Էտկար Շահին. Աշխարհահռչակ Գծանկարիչն Ու Փորագրական Գեղանկարչութեան Հայ Վարպետը

Աշ­խար­հահռ­չակ գծան­կա­րիչ եւ փո­րագ­րա­կան գե­ղան­կար­չու­թեան հայ վար­պետ Էտ­կար Շա­հին (1874-1947) մեծ համ­բա­ւի տէր է:

Էտ­կար Շա­հին կը հան­դի­սա­նայ 19-րդ դա­րա­վեր­ջի եւ 20-րդ դա­րաս­կիզ­բի հայ ե­րի­տա­սարդ գե­ղան­կա­րիչ­նե­րու փա­րի­զեան սե­րուն­դին (Տիգ­րան Փօ­լատ, Վար­դան Մա­խո­խեան, Յա­կոբ Կիւր­ճեան, Ե­րուանդ Քո­չար) ճա­ռա­գայ­թող դէմ­քե­րէն մէ­կը, որ ոչ միայն հայ­կա­կան գե­ղան­կար­չու­թիւ­նը բա­ցաւ նոր հո­րի­զոն­նե­րու, այ­լեւ հայ ա­նու­նը եւ հայ­կա­կան հան­ճա­րը պան­ծաց­նող բար­ձունք մը նուա­ճեց ֆրան­սա­կան գե­ղա­րուես­տի աշ­խար­հին մէջ:

Էտ­կար Շա­հի­նի ա­րուես­տին եւ հզօր տա­ղան­դին մա­սին ֆրան­սա­ցի ա­րուես­տա­բան Մաքս Ռո­ժէ գրած է. «Այն հարս­տու­թիւ­նը, զոր մե­զի պար­գե­ւեց Շա­հին, կը պար­տա­ւո­րեց­նէ ա­ւե­լիով գնա­հա­տե­լու ա­նոր տա­ղան­դին հզօ­րու­թիւնն ու հմայ­քը»:

Նոյն­պէս ֆրան­սա­ցի՝ ա­րուես­տա­բան Շարլ Շե­նէոլ իր կար­գին կը վկա­յէ. «Էտ­կար Շա­հին. ա­հա՛ մեր կեր­պա­րուես­տին նո­րա­յայտ փառ­քե­րէն մէ­կը: Դի­տե­ցէք իր օ­ֆորթ­նե­րը (մե­տա­ղի վրայ փո­րագ­րու­թիւն­նե­րը). օր մը պի­տի նա­խընտ­րէք ա­նոր «Պա­ռաւ»ը, յա­ջորդ օ­րը՝ «Շա­թօ ռուժ»ը եւ այս­պէս՝ շա­րու­նակ: Այս ա­մէ­նուն հա­մար միայն մէկ բառ կայ՝ «ապ­շե­ցու­ցիչ»:

Իսկ ի­տա­լա­ցի ա­րուես­տա­բան Փ. Օք­քի­նի գնա­հա­տա­կան­նե­րու շար­քը կ՚ամ­բող­ջաց­նէ հե­տե­ւեալ վկա­յու­թեամբ. «Շա­հին ոչ միայն նրբա­ճա­շակ ա­րուես­տա­գէտ է, այ­լեւ՝ նրբազ­գաց հո­գե­բան, պատ­մա­գէտ»:

Ա­հա այս­պի­սի՛ տա­ղան­դի եւ հռչա­կի տէր է ֆրան­սա­հայ նկա­րիչ Էտ­կար Շա­հի­ն, որ հան­դի­սա­ցաւ 20-րդ դա­րու փո­րագ­րա­կան գե­ղան­կար­չու­թեան նշա­նա­ւոր վար­պետ մը, ո­րուն ազ­գա­յին ինք­նա­տիպ ա­րուես­տը կը նկա­տ-ւի հայ եւ եւ­րո­պա­կան կեր­պա­րուես­տի նշա­նա­կա­լի ե­րե­ւոյթ­նե­րէն մէ­կը:

Ա­հա՛ ամ­փոփ եւ դի­պուկ բնու­թագ­րու­մը հայ­կա­կան գե­ղանը-կար­չու­թեան մե­ծա­տա­ղանդ այս ներ­կա­յա­ցու­ցի­չին:

Ծնած Վիեն­նա՝ 31 Հոկ­տեմ­բեր 1874-ին, Էտ­կար Շա­հին ման­կու­թեան եւ պա­տա­նե­կու­թեան տա­րի­նե­րը ան­ցուց Պոլ­սոյ մէջ, ուր յա­ճա­խեց Գա­տը­գիւ­ղի Մխի­թա­րեան վար­ժա­րա­նը եւ կա­նուխ տա­րի­քէն ա­շա­կեր­տեց յայտ­նի նկա­րիչ Մել­քոն Տի­րա­ցուեա­նին: 1890-92 թուականներուն ու­սու­մը շա­րու­նա­կեց Վե­նե­տի­կի Մու­րատ-Ռա­փա­յէ­լեան վար­ժա­րա­նին մէջ, իսկ 1893-ին հաս­տա­տուե­ցաւ Փա­րիզ, ուր գե­ղան­կար­չա­կան իր տա­ղան­դը կա­տա­րե­լա­գոր­ծեց ա­տե­նի մե­ծահռ­չակ Ժիւ­լիէն ա­կա­դե­միա­յին մէջ:

1896-էն սկսեալ «Մարդ­կա­յին թշուա­ռու­թիւն» ընդ­հա­նուր խո­րա­գի­րը կրող գե­ղան­կար­չա­կան աշ­խա­տանք­նե­րով («Մու­րաց­կա­նը»՝ 1896, «Փո­ղո­ցի ան­կիւն մը»՝ 1897, «Շնչա­հեղ­ձը»՝ 1898, «Ա­նա­պաս­տա­նը»՝ 1899 եւ «Փո­ղոց Մոն­մարթ­րի մէջ») մաս­նակ­ցե­ցաւ տար­բեր ցու­ցա­հան­դէս­նե­րու: Իսկ 1899-ին ձեռ­նա­մուխ ե­ղաւ փո­րագ­րա­կան գե­ղան­կար­չու­թեան, որ ան­մի­ջա­պէս լայն ճա­նա­չում ա­պա­հո­վեց ե­րի­տա­սարդ ա­րուես­տա­գէ­տին:

1901-ին մաս­նակ­ցե­ցաւ Վե­նե­տի­կի պիէ­նա­լէին: Սկզբնա­կան շրջա­նի իր փո­րագ­րու­թիւն­նե­րը («Աղ­բա­հան­ներ», «Պետ­րոս Շա­հին», «Ա­նա­թոլ Ֆրանս», «Լա­թա­հա­ւաք կի­նը», «Զբօ­սանք», «Հայ­կա­կան ե­րե­կո­յի ծրա­գիր», «Ճեմ­մա», «Լի­լի», «Լուիզ Ֆրանս», «Բեռ­նա­կառք», «Գոր­ծա­զուր­կը», «Թխա­հերն ու շի­կա­հե­րը», «Ին­կած ձին») կը յատ­կան­շեն մէկ կող­մէ մար­դոց գո­յու­թեան պայ­քարն ու թշուա­ռու­թիւ­նը, իսկ միւս կող­մէ՝ պեր­ճանքն ու շռայ­լան­քը խո­րու­թեամբ պատ­կե­րող ինք­նու­րոյն  ա­րուես­տով:

Շա­հին իր գոր­ծե­րուն մէջ կի­րար­կեց փո­րագ­րու­թեան գրե­թէ բո­լոր ե­ղա­նակ­նե­րը (օ­ֆորթ, փա­փուկ լաք, ա­քուա­թին­թա), սա­կայն իր նա­խընտ­րու­թիւ­նը միշտ ալ ե­ղաւ չոր ա­սե­ղով փո­րագ­րու­թիւ­նը, զոր հաս­ցուց կա­տա­րե­լու­թեան:

1905-էն սկսեալ Շա­հին պար­բե­րա­բար ապ­րե­ցաւ ու ստեղ­ծա­գոր­ծեց նաեւ Ի­տա­լիոյ մէջ: Հռչա­կա­ւոր են իր «Ի­տա­լա­կան տպա­ւո­րու­թիւն­ներ» շար­քի գոր­ծե­րը («Կու­լո­նի աբ­բա­յա­րա­նը»՝ 1915, «Սուրբ Պետ­րո­սի ջրանց­քը», «Ո­գի­նե­րու տու­նը», «Սուրբ Մար­կո­սի հրա­պա­րա­կը», «Ի՜նչ գե­ղե­ցիկ հայ­կա­կան քիթ»՝ 1921, «Հմա­յիչ կի­նը», «Հրա­շա­լի ե­րախան», «Ֆրան­չես­կո­նի», ե­րեքն ալ՝ 1922-25 տա­րի­նե­րուն եւ այլն): Այդ­պէ՛ս, ան ար­ժա­նա­ցաւ Վե­նե­տի­կի  մեծ նկա­րի­չի եւ պա­տուա­ւոր քա­ղա­քա­ցիի տիտ­ղո­սին:

1930-ա­կան­նե­րուն Շա­հին ստեղ­ծա­գոր­ծա­կան  աշ­խա­տան­քով ապ­րե­ցաւ Պրէօ­թայ­նի եւ Լա Ման­շի ա­փե­րը, ստեղ­ծեց բա­ցա­ռիկ գե­ղեց­կու­թեամբ բնան­կար­նե­րու շարք («Քրաու­զիկ», «Ձկնոր­սա­կան նա­ւակ­ներ», «Փոք­րիկ լո­ղափ» եւ այլն):

