ԵՐԵՒԱՆԷՆ ՊԻՍԷՆ ԱՆՑԱՒ

Ժագ­լին Պի­սէ այս տա­րուան «Ոս­կէ ծի­րան» շար­ժան­կա­րի 13-րդ մի­ջազ­գա­յին փա­ռա­տօ­նի պատուոյ հիւրն էր: Պի­սէ իր ողջ հմայ­քը, տա­ղանդն ու աստ­ղա­յին փայլ­քը շալ­կած, Հա­յաս­տան ե­կած էր: Դժուար էր հա­ւա­տալ, որ հա­մաշ­խար­հա­յին շար­ժան­կա­րի ան­դաս­տան­նե­րը նուա­ճած դե­րա­սա­նու­հին, որ եօ­թա­նա­սուն­չորս տա­րե­կա­նին տա­կա­ւին հրա­ւէր­ներ կը ստա­նայ շար­ժան­կար­նե­րու մէջ նկա­րա­հա­նուե­լու, հե­ռա­տե­սի­լա­յին թոլք շոու­ներ վա­րե­լու եւ այլ ծրա­գիր­նե­րու մաս­նակ­ցե­լու, Հա­յաս­տա­նի մէջ էր, կը քա­լէր Ե­րե­ւա­նի փո­ղոց­նե­րուն մէջ, կը շրջէր Շարլ Ազ­նա­ւու­րի հրա­պա­րա­կը, հայ­կա­կան գի­նին կը համ­տե­սէր՝ «Ար­մԱս» գի­նի­նե­րու հռչա­կա­ւոր ըն­կե­րու­թեան մա­ռա­նին մէջ… Փոր­ձած է ըն­կե­րու­թեան լա­ւա­գոյն գի­նի­նե­րէն եւ ը­սած է. «Գի­նին ար­կած է»: Ժագ­լին Պի­սէ Հա­յաս­տա­նի մէջ հիա­ցած է հայ­կա­կան գի­նով։

Աշ­խար­հահռ­չակ դե­րա­սա­նու­հին ըն­դու­նած են ա­մե­նայն ջեր­մու­թեամբ եւ ա­նոր առ­ջեւ բա­ցած են Հա­յաս­տա­նի ա­րուես­տի եւ վա­յել­քի հրա­պոյր­նե­րը: Պի­սէ հիա­ցած մնա­ցած է Հա­յաս­տա­նով, նշե­լով նաեւ զինք պա­տած իւ­րա­յա­տուկ հո­գե­հա­րա­զա­տու­թեան մա­սին:

«Ոս­կէ ծի­րան» շար­ժան­կա­րի մի­ջազ­գա­յին փա­ռա­տօ­նը, որ այս տա­րի տե­ղի ու­նե­ցաւ 13-րդ ան­գամ, բո­լո­րին առ­թիւ ալ իբ­րեւ պա­տուա­ւոր հիւ­րեր ու­նե­ցած է նշա­նա­ւոր ու աշ­խար­հահռ­չակ ա­րուես­տա­գէտ­ներ: Նա­խորդ տա­րի­նե­րուն Հա­յաս­տան ե­կած են. Քլաու­տիա Քար­տի­նա­լէ, Օր­նել­լա Մու­թի, Նաս­տա­սիա Քինս­քի, ֆրան­սա­ցի դե­րա­սան եւ բե­մադ­րիչ Փաթ­րիք Շէ­նէ, ա­նուա­նի բե­մադ­րիչ Քիմ Քի-տուք, ա­մե­րի­կա­ցի բե­մադ­րիչ Ռոպ Նիլ­սըն, Քաթ­րին Պրէ­յա, Մար­կօ Պել­լո­չիօ, Թո­նի­նօ Կուեր­րա, Մոհ­սէն Մախ­մալ­պաֆ, Կոտֆ­րի Ռե­ճիօ, շար­ժան­կա­րի հա­յազ­գի գոր­ծիչ­ներ Ա­լան Թեր­զեան, Ա­տոմ Է­կո­յեան, Ար­սի­նէ Խան­ճեան, Ար­տա­ւազդ Փե­լե­շեան, ու շատ մը այլ յայտ­նի­ներ:

«Ոս­կէ ծի­րան» մի­ջազ­գա­յին փա­ռա­տօ­նը իր հիմ­նադ­րու­մէն կարճ ժա­մա­նակ անց դար­ձած է բո­լոր ժան­րե­րով ստեղ­ծա­գոր­ծող բե­մադ­րիչ­նե­րու, մաս­նա­ւո­րա­պէս՝ խա­ղա­ղու­թեան հա­մաշ­խար­հա­յին ար­ժէք­նե­րու, մշա­կու­թա­յին ներ­դաշ­նա­կու­թեան ու փո­խա­դարձ շփում­նե­րու ու փոր­ձի փո­խա­նակ­ման ջա­տա­գով­նե­րու հա­մար հան­դիպ­ման կա­րե­ւոր վայր: Հան­դի­սա­տե­սը ա­մէն տա­րի ան­համ­բե­րու­թեամբ կը սպա­սէ պաս­տառ­նե­րու վրայ դի­տե­լու զա­նա­զան ազ­գե­րու, ազ­գա­յին եւ կրօ­նա­կան խում­բե­րու ու­նե­ցած մարդ­կա­յին ա­ռատ փոր­ձը: Մէկ շաբ­թուան ըն­թաց­քին Ե­րե­ւա­նը կը դառ­նայ ա­րուես­տի երկ­խօ­սու­թիւն­նե­րու կեդ­րոն, ուր հա­ղոր­դակ­ցու­թեան հիմ­նա­կան լե­զուն կը դառ­նայ շար­ժա­պատ­կե­րա­յին ա­րուես­տը, որ կը միաց­նէ դե­րա­սանն ու հան­դի­սա­տե­սը, բե­մադ­րիչն ու պաշ­տօ­նեան: Գաղտ­նիք չէ նաեւ, որ շատ մը սփիւռ-քա­հա­յեր ի­րենց հա­յաս­տա­նեան այ­ցը կը ծրագ­րեր ճիշդ նոյն օ­րե­րուն, երբ կ՚ըն­թա­նայ փա­ռա­տօ­նը: Այդ մէ­կը նաեւ Հա­յաս­տա­նը իւ­րո­վի վա­յե­լե­լու եւ ճանչ­նա­լու ձեւ ու մօ­տե­ցում մըն է:

Այս տա­րի ցու­ցադ­րու­թիւն­նե­րու մէջ էին նաեւ տա­րուան պա­տուա­ւոր հիւ­րի՝ Ժագ­լին Պի­սէի մաս­նակ­ցու­թեամբ շար­ժան­կար­ներ: «Ա­մե­րի­կեան գի­շեր» շար­ժան­կա­րի ցու­ցադ­րու­թեամբ բա­ցուե­ցաւ Պի­սէի շար­ժան­կար­նե­րու յե­տա­հա­յեաց ցու­ցադ­րու­թիւն­նե­րու ծրա­գի­րը: «Ոս­կէ ծի­րան» փա­ռա­տօ­նի նա­խա­գահ Յա­րու­թիւն Խա­չատ­րեան Ժագ­լին Պի­սէն ան­ձամբ կը ճանչ­նայ եւ իր մի­ջո­ցաւ ալ ե­ղած է հրա­ւէ­րը: Ան դե­րա­սա­նու­հիին հետ շփուած է Մոս­կուա­յի եւ Լո­քառ­նո­յի փա­ռա­տօ­նե­րու ըն­թաց­քին։ Այս հան­դի­պում­նե­րուն ալ Ժագ­լին Պի­սէ խօսք տուած է ան­պայ­ման մաս­նակ­ցիլ հայ­կա­կան փա­ռա­տօ­նին եւս:

Իր մայ­րը ֆրան­սա­ցի ըլ­լա­լուն պատ­ճա­ռաւ Պի­սէ մեծ ըն­դու­նե­լու­թիւն ու­նի նաեւ Ֆրան­սա­յի մէջ: 2010-ին դե­րա­սա­նու­հին ար­ժա­նա­ցած է Պա­տուոյ լե­գէո­նի շքան­շա­նի, եւ Ֆրան­սա­յի նախ­կին նա­խա­գահ Նի­քո­լա Սար­քո­զին զայն կո­չած է «շար­ժա­նկարի խորհր­դա­նիշ»:

Ե­րե­ւա­նի մէջ իր կեան­քի եւ ստեղ­ծա­գոր­ծու­թեան մա­սին ան­կեղ­ծա­ցած է Ժագ­լին Պի­սէ, ը­սե­լով, որ երբ կրկին աշ­խարհ գար, կը փա­փա­քէր դար­ձեալ դե­րա­սա­նու­հի ըլ­լալ, քա­նի որ բազ­մա­կող­մա­նի ե­րե­ւոյթ մըն է դե­րա­սա­նա­կան աշ­խար­հը:

«Երբ ե­րի­տա­սարդ էի, շատ ամչ­կոտ էի, ա­նընդ­հատ կը ջա­նա­յի ա­մաչ­կո­տու­թիւնս յաղ­թա­հա­րել, եւ մեր դա­սա­րա­նին մէջ միակ աղ­ջիկն էի, որ դա­սա­կան ե­րաժշ­տու­թիւն կը սի­րէի, հե­տաքրք­րուած էի ա­րուես­տով, լու­սանը-կար­չութ­ռամբ, կ՚ու­զէի աշ­խար­հը տես­նել, կը մտա­ծէի, որ դե­րա­սա­նի աշ­խա­տան­քը այս բո­լո­րը կրնայ միա­ւո­րել: Շար­ժա­պատ­կե­րին լաւ ծա­նօթ չէի, պա­լէին ու ե­րաժշ­տա­կան աշ­խարհ­նե­րուն ծա­նօթ էի… Տասն­հինգ տա­րե­կա­նին լա­տի­նե­րէ­նի ու­սու­ցիչս ին­ծի ը­սաւ, որ ես շա­տա­խօս աղ­ջիկ մըն եմ, հե­տե­ւա­բար կա­րող եմ լաւ դե­րա­սա­նու­հի ըլ­լալ: Այ­նու­հե­տեւ, օր մը Լոն­տո­նի մէջ հրա­ւի­րուած էի ընթ­րի­քի մը, ո­րու ըն­թաց­քին ի թիւս այ­լոց, բե­մադ­րիչ Ռո­ման Փո­լանս­քին ալ ներ­կայ էր: Ան ալ ին­ծի ը­սաւ, որ կրնամ լաւ դե­րա­սա­նու­հի դառ­նալ… Հե­տա­գա­յին այդ սեր­մը ծլար-­ձա­կուե­ցաւ, ու ես ո­րո­շե­ցի ընտ­րել շար­ժա­պատ­կե­րը: Դա­սըն­թացք­նե­րու կ՚եր­թա­յի, ծնողքս կը թոյ­լատ­րէին նաեւ յայտ­նի վար­պետ­նե­րու ար­տա­սահ­մա­նեան ժա­պա­ւէն­նե­րը դի­տել: Ես այդ ժա­մա­նակ հասկ­ցայ, որ ա­տի­կա իմ ու­զած աշ­խարհն է», պատ­մած է դե­րա­սա­նու­հին։ Ան խօ­սած է նաեւ իր գե­ղեց­կու­թեան մա­սին: «Կա­րե­ւո­րը գրա­ւիչ ու շփուող ըլ­լալն է, հա­րուստ նե­րաշ­խարհ ու­նե­նա­լը: Ե­թէ դուն մար­դո­ցով հե­տաքրք­րուիս, եր­բեք մի­նակ չես մնար։ Ես միշտ ալ այդ­պէս կ՚ը­նեմ: Քի­չեր կը պատ­կե­րաց­նեն, թէ օ­րի­նակ, իմ կար­գա­վի­ճա­կի մէջ գտնուող կի­նը որ­քան բան պէտք է ը­նէ, մին­չեւ որ տու­նէն դուրս գայ մար­դոց մէջ: Ե­թէ շքեղ հա­գուիս, կ՚ը­սեն՝ լաւ դե­րա­սա­նու­հի չէ, հա­գուս­տով կը գո­ցէ թե­րու­թիւն­նե­րը, ե­թէ ա­ռօ­րեայ ու պարզ հա­գուիս, կը հիաս­թա­փուին, ո­րով­հե­տեւ մար­դիկ քեզ­մէ սպա­սե­լիք­ներ ու­նին», ը­սած է Ժագ­լին Պի­սէ:

ԱՇ­ԽԱՐ­ՀԱՀՌ­ՉԱԿ ԴԵ­ՐԱ­ՍԱ­ՆՈՒ­ՀԻԻՆ ՀԱՅԱՍՏԱՆ ԱՅՑԷՆ ԵՏՔ

Հա­յաս­տա­նի մէջ 1990-ա­կան­նե­րու դժուար օ­րե­րուն, երբ չկար հա­մա­ցանց, հե­ռա­տե­սի­լը միայն քիչ ժա­մե­րով կը միա­նար եւ հե­ղե­ղուած էր պա­տե­րազ­մա­կան ու քա­ղա­քա­կան լու­րե­րով, իսկ տպա­գիր թեր­թե­րը դար­ձեալ ժա­մա­նա­կի հետ ա­ռըն­չուող լու­րեր կը հա­ղոր­դէին, ա­հա այդ ժա­մա­նա­կա­մի­ջո­ցին, Ե­րե­ւա­նի մեթ­րո­յի կա­յա­րան­նե­րու գետ­նան­ցում­նե­րուն տակ հրաշ­քով մը կը յայտ­նուէին եւ­րո­պա­կան եւ ա­մե­րի­կեան ա­րուես­տի եւ շար­ժա­պատ­կե­րի ամ­սա­գիր­նե­րուն ռու­սա­կան թարգ­մա­նու­թիւն­նե­րը ի­րենց գու­նա­ւոր, սնդու­սա­փայլ եւ խորհր­դա­ւոր տես­քով: Մոմ­լա­թով փաթ­թուած այս ամ­սա­գիր­նե­րը կը վա­ճա­ռուէին այդ ժա­մա­նա­կուան հա­մար սուղ գի­նով, սա­կայն այն ժա­մա­նա­կուն հա­մաշ­խար­հա­յին բարձր ա­րուես­տի ման­րա­մաս­նու­թիւն­նե­րը կը ներ­կա­յաց­նէին մե­զի, ինչ որ մեզ կը մղէր զո­հել մեր ու­սա­նո­ղա­կան սահ­մա­նա­փակ կրթա­թո­շա­կը, որ ա­մէն ա­միս կը տրուէր նա­խա­րա­րու­թեան կող­մէ, իբ­րեւ գրպա­նի ծախ­սի գու­մար, մինչ մենք այդ գու­մա­րով կը գնէինք բարձ­րաշ­խար­հիկ շար­ժա­պատ­կե­րի, թատ­րո­նի, ե­րա-ժըշ­տու­թեան եւ ա­րուես­տի այլ բնա­գա­ւառ­նե­րու՝ այն ժա­մա­նա­կուան աստ­ղե­րը նկա­տուող մար­դոց մա­սին պատ­մող հրա­տա­րա­կու­թիւն­նե­րը:

Ամ­սա­գիր­նե­րը ձեռ­քէ ձեռք կը փո­խան­ցուէին, կլա­նուած կ՚ըն­թեր­ցէինք նուրբ ու զգա­ցա­կան աշ­խարհ­ներ կեր­տող դե­րա­սան­նե­րու, դե­րա­սա­նու­հի­նե­րու, երգ­չու­հի­նե­րու, բե­մադ­րիչ­նե­րու, գրող­նե­րու հար­ցազ­րոյց­նե­րը, կը դի­տէինք գու­նա­ւոր լու­սան­կար­նե­րը եւ կը ծա­նօ­թա­նա­յինք աշ­խար­հի մը, որ գորշ ու ան­փայլ այդ օ­րե­րուն կը թուէր ան­հա­սա­նե­լի, հե­ռա­ւոր, այլ մո­լո­րա­կա­յին...

