտք է վե­րա­կանգ­նէ բա­նակ­ցա­յին լիա­կա­տար ձե­ւա­չա­փը՝ Լեռ­նա­յին Ղա­րա­բա­ղը դարձ­նե­լով քա­ղա­քա­կան բա­նակ­ցու­թիւն­նե­րու մաս­նա­կի­ցը:

«ՖՐԱՆՔ­ՖՈՒՐ­ԹԷՐ ԱԼ­ԿԵ­ՄԱՅՆԷ»

2003-ին հօր­մէն իշ­խա­նու­թիւ­նը ժա­ռան­գած Իլ­համ Ա­լիեւ կը բա­ցա­ռէ թիւ մէկ ո­խե­րիմ թշնա­միին հետ հաշ­տուե­լու գա­ղա­փա­րը եւ միշտ ալ կը կրկնէր այդ տա­րածք­նե­րը ետ բե­րե­լու իր մտադ­րու­թիւ­նը: Ա­նոր վար­չա­կար­գի  քննա­դատ­նե­րը, ո­րոնք հաշ­տու­թեան կողմ­նա­կից­ներ են, ցու­ցադ­րա­կան դա­տա­կան հո­լո­վոյթ­նե­րու մէջ մե­ղա­ւոր ճանչ­ցուած եւ բան­տար­կուած են: Քա­րիւ­ղի գի­նե­րու անկ­ման պատ­ճա­ռով փլու­զուող տնտե­սու­թեան վրայ կանգ­նած Ատր­պէյ­ճա­նի մէջ վեր­ջին ներ­քին լա­րում­նե­րը, ըն­կե­րա­յին բո­ղոք­նե­րը կը ճնշուէին ծանր բռունց­քով: Եւ ռազ­մա­կան յար­ձա­կու­մը այդ ա­ռու­մով փորձ էր ժո­ղո­վուր­դը հա­մախմ­բե­լու իր վար­չա­կար­գին շուր­ջը: Սա­կայն ա­տոր կը հա­կադ­րուի այն փաս­տը, որ հա­կա­մար­տու­թեան մէջ ա­րագ յաղ­թա­նա­կը՝ այս­պէս կո­չուած «պլից-քրի­կը», ռազ­մա­կան ա­ռու­մով Ա­լիե­ւի հա­մար ուղ­ղա­կի ան­կա­րե­լի է: Բան մը, որ ան ար­դէն պէտք էր հասկ­ցած ըլ­լար:

«ՊԼՈՒՄ­ՊԸՐԿ»

Ատր­պէյ­ճան­ցի­նե­րու եւ հա­յե­րու յա­րա­բերու­թիւն­նե­րուն մէջ բռնու­թեան սրու­մը ան­մի­ջա­կան վտանգ կը պա­րու­նա­կէ Կաս­պից ծո­վը եւ­րո­պա­կան շու­կա­նե­րու հետ կա­պող ա­ռանց­քա­յին խո­ղո­վա­կա­շա­րե­րու հա­մար՝ կը յայտ­նեն Լոն­տո­նէն եւ Ո­ւա­շինկ­թը­նէն մեկ­նա­բան­ներ:

Լոն­տո­նեան «Սի.Էմ.Սի.» ա­ռեւտ­րա­կան ըն­կե­րու­թեան վեր­լու­ծա­բան Մայքլ Հիւ­սը­նի կար­ծի­քով, շու­կա­նե­րուն մէջ ոչ մէկ յա­ւե­լեալ վտանգ կար Կաս­պից ծո­վէն Մի­ջերկ­րա­կան մա­տա­կա­րա­րում­նե­րու կա­պուած, լու­սար­ձա­կի տակ կը մնար մա­տա­կա­րա­րում­նե­րու հա­մաշ­խար­հա­յին ա­ւել­ցու­կը: Մար­տե­րը մտա­հո­գու­թիւն յա­ռա­ջա­ցու­ցին, որ հա­կա­մար­տու­թիւ­նը կը տա­րա­ծուի Ռու­սաստնի, Թուր­քիոյ եւ Ի­րա­նի հետ սահ­մա­նա­կից շրջա­նին մէջ: «Պրի­թիշ փեթ­րո­լիում» ըն­կե­րու­թեան ղե­կա­վա­րած ստոր­գետ­նեայ նաւ­թա­տա­րը, ո­րուն մի­ջո­ցով Պա­քուէն Ճէյ­հան օ­րա­կան 720 հա­զար տա­կառ քա­րիւղ կը  մա­տա­կա­րա­րուէր, կ՚անց­նի հա­կա­մար­տու­թեան գօ­տիէն շուրջ 30 մղոն հե­ռա­ւո­րու­թեամբ: 45 մի­լիառ տո­լար ար­ժո­ղու­թեամբ հա­րա­ւա­յին կա­զա­յին մի­ջանց­քը, որ շի­նա­րա­րու­թեան ա­ւար­տէն ետք ատր­պէյ­ճա­նա­կան բնա­կան կա­զը Եւ­րո­պա պի­տի հասց­նէ, կը գտնուի նոյն հե­ռա­ւո­րու­թեամբ: Մար­տե­րը կրնան լայ­նա­ծա­ւալ ռազ­մա­կան գոր­ծո­ղու­թիւն­նե­րու վե­րա­ծուիլ Կով­կա­սեան լեռ­նե­րուն վրայ, Ռու­սաստանի հետ սահ­մա­նի եր­կայն­քով ան­կա­յու­նու­թեան նոր ա­ղե­ղի, որ ին­կած է Լեռ­նա­յին Ղա­րա­բա­ղէն դէ­պի հիւ­սիս եւ ա­րեւ­մուտք: «Ռու­սաստանի դաշ­նա­կից Հա­յաս­տա­նի եւ ՆԱԹՕ-ի ան­դամ Թուր­քիոյ հետ ա­մուր կա­պեր ու­նե­ցող Ատր­պէյ­ճա­նի մի­ջեւ պայ­քա­րը կը յան­գեց­նէ շրջա­նին մէջ մեծ ցնցում­նե­րու:

Խո­ղո­վա­կա­շա­րերն ու հա­ւա­նա­կան խա­փա­նում­նե­րը տա­կա­ւին մեծ կա­րե­ւո­րու­թիւն ու­նին պա­տե­րազ­մող կող­մե­րուն հա­մար: Լեռնային Ղարաբաղի Պաշտ­պա­նու­թեան նա­խա­րար Լե­ւոն Մնա­ցա­կա­նեան յայ­տա­րա­րած է, որ ո­րե­ւէ նոր պա­տե­րազ­մի պա­րա­գա­յին ա­ռա­ջին թի­րախ­նե­րէն մէ­կը կը դառ­նայ նաւ­թա­տար խո­ղո­վա­կա­շա­րը: Ան­ցեալ տա­րի Ստե­փա­նա­կեր­տի մէջ  տե­ղի ու­նե­ցած մամ­լոյ ա­սու­լի­սի ա­տեն ան ընդգ­ծեց. «Ա­տի­կա շատ կա­րե­ւոր դրա­մա­կան աղ­բիւր է Ատր­պէյ­ճա­նի հա­մար, եւ մենք պէտք է զայն զրկենք այդ մի­ջոց­նե­րէն»:

«Պրի­թիշ փեթ­րո­լիում» ըն­կե­րու­թեան ներ­կա­յա­ցու­ցի­չը  6 Ապ­րի­լին յայ­տա­րա­րեց, որ բա­խում­նե­րը չեն ազ­դած խո­ղո­վա­կա­շա­րի աշ­խա­տան­քին վրայ: Վեր­լու­ծա­բան Ֆի­լիփ Կլա­տէկ իր կար­գին կար­ծիք յայտ­նած է, որ ռազ­մա­վա­րա­կան նշա­նա­կու­թեան պատ­ճա­ռով խո­ղո­վա­կա­շա­րե­րը միշտ յար­ձա­կում­նե­րու թի­րախ կը դառ­նան: «Նկա­տի առ­նե­լով Ճէյ­հա­նի հետ «Պրի­թիշ փեթ­րո­լիում» ըն­կե­րու­թեան կա­պը՝ ո­րե­ւէ  խախ­տում կը հա­րուա­ծէ ատր­պէյ­ճա­նա­կան քա­րիւ­ղի ար­տա­հա­նու­մը եւ եւ­րո­պա­կան վե­րամ­շա­կող­նե­րու գոր­ծու­նէու­թիւ­նը, յատ­կա­պէս՝ Մի­ջերկ­րա­կան ծո­վու ուղ­ղու­թեամբ», ա­ւել­ցու­ցած է Կլա­տէկ:

