ԲԱԶՄԱԴԱՐԵԱՆ ՀՈՐԻԶՈՆ

Հա­յաս­տա­նի Գի­տու­թիւն­նե­րու ազ­գա­յին ա­կա­դե­միո­յ Պատ­մու­թեան կա­ճա­ռին մէջ պոլ­սա­հայ մտա­ւո­րա­կան, պատ­մա­կան գի­տու­թիւն­նե­րու թեկ­նա­ծու՝ Ար­մա­ւե­նի Մի­րօղ­լուի «Պոլ­սա­հա­յե­րը (1923-1939)» գիր­քին շնոր­հան­դէ­սէն ետք ԺԱ­ՄԱ­ՆԱԿ հե­տե­ւեալ հար­ցազ­րոյ­ցը ու­նե­ցաւ Ար­մա­ւե­նի Մի­րօղ­լուին հետ:

-Տի­կին Ար­մա­ւե­նի, ինչ­պէ՞ս մտայ­ղա­ցու­մը ու­նե­ցաք նման գիրք մը պատ­րաս­տե­լու:

-Իմ մտայ­ղա­ցու­մը չէր թեկ­նա­ծուա­կան մը պաշտ­պա­նել, այլ Պոլ­սոյ Ա­մե­նա­պա­տիւ Մես­րոպ Պատ­րիար­քին թե­լադ­րան­քով, կա­րե­լի է ը­սել նաեւ հրա­հան­գով ես ո­րո­շե­ցի կամ ինք ո­րո­շեց, որ պէտք է թեկ­նա­ծուա­կան մը պաշտ­պա­նեմ: Այդ­պէս, դի­մում կա­տա­րե­ցինք Ա­կա­դե­միա եւ սկսանք, եւ քա­նի որ քի­միա­գի­տու­թե­նէն մա­գիստ­րա­տու­րա (ա­տե­նա­լա­կու­թիւն) ու­նէի, նախ մա­գիստ­րա­տու­րան ա­ւար­տե­ցի, ա­պա թեկ­նա­ծուա­կա­նը պաշտ­պա­նե­ցի, եւ շուրջ չոր­սու­կէս տա­րի ջա­նա­ցի, որ­պէս­զի գիր­քը Պոլ­սոյ մէջ հրա­տա­րա­կուի, բայց Ա­կա­դե­միոյ Պատ­մու­թեան կա­ճա­ռի հրա­տա­րա­կու­թեամբ է որ լոյս տե­սաւ:

Այս գիր­քը նաեւ յի­շա­տա­կի տուրք մըն է հօրս բա­րի հո­գիին, քա­նի որ ան մին­չեւ իր վեր­ջին շուն­չը ե­րա­զեց օգ­տա­շատ ծա­ռա­յու­թիւն մը մա­տու­ցել իր հայ­րե­նի­քին: Բայց ե­րի­տա­սար­դու­թեան շրջա­նին թէ՛ նիւ­թա­կան, թէ՛ քա­ղա­քա­կան պատ­ճառ­նե­րով չկրցաւ ի­րա­կա­նաց­նել այդ փա­փա­քը: Իսկ հա­սուն տա­րի­քին ար­դէն ա­ռող­ջու­թիւ­նը չէր նե­րեր իր միակ ե­րա­զը ի­րա­կա­նաց­նել՝ գալ հայ­րե­նիք, նոյ­նիսկ գտնել իր ազ­գա­կից­նե­րը, իր բա­րե­կամ­նե­րը: Ինք, դժբախ­տա­բար, նոյ­նիսկ չրկցաւ տե­ղե­կա­նալ իմ կա­տա­րած բարձ­րա­գոյն ուս­ման մա­սին: Որ­քան պի­տի հպար­տա­նար, երբ լսէր, թէ իմ ազ­գա­կից­նե­րը եր­բեք չզլա­ցան ի­րենց օգ­նու­թիւնն ու ա­ջակ­ցու­թիւ­նը, որ­պէս­զի ես կա­տա­րե­լա­պէս վեր­ջաց­նեմ, ա­ւար­տին հասց­նեմ Սրբա­զան Պատ­րիար­քին ին­ծի թե­լադ­րած այս պար­տա­կա­նու­թիւ­նը:

Այս աշ­խա­տու­թիւնս կը ձօ­նեմ բո­լոր ա­նոնց բա­րի յի­շա­տա­կին, ո­րոնց հո­գի­նե­րուն մէջ միշտ վառ մնաց օր մը հայ­րե­նի­քը ըմ­բոշխ­նե­լու, հայ­րե­նի­քի մէջ արթն­նա­լու, ար­շա­լոյ­սը տես­նե­լու, իր ազ­գա­կից­նե­րուն ա­ջակ­ցե­լու, օգ­տա­շատ աշ­խա­տանք­ներ ծա­ւա­լե­լու հե­ռան­կա­րը:

-Դժուա՞ր էր նման ձեռ­նար­կի մը ի­րա­կա­նա­ցու­մը. մա­նա­ւանդ աղ­բիւր­ներ գտնե­լու եւ հա­մադ­րե­լու ա­ռու­մով ի՞նչ աշ­խա­տանք կա­տա­րուե­ցաւ:

-Աղ­բիւր­նե­րու ա­ռու­մով դժուա­րու­թիւն­ներ կա­յին, ա­յո, ո­րով­հե­տեւ ա­ռա­ջին ան­գամ տե­ղի կ­­՚ու­նե­նար նման հե­տա­զօ­տու­թիւն մը Հան­րա­պե­տա­կան շրջա­նին մա­սին, որ գի­տա­կան հիմ­քե­րու վրայ լոյս աշ­խարհ կու գայ: Ես պար­տա­ւո­րուե­ցայ թեր­թե­րու տո­ղե­րուն ընդ­մէ­ջէն որ­սալ նիւ­թե­րը: Հիմ­նա­կա­նօ­րէն ու­սում­նա­սի­րած եմ ա­րեւմ­տա­հայ մա­մու­լը, Փա­րիզ գա­ցած եւ «Նու­պա­րեան» մա­տե­նա­դա­րա­նէն օգ­տուած եմ, «Յա­ռա­ջ» օ­րա­թեր­թի հա­ւա­քա­ծո­նե­րը ին­ծի շատ օգ­տա­կար ե­ղան: Իսկ Հա­յաս­տա­նի մէջ ար­դէն Ազ­գա­յին գրա­դա­րա­նը, Ե­ղի­շէ Չա­րեն­ցի ա­նուան գրա­նա­կու­թեան ա­րուես­տի թան­գա­րա­նը, Պե­տա­կան ար­խի­ւը, Ա­կա­դե­միոյ հիմ­նա­րար գրա­դա­րա­նը, Պատ­մու­թեան կա­ճա­ռի գրա­դա­րա­նը մե­ծա­պէս օգ­տա­կար ե­ղած են ին­ծի: Ինչ­պէս նաեւ թուրք հե­ղի­նակ­նե­րու անձ­նա­կան ար­խիւ­նե­րէն օգ-տըւած եմ: Շուրջ հին­գու­կէս տա­րի­նե­րու աշ­խա­տան­քի մը ար­դիւնքն է ա­սի­կա:

Ես այս աշ­խա­տու­թեամբ ջա­նա­ցած եմ ներ­կա­յաց­նել Թուր­քիոյ Հան­րա­պե­տու­թեան այն տասն­վեց տա­րի­նե­րը, երբ ազ­գա­յին փոք­րա­մաս­նու­թիւն­նե­րու հա­սա­րա­կա­կան, քա­ղա­քա­կան ու մշա­կու­թա­յին կեան­քին մա­սին տե­ղի ու­նե­ցան ցնցիչ փո­փո­խու­թիւն­ներ: Ջա­նա­ցած եմ բա­ցա­յայ­տել քե­մա­լա­կան հան­րա­պե­տու­թեան ազգ ու պե­տու­թիւն կազ­մե­լու նպա­տա­կը ի­րա­կա­նաց­նե­լու հա­մար փոք­րա­մաս­նու­թիւն­նե­րուն հան­դէպ տա­ծած քա­ղա­քա­կա­նու­թիւ­նը, ո­րուն հե­տե­ւան­քով պոլ­սա­հա­յու­թեան ստուար մէկ մա­սին երկ­րէն հե­ռա­ցու­մը, իսկ մնա­ցող­նե­րուն կան­գուն մնա­լու, ինչ­պէս նաեւ՝ ի­րենց հաս­տա­տու­թիւն­նե­րը, ե­կե­ղե­ցի­ներն ու դպրոց­նե­րը կան­գուն պա­հե­լու ջան­քը, եւ հա­կա­ռակ ա­մէն գնով կանգ­ուն պա­հե­լու ա­նոնց ա­նու­րա­նա­լի ջան­քե­րուն, ան­կում ալ կը նկա­տուի հա­սա­րա­կա­կան, մշա­կու­թա­յին կեան­քէն ներս:

