ՄԵԾ ՍԷՐԸ՝ ԱՐՈՒԵՍՏԸ
Գեղանկարիչ Հրայրը (Հրայր Տիարպեքիրեան) մեծ արուեստականութիւն ունեցող անձ մըն է: Ան արթիսթիք է իր պահելաձեւով, խօսելաձեւով, ապրելակերպով… Արտաքինով հանրութեան մէջ աչքի զարնող այս գեղանկարիչը ծանօթ անուն մըն է:
Ներքին ազատ շարժումով օժտուած անոր գեղանկարները կը խորհրդանշեն ամէն մարդու մէջ թաքնուած այն խելայեղ ազատութիւնը, որ իւրաքանչիւրս այս կամ այն պատճառով չենք կրնար դրսեւորեր: Հրայրի աշխատանքները կը գտնուին յայտնի մարդոց անհատական հաւաքածոներուն մէջ, օրինակ՝ Անգլիոյ Էլիզապէթ Բ. թագուհին, Յորդանանի եւ Սէուտական Արաբիոյ թագաւորները, Մոնաքոյի թագաժառանգը, Ժագլին Քենետի-Օնասիս, Քուէյթի շէյխը, Լայզա Մինելլի, Քըրք Տակլըս, Անթոնի Քուին, Ժորժ Փեփար եւ այլք:
Ան բազամաթիւ անհատական ցուցահանդէսներ ունեցած է, իսկ վերջերս, Մոսկուայի մէջ բացումը տեղի ունեցաւ Հրայրի ցուցահանդէսին, որ հետաքրքրեց ռուս եւ օտար արուեստասէրները:
Հրայրը բազմաթիւ մրցանակներու արժանացած է: Ան առաջին մրցանակը ստացած է 1964 թուականին՝ Լիբանանի նախագահական պալատին մէջ կազմակերպը-ւած ցուցահանդէսին, երբ շահած է երեք Ոսկեայ մետայլ. այս մէկը մեծ քաջալերանք եղած է տակաւին սկսնակ գեղանը-կարչի համար, ատոր յաջորդած են այլ մրցանակներ, բազմաթիւ ցուցահանդէսներ եւ յաջողութիւններ՝ Փարիզի, Պրազիլի, Յունաստանի, Սպանիոյ, Միացեալ Նահանգներու, Լիբանանի, արաբական գրեթէ բոլոր երկիրներուն մէջ… Անոր անցած ճամբուն աւելի մանրամասն կարելի է ծանօթանալ www.hrair.com հասցէէն, որ կը սկսի հայկական երաժշտութեան ուղեկցութեամբ:
Հրայրը Մեծի Տանն Կիլիկիոյ Արամ Ա. Կաթողիկոսին կողմէ պարգեւատրուած է նաեւ շքանշանով: Միշտ հաճելի է զրուցել ամբողջութեամբ արուեստով ապրող եւ արուեստի աշխարհին մէջ ամփոփուած Հրային հետ.
