ՎԱ­ԽԱԶ­ԴԵ­ՑԻԿ ԲՆԱ­ԿԱ­ՐԱ­ՆԸ

Ծնած եմ տխուր եւ ան­բախտ տա­րի մը, Կի­րա­կի ա­ռա­ւօտ, զրկե­լով մայրս Աս­տուա­ծած­նի նուի­րուած պա­տա­րա­գէն: Ե­թէ աղ­ջիկ ծնէի, ան­պայ­ման Մա­րիամ ա­նու­նը պի­տի ստա­նա­յի: Ծնած թուա­կանս կը զու­գա­դի­պէր Աս­տուա­ծած­նայ տօ­նին.- 17 Օ­գոս­տոս, 1958:

Հա­կա­ռակ հայր եւ մայր ու­նե­նա­լուս, որբ ման­կու­թիւն մը ու­նե­ցած եմ իր յի­շա­տա­կե­լի ող­բեր­գու­թիւն­նե­րով եւ դառ­նու­թիւն­նե­րով:

Մայր ու­նե­ցած եմ, բայց դէմ­քին վրայ շատ քիչ ան­գամ ժպիտ տե­սած եմ: Իր ա­լե­կոծ նե­րաշ­խար­հը ու­րուագ­ծուած էր դէմ­քին վրայ: Նոյ­նիսկ զիս սի­րած ժա­մա­նակ իր տխուր աչ­քե­րը հան­դի­պած են մա­նու­կի աչ­քե­րուս: Ծնուն­դէս ա­ռաջ, հայրս եօ­թը տա­րի տու­նէն բա­ցա­կա­յած է: Հօրս մեկ­նու­մէն եր­կու ա­միս յե­տոյ ծնած եմ:

Մայրս իբ­րեւ սպա­սու­հի աշ­խա­տած է անգ­լիա­ցի մե­ծա­հա­րուստ ըն­տա­նի­քի մը քով: Այս ըն­տա­նի­քին հայ­րը հայ էր, Փօ­լա­տեան մա­կա­նու­նով, որ շար­ժա­պատ­կե­րի մի­ջազ­գա­յին ըն­կե­րու­թեան մը լու­սան­կա­րիչ­նե­րէն էր: Այս զոյ­գին միակ դժբախ­տու­թիւ­նը զա­ւակ չու­նե­նալն էր: Մայրս կ՚աշ­խա­տէր այս ա­մուլ ըն­տա­նի­քին քով, զիս ապ­րեց­նե­լու նպա­տա­կով:

Մենք սե­փա­կան տուն չու­նէինք, մօրս ե­կա­մու­տը նոյ­նիսկ խրճիթ մը վար­ձե­լու չէր բա­ւեր: Կ՚ապ­րէինք մեծ մօ­րաք­րոջս բազ­ման­դամ ըն­տա­նի­քին հետ միա­սին:

Պա­տա­հէր որ մօ­րաք­րոջս եւ մօրս մի­ջեւ վէճ մը ծա­գէր, մայրս զիս շալ­կած կ՚եր­թար միջ­նեկ քրո­ջը տու­նը:

Այս­պէս, թա­փա­ռա­կան ման­կու­թիւն մը ու­նե­ցած եմ, ծայր աս­տի­ճան յոգ­նե­ցու­ցիչ՝ մա­նա­ւանդ մօրս հա­մար:

Ա­րե­ւոտ օր մը, մօ­րա­քոյ­րնե­րէս մէ­կուն տան դի­մա­ցի պար­տէ­զին մէջ նոր ցա­նուած բան­ջա­րե­ղէ­նի մը վրայ սխալ­մամբ կո­խած ու ա­նոր վնա­սած ըլ­լա­լուս պատ­ճա­ռով, քիթս ա­րիւ­նե­լու աս­տի­ճան ծեծ կե­րած եմ գէր մօ­րաք­րոջս հաստ ձեռ­քե­րէն:

Դրա­ցի­նե­րուն մի­ջամ­տու­թիւ­նը հա­զիւ զիս փրկած էր ա­նոր ճի­րան­նե­րէն:

Այդ օր հոն չգի­շե­րե­ցինք: Մայրս երբ տե­սաւ բզքտուած դէմքս եւ ու­ռած քիթս, զիս առ­նե­լով ան­մի­ջա­պէս դուրս ե­լաւ տու­նէն:

Ե­րեք քոյր ու­նե­նա­լուն հա­մար մայրս շուա­րած չէր: Գա­ցինք ուղ­ղա­կի երկ­րորդ մօ­րաք­րոջս տու­նը:

Զիս այդ վի­ճա­կին մէջ տես­նե­լով եւ ե­ղե­լու­թիւ­նը մօր­մէս լսե­լով, ան սրտբաց մեզ իր յար­կէն ներս ա­ռաւ, մե­ղադ­րա­կան խօս­քեր տե­ղաց­նե­լով քրոջ հաս­ցէին:

Ե­րեք ամ­սուան չափ մնա­ցինք կրտսեր մօ­րաք­րոջս տու­նը: Այդ դէպ­քին վրա­յէն ժա­մա­նակ ան­ցած էր ու մայրս հաշ­տուած էր քոյ­րե­րուն հետ ու սկսած էինք շա­բաթ մը մեծ մօ­րաք­րոջս տու­նը, շա­բաթ մըն ալ միջ­նե­կին տու­նը ան­ցը­նել: Մայրս հա­ւա­նա­բար կ՚ու­զէր աս ձե­ւով կրտսեր քոյ­րը հանգս­տաց­նել, չբեռ­նա­ւո­րել:

Օր մըն ալ պա­տա­հե­ցաւ անս­պա­սե­լին: Մայրս հարց ու­նե­ցաւ ե­րեք քոյ­րե­րուն հետ, ինք­զինք եւ զա­ւա­կը ան­տա­նե­լի վի­ճա­կի մը մատ­նե­լով:

Այդ օր քնա­նա­լու տեղ չու­նէինք: Մայրս ո­րո­շեց հա­րա­զատ­նե­րու, ազ­գա­կան­նե­րու հետ «գործ» չու­նե­նալ, ոչ ալ ա­նոնց­մէ օգ­նու­թիւն խնդրել: Մօրս սիր­տը ցա­ւած էր բո­լո­րէն ալ:

Այդ ի­րի­կուն, մօրս ձեռ­քը բռնած, անձ­րե­ւուն տակ, ցուր­տէն դո­ղա­լով ու սա­ռած, հա­սանք մօրս մէկ բա­րե­կա­մու­հիին տու­նը: Թրջուած ձեռ­քե­րով զար­կինք Տի­կին Ան­թուա­նէ­թին տան դու­ռը: Լաւ կա­հա­ւո­րուած ու մեծ ըլ­լա­լուն հա­մար թա­ղե­ցի­նե­րը «պա­լատ» կը կո­չէին այդ տու­նը:

Տի­կին Ան­թուա­նէթ ժպտա­դէմ ըն­դու­նեց մեզ իր յար­կէն ներս ու մենք ե­րեք գի­շեր ան­ցու­ցինք այդ «պա­լատ»ին մէջ: Իշ­խա­նա­կան օ­րեր էին այդ ե­րեք օ­րե­րը: Տա­քուկ սե­նեակ­նե­րը, փար­թամ ճա­շե­րը ու հանգս­տա­ւէտ մահ­ճա­կալ­նե­րը ե­րա­զա­յին պա­հեր պար­գե­ւե­ցին մե­զի: Չոր­րորդ օ­րը մայրս շնոր­հա­կա­լու­թիւն յայտ­նեց Տի­կին Ան­թուա­նէ­թին ու ձեռ­քէս բռնած տա­րաւ զիս մեր վար­ձած «նոր» բնա­կա­րա­նը ցոյց տա­լու:

***

Ան­կախ ապ­րե­լու, ա­զատ շնչե­լու եւ ստո­րա­կա­յու­թեան բար­դոյ­թը իր վրա­յէն թօ­թա­փե­լու հա­մար մայրս վերջ­նա­կա­նա­պէս ո­րո­շած էր բաժ­նուիլ իր մեծ ու փոքր քոյ­րե­րէն, ո­րոնց քով տա­րի­ներ ապ­րած էինք ես ու մայրս: Մեր այս դրու­թեան պատ­ճա­ռը հա­րա­զատ հայրս էր: Ան մեզ ա­ռան­ձին ձգե­լով մեկ­նած էր, ցնոր տնօ­րի­նու­թիւն:

***

-Ը­սէ՛, տղա՛ս, այս շէն­քին մէջ ո՞ւր կրնայ ըլ­լալ մեր տու­նը, հար­ցուց մայրս:

-Հին­գե­րորդ յար­կը, մա­մա, աստ­ղե­րուն մօտ:

-Ոչ, չգիտ­ցար:

-Չոր­րորդ յար­կը:

-Նո­րէն չգիտ­ցար:

-Եր­րորդ յար­կը:

-Ոչ, ոչ:

-Երկ­րորդ յար­կը:

-Նո­րէն ոչ:

-Ու­րեմն գետ­նա­յարկն է:

Մայրս պահ մը լուռ մնաց, ա­պա տխրա­ձայն ը­սաւ.