«ՏԸ Ո­ՒՈԼ ՍԹՐԻԹ ՃԸՌ­ՆԸԼ»

Լեռ­նա­յին Ղա­րա­բա­ղի վար­չա­պե­տի մամ­լոյ  քար­տու­ղար Ար­տակ Բեկ­լա­րեան կը նշէ, որ կրա­կը եր­կու կող­մէն ալ դադ­րած է՝ հա­կա­ռակ զի­նա­դա­դա­րի մա­սին պաշ­տօ­նա­կան հա­մա­ձայ­նու­թեան բա­ցա­կա­յու­թեան: «Այս պա­հուն ոչ մէկ գրա­ւոր հա­մա­ձայ­նա­գիր կայ», ը­սած է ան:

Հա­յաս­տա­նի Պաշտ­պա­նու­թեան նա­խա­րա­րու­թե­նէն կը յայտ­նեն, որ կրա­կոց­ներ կը լսուին: Ատր­պէյ­ճա­նի Պաշտ­պա­նու­թեան նա­խա­րա­րու­թիւ­նը իր կար­գին կը նշէ, որ Ե­րեք­շաբ­թի (5 Ապ­րիլ) մար­տա­կան գոր­ծո­ղու­թիւն­նե­րը դադ­րած են: Լեռ­նա­յին Ղա­րա­բա­ղի հա­րա­ւա­յին հա­տուա­ծին մէջ՝ Հադ­րութ քա­ղա­քի մօտ ճա­կա­տա­յին գօ­տիին եր­կայն­քին տե­ղա­կա­յուած հայ զի­նուո­րա­կան­նե­րը յայ­տա­րա­րած են, որ ի­րենց տա­րած­քին մէջ  5 Ապ­րի­լի օ­րուան կէ­սէն խա­ղաղ ե­ղած է:

1 Ապ­րի­լին սկսած մար­տե­րը տաս­նեակ կեան­քեր խլած են: Ատր­պէյ­ճան շա­տոնց կը սպառ­նար կրկին գրա­ւել Ղա­րա­բա­ղը, ո­րուն վրայ իր հսկո­ղու­թիւ­նը կորսն­ցու­ցած է Հա­յաս­տա­նի հետ վեց տա­րուան ռազ­մա­կան գոր­ծո­ղու­թիւն­նե­րէ ետք: Գոր­ծո­ղու­թիւն­ներ, ո­րոնք սկսան Խորհր­դա­յին Միու­թեան գո­յու­թեան վեր­ջին տա­րի­նե­րուն: Ռու­սաստանի միջ­նոր­դու­թեամբ 1994-ին կնքուած զի­նա­դա­դա­րի մա­սին հա­մա­ձայ­նա­գի­րը սա­ռե­ցուց հա­կա­մար­տու­թիւ­նը սահ­մա­նի եր­կայն­քով, որ յայտ­նի է իբ­րեւ եր­կու կող­մե­րու մի­ջեւ սահ­մա­նա­գիծ: Կող­մե­րը այդ­պէս ալ խա­ղա­ղու­թեան հա­մա­ձայ­նա­գիր չստո­րագ­րե­ցին:

Լեռ­նա­յին Ղա­րա­բա­ղի մայ­րա­քա­ղաքը՝ Ստե­փա­նա­կեր­տի բա­կե­րէն մէ­կուն մէջ շուրջ 200 մարդ հա­ւա­քուած էր՝ վեր­ջին հրա­ժեշ­տը տա­լու Մա­սիս Թով­մա­սեա­նին՝ տե­ղա­ցի կա­մա­ւո­րա­կան, որ զո­հուած է վեր­ջին կռիւ­նե­րուն ըն­թաց­քին: Ըն­կեր­ներն ու դրա­ցի­նե­րը ծա­ղիկ­ներ խո­նար­հե­ցին, հո­գե­ւո­րա­կան­նե­րը ըն­տա­նի­քի բնա­կա­րա­նին մէջ հո­գե­հանգս­տեան ա­րա­րո­ղու­թիւն ը­րին: Տղա­մար­դիկ դա­գա­ղը բակ տա­րին եւ դրին գոր­գով ծած­կուած սե­ղա­նին վրայ: Զի­նուո­րա­կան նուա­գա­խում­բը սգոյ ե­րաժշ­տու­թիւն կը նուա­գէր: «Ա­սի­կա այն­պի­սի ցաւ է, այն­պի­սի ցաւ… Չեմ գի­տեր, ար­դեօք ոե­ւէ մէ­կը կրնա՞յ հասկ­նալ այն ցա­ւը, որ մեր եր­կու զա­ւակ­նե­րը ստի­պուած պի­տի ըլ­լան կրե­լու ի­րենց ամ­բողջ կեան­քին մէջ», ը­սաւ զո­հուած  Մա­սի­սի այ­րին՝ Ե­ւան:

Վի­րա­ւոր­նե­րը կը շա­րու­նա­կէին բե­րել Ստե­փա­նա­կեր­տի կեդ­րո­նա­կան զի­նուո­րա­կան հի­ւան­դա­նոց, մին­չեւ եր­կու կող­մե­րը դադ­րե­ցու­ցին կրա­կը: Հրե­տա­նա­ւոր­նե­րու ե­րի­տա­սարդ սպան պատ­մեց, որ իր ստո­րա­բա­ժա­նու­մը թի­կուն­քին էր, երբ ի­րենց վրայ  սկսան կրա­կել ա­կա­նա­նե­տով: Պայ­թու­մի պատ­ճա­ռով ան կորսն­ցու­ցած էր ձախ ոտ­քը: Մար­տա­կեր­տէն հե­ռու գտնուող Ներ­քին Հո­րա­թաղ գիւ­ղի բնա­կիչ Ա­լեք­սէյ Գրի­գո­րեա­ն պատ­մեց, որ իր ըն­տա­նի­քը ա­պաս­տա­նած է մօ­րաք­րոջ տու­նը: Պա­րոն Գրի­գո­րեան մին­չեւ հի­մա, ան­տե­սե­լով վտան­գը, ա­մէն օր կ՚եր­թայ իր տու­նը, որ­պէս­զի կե­րակ­րէ հա­ւե­րը: «Ո՛չ ա­մե­րի­կա­ցի­նե­րը, ո՛չ ալ ռու­սե­րը այս հա­կա­մար­տու­թեան էու­թիւ­նը կը հասկնան», կը գան­գա­տի ան:

«ՍՔԱՅ ԹԻ.ՃԻ.24» (Ի­ՏԱ­ԼԻԱ)

Ի­տա­լա­կան «Սքայ Թի.Ճի.24» պատ­կե­րաս­փիւ­ռի կա­յա­նը հա­ղոր­դում պատ­րաս­տած եւ սփռած է Լեռ­նա­յին Ղա­րա­բա­ղի մար­տա­կան դիր­քե­րէն: Ի­տա­լա­ցի լրագ­րո­ղը հայ զի­նուոր­նե­րու ու­ղեկ­ցու­թեամբ բեռ­նա­տա­րով մեկ­նած է ա­ռա­ջին գիծ եւ ներ­կա­յա­ցու­ցած, որ ճիշդ այդ տա­րած­քին մէջ ըն­թա­ցած են կռիւ­նե­րը: «Այս­տեղ ատր­պէյ­ճա­նա­կան ու­ժե­րը փոր­ձած են ճեղ­քել եւ թա­փան­ցել դէ­պի Լեռ­նա­յին Ղա­րա­բա­ղի տա­րած­քի խոր­քե­րը», նշած է լրագ­րո­ղը, ո­րուն ու­ղեկ­ցող զի­նուոր­նե­րէն մէ­կը կը բա­ցատ­րէ, որ ճամ­բան, ո­րով կ՚ըն­թա­նան, փո­րուած է մօ­տա­կայ­քը գտնուող ատր­պէյ­ճան­ցի­նե­րու հրթիռ­նե­րէն եւ թնդա­նօթ­նե­րէն պաշտ­պա­նուե­լու հա­մար:

Ար­դէն դիր­քե­րուն մէջ ի­տա­լա­ցի լրագ­րո­ղին յայտ­նած են, թէ հա­կա­ռա­կոր­դը ուր կը գտնուի, եւ թէ՝ պէտք է պահ­պա­նել անվ­տան­գու­թեան կա­նոն­նե­րը, ո­րով­հե­տեւ դի­մա­ցը Ատր­պէյ­ճա­նի զի­նեալ ու­ժե­րու ար­ձա­կա­զէն­ներն են: Նշած են նաեւ, որ մօ­տա­կայ­քի դաշ­տե­րը ա­կա­նա­պա­տուած են: Ըստ լրագ­րո­ղին, ատր­պէյ­ճան­ցի­նե­րը կը գտնուին 150 մեթր հե­ռա­ւո­րու­թեան վրայ, եւ անհ­րա­ժեշտ է խօ­սիլ ցած ձայ­նով, իսկ դի­մա­ցը տես­նե­լու հա­մար պէտք է նա­յիլ յա­տուկ դիտ­ման հա­մար պատ­րաս­տուած անց­քի մէ­ջէն, այն ալ՝ միայն քա­նի մը երկ­վայր­կեան, ո­րով­հե­տեւ հնա­րա­ւոր է գլխուն կրա­կոց ստա­նալ:

Ի­տա­լա­ցի լրագ­րո­ղը հե­տաքրք­րուած է, թէ ին­չո՞ւ հա­մար են պա­հա­ծո­յի ժան­գոտ տու­փե­րը, ո­րոնք կան խրա­մատ­նե­րու եր­կայն­քին, եւ ա­նոր բա­ցատ­րած են, որ ե­թէ հա­կա­ռա­կոր­դը յա­ռա­ջա­նայ, այդ տու­փե­րը ձայն կը հա­նեն եւ կը զգու­շաց­նեն վտան­գի մա­սին: Լրագ­րո­ղին ու­ղեկ­ցող զի­նուո­րա­կա­նը պատ­մած է, թէ ինչ­պէս ատր­պէյ­ճան­ցի­նե­րը օ­րեր ա­ռաջ յար­ձա­կած են ի­րենց դիր­քե­րուն վրայ, եւ թէ ի­րենք ինչ­պէս ետ մղած են զա­նոնք: «Մենք կը կրա­կենք միայն պաշտ­պա­նուե­լու հա­մար, եր­բեք չենք յար­ձա­կիր», ը­սած է ան:

«ԼԸ ՄՈՆՏ». (ՊԵ­ՆՈՒԱ ՎԻԹ­ՔԻՆ)

