Ամէն Տեղ Հայ Կայ

Բա­ցի…­մեր ապ­րած շրջա­նէն։

Ա­մու­սի­նիս գոր­ծին բե­րու­մով, վեց ու կէս տա­րի ա­ռաջ բնա­կու­թիւն հաս­տա­տե­ցինք Նիւ Ճըր­զիի ա­րուար­ձան­նե­րէն մէ­կուն մէջ, ո­րուն ա­նու­նը նոյ­նիսկ ան­ծա­նօթ է գա­ղու­թին մէջ ապ­րող հա­յե­րու մե­ծա­մաս­նու­թեան։

Բո­լոր եր­կիր­նե­րու հայ­կա­կան գա­ղութ­նե­րը ո­րոշ չա­փով ի­րա­րու նման պայ­ման­նե­րով կազ­մուած են։ Նոր ե­կուոր­նե­րը նախ բնա­կու­թիւն կը հաս­տա­տեն մեծ քա­ղաք­նե­րու մօ­տիկ ա­մէ­նէն հա­մեստ շրջան­նե­րու մէջ, ուր հա­ւա­քուած կ’ըլ­լան նաեւ այլ փոք­րա­մաս­նու­թիւն­ներ, եւ հոն կը հիմ­նեն ա­ռա­ջին հայ­կա­կան դպրոցն ու ե­կե­ղե­ցին։ Ա­պա, կեան­քի պայ­ման­նե­րու բա­րե­լաւ­ման հետ, կը փո­խադ­րուին ա­ւե­լի բա­րե­կե­ցիկ շրջան­ներ, բայց միշտ ու­նե­նա­լով աշ­խար­հագ­րա­կան նեղ սահ­ման մը։ Այդ սահ­մա­նէն ան­դին ի­րենց հա­մար կը մնայ ու­րիշ մո­լո­րա­կի մը չափ ան­ծա­նօթ, նոյ­նիսկ ե­թէ ամ­բողջ կեանք մը ապ­րին այդ նա­հան­գին մէջ։

Յա­ճախ այս տե­ղա­փո­խու­թեան պատ­ճա­ռով հայ­կա­կան դպրոց­ներ ու ե­կե­ղե­ցի­ներ կը դառ­նան ա­մա­յի ու լքուած, այն­պի­սի շրջան­նե­րու մէջ, ուր հա­յե­րը եր­բեմ­նի իշ­խող ներ­կա­յու­թիւն էին։ Մար­դիկ այ­լեւս ի­րենց վար­կին ան­պատ­շաճ կը հա­մա­րեն այդ շրջան­նե­րու հետ առն­չուի­լը։ Հոն գտնուող ե­կե­ղե­ցին կը դառ­նայ ,աղ­քատ­նե­րու ե­կե­ղե­ցիե, մինչ ի­րենք ի­րա­րու հետ կը մրցին ան­դա­մակ­ցե­լու ,հա­րուստ­նե­րու ե­կե­ղե­ցիեին։

Մենք տան հաս­ցէին կա­րե­ւո­րու­թիւն տուող ժո­ղո­վուրդ ենք։ Մեր հաս­ցէն շատ բան կ’ը­սէ մեր մա­սին։ Յա­ճախ ,ո՞ւր կը բնա­կի­սեը թա­քուն ձեւ մըն է հասկ­նա­լու խօ­սա­կի­ցին նիւ­թա­կան կա­րո­ղու­թիւ­նը։ Ա­մե­րի­կա­յի բո­լոր zip code-ե­րը հա­ւա­սար կեր­պով չեն ստեղ­ծուած։ Ա­նոնց­մէ ո­մանց միա՛յն ներ­կա­յու­թիւ­նը քու հաս­ցէիդ վրան, ար­դէն կրնայ շրջա­պա­տիդ ակ­նա­ծան­քը պար­տադ­րել…