-Մեր նոր տու­նը այս շէն­քին տակն է, տղաս:

Գետ­նա­յար­կէն տաս աս­տի­ճան վար, ա­ռանց լու­սա­մու­տի, խո­նաւ, ցուրտ ու մա­նա­ւանդ վա­խազ­դե­ցիկ հաստ պա­տե­րով խո­շոր սրահ մըն էր մեր նոր տու­նը:

Քիչ կա­հոյ­քով կա­հա­ւո­րուած ըլ­լա­լուն հա­մար, խօ­սած ա­տեն մեր ձայ­նը ետ մե­զի կը հաս­նէր ու ար­ձա­գան­գե­լով կը վախց­նէր մա­նուկ սիրտս: Շատ ան­գամ մօրս վախն ալ զգա­ցած եմ, թէեւ ան չէր ու­զեր յայտ­նի ը­նել:

Այդ ըն­դար­ձակ բնա­կա­րա­նին մէջ մէկ մահ­ճա­կալ ու­նէինք, մէկ սե­ղան, եր­կու ա­թոռ­նե­րով: Ու­նէինք նաեւ եր­կու պնակ, եր­կու դգալ, եր­կու պա­տա­ռա­քաղ, մէկ փոքր կաթ­սայ եւ հին «ղա­զօ­ճախ» մը:

Հա­ցա­ման չու­նէինք: Մայրս մա­քուր կտո­րով կը փաթ­թէր հա­ցը: Վա­ռա­րան չու­նէինք, աղմ­կա­րար «ղա­զօ­ճախ»ով կը տաք­նա­յինք: Եր­բեմն քա­րիւ­ղի հո­տէն ալ ան­հան­գիստ կ՚ըլ­լա­յինք:

Մայրս զիս այդ հսկայ բան­տին մէջ ա­ռան­ձին կը ձգէր, եր­կա­թէ դու­ռը վրաս կը կղպէր ու գոր­ծի կ՚եր­թար:

Սիւ­նե­րուն ե­տեւ ե­րե­ւա­կա­յած եմ պա­հուը­տած գո­ղեր, զգու­շու­թեամբ ու վա­խով մօ­տե­ցած եմ սիւ­նե­րուն ու գո­ղեր չգտնե­լով հանգս­տա­ցած եմ…:

Այդ մեծ տան մէջ մի­նակ, ձանձ­րոյ­թով լի, ան­սո­վոր ման­կու­թիւն մը ան­ցու­ցած եմ: Եւ ինչ ման­կու­թիւն...

Հա­կա­ռակ այս բո­լո­րին, մայրս եւ ես ու­րախ էինք, ո­րով­հե­տեւ՝

մեր նոր տու­նը ու­նէինք,

դուր­սը մնա­լու վտան­գը չու­նէինք,

ա­զատ էինք,

ու­րախ էինք: Ո՛չ, ոչ: Տխուր էինք, ո­րով­հե­տեւ ա­րեւ չու­նէինք մեզ ջեր­մաց­նող: Յոյս ու­նէինք, որ մեր «ա­րեւ»ը կը ծա­գէր օր մը: Այդ ա­րե­ւը հայրս էր: Եօ­թը տա­րե­կան էի, երբ հաշ­տուե­ցան մայրս ու հայրս, ու երբ ճանչ­ցայ զինք, ա­ռա­ջին վայր­կեա­նէն սի­րե­ցի այդ մար­դը:

Այդ օ­րուը­նէ սկսեալ մեր սե­ղա­նին շուրջ ա­թոռ մը եւս ա­ւել­ցաւ. նաեւ՝ պնակ, դգալ ու պա­տա­ռա­քաղ: Իսկ մահ­ճա­կա­լը մնաց մէկ: Մայրս սպուն­գէ «մահ­ճա­կալ» մը զե­տե­ղեց ի­րենց մահ­ճա­կա­լէն քիչ մը հե­ռու, ին­ծի հա­մար:

Բաժ­նուե­ցայ մօրս տա­քուկ գիր­կէն, մնա­ցի ան­կիւն մը, գե­տի­նը, ա­ռան­ձին, բայց ու­րախ էի եւ տե­սակ մը եր­ջան­կու­թիւն կար սրտիս մէջ:

Այդ օ­րուը­նէ մեր տան խո­նա­ւու­թիւ­նը չքա­ցած էր...

Յ. ՀԵԼ­ՎԱ­ՃԵԱՆ

Պէյ­րութ