Ա­հա­ւա­սիկ, այդ ամ­սա­գիր­նե­րէն մէ­կուն կող­քին, այ­սօ­րուան պէս կը յի­շեմ սլա­ցիկ կազ­մուած­քով կե­ցած, անկ­լօ-ա­մե­րի­կու­հի դե­րա­սան Ժագ­լին Պի­սէի կեր­պա­րան­քը իր ըն­կե­րոջ՝ պա­լէի եւ շար­ժա­պատ­կե­րի ռուս դե­րա­սան, Ռու­սաս­տա­նի վաս­տա­կա­ւոր արուես­տա­գէտ Ա­լեք­սանտր Կո­տու­նո­վին հետ: Այդ տա­րի­նե­րու մա­մու­լը յա­ճախ կը պատ­կե­րէր այս եր­կու մե­ծու­թիւն­նե­րուն սի­րոյ պատ­մու­թիւ­նը՝ լու­սան­կար­նե­րով ա­ռա­ւել գայ­թակ­ղիչ դարձ­նե­լով աստ­ղա­յին զոյ­գին կեան­քը:

Հե­տա­գա­յին ար­դէն պի­տի դի­տէինք նախ­կին Խորհր­դա­յին Միու­թեան եր­կիր­նե­րու շար­ժա­պատ­կե­րա­յին սրահ­ներն ու հե­ռա­տե­սի­լը գրա­ւած «Վայ­րի խո­լոր­ձ» («Wild Orchid») շար­ժա-նը­կա­րը, ո­րուն գլխա­ւոր դե­րա­կա­տա­րու­հի­նե­րէն մին՝ Ժագ­լին Պի­սէն իր մե­ծու­թեան գա­գաթ­նա­կէ­տին հա­սած էր:

Դե­րա­սա­նու­հիին մե­ծու­թիւ­նը կը ստի­պէր փնտռել եւ դի­տել նաեւ ա­նոր միւս շար­ժան­կար­նե­րը՝ «Նա­փո­լէոն եւ Ժո­զե­ֆի­ն» («Napoleon And Josephine: A Love Story») եւ այլ ժա­պա­ւէն­ներ:

Դե­րա­սա­նու­հին եր­բեք չէ ա­մուս­նա­ցած: Ողջ ա­րուես­տի աշ­խար­հին ծա­նօթ ե­ղած է ա­նոր սի­րա­վէ­պը ռուս դե­րա­սա­նի՝ Ա­լեք­սանտր Կո­տու­նո­վին հետ, որ տե­ւած է եր­կար տա­րի­ներ՝ 1980-ա­կան­նե­րէն, մին­չեւ Ա­լեք­սանտր Կա­տու­նո­վի մա­հը՝ 1995 թուա­կա­նը:

Կարգ մը մրցա­նակ­նե­րու շար­քին Ժագ­լին Պի­սէ ստա­ցած է նաեւ «Ոս­կեայ Կլո­պու­ս» մրցա­նա­կը:

Ա­լեք­սանտր Կո­տու­նո­վի հետ Պի­սէն ծա­նօ­թա­ցած է Միա­ցեալ Նա­հանգ­նե­րու մէջ: 1979 թուա­կա­նին, Մոս­կուա­յի նշա­նա­ւոր Մեծ թատ­րո­նը հիւ­րա­խա­ղե­րու մաս­նակ­ցած էր Նիւ Եոր­քի մէջ: Հիւ­րա­խա­ղե­րէն ետք 29-ա­մեայ Կո­տու­նո­վ պաշ­տօ­նա­պէս ա­պաս­տան հայ­ցե­լու դի­մում մը ներ­կա­յա­ցու­ցած է Միա­ցեալ Նա­հանգ­նե­րու իշ­խա­նու­թիւն­նե­րուն: Թա­տե­րա­խում­բին մէջ ե­ղած է նաեւ Կո­տու­նո­վի կի­նը՝ Լիւտ­մի­լա Վլա­սո­վա, որ ար­դէն պատ­րաս­տուած էր մեկ­նիլ Մոս­կուա: Կո­տու­նո­վի ա­պաս­տան հայ­ցե­լու լու­րը առ­նե­լուն պէս, օ­դա­նա­ւը բեր­ման են­թար­կը-ւած է ա­մե­րի­կեան իշ­խա­նու­թիւն­նե­րուն կող­մէ եւ Միա­ցեալ Նա­հանգ­նե­րու Պե­տա­կան բա­ժան­մուն­քը ա­պա­ցոյց­ներ պա­հան­ջած է, որ Կո­տու­նո­վին կի­նը կա­մո­վին կը վե­րա­դառ­նայ Խորհր­դա­յին Միու­թիւն: Այս մէ­կը մի­ջա­դէպ մըն էր, ո­րուն նե­րագ­րա­ւուած էին Խորհր­դա­յին Միու­թեան եւ Միա­ցեալ Նա­հանգ­նե­րու ղե­կա­վար­ներ՝ Լէո­նիտ Պրեժ­նեւ եւ Ճի­մի Քար­ըը­ր։ Ի վեր­ջոյ, ե­րեք օր անց, Վլա­սո­վա­յին ար­տօ­նած են մեկ­նիլ Խորհր­դա­յին Միու­թիւն: Այս աղմ­կա­յա­րոյց ի­րա­դար­ձու­թիւն­նե­րու հի­ման վրայ 1985 թուա­կա­նին Խորհր­դա­յին Միու­թեան մէջ նկա­րա­հա­նուած է «222 չուեր­թը» շար­ժան­կա­րը, ո­րուն նիւ­թը հիմ­նուած էր այս ի­րա­կան դէպ­քե­րուն վրայ:

Իր կեան­քի այդ ծանր շրջա­նին Կո­տու­նով քա­նի մը տա­րի ապ­րած է գրող Իո­սիֆ Պրոտս­քիի տան մէջ: Մէկ տա­րի շա­րու­նակ ա­նոր կի­նը վե­րա­դարձ­նեու փոր­ձե­րը ա­պար­դիւն դար­ձած են, եւ այդ դէպ­քե­րուն հի­ման վրայ զա­նոնք ա­նուա­նած են Պաղ պա­տե­րազ­մի «Ռո­մէօ եւ Ժիւ­լիէ­թ»: 1982 թուա­կա­նին ար­ձա­նագ­րուած է ա­նոնց պաշ­տօ­նա­կան ա­մուս­նա­լու­ծու­թիւ­նը: Միա­ցեալ Նա­հանգ­նե­րու մէջ Կո­տու­նով դժուար կեանք մը վա­րած է՝ մէկ կող­մէն յար­մա­րե­լով նոր մի­ջա­վայ­րին, միւս կող­մէն՝ ստեղ­ծա­գոր­ծա­կան պայ­քար մղե­լով հաս­տա­տուե­լու ա­մե­րի­կեան պա­լէի եւ շար­ժա­պատ­կե­րի աս­պա­րէզ­նե­րուն մէջ, որ ի վեր­ջոյ յա­ջո­ղու­թեամբ պսա­կուած է: Սա­կայն դառ­նու­թիւն­նե­րը մղած են դե­րա­սա­նը տա­րուե­լու խմիչ­քով, ո­րուն մո­լու­թե­նէն չէ կրցած ձեր­բա­զա­տիլ մին­չեւ կեան­քին վեր­ջը։ Եւ ըստ տուե­լա­նե­րու, այդ պատ­ճա­ռով ալ մա­հա­ցած է քա­ռա­սուն­հինգ տա­րե­կա­նին:

Իր ա­մե­րի­կեան ստեղ­ծա­գոր­ծա­կան տա­րի­նե­րու սի­րա­վէ­պը՝ Ժագ­լին Պի­սէի հետ, փա­րա­տում եւ ա­մո­քում ե­ղած են ա­րուես­տա­գէ­տին հա­մար:

ԱՆՈՒՇ ԹՐՈՒԱՆՑ