-Հրայր, Դուք շատ արթիսթիք էք, ուրկէ՞ կու գայ ձեր այս արթիստականութիւնը:
-Իմ ընտանիքս արուեստի հանդէպ հակումներ ունեցած է, կը յիշեմ՝ միշտ արուեստի, գեղեցիկի հանդէպ հետաքրքրութիւն կար եւ մեզ՝ փոքրերս այդ միջավայրին մէջ մեծցուցած են՝ պզտիկ տարիքէն քաջալերելով մեր նախասիրութիւնները: Ես միշտ սիրած եմ տարբերիլ, չնմանիլ մէկու մը: Շատ ճամբորդած եմ, Փարիզ, Նիւ Եորք, Պրազիլ, արաբական երկիրներ… Շատ ապրեցայ դուրսը, տարբեր մշակոյթներ տեսայ, կրեցի տարբեր մշակութային ազդեցութիւններ, ամէն ինչը տեսնելէ, ընկալելէ ետք ստեղծեցի ի՛մս, ի՛մ ապրելու, ի՛մ մտածելու, ի՛մ արտայայտուելու ձեւը:
-Ուրեմն, Ձեր ծնողքը քաջալերած են, որպէսզի ընտրէք արուեստի ճամբան:
-Այո՛, ինն տարեկան էի, երբ հայրս ինծի նուիրեց ջրաներկի հաւաքածոյ մը, որպէսզի գծեմ: Տասներկու տարեկանիս արդէն ան իւղաներկեր նուիրեց: Միշտ կը քաջալերէին իրենց զաւակները: Պզտիկ քոյրս ալ կը գծէր:
-Ո՞ր դպրոցը յաճախած էք:
-Ես Պէյրութի Ճեմարանը յաճախած եմ, բայց մինչեւ մանկապարտէզ: Այնուհետեւ ֆրանսական դպրոց գացի, հայերէն գրել-կարդալը հոն սորված եմ: Շաբաթը երկու անգամ ֆրանսերէնէն զատ այլ լեզու ալ կը սորվէինք, ես ընտրեցի հայերէնը եւ այդտեղ հայերէն գրել-կարդալ սորվեցայ:
-Այսինքն դուք՝ իբրեւ գծագրիչ, ի՞նչ միջավայրի ազդեցութեան կրողն էք:
-Հայկական, բիւզանդական մանրանկարչութիւնը, ընդհանրապէս այս տարածքաշրջանը իր պատմութեամբ, հարստութեամբ, արուեստով շատ ազդած է իմ եւ գործերուս վրայ: Կը կարծեմ, ոչ թէ միայն ես, այլ նաեւ ամէն արաբական երկիրներու մէջ ապրող հայ ստեղծագործողները քիչ թէ շատ չափով ունին այդ ազդեցութիւնը:
-Ե՞րբ զգացած էք, որ գծանկարիչ պիտի ըլլաք:
-Սկզբնական շրջանին համալսարանին մէջ ճարտարապետութիւն ուսանեցայ: Ուսմանս երրորդ տարին մասնակցեցայ մեծ մրցումի մը՝ Լիբանանի նախագահական պալատին մէջ: Երկու հազար հոգի կը մասնակցէին այդ մրցումին, յանձնախումբն ալ Եւրոպայէն եկած էր… Ես տասնինն տարեկան էի այդ ժամանակ, տակաւին մէկ տարի ունէի, որպէսզի աւարտէի համալսարանը եւ երեք Ոսկեայ մետայլ առի: Ատիկա մեծ քաջալերանք եղաւ ինծի համար, յառաջ մղեց զիս: Սկսան նկարներս դնել ամսագիրներու եւ թերթերու մէջ, եւ նոյն տարին «Սըրսոք» թանգարանին մէջ «Աշնանային սրահ»ին մասնակցելով, կրկին մրցանակը առի: Ատիկա ալ երկրորդ քաջալերանքը եղաւ: Գրեթէ այդ շրջանին էր, որ զգացի, թէ իմ դիմացս արուեստի ճանապարհներ կը բացուին եւ գծանկարիչ պիտի ըլլամ:
-Իսկ որպէս անձ, ո՞վ քաջալերած է ձեզ սկզբնական շրջանին:
-Ժամանակակից արաբ բանաստեղծ մը կար՝ Եուսուֆ Խալ, որ իր կնոջ հետ նոր ցուցասրահ մը բացած էր՝ «Կալերի Ուան» անունով: Այդ ատեն բազմաթիւ ցուցասրահներ չկային: Անոնք ցուցասրահին մէջ ընդհանրապէս անուանի գծանկարիչներու գործեր կը ներկայացնէին, նաեւ ուզեցին քաջալերել սկսնակները եւ մեծերուն քով իմ գործերէս ալ դրին:
-Նոյն այս ոճի մէ՞ջ էիք, թէ՞ տարբեր ուղղութիւն որդեգրած էք:
-Ոճս տարբեր էր. այդ ժամանակուան նկարները կը տարբերէին այսօրուան գործերէս, բայց անշուշտ կար գիծ մը, որ բոլոր շրջաններու ստեղծագործութիւններուս մէջէն կ՚անցնի եւ կը բնորոշէ զիս: Արուեստաբանները, քննադատները զիս միսթիք, օրիանթալիստ եւ այլ բնորոշումներով կը կոչեն, բայց ես ինքզինքս աւելի ազատ կը զգամ, ես ինքզինքս ժանրի մը մէջ չեմ տեղաւորեր: Ինչ որ կ՚ընեմ, իմ ներքինէս կը բխի, ինչ որ կը սիրեմ, անիկա կ՚ընեմ… Անշուշտ գործերուս մէջ հին քաղաքակրթութիւններու ազդեցութիւնը կայ, այդ մէկը չեմ կրնար ժխտել, բայց աւելի ազատ եմ, կը զգամ, որ ուղղութեան մը չեմ ուզեր պատկանիլ, որպէսզի չկաշկանդուիմ, աւելի ազատ գծեմ: Երբ սկզբնական շրջանին ստեղծագործելու սկսայ, «իքոն» կ՚անուանէին իմ գործերս: «Իքոն»ը՝ սրբապատկերը կամ մանրապատկերը մանրանկարչութենէն կու գայ: Սկզբնական շրջանին ոսկեգոյնը շատ կը գործածէի եւ ոսկեգոյնը իքոնի, սրբանկարչութեան, մանրանկարչութեան գոյնն է:
-Հայկականութեան ազդեցութիւնն ալ կա՞յ:
-Կան արաբական, բիւզանդական, հայկական, միջին-արեւելեան ազդեցութիւններ, որոնք եկած են հինէն եւ նոր ու ժամանակակից դրսեւորումներ ստացած են: Բայց, անշուշտ, մէկ խօսքով կրնամ ըսել, որ իմ գործերուս ոգին աւանդական է, եւ հայկականութեան ազդեցութիւնը անպայման կայ: Կը յիշեմ՝ երբ փոքր էի կ՚երթայինք Սուրբ Նշան եկեղեցի եւ երկար կը դիտէի Յարութիւն Կալենցի «Տիրամայր»ը: Ես շատ կը սիրեմ դէմք պատկերելու այդ ձեւը՝ պարզ ու հանդարտ: Իմ դէմքերս ալ պարզ են՝ կէս շուքի, կէսը լոյսի մէջ: Մասնաւոր բարդ կառուցուածք չունին իմ գծած դէմքերս, սակայն հագուստը, ֆոնը կարծես շարժումի, իրարանցման մէջ են: Ներքին շարժում է այդ մէկը, որ կտաւի մակերեսին կ՚արտայայտուի:
Ես իբրեւ գծագրիչ, շատ կը կարեւորեմ թէ՛ նկարին ներքին իմաստը եւ թէ՛ գոյնը: Գոյնի սիրահար եմ, մինչեւ գունամոլութեան հասնող: Ինծի համար կեանքը կազմուած է գոյներէ: Ամէն մէկ գոյնը մեծ իմաստ եւ նշանակութիւն ունի: Սեւը գոյն մըն է՝ իր ներքին իմաստով եւ խորութեամբ, կարմիրը տարբեր, միւսները նոյնպէս: Ամէն ինչ գոյներու մէջ հզօր կը տեսնեմ, եւ ատիկա կ՚արտայայտուի իմ նկարներուս մէջ:
-Դուք ծանօթ էք Ձեր գծած ձիերով: Ինչո՞ւ ձի:
-Ձին կարծես խորհրդանիշը ընտրած եմ կենդանիներուն: Շատ կը սիրեմ ձին իր կառուցուածքով ու պատմութեամբ… Եւ ձի ալ կը սիրեմ հեծնել: Երբ Պրազիլ երթամ՝ ժամերով ձիով կը շրջիմ իրենց հսկայական տարածքներուն մէջ: Բայց միայն ձին չէ իմ գծագրութեանս մէջ: Շրջան մը ծաղիկներ կը գծէի, բնանկարներ, ետքը վերացական ժանրի մէջ սկսայ ստեղծագործել, հիմա նորէն կիներ, ձիեր… Բոլոր շրջաններու մէջ ալ կայ կինը՝ երբեմն աւանդական, երբեմն ժամանակակից, ըսենք՝ շատ կարճ մազերով…
-Կրնա՞յ ըլլալ նորէն վերադառնաք վերացականութեան:
-Կրնայ ըլլալ, վստահ չեմ, բայց կ՚ուզեմ ի՛մ ոճիս մէջ հասնիլ վերացականութեան: Իմ վերացական գործերուս մէջ գոյն չկայ, շատ տարբեր է իմ այսօրուան ոճէս: Ինծի միշտ կը հարցնեն՝ ի՞նչ պիտի ըլլայ յաջորդը, ես չեմ գիտեր, չունիմ այդ հարցին պատասխանը:
-Օրուան ո՞ր ժամերուն կ՚աշխատիք եւ գծելէն զատ ուրիշ ինչո՞վ կը զբաղիք:
-Առտուն կ՚աշխատիմ, ելեկտրական, արհեստական լոյս չեմ սիրեր: Բնական լոյսի տակ կը ստեղծեմ գործերս:
-Արուեստանո՞ցին մէջ կը գծէք:
-Ես արուեստանոց չունիմ, կը սիրեմ ուր որ ապրիմ՝ հոն աշխատիմ: Տունիս մէջ կը գծեմ: Կը սիրեմ իմ ապրած միջավայրիս մէջ զգացողութիւններս արտայայտիլ, չեմ սիրեր այլ տարածք տեղափոխուիլ եւ հոն աշխատիլ: Կը կարծեմ՝ իմ զգացածս, իմ ապրածս տարբեր կ՚ըլլայ…
Գծագրութենէն զատ կը սիրեմ երաժշտութիւն. փոքրուց, դաշնակ նուագած եմ, սակայն չշարունակեցի, քանի որ զգացի, թէ իմս չէ: Կը սիրեմ, որ երբ բան մը ընեմ՝ կատարեալ ընեմ, միջակութիւն չեմ սիրեր:
-Եթէ գծագրիչ չըլլայիք, ի՞նչ կ՚ըլլայիք:
-Կը սիրեմ նաեւ շարժանկարային արուեստը եւ կը կարծեմ եթէ գծագրիչ չըլլայի՝ բեմագրութիւններ կը գրէի, այդ ճիւղն ալ շատ կը սիրեմ, շատ հոգեհարազատ է ինծի: Կը սիրեմ հին ժապաւէնները, որոնք կ՚ազդեն ինծի:
-Միշտ կը լսենք, թէ սփիւռքի մէջ հայ նկարիչները դատապարտուած են տեղքայլի մէջ մնալու, այդպէ՞ս է:
-Ո՛չ, ես չեմ ընդունիր ատիկա: Գիտեմ շատ մեծ թիւով հայ նկարիչներ, որոնք սփիւռքի մէջ ծնած են, բայց յառաջացած են: Զիս ալ շատ մը երկիրներու մէջ գիտեն իբրեւ Հայաստանէն դուրս ապրող հայ նկարիչ:
-Հայաստանի արուեստի դաշտին հետ կապ ունի՞ք:
-Իմ նկարներէս կան Հայաստանի Ազգային պատկերասրահին մէջ: Իմ հին շրջանի գործերէս ոմանք պատկերասրահի պատկերագիրքին մէջ ընդգրկուած են: Կ՚ուզեմ անպայման ցուցահանդէս ունենալ Հայաստանի մէջ: Հիմա հայկական անձնագիր ստանալու աշխատանք կը տանիմ: Հայ արուեստասէրներուն կ՚ուզեմ ըսել, որ ես լիբանանցի եմ եւ միեւնոյն ժամանակ ես հայ եմ: Մի կարծէք, եթէ ես արաբներուն հետ եմ, ուրեմն ձեզմէ հեռու եմ: Ես միշտ ձեզի հետ եմ: Ես հայ եմ եւ միեւնոյն ժամանակ խնդիր չունիմ որեւէ կրօնքի, ազգի, որեւէ գոյնի պատկանող մարդու հետ: Իմ ստեղծագործական կեանքիս սկսայ բազմաթիւ հայ գծանկարիչներու հետ, անոնք մնացին հայկականութեան մէջ, ես շատ աւելի ընդարձակեցի իմ ցուցադրութեանս սահմանները, եւ մարդիկ կարծեցին, թէ ես հեռացայ հայութենէն, բայց այդ մէկը ճիշդ չէ, իմ ոգիս ու խորքս հայկական են: Եւ իմ գործերս ալ հոգեհարազատ են տարբեր ազգերու մարդոց, քանի որ իմ նկարներուս մէջ ես երկխօսութիւն ունիմ մարդուն հետ, կարեւոր չէ՝ թէ ան ի՛նչ ազգի կը պատկանի:
-Դուք ձեր տարիքը կը զգա՞ք:
-Ո՛չ, ես իմ տարիքս չեմ զգար: Տարիները կ՚անցնին իմ վրայովս եւ ոչ՝ իմ միջովս: Ժամանակը կը շրջանցէ զիս…
-Իսկ կա՞յ բան մը, որ կը վշտացնէ Ձեզ:
-Առհասարակ ես լաւատես մարդ եմ: Ամէն ինչի մէջ դրականը կ՚ուզեմ տեսնել: Երկրի անկայուն վիճակը, պատերազմական տրամադրութիւնները անշուշտ բոլորը կը խանգարեն, բայց պէտք է միշտ դրական տրամադրուիլ… Կը սիրեմ կեանքը, մարդիկը, մարդկային յարաբերութիւնները, չեմ խուսափիր շփումներէ…
Շատ կը սիրեմ կենդանիներ եւ կը վշտանամ, երբ անոնք ճնշուին, այդ մէկը զիս կը նեղացնէ: Չեմ ուզեր կենդանիները տխուր, լքուած վիճակի մէջ տեսնել: Միշտ կենդանի ունեցած եմ եւ հիմա ալ ունիմ: Չեմ ընդունիր բնութեան այն օրէնքը, որուն համաձայն տկարը զօրաւորին պիտի ենթարկուի:
-Հետաքրքրական է, թէ ի՞նչ կը մտածեն արուեստագէտները մահուան մասին:
-Ես սկիզբը կը վախնայի մահէն, բայց հիմա այդպէս չէ, աւելի խոհեմաբար, աւելի հանգիստ, աւելի հանդարտ կը մօտենամ մահուան գաղափարին: Հաշտուած եմ մահուան հետ, հասկցած եմ, որ վերջաւորութեան ան իմ ընկերս պիտի ըլլայ, փախուստ չկայ: Այսինքն ժամանակի հետ վախէն աւելի հաշտութեան յանգեցայ :
-Գուցէ արուեստագէտի ստեղծած անմահ անո՞ւնն է պատճառը, որ ան չի վախնար մահէն…
-Կրնայ ըլլալ, որ այդ ալ պատճառ է:
-Իսկ սիրոյ մասի՞ն…
-Սէրը շատ բարձր զգացում է, աղուոր է, սակայն բան մըն է, որ զիս սահմանափակումներու մէջ կը դնէ, կը խեղդէ ձեւով մը: Շատ սիրած եմ, սիրուած եմ, բայց ամուսնութեան գաղափարին հետ չհաշտուեցայ: Ազատութիւն կը նախընտրեմ, քանի որ համոզուած չեմ, թէ սէրը այդքան բարձր զզացում ըլլալով միշտ դրական զգացումներ կու տայ մարդուն… երբեմն կու տայ, երբեմն չի տար: Իմ մեծ սէրս արուեստն է: Արուեստը իմ ջուրս է, իմ կեանքս է, առանց ատոր անկարելի է ապրիլ:
ԱՆՈՒՇ ԹՐՈՒԱՆՑ