* * *

Մեր փո­խադ­րուած օ­րէն հա­յեր փնտռած եմ մեր շրջա­նին մէջ։ Աչ­քէ ան­ցու­ցած եմ հա­րիւ­րա­ւոր դպրո­ցա­կան ա­շա­կերտ­նե­րու ա­նուն մա­կա­նուն­ներ, թեր­թե­րու մէջ դրուած յայ­տա­րա­րու­թիւն­ներ, դրա­ցի­նե­րու ա­նուն­ներ, յու­սա­լով հան­դի­պիլ ,եա­նեի մը։ Ի վեր­ջոյ հա­սած եմ այն երզ­րա­կա­ցու­թեան, եւ ըն­դու­նած զայն, որ մօտ 100 տա­րուան կեանք ու­նե­ցող այս ա­ւա­նին մէջ, ո­րուն բնակ­չու­թեան մեծ տո­կո­սը քա­նի մը սե­րուն­դէ ի վեր հոն կը բնա­կի (Ա­մե­րի­կեան հա­սա­րա­կու­թեան մէջ բա­ւա­կան հա­զուա­դէպ ե­րե­ւոյթ մը, ինչ որ քու դրսե­ցի ըլ­լալդ ա­ւե­լի կը շեշ­տէ), միակ հայ ըն­տա­նիքն ենք մենք։ Եւ ի՞նչ փոյթ։ Մենք նոյ­նիսկ փոք­րիկ տան մը մէջ Հա­յաս­տան մը ստեղ­ծե­լու վարժ ենք։

Ա­ւա­նին կեդ­րո­նը կը գտնուի պզտիկ կօշ­կա­կա­րի մը խա­նու­թը։ Ա­մէն ան­գամ որ հոն­կէ անց­նիմ, կը մտա­բե­րեմ որ տու­նը տոպ­րակ մը ու­նիմ, ո­րուն մէջ հա­ւա­քած եմ իմ եւ աղջ­կաս կօ­շիկ­նե­րէն քա­նի մը հա­տը, ո­րոնք մանր մունր նո­րո­գու­թիւն­նե­րու կա­րի­քը ու­նին։

Կօ­շիկ նո­րո­գե­լու ե­րե­ւոյ­թը սկսած է ան­հե­տա­նալ։ Մար­դոց հա­մար ա­ւե­լի դիւ­րին, եւ նոյ­նիսկ ա­ւե­լի մատ­չե­լի, դար­ձած է հին­ցա­ծը թա­փել՝ նո­րը առ­նե­լը։

Սա­կայն կօշ­կա­կար­նե­րը միշտ հմա­յած են զիս։ Մի­ջին Ա­րե­ւել­քի մէջ հա­յե­րու ա­ռանձ­նա­յատ­կու­թիւ­նը ե­ղած է տի­րա­պե­տել այս ար­հես­տին։ Տա­կա­ւին մտքիս մէջ թարմ է կօշ­կա­կար­նե­րու հա­մեստ խա­նութ­նե­րուն ձգած տպա­ւո­րու­թիւ­նը։ Պզտիկ ու խճո­ղուած խա­նու­թին մէջ, եր­կար գոգ­նոց հա­գած, հմուտ ու կոշ­տա­ցած մատ­նե­րով վար­պետ կօշ­կա­կա­րը նոր կեանք կու տար մեր մա­շած կօ­շիկ­նե­րուն։ Ան բեր­նին մէջ զե­տե­ղած գա­մե­րը մէկ մէկ հա­նե­լով կը գա­մէր նոր կրուն­կը։ Կամ դուրս ցցուած լե­զուի պէս քա­շե­լով ան­ջա­տուած ներ­բա­նը, կը մաք­րէր ա­նոր վրա­յի չոր­ցած խե­ժը ու թարմ խե­ժի նոր ե­րես մը քսե­լով ետ կը փակց­նէր։

Ի՜նչ հրաշք­ներ գոր­ծած են այդ կօշ­կա­կար­նե­րը իմ կօ­շիկ­նե­րուս վրայ։ Քրոջս ոտ­քին պզտիկ­ցած կօ­շի­կը փայ­լեց­նե­լով, օգ­նած են մօրս որ­պէս Նոր Տա­րուան նուէր ին­ծի կլլեց­նել զայն։ Ա­մա­ռուան ճեր­մակ կօ­շիկս սեւ կամ սրճա­գոյն ներ­կե­լով վե­րա­ծած են ձմեռ­նա­յին կօ­շի­կի, եր­կա­րե­լով ա­նոր կեան­քը։ Մեծ քոյ­րե­րէս ին­ծի ժա­ռանգ մնա­ցած կօ­շիկ­նե­րուն մէ­ջը տա­պան մը խո­թե­լով՝ չա­փը պզտիկ­ցու­ցած ու ոտ­քիս յար­մար­ցու­ցած են (ի հե­տե­ւանք եր­րորդ աղ­ջի­կը ըլ­լա­լուն եւ ա­մէ­նապզ­տիկ ոտ­քը ու­նե­նա­լուն)…

