«ԱԿՆԹԱՐԹ»Ի ՄԷՋ ՅԱՒԵՐԺՈՒԹԻՒՆ

Պաղտասարեաններու ընտանիքին մէջ արդէն երրորդ սերունդն է, որ կը զբաղի լուսանկարչութեամբ: Այս գերդաստանի մերօրեայ անդամները  լուսանկարչական ար-ւեստը ժառանգած են Նեմրութ Պաղտասարեանէն, որ կը համարուի Հայաստանի մէջ լուսանկարչական լրագրութեան հիմնադիրը։ Երեւանի մէջ գործող «Ֆոթոլուր» յայտնի գործակալութեան տնօրէն Մելիք Պաղտասարեանի հայրն է Նեմրութ Պաղտասարեան, որ ծնած ըլլալով 1907-ին՝ Վանի մէջ, աւելի ուշ ընտանիքին հետ տեղափոխուած է Հայաստան: Անոր հայրը արուեստագէտ էր, գծագրիչ եւ Նեմրութ Պաղտասարեան փափաքած է իր հօր պէս գծել, սակայն 15 տարեկանին Նեմրութ տարեդարձին առթիւ իր հօրմէն նուէր ստանալով լուսանկարչական մեքենայ մը, ամբողջութեամբ նուիրուած է լուսանկարչութեան, միշտ զբաղած անոր հետ, դարձած Հայաստանի

յայտնի լուսանկարիչներէն մին։ Ան ստացած է մրցանակներ եւ կոչումներ, 1960 թուականին մասնակցած է «Արմէնփրէս» գործակալութեան լուսանկարչական գործակալութեան հիմնադրման: Յետագային նաեւ Նեմրութ Պաղտասարեանի որդիները

դարձած են լուսանկարիչներ: Որդիներէն Հերպերթ եւ Մելիք Պաղտասարեանները երկար տարիներ իրենց հօր պէս, աշխատած են «Արմէնփրէս» լրատուական գործակալութեան մէջ, յետոյ հիմնած են «Ֆոթոլուր» անկախ գործակալութիւնը, որ վերջերս Երեւանի մէջ նշեց իր հիմնադրման 15-ամեակը: Յոբելեանին առթիւ գործակալութիւնը ցուցահանդէս մը կազմակերպեց Հայկական բարեգործական ընդհանուր միութեան (ՀԲԸՄ) Հայաստանի կեդրոնակայանի երդիքին տակ։ «Ակնթարթ» խորագրուած յոբելենական ցուցահանդէսին ներկայացուած էին մօտաւորապէս 120 լուսանկարներ, որոնք կ՚արտացոլացնեն Հայաստանի անցնող 15 տարիներու պատմութիւնը: Անշուշտ, գործակալութեան ունեցած արխիւը շատ աւելի ընդգրկուն է եւ մօտաւորապէս 150 հազար լուսանկար կը գտնուի այդ շտեմարանին մէջ:

Ցուցահանդէսը նաեւ յարգանքի տուրք մըն էր 10 տարի առաջ՝ 2007 թուականին կեանքէն հեռացած Հերպերթ Պաղտասարեանի նկատմամբ։ Անոր ջանքերով հիմնը-ւեցաւ «Ֆոթոլուր»ը եւ անոր գործը այսօր կը շարունակեն եղբայրն ու եղբօրորդիները:

Անցնող օրերուն ցուցահանդէսը ունեցաւ բազում այցելուներ, որոնք տեսան վերջին 15 տարիներու ամենէն յատկանշական դրուագները լուսանկարներու ընդմէջէն, վերապրեցան պատմական դարձած պահեր, զգացին կարեւորագոյն իրադարձութիւններուն շունչը, լուսանկարներուն ընդմէջէն տեսան բազմաթիւ մարդիկ, որոնք դեր ունեցած են Հայաստանի վերջին 15 տարիներու կեանքին մէջ: Շատ այցելուներ անակնկալ կերպով տեսան նաեւ իրենք զիրենք եւ հաւատացին այն իրողութեան, որ լուսանկար մը յաճախ իր մէջ շատ աւելին կ՚ամփոփէ, քան ուրիշ վաւերական փաստաթուղթ մը կամ գիր մը: Այդ գաղափարին հաւատացած են նաեւ գործակալութեան ղեկավար Մելիք Պաղտասարեան իր երկու որդիները՝ Վահրամ եւ Հայկ Պաղտասարեանները:

Յոբելենական ցուցահանդէսին առթիւ ԺԱՄԱՆԱԿ հարցազրոյց մը ունեցաւ Մելիք Պաղտասարեանին հետ, որ պատմեց գործակալութեան հիմնուելուն նախապատմութիւնը եւ չմոռցաւ յիշել բոլոր անոնք, որոնք դեր ունեցած են «Ֆոթոլուր»ի կայացման մէջ։

-«Ֆոթոլուր»ի հիմնադրումէն ետք այս ցուցահանդէսը առաջին հանրային հաշուետուութի՞ւնն է:

-Կ՚երեւի՝ այո, բայց ըսեմ, որ մենք ամէն օր հաշուետուութիւն կու տանք մենք մեզի, երբ մեր բազում լուսանկարներուն տակ կը գրենք «Ֆոթոլուր»: Երբ ինծի զանազան առիթներով կ՚առաջարկեն, որ գովազդ ընենք գործակալութեան, ես կ՚ըսեմ՝ մենք ամէն օր գովազդ կ՚ընենք: Երբ նկար կը թողարկես եւ օրական դրութեամբ վրան կը գրես «Ֆոթոլուր», ատկէ լաւ գովազդ ես չեմ պատկերացներ:

-Բայց «Ֆոթոլուր»ը ունի՞ գովազդի կարիք:

-Կը կարծեմ, թէ «Ֆոթոլուր»ը արդէն ապրանքանիշ դարձած անուն մըն է: Աւելի մեծ բաներ չեմ ըսեր, բայց ամէն պարագայի, հայաստանեան դաշտին մէջ ան ճանչցուած է եւ կը կարծեմ, որ գործակալութիւնը ճանաչում ունի նաեւ դուրսը:

Կը գործակցինք նոյնինքն «Ռէօյթըրզ»ի, «Ասոշիէյթըթ փրես»ի, այլ գործակալութիւններու հետ: Մեզ կը ճանչնան եւ եթէ Հայաստանի մէջ լուսանկարելու որեւէ հարց ունենան, ապա մեզի կը դիմեն՝ ատիկա արդէն ճանաչում է:

-Ձեր հայրը՝ Նեմրութ Պաղտասարեան եղած է Հայաստանի մէջ լուսանկարչական լրագրութեան հիմնադիրը: Յամենայնդէպս, այդպէս նշուած է Համայնագիտարանի իր պաշտօնական կենսագրութեան մէջ: Ի՞նչ ազդեցութիւն ունեցած է իր գործունէութիւնը Ձեր՝ լուսանկարիչ դառնալուն վրայ:

-Ես քիչ մը վերապահութիւնով կը մօտենամ հօրս հիմնադիր ըլլալուն, թերեւս հիմնադիրներէն մին է ան, որովհետեւ միայն մէկ հոգի չի կրնար հիմնադրել լրագրողական լուսանկարչութիւնը: Հարկաւ, ինծի համար աւելի լաւ է, որ այդպէս կ՚ըսեն, կը գրեն, բայց ուրիշ մարդիկ ալ դեր ունեցած են եւ այդ կայացումը մէկ օրուան գործ չէ, տարիներու աշխատանք է եւ մէկ հոգիով չ՚ըլլար: Երբ իմ հայրս սկսած է աշխատիլ թերթերու մէջ, ատկէ առաջ թերթերուն մէջ ձեւաւորումը եղած է ձեռքով նկարելով: Յետոյ արդէն մէջտեղ եկած է լուսանկարչութիւնը եւ սկսած են զայն կիրարկել մամուլին մէջ եւ հայրս եղած է առաջիններէն մին:

Հայրս լուսանկարիչի իր գործը սկսած է փողոցը: Ան կը կենար այժմու Շահումեանի արձանին տեղը եղած ռուսական եկեղեցւոյ մօտ եւ փողոցային լուսանկարչութեամբ կը զբաղէր: Ատիկա այն տարիներուն ընդունուած լուսանկարչութեան ձեւ մըն էր եւ բազում մարդիկ լուսանկարներ կ՚ունենային դուրսը կեցող այդ լուսանկարիչներուն շնորհիւ: Մինչեւ 80-90-ական թուականները հոն լուսանկարիչներ տակաւին կը կենային, կ՚աշխատէին: Հայրս ալ իր մնայուն տեղը ունեցած է հոն: Եւ այդ ժամանակէն ինք սկսած է աշխատիլ նաեւ թերթերու հետ: Երբ բացուած է «Պիոներ կանչ» թերթը, ան եղած է լուսանկարիչը: Տարիներու ընթացքին դարձած է «Կոմունիստ» թերթի, յետոյ՝ «Խորհրդային Հայաստան» թերթի լուսանկարիչը եւ լրագրական լուսանկարներ տրամադրած է նաեւ այլ թերթերու եւ ամսագիրներու:

Հայրս ճանչցուած էր, մրցանակներ եւ կոչումներ ունէր եւ իր անցած ճանապարհը, անշուշտ, ազդեցութիւն ունեցած է մեր վրայ: Երբ 1 Յունուար 1960 թուականին «Արմէնփրէս» ստեղծեց իր լուսանկարչական ծառայութիւնը, առաջին օրէն սկսեալ այդ ծառայութեան մէջ աշխատեցան իմ հայրս եւ եղբայրս՝ Հերպերթ Պաղտասարեանը, նոյնպէս՝ ուրիշ մարդիկ: Զանազան լրատուական բնագաւառներէ ընտրած էին լաւագոյնները եւ հիմնած էին այդ ծառայութիւնը, հետագային ես ալ աշխատած եմ հոն: Մենք 15 տարի առաջ «Արմէնփրէս»ի նախկին տնօրէնին հետ խնդրի մը պատճառով ձգեցինք գործակալութիւնը, բայց տեսակ մը բարեբախտութիւն եղաւ, որ մեր սեփականը ստեղծենք:

-Երբեմն որդիները կը դժգոհին, որ իրենց հօրմէն ստիպողաբար՝ ոչ իրենց կամքով գործ ժառանգած են, բայց Ձեր պարագային կարծես դժգոհութիւն չկայ: Գոհ է՞ք մասնագիտական այս ժառանգութենէն:

-Այո, ես դժգոհ չեմ անցած ճանապարհէս, շնորհակալ եմ իմ ծնողքիս, շնորհակալ եմ իմ բախտիս, շնորհակալ ու գոհ եմ, որ այսօր իմ տղաքս կը զբաղին լուսանկարչութեամբ: Անոնք իմ հետ կ՚աշխատին եւ կամաց-կամաց ամբողջ հոգը իրենց ուսերը կը տեղափոխուի: Ես շատ ժամանակ չեմ գտներ լուսանկարելու, աւելի շատ կը զբաղիմ կազմակերպչական, խմբագրական աշխատանքով: Իրենք կ՚երթան լուսանկարելու, հիմա դարը փոխուած է եւ ուր որ երթան, նոյն տեղէն, նոյն պահուն լուսանկարները կը հաղորդեն եւ այստեղ մէկ վայրկեանէն մենք արդէն կը թողարկենք լուսանկարները:

-Մտադիր չէ՞ք դպրոց մը հիմնելու եւ փոխանցելու լուսանկարչական արուեստի Ձեր ունեցած աւանդները:

-Խորհրդային տարիներուն կային նման դպրոցներ, ուր ես ալ աշխատած եմ, բայց զգացած եմ, որ ուսուցիչին դերը իմս չէ եղած: Յետոյ լուսանկարչութիւնը այդքան ալ սորվեցնելով չէ, այլ՝ սորվելով:

-Այսօր ամէն մարդ կը լուսանկարէ, ամէն տեսակ գործիքով, հեռաձայններով, այդ մէկը տեսակ մը չի՞ հաւասարացներ Ձեր աշխատանքը:

-Բոլորը կը լուսանկարեն, բայց բոլորին նկարները իրարմէ կը տարբերին: Այնպէս չէ, որ բոլորինը լաւ է, ճաշակաւոր է եւ այնպէս չէ, որ իբրեւ լուսանկարներ բոլորը մասնագիտական են… ո՛չ, այդպէս չէ: Նոյն պատկերը կը տարբերի զանազան մարդոց կողմէ առնուած լուսանկարներու մէջ: «Ֆոթոլուր»ի լուսանկարները, օրինակ, կը տարբերին: Այդ մէկը արդէն մասնագիտական ընդունակութիւններու շնորհիւ է:

-Մրցակիցներ կա՞ն դաշտին մէջ:

-Նոյն «Արմէնփրէս»ի լուսանկարչական ծառայութիւնը մրցակից է մեզի, վերջերս panarmenian.net ցանցը կար, իրենք ալ մրցակից էին, բայց հիմա դաշտէն դուրս ելած են: Բացի այդ, այսօր ամէն կայք ունի իր թղթակիցը, թղթակիցներուն գործիք կու տան, անոնք ալ մէկ կողմէն կը նկարեն, բայց այդ մէկը երբեք չի կրնար մրցակցութիւն համարուիլ մեզի համար:

-Ցուցահանդէսի լուսանկարները միայն Պաղտասարեաններունը չեն: Որո՞նք են միւս հեղինակները:

-«Ֆոթոլուր»ը առաջին օրէն ունեցած է խումբ: Երբ Հերպերթ կը ստեղծէր գործակալութիւնը, յաջողած է խումբ մը ունենալ:

«Ֆոթոլուր»ի կայացման գործին մէջ շատ մարդիկ դեր ունեցած են: Հայկ Պատալեանն ալ իր լուման ունի, Մխիթար Խաչատրեանն ալ: Տիգրան Թադէոսեանը ճիշդ է, որ կարճ ժամանակ մեր մօտ աշխատեցաւ, բայց ան ալ իր լուման ունի եւ այս ցուցահանդէսին իրենց լուսանկարներն ալ դրած ենք: Ցաւօք, այսօր անոնք մեզի հետ չեն աշխատիր, մէկը երկրէն գացած է, մէկը ուրիշ տեղ կ՚աշխատի, բայց չենք կրնար ուրանալ անոնց դերը: Ցուցահանդէսին բոլոր լուսանկարները բաժնած եւ ցուցադրած ենք զանազան նիւթերով: 15 տարիներու մեր արխիւէն ընտրած ենք քաղաքական, մշակութային, մարզական, բանակային, եկեղեցական նիւթերով լուսանկարներ: Ընտրած ենք այս տարիներու արտակարգ դէպքերուն լուսանկարները եւ, անշուշտ, չենք շրջանցած նաեւ գեղարուեստական լուսանկարները՝ բնութեան երեւոյթներ, գեղեցիկ տեսարաններ եւայլն: Ես կը կարծեմ, թէ 2002 թուականէն ի վեր մենք ստեղծած ենք Հայաստանի պատմութիւնը:

-Ցուցահանդէսի լուսանկարներէն դատելով, կարելի՞ է եզրակացնել, որ երբեմն լուսանկարը թերեւս աւելի խօսուն կրնայ ըլլալ, քան՝ բառերը կամ գիրը: Ո՞րն է ատոր գաղտնիքը:

-Այդ մէկը ապացուցուած ճշմարտութիւն է եւ պատահական չէ, որ թերթեր, ամսագիրներ, լրատուական գործակալութիւններ այդքան մեծ տեղ եւ արժէք կու տան լուսանկարներուն: Թերթին առաջին էջը երբ բանաս, նախ լուսանկարներուն կը նայիս, յետոյ՝ խորագիրներուն եւ ատկէ ետք միայն կ՚որոշես յօդուածը կամ լուրը կարդալ: Լուսանկարն ու խորագիրը շատ կարեւոր են: Եւ արհեստավարժ լուսանկարը կրնայ նաեւ ըսելիք ունենալ, աչքը, ներկայացնելու ձեւը շատ կարեւոր է: Օրինակ, մենք ընթացիկ օրերուն լուսանկարեցինք Սամուէլ Պապայեանի դատավճիռէն ետք դատարանի դահլիճէն դուրս ելլելուն պահը, երբ ան ելլելու պահուն կը դառնայ եւ կը նայի զինք տանող ոստիկանին: Այդ նայուածքին մէջ շատ-շատ ըսելիք կայ: Լուսանկարիչին լաւ աշխատանքին արդիւնքը արդէն ճիշդ պահուն ճիշդ տեղը յայտնուելուն մէջ է, ինչպէս նաեւ նուիրումը եւ գործը սիրելը շատ մեծ կապ ունին լաւ լուսանկար մը ստանալու համար: Այս պահուն Հերպերթի խօսքերը յիշեցի, երբ ան կ՚ըսէր՝ լուսանկարչութիւնը մասնագիտութիւն չէ, ապրելակերպ է: Եւ իրաւ, այդպէս է, ամէն վայրկեան, ամէն պահ դուն կը մտածես այդ մասին, չես դադրիր լուսանկարիչի աչքերով դիտել շուրջդ: Այսօր ալ ժամանակակից գործիքները հնարաւորութիւն կու տան ուզած տեղէդ, ուզած պահուդ ուզած լուսանկարդ տարածելու:

-Ինչպէ՞ս կրցած էք ապաքաղաքական կառոյց մնալ:

-Այդ խնդիրը եղած է ստեղծման առաջին օրէն: Հերպերթ կ՚ուզէր ստեղծել կառոյց մը, որ քաղաքական ուղղուածութիւն չունենայ, ըլլայ անկախ, եւ այդպէս ալ եղաւ: Մենք ոչ մէկ քաղաքական հարցի կը խառնուինք, ոչ մէկուն պատասխանատու ենք, հակառակ անոր որ բոլոր կարեւոր քաղաքական իրադարձութիւնները կը լուսաբանենք, նախագահական նստավայրի, կառավարական վայրերու մէջ ներկայ ենք, մեզի ամէն մարդ բնականոն, բնական կը վերաբերի իբրեւ անկախ գործակալութիւն: Ի դէպ, ըսեմ, որ նախկին խորհրդային երկիրներուն մէջ յետ սովետական ժամանակաշրջանին ստեղծուած միակ անկախ գործակալութիւնն ենք եւ այդ մասին գրուած է տեղ մը: Թիֆլիզի մէջ նոյն Հերպերթի ընկերները փորձեցին ստեղծել, չկրցան, Ատրպէյճանի մէջ իրենց պետական լուսանկարչական գործակալութիւնը հազիւ կը պահեն, Միջին Ասիոյ երկիրներուն մէջ անհնար է նման անկախ կառոյց ստեղծել, այնպէս որ մեզի համար պատիւ է, որ կրցանք ունենալ անկախ լուսանկարչական գործակալութիւն մը:

-Հայաստանէն զատ նաեւ Սփիւռքի հետ կը գործակցիք: Ի՞նչ սկզբունքով է համագործակցութիւնը:

-Բաժանորդագրութեան սկզբունք մը կը գործէ, կը բաժանորդագրուին եւ կը ստանան թարմ լուսանկարներ: Կը գործակցինք թէ՛ ԺԱՄԱՆԱԿ-ի, թէ՛ «Մարմարա»ի, թէ՛ ֆրանսահայ լրատուամիջոցներու, Քանատայի «Հորիզոն»ին հետ… Ուրիշ սփիւռքեան լրատուամիջոցներ ալ այլ զարտուղի ճանապարհներով կը գործածեն մեր լուսանկարները, ինչ ըսեմ, ես շատ գլուխ չեմ դներ, որովհետեւ եթէ մտնեմ պայքարի մէջ, կրնայ ըլլալ նոյնիսկ գոցուին այն թերթերը, որոնք առանց բաժանորդագրուելու մեր լուսանկարները կը փակուին:

-Ինչո՞ւ միայն Սփիւռքի մէջ: Հայաստանի մէջ ալ, թերեւս առանց Ձեզի դիմելու կը գործածեն Ձեր լուսանկարները:

-Հայաստանի մէջ ալ նոյնն է, գողութիւն կ՚ըլլայ: Մեր մօտ այդ օրէնքը բացեր ու թերացումներ ունի: Արտասահմանի մէջ մեր ճանապարհ անցնելէն ետք կարգաւորուած է հեղինակային իրաւունքի մասին օրէնքը, մեր մօտ տակաւին դժուար է պայքարիլ, որպէսզի քու սեփականութիւնդ չիւրացնեն: Նիւթի, լուրի պարագային ուրիշ է, մաս մը կը դնեն, միւս մասը յղումով կ՚ուղղորդեն, որ մայր աղբիւրին մէջ կարդաս, բայց լուսանկարի պարագային այդ մէկը դժուար է, լուսանկարը այդ կանոնին չի կրնար ենթարկուիլ, ուստի մարդիկ ազատօրէն կը գողնան:

-Վերջին շրջանին շատ աշխոյժ իրադարձութիւններ կարծես չեն ըլլար Հայաստանի մէջ. այդ մէկը տեսակ մը միապաղաղ չի՞ դարձներ Ձեր աշխատանքը:

-Այո, այդպէս է: Որքան աշխոյժ եւ իրադարձային ըլլայ մեր կեանքը, այնքան մեր աշխատանքն ալ հետաքրքրական կ՚ըլլայ: Եւ ատոր հետեւանքով ալ յիշարժան լուսանկարները աւելի կ՚ըլլան:

Առայժմ, կարելի է ցուցահանդէսին միջոցաւ, անգամ մը ետ նայիլ՝ կրկին յառաջանալու համար: 15-ամեակը մեզի համար այդ առիթը դարձաւ, հակառակ անոր, որ ես միայն 15 տարիէ ի վեր չէ, որ այս ասպարէզին մէջ եմ: Այս ցուցահանդէսը նախեւառաջ ստեղծածիդ առջեւ պատասխանատու ըլլալու քայլ մըն է: Ես նաեւ իմ հանգուցեալ եղբօրս ըսելիքս կ՚ուղղեմ այս ցուցահանդէսով՝ որ մենք կանք, կը գործենք, որ կը շարունակուի իր ստեղծածը:

ԱՆՈՒՇ ԹՐՈՒԱՆՑ