-Ձեր կար­ծի­քով՝ ինչ­պէ՞ս կ­՚ըն­դու­նուի, ինչ­պի­սի՞ ար­ձա­գանգ­ներ կը սպա­սէք թէ՛ ըն­թեր­ցող­նե­րէն, թէ՛ գի­տա­կան աշ­խար­հէն:

-Յոյ­սով եմ, որ գիր­քը ըն­թեր­ցող պի­տի գտնէ, ո­րով­հե­տեւ դժբախ­տա­բար սփիւռ­քի եւ Պոլ­սոյ մէջ հա­յե­րէն ըն­թեր­ցող­նե­րուն թի­ւը շատ նուա­զած է:

-Ո­րո՞նք ա­ջակ­ցած են ձե­զի նման աշ­խա­տու­թիւն մը հրա­տա­րա­կե­լու գոր­ծին մէջ:

-Հա­յաս­տա­նի մէջ Ա­կա­դե­միոյ բո­լոր դա­սա­խօս­ներս միշտ ին­ծի ա­ջա­կից ե­ղած են: Ու­սում­նա­ռու­թեանս տա­րի­նե­րուն շնոր­հիւ՝ հո­րի­զո­նիս մէջ ընդգր­կուե­ցաւ բազ­մա­դա­րեան հա­յոց պատ­մու­թիւ­նը:

-Պոլ­սա­հա­յե­րու մա­սին է ու­սում­նա­սի­րու­թիւ­նը, իսկ այ­սօր ինչ­պէ՞ս կը բնո­րո­շէք պոլ­սա­հա­յե­րը եւ պոլ­սա­հայ գա­ղու­թը, որ ցրուած է աշ­խար­հով մէկ, իսկ Պոլ­սոյ մէջ ինչ­պի­սի՞ դժուա­րու­թիւն­ներ կը դի­մագ­րա­ւէ:

-Մէկ բա­ռով ը­սեմ՝ խճո­ղուած, տակ­նուվ­րայ: Ընդ­հա­նուր հար­ցեր են՝ թէ՛ աշ­խար­հի, թէ՛ հայ­կա­կան ի­րա­կա­նու­թեան ա­ռու­մով, որ զի­րենք պա­տած է, բայց Պո­լի­սը, իս­կա­պէս, իր դպրոց­նե­րը, ե­կե­ղե­ցի­նե­րը եւ ազ­գա­պատ­կան կա­լուած­նե­րը իր ու­ժե­րով կան­գուն կը պա­հէ, եւ այդ ա­ռու­մով ես հպարտ եմ, որ պոլ­սա­հայ եմ: Մենք ո­րե­ւէ պե­տա­կան օգ­նու­թիւն չու­նինք: Պոլ­սա­հա­յե­րը, մեր բա­րե­րար­նե­րը, ինչ­պէս նաեւ՝ հա­մայն­քը, իւ­րա­քան­չիւ­րը իր լու­ման կը բե­րէ՝ պահ­պա­նե­լու հա­մար իր հաս­տա­տու­թիւն­նե­րը:

-Հա­յաս­տա­նի գի­տա­կան աշ­խար­հը ինչ­պէ՞ս կը բնո­րո­շէք, ձեր եր­կար տա­րի­նե­րու ա­ռըն­չուա­ծու­թեան որ­պէս հե­տե­ւանք:

-Պէտք է ը­սեմ, որ հայ­րե­նի­քիս մէջ հպար­տու­թեամբ նկա­տե­ցի, թէ որ­քան հա­մեստ են մեր գիտ­նա­կան­նե­րը: Իս­կա­պէս, պար­ծան­քով կ՚ար­տա­յայ­տեմ այս կար­ծի­քը ա­մէն տեղ ու ա­մէն առ­ի­թի, ո­րոնց­մէ մէկն է ղե­կա­վարս, որ ե­ղաւ նաեւ խմբա­գիրս՝ Ալ­պերթ Խա­ռա­տեա­նը:

-Այ­սինքն հա­մեստ՝ ի­րենց կա­տա­րած աշ­խա­տան­քի՞ն հա­մար: Ու­րիշ երկ­րի մը մէջ, թե­րեւս այդ նոյն աշ­խա­տան­քը կա­տա­րո­ղը ա­ւե­լի վե­րամ­բարձ կ­'ըլ­լայ:

-Մենք չենք տե­սած: Այդ­պէս ը­սեմ. գո­նէ Թուր­քիոյ մէջ մեր գիտ­նա­կան­նե­րուն մօ­տե­նա­լը քիչ մը դժուար է: Պի­տի շո­ղո­քոր­թես ի­րենց, մինչ ի­րենք միշտ պի­տի շա­հա­գոր­ծեն քու բա­րո­յա­կան կամ նիւ­թա­կան հնա­րա­ւո­րու­թիւն­ներդ:

-Շա­րու­նա­կու­թիւն պի­տի ու­նե­նա՞յ այս աշ­խա­տու­թիւ­նը, թէ՛ այս նիւ­թը եւ թէ այլ թե­մա­ներ կա՞ն, որ կ՚ու­զէիք անդ­րա­դառ­նալ, գի­տա­կան հիմ­քե­րու վրայ դնել:

-Ա­կա­դե­միա­յէն թէ՛ ղե­կա­վարս, թէ՛ բո­լոր ծա­նօթ գիտ­նա­կան­ներ կ՚ու­զեն, որ ես շա­րու­նա­կեմ մին­չեւ 40-50-ա­կան թուա­կան­նե­րը, բայց այժմ ես ար­դէն կը պաշ­տօ­նա­վա­րեմ Պոլ­սոյ մէջ՝ Է­սա­եան ազ­գա­յին վար­ժա­րա­նէն ներս, մէյ մըն ալ անձ­նա­կան նկա­տա­ռում կայ՝ մօտ օ­րէն մեծ մայր պի­տի դառ­նամ, թե­րեւս ընդ­մի­ջում մը ըլ­լայ ո­րոշ շրջան մը, բայց յե­տոյ շա­րու­նա­կեմ:

-Քա­նի որ խօ­սե­ցաք դպրո­ցի մա­սին, դպրո­ցա­կան կեան­քի մա­սին, քիչ մը ներ­կա­յա­ցու­ցէք, թէ ինչ­պէ՞ս են հայ ա­շա­կերտ­նե­րուն տրա­մադ­րու­թիւն­նե­րը՝ հա­յե­րէն սոր­վե­լու, հա­յե­ցի կրթու­թիւն ստա­նա­լու ա­ռու­մով:

-Ան­պայ­ման կ՚ու­զեն սոր­վիլ, բայց ա­րեւմտա­հա­յե­րէ­նը ա­րե­ւե­լա­հա­յե­րե­նէն քիչ մը դժուար կը թուի ա­շա­կեր­տու­թեան՝ իր ուղ­ղագ­րու­թիւ­նով: Ես կը կար­ծեմ, որ խո­չըն­դոտ­ներ ալ կան, մեր շրջա­նին մենք չու­նէինք հե­ռա­տե­սիլ, չու­նէինք հա­մա­կար­գիչ­ներ, ժա­մա­նա­կա­կից խե­լա­խօս­ներ եւ ընդ­հան­րա­պէս ըն­թեր­ցե­լով գի­տե­լիք­նե­րուն տէր կը դառ­նա­յինք։ Այ­սօր այդ ա­ռու­մով դիւ­րու­թիւն­ներ ստեղ­ծուած են, ա­տի­կա ես կը կար­ծեմ, որ մեր մայ­րե­նիին ժխտա­կա­նօ­րէն կ­­՚ազ­դէ, տղա­քը ա­ռօ­րեա­յին մէջ տեղ­ւոյն լե­զուն կ­­՚օգ­տա­գոր­ծեն: Հոս ալ, կը նկա­տեմ նոյն բա­նը՝ ե­րի­տա­սարդ­նե­րը անգ­լե­րէ­նով, իսկ մեր հա­սա­կա­կից­նե­րը՝ ռու­սե­րէ­նով կ­­՚օգ­տա­գոր­ծեն հա­յե­րէ­նը, Պոլ­սոյ մէջ ալ՝ թրքե­րէ­նով է: Այդ ա­ռու­մով մայ­րե­նի լե­զուի ու­սուց­չու­հին միշտ ալ դժուա­րու­թեան դէմ է:

-Ի՞նչ կա­րե­լի է ը­նել այդ ա­ռու­մով, ի՞նչ կ­­՚ա­ռա­ջար­կէք:

-Ես, օ­րի­նակ, միշտ մտա­ծած եմ եւ կը մտա­ծեմ, որ հա­յե­րէն լե­զուի ու­սուց­չու­հիէն ա­շա­կեր­տին ստա­նա­լիք նի­շը շատ ալ կա­րե­ւոր բան պէտք չէ ըլ­լալ, քա­նի որ ա­շա­կեր­տը կը խրտչի, ե­թէ տկար նիշ մը ստա­նայ: Ես հա­յոց լե­զու եւ գրա­կա­նու­թիւն կը դա­սա­ւան­դեմ եւ միշտ ու­շա­դիր ըլ­լա­լու կը ջա­նամ իմ ա­շա­կերտ­նե­րուս, չեմ ու­զեր ի­րենց մայ­րե­նի լե­զուն տկար ըլ­լայ: Այն­պէս մը կ՚ը­նեմ, որ ա­շա­կեր­տը ձե­ւով մը յա­ջո­ղու­թիւն ու­նե­նայ եւ բարձր նիշ ստա­նայ, կը մտա­ծեմ, որ ա­նի­կա պէտք է օգ­նէ՝ ա­շա­կեր­տը մօ­տեց­նէ իր մայ­րե­նի լե­զուին:

ՀԱ­ՏՈՒԱԾ­ՆԵՐ՝ ԳՐՔԻ ՅԱ­ՌԱ­ՋԱ­ԲԱ­ՆԷՆ

Պոլ­սոյ հայ հա­մայն­քի ազ­գա­յին կեան­քի եւ ի­րա­կա­նու­թեան ու­սում­նա­սի­րու­թիւ­նը, Թուր­քիոյ Հան­րա­պե­տու­թեան հռչա­կու­մէն մին­չեւ 1939 (Բ. Հա­մաշ­խար­հա­յին պա­տե­րազմ), սոյն հա­մայն­քի պատ­մու­թեան բա­ցա­յայտ­ման հա­մար այժ­մէա­կան նշա­նա­կու­թիւն ու­նի: Այ­սօր, երբ շատ ա­ւե­լի լայն շփում­ներ եւ փո­խա­դարձ կա­պեր կը հաս­տա­տուին Հա­յաս­տա­նի ու Սփիւռ­քի հան­րու­թիւն­նե­րու մի­ջեւ, մաս­նա­ւո­րա­բար հա­մազ­գա­յին-մշա­կու­թա­յին ձեռ­նարկ­նե­րով, կա­րե­ւոր նշա­նա­կու­թիւն կ՚ու­նե­նայ ա­րեւմ­տա­հայ եր­բեմ­նի մե­ծա­գոյն գաղ­թօ­ճա­խի հա­յու­թեան ազ­գա­յին, ի­րա­ւա­կան, տնտե­սա­կան եւ մշա­կու­թա­յին կեան­քին գի­տա­կան եւ գործ­նա­կան կեր­պով ծա­նօ­թա­նա­լը:

 

... Այս ու­սում­նա­սի­րու­թեամբ ա­ռա­ջին ան­գամն է, որ գի­տա­կան քննար­կու­մի ա­ռար­կայ կը դառ­նայ պոլ­սա­հայ հա­մայն­քի 1923-1939 թուա­կան­նե­րու պատ­մու­թիւ­նը:

Ու­սում­նա­սի­րու­թիւ­նը կը բո­վան­դա­կէ պոլ­սա­հայ պատ­մու­թեան այն իւ­րա­յա­տուկ եւ դժուար ժա­մա­նա­կա­հա­տ-ւած­նե­րէն մէ­կը, երբ Կ.­Պոլ­սոյ Պատ­րիար­քու­թիւնն ու ազ­գա­յին վար­չու­թիւն­նե­րը եր­բեմն օ­րի­նա­կան, իսկ ա­ւե­լի յա­ճախ ա­պօ­րի­նի ստի­պու­մով կը հա­մա­կեր­պին կար­գադ­րու­թիւն­նե­րու, ո­րոնց ժխտա­կան ազ­դե­ցու­թիւ­նը այ­սօր եւս զգա­լի է հա­մայն­քա­յին կեան­քէն ներս:

