ԱՐ­ՑԱ­ԽԻ ԱՆ­ԿԱ­ԽՈՒ­ԹԵԱՆ ՄԻ­ՋԱԶ­ԳԱ­ՅԻՆ ՃԱ­ՆԱ­ՉՈՒ­ՄԸ ՔԻՉ ՄԸ ԵՒՍ ՅԱ­ՌԱ­ՋԱ­ՑԱՒ, ԲԱՅՑ…

Ապ­րիլ 2-6 Լեռ­նա­յին Ղա­րա­բաղ-Ատր­պէյ­ճան սահ­մա­նի ամ­բողջ եր­կայն­քին կազ­մա­կերպուած ատր­պէյ­ճա­նա­կան բա­նա­կի զի­նուո­րա­կան եւ ա­մե­նաար­դիա­կան սպա­ռա­զի­նու­թեամբ ու ա­նակն­կա­լի ա­ռա­ւե­լու­թեամբ կա­տա­րուած գրո­հը Ղա­րա­բա­ղի վրայ, տե­ւեց հա­զիւ մէ­կու­կէս օր, երբ Ար­ցա­խի բա­նա­կը ազ­դու հա­կա­յար­ձա­կու­մով եր­կու օ­րուայ մէջ ետ մղեց քա­նի մը հա­րիւր մեթր Թա­լի­շի ուղ­ղու­թեամբ սահ­մա­նէն ներս թա­փան­ցած թշնա­մի բա­նա­կը, որ շատ ա­ւե­լի ծանր կո­րուստ­ներ կրեց քան հայ­կա­կան կող­մը: Ատր­պէյ­ճա­նի բա­նա­կը նա­հան­ջեց եւ սահ­մա­նը վե­րա­դար­ձաւ իր նախ­նա­կան գծին: Ռու­սաս­տա­նի եւ Միա­ցեալ Նա­հանգ­նե­րու ար­տա­քին գործոց նա­խա­րար­նե­րու եւ ԵԱՀԿ-ի Մինս­քեան խմբա­կի հա­մա­նա­խա­գահ­նե­րու միջ­նոր­դու­թեամբ ա­ռա­ջար­կուած զի­նա­դա­դա­րը ան­մի­ջա­պէս ըն­դու­նուե­ցաւ ա­զէ­րի նա­խա­գա­հին կող­մէ, որ­պէս­զի դադ­րի իր բա­նա­կին կրած վնաս­նե­րը, հա­կա­ռակ ա­զէ­րի բա­նա­կի ա­մե­նաար­դիա­կան զի­նամ­թեր­քին եւ հայ­կա­կան կող­մի 1980-ա­կան թուա­կան­նե­րու զէն­քե­րուն:

Եր­կուս­տեք տե­ղի ու­նե­ցած զինուո­րա­կան կո­րուստ­նե­րու թի­ւը թէեւ տա­կա­ւին ճշգրիտ կեր­պով չէ ներ­կա­յա­ցուած, սա­կայն կաս­կա­ծէ վեր է, թէ եր­կու կող­մերն ալ ու­նե­ցան մեծ թի­ւով սպան­նուած­ներ: Հայ­կա­կան կող­մը ու­նե­ցաւ նաեւ ան­մեղ քա­ղա­քա­ցի­նե­րու դի­տա­ւո­րեալ սպա­նու­թիւն­ներ, օգ­տա­գոր­ծու­մով հրթի­ռա­յին եւ ա­նօ­դա­չու սա­ւառ­նակ­նե­րու կող­մէ կա­տա­րուած ռմբա­կո­ծում­ներ Թա­լի­շի, Մար­տա­կեր­տի, Մա­տա­ղի­սի, Մարտու­նիի եւ այլ շրջան­նե­րու խա­ղաղ բնակ­չու­թեան դէմ, մարդ­կա­յին զո­հեր յա­ռա­ջաց­նե­լով:

