ԴԻՄԱՆԿԱՐԻՆ ՈՒԺԸ…

Հայ Բա­րե­գոր­ծա­կան Ընդ­հա­նուր Միու­թեան (ՀԲԸՄ) 111-րդ տա­րե­դար­ձին առ­թիւ միու­թեան ե­րե­ւա­նեան կեդ­րո­նը կազ­մա­կեր­պած է շարք մը ձեռ­նարկ­ներ, ո­րոնց­մէ մէ­կը յատ­կան­շա­կան ցու­ցա­հան­դէս մըն է, ո­րուն ներ­կայ ե­ղանք եւ ար­դի ստեղ­ծա­գոր­ծող, ա­րուես­տա­գէտ՝ Տա­թեւ (Ա­զա­տու­հի) Մնա­ցա­կա­նեա­նին հետ զրոյց մը ու­նե­ցանք թէ՛ նա­խա­գի­ծին եւ թէ իր մտո­րում­նե­րուն մա­սին:

Ցու­ցա­հան­դէ­սը նա­խա­ձեռ­նուած էր ՀԲԸ­Մ­-ի 111-րդ տա­րե­դար­ձին, միա­ժա­մա­նակ նուի­րուած էր Հա­յաս­տա­նի եւ Ե­գիպ­տո­սի մի­ջեւ քսան­հինգ տա­րուան դի­ւա­նա­գի­տա­կան յա­րա­բե­րու­թիւն­նե­րու ձե­ւա­ւոր­ման ա­ռի­թին եւ կը կրէր «Մշա­կու­թա­յին երկ­խօ­սու­թիւն. ՀԲԸՄ տօ­նա­կա­տա­րու­թիւն» խո­րա­գի­րը:

«Մշա­կու­թա­յին երկ­խօ­սու­թիւ­ն­»ը հա­մընդ­հա­նուր լու­սան­կար­չա­կան ա­րուես­տի ծրա­գիր մըն է, որ վեր­ջին եօ­թ տա­րի­նե­րուն ըն­թաց­քին կ­­՚ի­րա­կա­նաց­նէ ա­րուես­տա­գէտ՝ Տա­թեւ Մնա­ցա­կա­նեա­ն: Ծրա­գի­րին մէջ նե­րա­ռուած են սփիւռ­քի հայ ա­րուես­տա­գէտ­նե­րու կեան­քին ու ա­րուես­տին յար­գան­քի տուրք մա­տու­ցող կարգ մը լու­սանկար­չա­կան դի­ման­կար­ներ: Ան լու­սանկա­րա­յին շար­քեր պատ­րաս­տած է մօտ քսան երկ­րի մէջ, իսկ ա­նոնց­մէ յատ­կան­շա­կան­նե­րէն մին է «Հա­յաս­տան-Ե­գիպ­տո­ս» շար­քը, որ ե­ղած է այս ծի­րէն ներս ա­րուես­տա­գէ­տին կա­տա­րած ա­ռա­ջին ծրա­գի­րը: Մին­չեւ 4 Յու­նիս ՀԲԸ­Մ­-ի մէջ ներ­կա­յա­ցուած «Հա­յաս­տան եւ Ե­գիպ­տո­ս» շար­քը խորհր­դան­շա­կան է եւ կը նուի­րուի ՀԲԸ­Մ­-ի հիմ­նա­դիր­նե­րուն, ո­րոնք կը սե­րէին Ե­գիպ­տո­սի հայ­կա­կան հա­մայն­քէն:

Տա­թեւ Մնա­ցա­կա­նեան ա­ւար­տած է Ե­րե­ւա­նի Գե­ղա­րուես­տի ա­կա­դե­միան, ու­սում­նա­ռու­թեան տա­րի­նե­րուն հե­տաքրքրուած է լու­սան­կար­չա­կան ա­րուես­տով եւ ու­սա­նած է նաեւ լու­սան­կար­չու­թեան հի­մունք­ներ, զու­գա­հե­ռա­բար զբա­ղե­լով թէ՛ կեր­պա­րուես­տով եւ թէ լու­սան­կար­չու­թեամբ: Ա­րուես­տա­գէ­տին մաս­նա­գի­տու­թիւ­նը ի­րեն հնա­րա­ւո­րու­թիւն տուած է լու­սա­նկար­չու­թեան նա­յիլ գե­ղա­րուես­տա­կան տե­սան­կիւ­նէն եւ իր լու­սան­կար­նե­րը, մա­նա­ւանդ, մե­ծե­րու եւ յայտ­նի­նե­րու դի­ման­կա­րնե­րը, զորս պատ­կե­րած է, կ­­՚ա­ռանձ­նա­նան բարձր գե­ղա­րուես­տա­կա­նու­թեամբ, լոյ­սի, ստուե­րի, գե­ղա­րուես­տա­կան հնարք­նե­րու միա­հիւս­մամբ: Այ­սօր ան կը նկա­տուի գե­ղա­րուես­տա­կան լու­սան­կար­չու­թեան ա­մե­նէն յայտ­նի ա­նու­նը, եւ պա­տա­հա­կան չէ, որ իր ցու­ցա­հան­դէս­նե­րէն մէ­կուն ըն­թաց­քին ա­նուանի լու­սան­կա­րիչ՝ Անդ­րա­նիկ Քո­չա­րի որ­դին՝ Վա­հան Քո­չար հե­տե­ւեալ գնա­հա­տա­կա­նը տուած է Տա­թե­ւին. «Ու­րախ եմ, որ իմ հայ­րի­կիս գոր­ծը շա­րու­նա­կող կա­յ»: Տա­թեւ Մնա­ցա­կա­նեան բա­զում ցու­ցա­հան­դէս­ներ ու­նե­ցած է թէ՛ Հա­յաս­տա­նի, թէ՛ ար­տա­սահ­մա­նի մէջ, ա­մէ­նուր ար­ժա­նա­նա­լով ըն­դու­նե­լու­թեան, ստա­նա­լով մրցա­նակ­ներ եւ գնա­հա­տա­կան­ներ իր կա­տա­րած աշ­խա­տան­քին հա­մար:

-Տա­թեւ, ինչ­պէ՞ս մտայ­ղա­ցաք ի­րա­կա­նաց­նել նման ծրա­գիր մը, ո­րուն, ինչ­պէս տե­ղե­կա­ցանք, եօ­թ տա­րի ա­ռաջ սկսած էք:

-Իբ­րեւ ձե­ւա­ւո­րող ա­րուես­տա­գէտ եւ լու­սան­կա­րիչ ար­դէն բա­ւա­կան աշ­խա­տանք­ներ կա­տա­րած էի՝ ցու­ցա­հան­դէս­նե­րու մաս­նակ­ցած, մրցա­նակ­ներ ստա­ցած, ա­մե­նա­յայտ­նի հար­թակ­նե­րու վրայ կը ցու­ցադ­րուէի գե­ղան­կար­չու­թեան բո­լոր ճիւ­ղե­րուն մէջ: Սա­կայն կը մտա­ծէի, որ մնա­յուն չեն ա­սոնք, հետք մը չեն ձգեր: Մտադ­րե­ցի բան մը ը­նել, որ մնա­յուն ըլ­լայ, քա­նի որ կը զգա­յի, թէ ցու­ցա­հան­դէս բա­նա­լը բա­ւա­րար չէ, շա­տեր կրնան ը­նել: Հասկ­ցայ, որ տար­բեր բան մը պէտք է ը­նեմ, որ մնայ եւ կա­մուրջ դառ­նայ սե­րունդ­նե­րուն մի­ջեւ, ինչ­պէս նաեւ ա­րուես­տի լե­զուով երկ­խօ­սու­թիւն մը սկսի: Այդ ժա­մա­նակ դուրս ե­կայ կա­րե­ւոր նկա­տուող աշ­խա­տա­վայ­րե­րէ, ուր կ՚աշ­խա­տէի, շա­տեր զար­մա­ցան, թէ ինչ­պէ՞ս կա­րե­լի է նման աշ­խա­տանք­ներ ձգել, երբ ա­մէն մարդ աշ­խա­տան­քի հարց ու­նի, եւ այդ­պէս սկսայ այս նա­խա­գի­ծը ի­րա­կա­նաց­նել, որ տուրք մըն է հայ ա­րուես­տա­գէ­տե­րուն, միեւ­նոյն ա­տեն ծրա­գի­րը ընդ­լայ­նե­լով սկսայ նաեւ օ­տար­նե­րը լու­սան­կա­րել եւ այս­պէս մշա­կու­թա­յին երկ­խօ­սու­թեան մը իբ­րեւ սկիզբ դրուե­ցայ՝ հա­յե­րը կը ներ­կա­յաց­նէի օ­տար­նե­րը, օ­տար­նե­րն ալ՝ հա­յե­րը:

-Ին­չո՞ւ ընտ­րե­ցիք մա­նա­ւանդ մեծ տա­րի­քով մար­դի­կը, ո­րոնց դի­մանկար­նե­րը լու­սան­կա­րած, ցու­ցադ­րած եւ գիր­քեր պատ­րաս­տած էք:

-Ու­շադ­րու­թեան կա­րիք ու­նին բո­լո­րը՝ թէ՛ մե­ծե­րը, թէ՛ փոք­րե­րը, բայց մեծ ցան­կու­թիւն կար ար­ժա­նին հա­տու­ցա­նե­լու այն մար­դոց, ո­րոնք ի­րենց կեան­քին ըն­թաց­քին շատ բա­ներ ստեղ­ծած են, բայց ձե­ւով մը փակ մնա­ցած են ի­րենց ա­րուես­տա­նոց­նե­րուն, սե­նեակ­նե­րուն մէջ, չեն սի­րած հան­րա­յին շփում­նե­րը, հա­կա­ռակ ա­նոր որ ի­րենք ալ հան­րա­յին կեր­պար­ներ էին, բայց այլ տե­սակ կեանք կը վա­րէին: Շատ կը փա­փա­քէի, յար­գան­քը ա­նոնց հան­դէպ ար­տա­յայ­տել իմ ա­րուես­տիս մի­ջո­ցաւ ի­րենց կեն­դա­նու­թեան ժա­մա­նակ, քա­նի որ տա­րի­քի մը հա­սած էին ու կար­ծես ար­դէն կեան­քի ա­ւար­տին կը սպա­սէին: Կը շտա­պէի լու­սան­կա­րել զա­նոնք, եւ ըլ­լա­լով նկա­րիչ, կ­­՚ընտ­րէի մա­նա­ւանդ նկա­րիչ­նե­րը, քան­դա­կա­գործ­նե­րը, ո­րոնք այն­քան ճանչ­ցուած չեն, որ­քան ե­րա­ժիշտ­ներն ու դե­րա­սան­նե­րը: Թէ՛ Հա­յաս­տա­նի մէջ, թէ՛ դուր­սը կը հան­դի­պէի մար­դոց, ո­րոնք այդ տա­րի­քին նոյ­նիսկ կը դադ­րին հար­ցազ­րոց­ներ տա­լէ, ո­րով­հե­տեւ հա­մոզ­ման մը յան­գած են, թէ խօս­քը չէ, որ բան մը կրնայ փո­խել, նշա­նա­կու­թիւն մը ու­նե­նալ:

-Դժուա­րու­թիւն­նե­րու չէի՞ք հան­դի­պիր նման մար­դոց հետ հա­ղոր­դակ­ցու­թիւն ստեղ­ծե­լու:

-Ա­յո, այդ տա­րի­քին ար­դէն ի­րենք շատ դժուար կը դառ­նան, կ­­՚ը­սեն՝ իմ ին­չի՞ս պէտք է լու­սան­կա­րուիլ այս տա­րի­քին: Դիւ­րին չէր, բայց ա­մէն ջանք կը գոր­ծադ­րէի, ա­մէն մի­ջոց կը յօ­րի­նէի, որ ստեղ­ծէի կա­պը, կը յօ­ժա­րեց­նէի զա­նոնք եւ կը լու­սան­կա­րէի: Սկիզ­բը ո­մանք կը կար­ծէին, թէ ես լրագ­րող-լու­սան­կա­րիչ եմ, որ ի­րենց այ­ցե­լած եմ եւ օ­րուան լու­սան­կար մը պի­տի առ­նեմ ու եր­թամ: Բայց երբ կը ծա­նօ­թա­նա­յին նա­խա­գի­ծիս եւ հրա­տա­րա­կուած պատ­կե­րա­գիրքս կը տես­նէին, կը հա­մա­ձայ­նէին եւ ի­րենց լու­սան­կար­նե­րը տես­նե­լով ալ թէ՛ ի­րենք զի­րենք այլ կեր­պա­րի մէջ կը տես­նէին եւ թէ կ­­՚ո­գե­ւո­րուէին ապ­րե­լու, նոր բան մը ը­նե­լու: Եւ­րո­պա­յի մէջ տա­րի­քը ա­ռած օ­տար ա­րուես­տա­գէտ մը ին­ծի ը­սաւ, դուն այն­պէս մը ը­րէ, որ­պէս­զի ես նո­րէն բա­ներ մը ստեղ­ծա­գոր­ծեմ, նոր կեան­քով ապ­րիմ:

-Ե­ղա՞ծ են հե­րոս­ներ, զա­նոնք լու­սան­կա­րած էք եւ այժմ հե­ռա­ցած են կեան­քէն: Չէ՞ որ լու­սան­կար­նե­րուն մէջ ար­դէն յա­ռա­ջա­ցած տա­րիք ու­նին:

-Ա­յո, դժբախ­տա­բար, կան կեան­քէն հե­ռա­ցած մար­դիկ, ո­րոնց դի­ման­կար­նե­րը ստեղ­ծած եմ: Եւ­րո­պա­յի մէջ մէ­կու մը հետ պայ­մա­նա­ւո­րուած եմ, ա­միս­ներ վատ­նած եմ ժա­մադ­րու­թեան կար­գադ­րու­թեան հա­մար եւ երբ պի­տի մեկ­նէի, մեկ­նու­մէն օ­րեր ա­ռաջ ար­դէն մա­հա­ցաւ այդ ա­րուես­տա­գէ­տը: Հայ յայտ­նի­ներն ալ, ո­րոնց դի­մանկար­նե­րը կա­տա­րած եմ, ո­մանք մա­հա­ցած են, ինչ­պէս օ­րի­նակ՝ Ե­դուարդ Միր­զո­յեա­նը, Սեն Ա­րեւ­շա­տեա­նը, Ե­լե­նա Աբ­րա­հա­մեա­նը եւ այլ մար­դիկ, ո­րոնց դի­ման­կար­նե­րը պատ­մու­թիւն դար­ձած են եւ այդ մար­դի­կը կեն­դա­նու­թեան պա­հուն այդ ձե­ւով ապ­րուած, մե­ծա­րուած զգա­ցած են: Ե­լե­նա Աբ­րա­հա­մեա­նը, ո­րուն մա­սին ը­սի, հե­տաքրք­րա­կան կին մըն էր, նկա­րիչ, դա­սա­խօս, ամ­բողջ կեան­քին ըն­թաց­քին սպա­սած է պա­տե­րազ­մի գա­ցած իր սի­րած տղուն, այն հա­ւատ­քով, որ ան ետ պի­տի գայ օր մը եւ այդ տա­րի­քին տա­կա­ւին կը սպա­սէր հա­ւա­տով… Ես այլ կա­պով կը կա­պուիմ այդ մար­դոց հետ եւ ին­ծի հա­մար շատ մեծ ցաւ է ա­նոնց հե­ռա­նա­լը:

-Իսկ ինչ­պէ՞ս կ՚ը­նէք, որ ա­նոնց մա­նա­ւանդ տխուր պատ­մու­թիւ­նը, ա­ռանձ­նու­թիւ­նը, եր­բեմն նաեւ տա­րի­քին հետ յա­ռա­ջա­ցած ցա­ւը ձեր նկար­նե­րուն մէջ չե­րե­ւին եւ նաեւ չծան­րա­նայ ձեր հո­գիին վրայ, բեռ մը չդառ­նայ:

-Ես կ­­՚ու­զեմ ա­նոնց լու­սա­ւոր կեան­քը ցոյց տալ, ա­նոնք, ա­յո, մեծ ցա­ւե­րու, կո­րուստ­նե­րու մէ­ջէն ան­ցած են, բայց ար­դեօք կ­­՚ու­զե՞ն, որ այդ մէ­կը ե­րե­ւի: Ա­տի­կա անձ­նա­կան մասն է ի­րենց կեան­քին եւ ես ի­րա­ւունք չու­նիմ այդ պա­հը հան­րա­յին դարձ­նե­լու: Ես միշտ փա­փա­քած եմ, որ դրա­կան լոյ­սի ներ­քոյ ե­րե­ւին այդ մար­դի­կը եւ կար­ծես յա­ջո­ղած եմ նաեւ, գնա­հա­տա­կան­ներն ալ այդ մա­սին կը վկա­յեն: Լու­սան­կար­չու­թիւ­նը նրբա­գոյ­ն ա­րուեստն է, ան իր մէջ մեծ վա­ւե­րագ­րու­թիւն կը պա­րու­նա­կէ: Դուն կը վա­ւե­րագ­րես, բայց ի՞ն­չը: Ի՞նչն է, որ յար­մար կը նկա­տես հան­րա­յին դարձ­նել, այդ մէ­կը շատ կա­րե­ւոր է: Լու­սան­կար-դի­ման­կա­րը հզօր ուժ ու­նի, պէտք է այդ ու­ժը ճիշդ գոր­ծա­ծել:

Այդ մար­դոց հետ շփու­մը կը հարս­տաց­նէ եր­կուս­տեք: Երբ հե­րոս­նե­րուս հետ կը մտեր­մա­նամ եւ կը լսեմ ա­նոնց պատ­մու­թիւն­նե­րը, ինք­զինքս հարս­տա­ցած կը զգամ: Ա­մէն մէ­կուն կեան­քը գիրք մըն է, կեան­քի փոր­ձով լե­ցուն:

-Իսկ ինչ­պի­սի՞ հե­տաքր­քրա­կան մար­դոց հան­դի­պած էք ձեր շրջա­գա­յու­թիւն­նե­րուն ըն­թաց­քին եւ լու­սան­կա­րած, մա­նա­ւանդ՝ հա­յեր:

-Շատ են: Հա­յեր ա­մէն տեղ կան: Ին­ծի հա­մար հե­տաքրք­րա­կան էր հան­դի­պու­մը Ե­գիպ­տո­սի մէջ՝ Յաս­միկ Փամ­պուք­ճեա­նի հետ։ Ան լու­սան­կա­րե­լու պա­հուս ար­դէն հա­րիւր տա­րե­կան էր: Օս­մա­նեան կայս­րու­թե­նէն Ե­գիպ­տոս հա­սած էր, հե­տա­գա­յին իր ա­մու­սի­նին հետ հա­մայն­քա­յին կեան­քի կազ­մա­կեր­պիչ­նե­րէն ե­ղած էր, ան լրագ­րող, հայ­րե­նա­սէր կին մըն էր, որ շատ տպա­ւո­րած է զիս: Վեր­ջերս տե­ղե­կա­ցայ, որ մա­հա­ցած է: Նոյն­պէս Ե­գիպ­տո­սի մէջ քան­դա­կա­գործ՝ Սար­գիս Թո­սու­նեա­նին հետ ծա­նօ­թա­ցայ, որ նոյն­պէս հե­տաքրք­րա­կան ա­րուես­տա­գէտ մըն է, Գա­հի­րէի օ­դա­կա­յա­նին մէջ իր քան­դակ-ստեղ­ծա­գոր­ծու­թիւն­նե­րէն զե­տե­ղուած են:

-Կրնա՞ք ը­սել, որ այս նա­խա­գի­ծը դար­ձած է ձեր կեան­քի նա­խա­գի­ծը:

-Երբ ես ժա­մա­նա­կին յայ­տա­րա­րե­ցի, որ քսան եր­կիր կ՚ու­զեմ այ­ցե­լել եւ լու­սան­կա­րել, ին­ծի ը­սին այդ մէ­կը ար­դէն կեան­քի նա­խա­գիծ կը դառ­նայ, բայց այ­սօր կրնամ ը­սել, որ քսան եր­կիր ար­դէն այ­ցե­լած եմ, եր­կու հա­րիւր հո­գիի դի­ման­կար ստեղ­ծած եմ, եւ տա­կա­ւին կը շա­րու­նա­կուի իմ աշ­խա­տանքս: Չեմ գի­տեր կեան­քի նա­խա­գի՞ծ է, թէ՞ ոչ, թե­րեւս, դուք ը­սէք: Բայց ես կրնամ վկա­յել, որ մար­դա­սի­րա­կան սկզբունք­նե­րու հի­ման վրայ աշ­խա­տած եմ: Քո­չա­րին տղան ը­սաւ՝ հայ­րի­կիս գոր­ծը շա­րու­նա­կողն ես, ու­րիշ յայտ­նի լու­սան­կա­րիչ մը ը­սաւ, թէ՝ իմ լու­սան­կար­նե­րուն ստուեր­նե­րը Քար­շի ա­րուես­տը կը յի­շեց­նեն, ու­րիշ մը իբ­րեւ կին լու­սան­կա­րիչ զիս հա­մե­մա­տած է Ի­տա Քա­րին հետ… Ես մաս­նա­ւոր բան չեմ ը­րած նմա­նե­լու, բայց ան­շուշտ, ու­սում­նա­սի­րած եմ, ճամ­բոր­դած եմ եւ այդ ա­մէ­նը իր դե­րը ու­նե­ցած է:

-Ի՞նչ դժուա­րու­թիւն­նե­րու հան­դի­պած էք ձեր աշ­խա­տան­քին ըն­թաց­քին:

-Բազ­մա­թիւ, բայց այ­սօր ծի­ծա­ղե­լով կը նա­յիմ ե­ղած դժուա­րու­թիւն­նե­րուն, կա­րե­լի է ը­սել, որ չեն ալ ե­ղած, հա­կա­ռակ ա­նոր որ բազ­մա­թիւ նա­մակ­նե­րու մեր­ժում­ներ ստա­ցած եմ:

Ա­ջակ­ցու­թիւն­նե­րուն մեծ մա­սը ե­ղած են ար­տերկ­րէն, բայց նաեւ իմ ջանքն ու ե­ռան­դը, իմ հե­տե­ւո­ղա­կա­նու­թիւ­նը առ­կայ էին, ո­րոնց մի­ջո­ցաւ այ­սօր տեղ մը հա­սած եմ: Ես հո­գիով, ե­ռան­դով նուի­րուած եմ այս գոր­ծին եւ իմ ու­նե­ցած յա­ջո­ղու­թիւն­ներս կը վե­րագ­րեմ մեծ նուի­րու­միս: Հա­ւա­տա­ցած եմ, որ իւ­րա­քան­չիւր գործ այդ­պէս է, մին­չեւ չնուի­րես, ամ­բողջ կեն­սուժդ չներդ­նես, չես յա­ջո­ղիր: Դժուա­րու­թիւն­նե­րը զիս կո­փած են:

-Իսկ Պոլ­սոյ մէջ նա­խա­գիծ ի­րա­կա­նաց­նե­լու մտադ­րու­թիւն ու­նի՞ք:

-Գտնուած եմ Պոլ­սոյ մէջ, սա­կայն ոչ այս ծրագ­րով, հան­դի­պած եմ մար­դոց, տե­սած եմ մար­դոց հաշտ ապ­րի­լը տեղ­ւոյն վրայ եւ հասկ­ցած եմ, որ ա­րուես­տը կրնայ դեր մը ու­նե­նալ այդ ա­մէ­նը ցոյց տա­լու, տեղ մը մի­ջոց դառ­նալ հաշ­տու­թեան պայ­մա­նա­գիր կա­պե­լու: Ի վեր­ջոյ ա­րուեստն է որ կրնայ դռներ բա­նալ եւ իմ աշ­խա­տան­քիս մէջ, իմ հե­րոս­նե­րուս օ­րի­նա­կով այդ մէ­կը զգա­ցած եմ: Իմ նա­խա­գիծս մար­դա­սի­րա­կան է եւ ես հարց չու­նիմ ո­րե­ւէ ազ­գու­թեան, կրօն­քի, քա­ղա­քա­կա­նու­թեան մարդ ներ­կա­յաց­նե­լու: Թե­րեւս Պո­լիսն ալ դառ­նայ իմ կան­գառ­նե­րէն մին, ո՞վ գի­տէ:

ԱՆՈՒՇ ԹՐՈՒԱՆՑ