ՓԱՍՏԵՐ ՈՒ ՎԵՐԱԿԵՆԴԱՆԱՑՈՒՄ

«Փա­րոս» հրա­տա­րակ­չու­թիւ­նը ներ­կա­յիս լոյս ըն­ծա­յած է ծա­ւա­լուն գիրք մը, որ կը կո­չուի «Ադ­րիա­նու­պո­լիս եւ իր հայ հա­մայն­քը»։ Փաս­տե­րու, յու­շե­րու եւ գե­ղա­րուես­տա­կան ստեղ­ծա­գոր­ծու­թիւն­նե­րու մի­ջո­ցաւ այս հա­տո­րը ոչ միայն ա­ռիթ կը հան­դի­սա­նայ պատ­մա­կան քա­ղա­քի ան­ցեա­լի վեր­յիշ­ման, այլ միեւ­նոյն ժա­մա­նակ կը վե­րա­կեն­դա­նաց­նէ զայն՝ հայ­կա­կան իր բազ­մա­կող­մա­նի հետ­քե­րով։

Ադ­րիա­նու­պոլ­սոյ (Է­տիր­նէ) եւ ան­ցեա­լին այն­տեղ ապ­րած հայ հա­մայն­քին վե­րա­բե­րեալ այս ճոխ գոր­ծին հե­ղի­նակն է ֆրան­սա­հայ ի­րա­ւա­բան Ռոյ Ա­ռա­քե­լեան։ Պոլ­սոյ մէջ ծնած Ռոյ Ա­ռա­քե­լեան եր­կար տաս­նա­մեակ­նե­րէ ի վեր կը բնա­կի Փա­րի­զի մէջ եւ իր ար­մատ­նե­րուն նկատ­մամբ ու­նե­ցած հե­տաքրք­րու­թեան մղու­մով ո­րո­շած է գրի առ­նել այս գիր­քը։ Ան ֆրան­սե­րէ­նով գրի ա­ռած է այս գոր­ծը, որ ներ­կա­յիս լոյս տե­սած է երկ­լե­զու։ Ֆրան­սե­րէն բնագ­րին ա­ռըն­թեր գիր­քին կցուած է Թով­մաս Թէր­զեա­նի կող­մէ կա­տա­րուած թրքե­րէն թարգ­մա­նու­թիւ­նը։ Գիր­քը ճո­խա­ցուած է Ռոյ Ա­ռա­քե­լեա­նի ար­խի­ւի լու­սան­կար­նե­րով եւ քարտ­փոս­տալ­նե­րով, ո­րոնց վրայ ա­ւել­ցած են Օր­լան­տօ Քար­լօ Քա­լու­մե­նո­յի հա­ւա­քա­ծո­յէն Ադ­րիա­նու­պոլ­սոյ վե­րա­բե­րեալ քարտ­փոս­տալ­ներ, աշ­խար­հահռ­չակ լու­սան­կա­րիչ Ա­րա Կիւ­լէ­րի ոսպ­նեա­կէն դրուագ­ներ, ինչ­պէս նաեւ հե­ղի­նա­կի մօր՝ յայտ­նի նկար­չու­հի Ա­սիլ­վա­յի եւ լու­սան­կա­րիչ Մուս­թա­ֆա Կիւլ­թե­քի­նի նկա­րա­հա­նում­նե­րը։

Ռոյ Ա­ռա­քե­լեան Ադ­րիա­նու­պո­լի­սը ներ­կա­յա­ցու­ցած է՝ հռո­մէա­կան, բիւ­զան­դա­կան եւ օս­մա­նեան շրջան­նե­րուն վե­րա­բե­րեալ ըն­դար­ձակ հա­մայ­նա­պատ­կե­րով մը։ Քա­ղա­քի պատ­մա­կան եւ ըն­կե­րա­բա­նա­կան ա­ռանձ­նա­յատ­կու­թիւն­նե­րը փո­խան­ցած է ա­նոնց զու­գոր­դե­լով քա­ղա­քի հայ բնակ­չու­թեան վե­րա­բե­րեալ բնո­րո­շիչ տուեալ­նե­րը, այն­տեղ բնա­կած ծա­նօթ ա­նուն­նե­րով հան­դերձ։ Այդ հիմ­նա­ւո­րեալ տե­ղե­կու­թիւն­նե­րը հե­ղի­նա­կը ներ­կա­յա­ցու­ցած է իր ըն­տա­նե­կան նախ­նեաց կող­մէ փո­խան­ցուած յի­շո­ղու­թեան մարդ­կա­յին հէն­քով։ Օս­մա­նեան քա­ղա­քա­կան կեան­քէն ներս հե­ղի­նա­կու­թիւն ձեռք բե­րած ադ­րիա­նու­պոլ­սե­ցի եր­կու ե­րես­փո­խան­նե­րէն՝ Ռու­բէն Եա­զը­ճեա­նէն եւ Յա­կոբ Պա­պի­կեա­նէն սկսեալ, մին­չեւ այդ քա­ղա­քէն հա­սած ան­մահ եր­գի­ծա­բան Յա­կոբ Պա­րո­նեա­նը՝ հե­ղի­նա­կը յա­ջո­ղած է խորհր­դան­շա­կան ա­նուն­նե­րը ծա­ռա­յեց­նել ամ­բող­ջի ա­ռա­ւել մատ­չե­լի ըն­կալ­ման նպա­տա­կին։