Լեռ­նա­յին Ղա­րա­բա­ղի պատ­մու­թեան թան­գա­րա­նի տնօ­րէ­նին խօս­քով, մար­դոց կը թուէր, թէ 1994-ի զի­նա­դա­դա­րէն ետք խա­ղա­ղու­թիւ­նը յա­րա­տեւ կ՚ըլ­լայ, մինչ­դեռ մար­դիկ սխա­լած են: Թա­լի­շը միշտ ալ ե­ղած է ճա­կա­տա­յին գիծ: 1994-ի զի­նա­դա­դա­րէն ի վեր այդ բնա­կա­վայ­րը կրա­կոց­նե­րու թի­րախ էր: Հա­յաբ­նակ Լեռ­նա­յին Ղա­րա­բա­ղը Ատր­պէյ­ճա­նի մաս դար­ձաւ Ստա­լի­նի թե­թեւ ձեռ­քով: Մինս­քեան խմ­բակը այդ­պէս ալ չկրցաւ դի­ւա­նա­գի­տա­կան լու­ծում գտնել: Ատրպէյ­ճա­նի յար­ձակ­ման նպա­տակ­նե­րը տա­կա­ւին յայտ­նի չեն, Պա­քուն կա՛մ փոր­ձած է շօ­շա­փել Ղա­րա­բա­ղի պաշտ­պա­նու­նա­կու­թիւ­նը, կա՛մ աշ­խար­հին յի­շեց­նել մոռ­ցուած հա­կա­մար­տու­թեան մա­սին։ Ատր­պէյ­ճա­նա­կան զի­նեալ ու­ժե­րու յար­ձակ­ման ա­ռա­ջին ժա­մե­րէն ա­ռա­ջին գիծ կը մեկ­նէին հա­րիւ­րա­ւոր կա­մա­ւոր­ներ՝ հայ­րեր ու որ­դի­ներ, թէեւ նման քա­նա­կու­թեամբ զի­նուոր­նե­րու կա­րիք չէր զգա­ցուեր: Ատր­պէյ­ճան յար­ձա­կե­լէ  եր­կու օր ետք յայ­տա­րա­րեց, թէ ե­րեք «բար­ձունք» գրա­ւած է:

«Լեռ­նա­յին Ղա­րա­բա­ղի բա­նա­կի անձ­նա­կազ­մի թի­ւը ռազ­մա­կան գաղտ­նիք է՝ 150 հա­զար մարդ (այլ խօս­քով՝ հան­րա­պե­տու­թեան ամ­բողջ բնակ­չու­թիւ­նը)», կը կա­տա­կեն տե­ղա­ցի­նե­րը:

Լեռ­նա­յին Ղա­րա­բաղ կը ձգտի մի­ջազ­գա­յին ճա­նաչ­ման: 2003 թուա­կա­նին հան­րա­պե­տու­թիւ­նը չե­ղեալ յայ­տա­րա­րեց  մա­հա­պա­տի­ժի մա­սին օ­րէն­քը: Փտա­ծու­թիւ­նը այս­տեղ շատ ա­ւե­լի նուազ է, քան՝ դրա­ցի եր­կիր­նե­րուն մէջ: Լեռ­նա­յին Ղա­րա­բա­ղի քա­ղա­քա­կան գոր­ծիչ­նե­րը հիմ­նա­կա­նին մէջ պա­տե­րազ­մի մաս­նա­կից­ներ են, ո­րոնք միա­ժա­մա­նակ  նաեւ  գոր­ծա­րա­րու­թեամբ կը զբա­ղին: Տա­րի­նե­րու ըն­թաց­քին Ղա­րա­բա­ղի մէջ չձե­ւա­ւո­րուե­ցան ի­րա­կան ընդ­դի­մա­դիր ու­ժեր: Ատր­պէյ­ճա­նա­կան վեր­ջին յար­ձա­կում­նե­րէն ետք, այ­դու­հան­դերձ,  քննա­դա­տու­թիւն­ներ կը լսուին: Ատրպէյ­ճա­նի զի­նա­նո­ցի լոյ­սին տակ Հա­յաս­տանն ու Լեռ­նա­յին Ղա­րա­բա­ղը ետ կը մնան: Մար­դիկ կաս­կա­ծի տակ կը դնեն Ե­րե­ւա­նի եւ Մոս­կուա­յի միու­թիւ­նը, քա­նի որ Մոս­կուան Ատր­պէյ­ճա­նը կը զի­նէ եւ մտա­դիր է պաշտ­պա­նել իր գոր­ծըն­կե­րը: Քննա­դա­տու­թիւ­նը կը լսուի յատ­կա­պէս ղա­րա­բա­ղեան հան­րու­թեան մէջ:

«ՊԻ.ՊԻ.ՍԻ.» «ՄԵՆՔ ԿԸ ԿՌՈՒԻՆՔ
­ՄԵՐ ՀՈ­ՂԻՆ ՀԱ­ՄԱՐ». ՀԱՅ ԶԻ­ՆՈՒՈՐ

Բրի­տա­նա­կան հե­ղի­նա­կա­ւոր «Պի.Պի.Սի.»ն հար­ցազ­րոյց մը ու­նե­ցած է ա­ռա­ջին գի­ծի վրայ ծա­ռա­յող հայ զի­նուո­րի մը՝ Վլա­տի­միր Ար­մա­նի Մկրտչեա­նին հետ: «Բա­նակ զօ­րա­կո­չուած եմ եր­կու ա­միս ա­ռաջ, իսկ դիր­քե­րուն վրայ եմ ար­դէն մօտ շա­բա­թէ մը ի վեր: Այն­պէս պա­տա­հե­ցաւ, որ իմ՝ դիր­քեր բարձ­րա­նա­լու ա­ռա­ջին իսկ պա­հուն, մենք թնդա­նօ­թի՝ «հաու­պից»ի վրայ էինք: Ես նշա­նա­ռու եմ: Ին­ծի կու տան նշա­նա­թիւ, ան­կիւ­նա­չափ, եւ մենք կը կրա­կենք ճիշդ այդ տուեալ­նե­րով: Ատր­պէյ­ճա­նա­կան կող­մէ յար­ձակ­ման ա­ռա­ջին օ­րը մենք  թնդա­նօթ­նե­րու մօտն էինք, վար­ժանք­ներ կ՚ը­նէինք: Մեզ­մէ քիչ մը հե­ռու արկ ին­կաւ. բնա­կա­նա­բար քա­նի մը վայր­կեան խու­ճա­պի մէջ էինք, յե­տոյ հա­ւա­քուե­ցանք: Մե­զի հրա­ման տուին, որ մենք ալ կրա­կենք: Պա­տե­րազ­մա­կան գոր­ծո­ղու­թիւն­նե­րու ժա­մա­նակ կը զգաս քու վրադ ին­կած պա­տաս­խա­նատուու­թիւ­նը: Օ­րի­նակ, կրնաս փոքր շե­ղում տալ, եւ ա­տի­կա ար­դէն 10-15 քմ. շե­ղում կ՚ըլ­լայ: Այ­սինքն քու փոքր սխա­լիդ պատ­ճա­ռով կրնաս ար­կը նե­տել ճիշդ քու դիր­քե­րուդ վրայ»: Զի­նուո­րը ներ­կա­յա­ցու­ցած է այն վայ­րը, ուր կը մնան, վա­ռա­րա­նը, ո­րով կը տաք­նան, եւ որ ա­տի­կա ի­րենց փրկու­թիւնն է, քա­նի որ գի­շեր­նե­րը շատ ցուրտ կ՚ըլ­լայ: Մկրտչեան կը փաս­տէ, որ գի­շեր­նե­րը չեն հաս­նիր քնա­նա­լու, քա­նի որ իւ­րա­քան­չիւր եր­կու ժա­մը մէկ հեր­թա­փո­խու­թիւն կ՚ը­նեն: «Ան­շուշտ, մեր դի­մաց մե­զի նման, մե­զի տա­րե­կից զի­նուոր­ներ կանգ­նած են: Ա­նոնք ալ մե­զի պէս մար­դիկ են, սա­կայն պա­տե­րազ­մի ժա­մա­նակ կան բա­ներ, ո­րոնց մա­սին չես ու­զեր մտա­ծել, ուղ­ղա­կի հրա­ման կը կա­տա­րես, ո­րով­հե­տեւ գի­տես, որ այդ պա­հուն ա­տի­կա է ճիշ­դը: Ին­ծի հա­մար տար­բե­րու­թիւն չկայ, որ Լեռ­նա­յին Ղա­րա­բա­ղի Հան­րա­պե­տու­թիւ­նը ճանչ­ցուած հան­րա­պե­տու­թիւն չէ: Մենք կը կռուինք մեր հո­ղին հա­մար», եզ­րա­փա­կած է ան:

ՆԱ­ՐԷ ԳԱ­ԼԵՄ­ՔԷ­ՐԵԱՆ

«Ազդակ»  (Յապաւուած)