Հաս­տա­տուե­ցաւ նաեւ թէ ա­զէ­րի բա­նա­կին մէջ կա­յին մեծ թի­ւով այ­լազ­գի վարձ­կան զի­նուոր­ներ եւ «Իրաք-Շամի իսլամական պետութիւն» ահաբեկչական խմբա­ւո­րու­մի ոճ­րա­գործ­ներ, ո­րոնք կը կրէին տար­բեր հա­մազ­գեստ­ներ: Ա­մե­նա­նող­կա­լին՝ հայ զի­նուո­րի մը գլխա­տումն է եւ նա­հա­տա­կուած հայ զի­նուոր­նե­րու մար­մին­նե­րու ա­հա­ւոր խոշ­տան­գում­նե­րու եւ ան­դա­մա­հա­տում­նե­րու ե­րե­ւոյթ­ներն են:

Այս բո­լո­րը ա­նա­ռար­կե­լի փաս­տեր են որ գոր­ծադ­րուած վայ­րա­գու­թիւն­նե­րը Պա­տե­րազ­մա­կան Ո­ճիր­ներ են, ո­րոնց մա­սին կան շատ յստակ մի­ջազ­գայ­նօ­րէն ըն­դու­նուած օ­րէնք­ներ եւ պատ­ժա­մի­ջոց­ներ: Թէ ա­նոնք ո՛ր չա­փով պի­տի կի­րար­կուին, կա­խում պի­տի ու­նե­նայ թէ մեծ պե­տու­թիւն­նե­րու շա­հե­րը ի՛նչ կը պա­հան­ջեն: Մին­չեւ հի­մա ա­նոնք հե­տաքրք­րուած չեն այդ հար­ցով, այլ Ռու­սաս­տա­նը, Իս­րա­յէ­լը եւ ու­րիշ զէնք հայ­թայ­թող­ներ գո­հու­նա­կու­թեամբ կը յայտ­նեն, թէ պի­տի շա­րու­նա­կեն զէն­քե­րու վա­ճառ­քը:

Ա­մե­նամ­տա­հո­գի­չը, սա­կայն, Ռու­սաս­տա­նի եւ Միա­ցեալ Նա­հանգ­նե­րու մեծ ար­տո­րանքն է դա­շինք մը գո­յաց­նե­լու Ատր­պէյ­ճա­նի եւ հայ­կա­կան կող­մի մի­ջեւ: Ռու­սաս­տա­նի Ար­տա­քին գոր­ծոց նա­խա­րար Սէր­կէյ Լաւ­րով յայտ­նած է, թէ հա­մա­ձայ­նա­գի­րը ան­ցեա­լի փոր­ձա­ռու­թեան վրայ հիմ­նուած, գրե­թէ պատ­րաստ է, եւ ո­րուն հա­մա­ձայն են Միա­ցեալ Նա­հանգ­նե­րը, եւ ԵԱՀԿ-ի Մինս­քեան խմբա­կը: Կա­րե­լի է եզ­րա­կաց­նել, թէ ակ­նար­կուած հա­մա­ձայ­նա­գի­րը Հա­յաս­տա­նի Հան­րա­պե­տու­թեան ա­ռա­ջին նա­խա­գահ Լե­ւոն Տէր-Պետ­րո­սեա­նի պաշ­տօ­նա­վա­րու­թեան ըն­թաց­քին, «Մատ­րի­տեան սկզբունք­ներ»ու վրայ ա­ռա­ջար­կուած դաշ­նա­գի­րին մէկ տար­բե­րա­կը կրնայ ըլ­լալ, որ կ՚են­թադ­րէ Ար­ցա­խի շուրջ ա­զա­տագ­րուած հայ­կա­կան եօթ շրջան­նե­րու յանձ­նու­մը Ատր­պէյ­ճա­նի, եւ Ար­ցա­խի կի­սան­կախ կար­գա­վի­ճա­կի մը կա­յա­ցու­մը: Լե­ւոն Տէր-Պետ­րո­սեան հա­մա­ձայն էր նման դա­շինք մը ըն­դու­նե­լու այդ օ­րե­րու պայ­ման­նե­րուն հա­մե­մատ, սա­կայն Հա­յաս­տա­նի եւ Ար­ցա­խի մնա­ցեալ պե­տա­կան շրջա­նա­կը հա­կա­ռակ էր, ո­րուն պատ­ճա­ռաւ նա­խա­գահ Տէր-Պետ­րո­սեան ներ­կա­յա­ցուց իր հրա­ժա­րա­կա­նը:

Պատ­մու­թիւ­նը պի­տի կրկնէ՞ ինք­զինք եւ մեր ժո­ղո­վուր­դը դնէ ա­նըն­դու­նե­լի եր­կընտ­րան­քի առ­ջեւ: Ա­րիւ­նով վաստ­կուած հայ­կա­կան պատ­մա­կան հո­ղե­րը պի­տի յանձ­նուի՞ն Ատր­պէյ­ճա­նի, իսկ Ար­ցա­խի «կի­սան­կախ» վի­ճա­կը ա­րիւ­նար­բու Ատր­պէյ­ճա­նի՞ են­թա­կայ պի­տի ըլ­լայ: Որ­քա­նո՞վ Ռու­սաս­տա­նի ծանր թա­թը եւ այլ մեծ պե­տու­թիւն­նե­րու սե­փա­կան շա­հե­րը պի­տի ո­րո­շեն մեր պատ­մա­կան հո­ղե­րու ճա­կա­տա­գի­րը:

Ա­ռա­ջին հեր­թին, Ար­ցախ պէ՛տք է մաս­նակ­ցի կա­տա­րուե­լիք բա­նակ­ցու­թիւն­նե­րուն որ­պէս պա­տե­րազ­մող եւ յաղ­թող կողմ. կա­րե­լի չէ ըն­դու­նիլ միա­կող­մա­նի «բա­նակ­ցու­թիւն» մը, այդ ալ՝ պար­տուած կող­մէն: Գա­լով Ար­ցա­խի Ատր­պէյ­ճա­նի ո­րե­ւէ ձե­ւով են­թա­կա­յու­թեան, ՄԱԿ-ի օ­րէնք­նե­րը յստա­կօ­րէն կը պար­զեն, թէ երկ­րի մը ծի­րէն ներս փոք­րա­մաս­նու­թիւն մը պէտք է իր ինք­նու­թեան յատ­կա­նիշ­նե­րը ա­զա­տօ­րէն պահ­պա­նե­լու եւ կի­րար­կե­լու ամ­բող­ջա­կան ի­րա­ւունք­նե­րը ու­նե­նայ եւ նոյ­նիսկ այդ նպա­տա­կին հա­մար օ­ժան­դա­կու­թիւն­ներ վա­յե­լէ հո­վա­նա­ւո­րող պե­տու­թեան կող­մէ: Այս պա­րա­գա­յին, երբ Ատր­պէյ­ճան Ար­ցա­խի հա­յու­թիւ­նը բնաջն­ջե­լու յստակ նպա­տակ­ներ կը հե­տապն­դէ, ամ­բող­ջո­վին կորսնցու­ցած կ՚ըլ­լայ Ար­ցա­խը «հո­վա­նա­ւո­րե­լու» իր ի­րա­ւուն­քը: Ա­ւե­լին՝ ան պատ­ժա­մի­ջոց­նե­րու պէտք է են­թար­կուի նա­խա­յար­ձակ ըլ­լա­լու յան­ցան­քին հա­մար:

Ապ­րիլ 2-6, 2016-ի Ար­ցա­խի պա­տե­րազ­մը շա­հե­ցանք հա­մայն հա­յու­թեան միաս­նա­կան զօ­րակ­ցու­թեամբ: Այ­սօր օ­տար շրջա­նակ­նե­րու մէջն իսկ ա­ւե­լի յա­ճա­խա­կիօ­րէն կը խօ­սուի Ար­ցա­խի ան­կա­խու­թեան մա­սին, որ­պէս վերջ­նա­կան լու­ծում մը: Ար­ցա­խի ան­կա­խու­թեան մի­ջազ­գա­յին ճա­նա­չու­մը պէտք է բա­նա­լին հան­դի­սա­նայ վերջ­նա­կան խա­ղա­ղու­թեան յան­գե­լու գոր­ծըն­թա­ցին:

ՏՔԹ. Յ. ԱՐ­ԶՈՒ­ՄԱ­ՆԵԱՆ

«Ապագայ»