Ե­րէկ ե­րե­կո­յեան, Պէ­յօղ­լուի մէջ տե­ղի ու­նե­ցաւ Ռոյ Ա­ռա­քե­լեա­նի գոր­ծին շնոր­հան­դէ­սը։ Ծա­նօ­թաց­ման հա­ւա­քոյ­թը կազ­մա­կեր­պուած էր «Սիս­մա­նոկ­լիօ» ա­պա­րան­քին մէջ, որ ներ­կա­յիս կը գոր­ծէ որ­պէս մշա­կոյ­թի կեդ­րոն՝ Իս­թան­պու­լի մօտ Յու­նաս­տա­նի ա­ւագ հիւ­պա­տո­սու­թեան հո­վա­նա­ւո­րու­թեան ներ­քեւ։ Հա­ւա­քոյ­թին ներ­կայ գտնուե­ցան Պատ­րիար­քա­կան Ընդ­հա­նուր Փո­խա­նորդ Տ. Ա­րամ Արք. Ա­թէ­շեան, Հայ Կա­թո­ղի­կէ Հա­սա­րա­կու­թեան Վի­ճա­կա­ւոր Տ. Լե­ւոն Արք. Զէ­քիեան, Տ. Շիր­վան Քհնյ. Միւր­զեան, Իս­թան­պու­լի մօտ Յու­նաս­տա­նի ա­ւագ հիւ­պա­տոս Է­վան­կե­լոս Սե­քե­րիս, Շիշ­լիի քա­ղա­քա­պե­տա­րա­նէն Վազ­գէն Պա­րըն եւ Սի­րան Սուր­քի, Պէ­շիկ­թա­շի քա­ղա­քա­պե­տա­րա­նէն Նուր­հան Փա­լա­քօղ­լու, բազ­մա­թիւ ծա­նօթ ազ­գա­յին­ներ, հա­մայն­քա­յին մար­մին­նե­րու ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­ներ, կրթա­կան մշակ­ներ, հա­սա­րա­կա­կան գոր­ծիչ­ներ, ա­րուես­տա­գէտ­ներ եւ հիւ­րեր։ Իս­կա­պէս ընտ­րա­նիի մը ժա­մադ­րա­վայ­րը հան­դի­սա­ցած էր դահ­լի­ճը, ուր ստեղ­ծուե­ցաւ ո­գե­ւոր մթնո­լորտ։

Ձեռ­նար­կի ըն­թաց­քին ե­լոյթ մը ու­նե­ցաւ «Փա­րոս» ամ­սագ­րի գլխա­ւոր խմբա­գիր Մայ­տա Սա­րիս։ Գիր­քի հե­ղի­նա­կի՝ Ռոյ Ա­ռա­քե­լեա­նի խօս­քը փո­խան­ցուե­ցաւ պար­քո­վի­զիո­նի ցու­ցադ­րու­թեան մը մի­ջո­ցաւ։ Ան այս առ­թիւ կեդ­րո­նա­ցաւ Ադ­րիա­նու­պոլ­սոյ պատ­մու­թեան վե­րա­բե­րեալ տար­րա­կան տե­ղե­կու­թիւն­նե­րու վրայ, միշտ շեշ­տադ­րե­լով հա­յոց ան­ցեա­լի ներ­կա­յու­թիւ­նը։

Յայ­տագ­րի տե­ւո­ղու­թեան ար­տա­յայ­տուե­ցան նաեւ նկար­չու­հի Ա­սիլ­վա եւ պատ­մա­բան-գրող Նեճ­տէտ Սա­քաօղ­լու, որ հե­ղի­նակն է գիր­քի յա­ռա­ջա­բա­նին։

Յայ­տագ­րի գոր­ծադ­րու­թե­նէն վերջ սար­քուե­ցաւ ըն­դու­նե­լու­թիւն մը, ո­րու ըն­թաց­քին ներ­կա­նե­րը շնոր­հա­ւո­րե­ցին Մայ­տա Սա­րի­սի կող­մէ գլխա­ւո­րուած «Փա­րոս»ի ըն­տա­նի­քին ան­դամ­նե­րը, ո­րոնք այս աշ­խա­տան­քով կա­րե­ւոր նպաստ մը ա­պա­հո­ված են մե­րօ­րեայ սե­րունդ­նե­րու հա­ւա­քա­կան յի­շո­ղու­թեան տե­սա­կէ­տէ։ Ներ­կա­նե­րը նկար­չու­հի Ա­սիլ­վա­յի մի­ջո­ցաւ ի­րենց հա­մակ­րանքն ու գնա­հա­տան­քը ար­տա­յայ­տե­ցին նաեւ Ռոյ Ա­ռա­քե­լեա­նի նկատ­մամբ, ո­րու նա­խան­ձախն­դիր պրպտում­նե­րուն եւ բազ­մա­կող­մա­նի աշ­խա­տան­քի պտուղն է այս գիր­քը։