* * *

Կօ­շիկ­ներս առ­նե­լով մտայ կօշ­կա­կա­րին խա­նու­թը։ Ա­կան­ջիս զար­կաւ հոն հնչող ե­րաժշ­տու­թիւ­նը։ Նախ կար­ծե­ցի թրքե­րէն է (ի վեր­ջոյ չէի ակն­կա­լեր որ կօշ­կա­կա­րը ա­մե­րի­կա­ցի մը ըլ­լար)։ Յե­տոյ անդ­րա­դար­ձայ որ հա­յե­րէն է։ Զիս դի­մա­ւո­րե­լու հա­մար ոտ­քի ե­լաւ բարձ­րա­հա­սակ կօշ­կա­կա­րը։ Ի զար­մանս ին­ծի, ծա­նօթ դէմք մըն էր, հայ մը, ո­րուն հետ նոյն ե­կե­ղեց­ւոյ ան­դամ ենք, թէեւ ան­ձամբ չենք խօ­սած։ Կը ճանչ­նամ ըն­տա­նի­քը, բայց բնաւ մտքէս չէր ան­ցած որ քի­թիս տակն էր իր աշ­խա­տա­վայ­րը։ Ինքն ալ զիս ճանչ­ցաւ։

Հա­յու յա­տուկ մեծ խան­դա­վա­ռու­թեամբ ող­ջու­նե­ցինք զի­րար։ Հար­ցու­ցի թէ ի՞ն­չը զինք հոս բե­րած է գործ հաս­տա­տե­լու։ Ան պատ­մեց զինք հոն ա­ռաջ­նոր­դող պայ­ման­նե­րը, ո­րոնք պի­տի չնշեմ, յար­գե­լով իր անձ­նա­կա­նու­թիւ­նը։

– Ճիշդ քսան տա­րի ա­ռաջ գնե­ցի պիզ­նը­սը։ Նախ վար­ձե­ցի խա­նու­թը եւ քա­նի մը տա­րի վերջ գնե­ցի զայն։ Գի­տե՛ս, մենք հա­յերս չենք սի­րեր վար­ձու տեղ նստիլ։ Կ’ու­զենք սե­փա­կա­նա­տէ­րը ըլ­լալ մեր տան կամ աշ­խա­տա­նո­ցին։ Քա­նի մը տա­րի վերջ ալ գնե­ցի ամ­բողջ շէն­քը։

Հա­յու աշ­խա­տա­սէր նկա­րա­գիր, որ բնա՛ւ, բնա՛ւ չի դա­ւա­ճա­ներ զինք։

Տա­սը վայր­կեան զրու­ցե­լէ ետք կօ­շիկ­նե­րը ձգե­ցի քո­վը։ Ի­մին­նե­րուս գոր­ծը դիւ­րին էր։ Հար­ցը աղջ­կաս կօ­շիկն էր, որ թա­թա­խուած էր անձ­րե­ւի ջու­րին մէջ, թրջե­լով չոր օ­դի հա­մար նա­խա­տե­սուած ոչ­խա­րի կա­շին։

– Պի­տի փոր­ձեմ լա­ւա­գոյնս ը­նել, բայց ինչ­պէս բո­լոր յա­ճա­խորդ­նե­րուս կ’ը­սեմ, կա­րան­դի չեմ տար։ Միայն գիտ­ցած ե­ղիր, որ ե­թէ ես չկա­րե­նամ նո­րո­գել՝ հէչ մէ­կը պի­տի չկրնայ:

Գի­տէի ար­դէն։ Որ­քան որ փոր­ձե­ցի, չկրցայ զինք հա­մո­զել որ աշ­խա­տա­վար­ձը գան­ձէ։

Բարձր տրա­մադ­րու­թեամբ տուն դար­ձայ։ Երբ աղ­ջիկս դպրո­ցէն վե­րա­դար­ձաւ, ը­սի ի­րեն։

– Գի­տե՞ս, այ­սօր ի վեր­ջոյ ա­ռիթ ու­նե­ցայ կօ­շիկդ կօշ­կա­կա­րին տա­նե­լու ։ Պի­տի փոր­ձէ նո­րո­գել, եւ ձրի։ Չու­զեց դրամ առ­նել։

Աղ­ջիկս նախ զար­մա­ցած ե­րե­սիս նա­յե­ցաւ, ա­պա ը­սաւ.

– Ուր­կէ՞ հայ կօշ­կա­կար մը գտա­ր…

ԱՆԻ ՓԱՆՈՍԵԱՆ-ՄՈՒՐԱՏԵԱՆ