Շա­հին ստեղ­ծեց նաեւ հայ ի­րա­կա­նու­թե­նէն  վեր­ցուած մե­ծար­ժէք գոր­ծեր, ո­րոնց շար­քին են՝ «Ա­լե­ւոր հա­յը», Պօ­ղոս Նու­պա­րի, Տի­կին Զար­մի­կեա­նի, Օ­րիորդ Ե­րա­մի եւ ու­րիշ­նե­րու դի­ման­կար­նե­րը: Գրի­գոր Զօհ­րա­պի ա­ռա­ջար­կով ստեղ­ծեց մե­տա­ղի վրայ փո­րագ­րու­թիւն մը, ուր պատ­կե­րուած են եղեռնէ փրկուած հայ որ­բեր, իսկ խոր­քին՝ Ա­նիի հան­րա­ծա­նօթ Հո­վի­ւի ե­կե­ղե­ցին է:

Շա­հի­նի ժա­ռան­գու­թեան մաս կը կազ­մեն նաեւ գիր­քե­րու նկա­րա­զարդ­ման մե­ծար­ժէք գոր­ծեր: Ձե­ւա­ւո­րած ու նկա­րա­զար­դած է Ա­նա­թոլ Ֆրան­սի «Կա­տա­կեր­գա­կան պատ­մու­թիւն»ը, Կիւս­տաւ Ֆլո­պէրի «Նո­յեմ­բեր»ը, Կապ­րիէլ Մու­րէի «Փա­րի­զի տօ­նա­վա­ճա­ռի մար­դիկ» (140 օ­ֆորթ), Մո­րիս Պա­րէ­սի «Վե­նե­տի­կի մա­հը», Վեր­գի­լիո­սի «Մշա­կա­կանք»ը (Տիգ­րան Փօ­լա­տի ու 15 այլ նկա­րիչ­նե­րու հետ) եւ այլ գիր­քեր:

Շա­հին ընտ­րուե­ցաւ բազ­մա­թիւ ըն­կե­րու­թիւն­նե­րու (Հռո­մի Ի­տա­լա­կան գե­ղա­րուես­տի ազ­գա­յին, Լոն­տո­նի Գե­ղա­րուես­տի թա­գա­ւո­րա­կան եւ այլն) եւ միու­թիւն­նե­րու (փո­րագ­րող­նե­րու եւ այլն) ան­դամ:

1928-ին հե­ռա­կայ կար­գով ընտ­րուե­ցաւ Հա­յաս­տա­նի Կեր­պա­րուես­տա­գէտ­նե­րու միու­թեան պա­տուոյ ան­դամ:

1936-ին Ե­րե­ւա­նի ու Թիֆ­լի­սի, իսկ 1940-ին Լե­նինկ­րա­տի Էր­մի­թաժ թան­գա­րան­նե­րուն մէջ կազ­մա­կեր­պուե­ցան Շա­հի­նի փո­րագ­րու­թեանց ցու­ցա­հան­դէս­նե­րը:

Շա­հին իր գոր­ծե­րէն շուրջ 160-ը նուի­րեց Հա­յաս­տա­նին եւ Ե­րե­ւա­նի Ազ­գա­յին պատ­կե­րաս­րա­հին մէջ ու­նե­ցաւ իր յա­տուկ բա­ժի­նը: 1974-ին, 1994-ին եւ 2004-ին Ե­րե­ւա­նի մէջ կազ­մա­կեր­պուե­ցան Էտ­կար Շա­հի­նի ծննդեան 100, 120 եւ 130-ա­մեակ­նե­րուն նուի­րուած ցու­ցա­հան­դէս­ներ:

Է. Շա­հի­նի գոր­ծե­րը կը պա­հուին Փա­րի­զի Ազ­գա­յին գրա­դա­րա­նին, Վե­նե­տի­կի Քա­ղա­քա­յին թան­գա­րա­նին, Հա­յաս­տա­նի Ազ­գա­յին պատ­կե­րաս­րա­հին (300-է ա­ւե­լի), Էր­մի­թա­ժի, Մոս­կուա­յի Պուշ­կի­նի ա­նուան կեր­պա­րուես­տի կեդ­րո­նին ու եւ­րո­պա­կան բա­զում եր­կիր­նե­րու թան­գա­րան­նե­րուն մէջ:

Իր կեն­դա­նու­թեան Էտ­կար Շա­հին ար­ժա­նա­ցաւ ոս­կէ մե­տա­լի (1900-ին, Փա­րիզ) եւ ոս­կէ մեծ մրցա­նա­կի (1903-ին, Վե­նե­տիկ), Ֆրան­սա­յի Պա­տուոյ լե­գէո­նի աս­պե­տի աս­տի­ճա­նին եւ շքան­շա­նին:

Աշ­խար­հահռ­չակ հայ գե­ղան­կա­րի­չը ի­րա­ւամբ կը հան­դի­սա­նայ հայ­կա­կան ա­րուես­տի պար­ծան­քը:

Ն. ՊԷՐ­ՊԷ­ՐԵԱՆ