Ուս­տի նո­րու­թիւն պէտք է հա­մա­րել Հան­րա­պե­տա­կան Թուր­քիոյ գրե­թէ ա­ռա­ջին եր­կու տաս­նա­մեակ­նե­րու ըն­թաց­քին հա­մայն­քի, Պատ­րիար­քու­թեան եւ ազ­գա­յին հաս­տա­տու­թիւն­նե­րու ազ­գա­պահ­պան­ման ուղ­ղուած ջան­քե­րուն բնու­թա­գիրն ու գնա­հա­տա­կա­նը: Նո­րու­թիւն է նոյն­պէս պոլ­սա­հայ հա­մայն­քի տնտե­սա­կան կեան­քի եւ հա­յոց «Լքեալ գոյ­քե­րու» հար­ցին այժ­մէա­կան վեր­լու­ծու­թիւ­նը, ինչ­պէս եւ այն որ հա­մայն­քի ազ­գա­յին, հո­գե­ւոր մշա­կու­թա­յին ու տնտե­սա­կան կա­ցու­թեան վե­րա­բե­րող հար­ցե­րը կը հե­տա­զօ­տուին ոչ թէ մե­կու­սի, այլ ի­րենց ներ­քին միաս­նու­թեան մէջ, Թուր­քիոյ հա­սա­րա­կա­կան ու տնտե­սա­կան ի­րա­կա­նու­թեան ընդ­հա­նուր խոր­քին վրայ:

Ու­սում­նա­սի­րու­թեան այս հան­գա­ման­քը հնա­րա­ւո­րու­թիւն կ՚ըն­ձեռ­նէ պատ­կե­րաց­նե­լու Պոլ­սա­հայ հա­մայն­քի տեղն ու նշա­նա­կու­թիւ­նը Թուր­քիոյ Հան­րա­պե­տու­թեան 1920-1930-ա­կան տա­րի­նե­րու եւ հայ­կա­կան սփիւռ­քի բարդ ու հա­կա­սա­կան պատ­մու­թեան մէջ:

Ու­սում­նա­սի­րու­թիւ­նը շա­րադ­րուած է ան­տիպ ու հրա­պա­րա­կուած հա­յե­րէն ու օ­տա­րա­լե­զու ար­խի­ւա­յին նիւ­թե­րու, վա­ւե­րա­գիր­նե­րու, մա­մու­լի հրա­պա­րա­կում­նե­րու, ինչ­պէս նաեւ հա­մա­պա­տաս­խան  գրա­կա­նու­թեան տուեալ­նե­րու պատ­մա­հա­մե­մա­տա­կան քննար­կու­մի մէ­թո­տով: Խնդրոյ ա­ռար­կայ հիմ­նա­հար­ցե­րը վեր­լու­ծու­թեան են­թար­կուած են փաս­տագ­րա­կան ու վի­ճա­կագ­րա­կան տուեալ­նե­րու հա­մադր­մամբ եւ վեր­լու­ծու­թեամբ՝ հիմք ըն­դու­նե­լով ան­կողմ­նա­կա­լու­թիւ­նը:

Հայ­կա­կան պատ­մա­գի­տու­թեան մէջ գո­յու­թիւն չու­նին պոլ­սա­հայ հա­մայն­քի 1923-1939 տա­րի­նե­րու պատ­մու­թեան նուի­րուած գի­տա­կան ու­սում­նա­սի­րու­թիւն­ներ: Սա­կայն այս նիւ­թի ա­ռան­ձին հար­ցե­րուն ի­րենց աշ­խա­տու­թիւն­նե­րուն մէջ ա­ռա­ւել կամ նուազ չա­փով անդ­րա­դար­ձած են հայ եւ օ­տար պատ­մա­բան­ներ, ինչ­պէս նաեւ՝ պատ­մա­բա­նա­սի­րա­կան ու­սում­նա­սի­րու­թիւն­նե­րու հե­ղի­նակ­ներ:

ԱՆՈՒՇ ԹՐՈՒԱՆՑ