ԴԱՍԱԿԱՆ ՀԱՅԱԳԷՏՆԵՐՈՒ ԺԱՌԱՆԳ

Հայաստանի մէջ, վերջին օրերուն կը գտնուէր Միշիկընի համալսարանէն Փրոֆ. Գէորգ Պարտաքճեան, որ հայրենիքի մէջ մասնակցեցաւ իր նոր հրատարակուած գիրքի շնորհանդէսին: «Պատմաբանասիրական յօդուածներ» խորագրով այս ժողովածոն ներկայացուեցաւ Գէորգ Պարտաքճեանի ծննդեան 75-ամեակին նուիրուած նիստին ընթացքին, որ կազմակերպուած էր Հայաստանի Գիտութիւններու ազգային ակադեմիոյ կողմէ, յոբելեանական ձեռնարկն ու շնորհանդէսը եւս տեղի ունեցան նոյն ակադեմիոյ նախագահութեան նիստերու դահլիճին մէջ: Վայրը պատահական չէր, քանի որ Գիտութիւններու ազգային ակադեմիոյ արտասահմանեան անդամն է Գէորգ Պարտաքճեան, որուն կենսագրութեան մէկ մասը կապուած է Հայաստանի եւ հայրենի գիտական աշխարհին հետ:

Հայագէտ, պատմաբան, գրականագէտ, Օքսֆորտի եւ Միշիկընի համալսարաններու դասախօս Գէորգ Պարտաքճեանին Հայաստան միշտ սիրով կը սպասեն: Ան Հայաստանը, հայրենիքը բացայայտած է տակաւին մանկութեան եւ պատանեկութեան տարիներուն, երբ կարդացած է Չարենցի գործերը եւ անոնց միջոցաւ իրեն համար գտած է նոր հայ ժողովուրդ մը՝ հաւատքով լեցուն, լուսաւոր ու պայծառ:

Ան ըսաւ, թէ միշտ հպարտ եղած է Երեւանի Պետական համալսարանի շրջանաւարտ ըլլալուն հանգամանքով, փաստ մը, որ հայաստանեան համալսարաններուն մէջ ուսում ստացած եւ յետագային Արեւմուտքի մէջ վերապատրաստուած որոշ սփիւռքահայեր, չես գիտեր ինչո՛ւ, կը ջանան ծածուկ պահել:

Սփիւռքի հայագիտական շրջանակներուն մէջ աշխատող ամէենածանօթ մասնագէտներէն է ան, որ տասնամեակներէ ի վեր հայագիտութեան, հայոց պատմութեան, գրականութեան ուսումնասիրման եւ տարածման գործին մէջ մեծ աշխատանք կ՚իրականացնէ:

Իր կենսագրութեան մանրասնութիւններուն ծանօթացած ենք երկու տարի առաջ՝ Օքսֆորտի մէջ արեւմտահայերէնին նուիրուած համաժողովի մը ընթացքին, որուն կը մասնակցէր նաեւ Գէորգ Պարտաքճեան: Այդ համաժողովի ժամանակ նոյնպէս ծանօթացանք անոր մտածումներուն, որոնք հայագիտութեան ներկայ խնդիրներուն կ՚առընչուին:

Պարտաքճեան ծնած է Պէյրութ, սակայն հանգամանքներու բերումով դպրոցական տարիները անցուցած է Դամասկոս եւ դպրոցը աւարտելէ ետք բարձրագոյն ուսման նպատակով փոխադրուած է Հայաստան:

Հայրենիքի մէջ ան աւարտած է Երեւանի Պետական համալսարանի Հայագիտութեան բաժինը, այնուհետեւ իր ուսումը շարունակած է Օքսֆորտի համալսարանին մէջ: 1974-1987 թուականներու միջեւ Գէորգ Պարտաքճեան դասախօսած է Միացեալ Նահանգներու, Հարվըրտի համալսարանէն ներս, 1987 թուականէն ի վեր Միշիկընի համալսարանի Հայոց լեզուի եւ գրականութեան բաժնի վարիչն է, նոյն համալսարանի հայագիտական ծրագիրներու տնօրէնն է:

Փրոֆ. Գէորգ Պարտաքճեանի գիտական գործունէութեան շրջանակը կ՚ընդգրկէ վերջին հազարամեակի գրական, մշակութային, պատմական-լեզուական կեանքը, փոխառութիւններու մշակութային ենթաթեքստը, հայերէնի գրական տարբերակներու յառաջացումը: Անոր ուսումնասիրութիւնները կը վերաբերին վաղ միջնադարեան եւ նոր շրջանի պատմութեան, գրականութեան եւ մշակոյթին: Յիշատակելի են 1980 թուականին լոյս տեսած «Յակոբ Պարոնեանի այլաբանական կարգ մը երկերու պատմական դէմքերն ու դէպքերը», 1991 թուականին լոյս տեսած «Հիթլէրը եւ հայոց ցեղասպանութիւնը» գիրքերը:

Այս վերջինը՝ «Պատմաբանասիրական յօդուածներ»ու ժողովածոն, կ՚ընդգրկէ հեղինակին զանազան տարիներու գրուած եօթ յօդուածները, որոնք նուիրուած են հայ միջնադարեան եւ նոր շրջանի մշակոյթին, գրականութեան եւ պատմական հարցերուն։ Լուսատիպ նմանահանութեամբ գիրքին մէջ տեղ գտած է նաեւ Գէորգ Պարտաքճեանի՝ Յակոբ Պարոնեանի այլաբանական գործերու բացայայտման նուիրուած ուսումնասիրութիւնը։ Իսկ յօդուածներու ժողովածոն կազմելու միջոցին, ինչպէս ձեռնարկին ընթացքին նշեցին ներկաները, հեղինակը օգտուած է հայ եւ օտար սկզբնաղբիւրներէ, որ ինքնին արժէքաւոր կը դարձնէ աշխատութիւնը: «Պատմաբանասիրական յօդուածներ» ժողովածոն տպագրուած է Մանուկ Աբեղեանի անուան գրականութեան հիմնարկի գիտական խորհուրդի որոշումով: Գիրքին խմբագիրն է Հայաստանի Գիտութիւններու ակադեմիոյ Գրականութեան հիմնարկի տնօրէն Վարդան Դեւրիկեան:

Շնորհանդէսին եւ հեղինակի 75-ամեակին նուիրուած ձեռնարկին ներկայ գտնուեցան գիտնականներ, հիւրեր, գրականագէտներ: Խօսուեցաւ ոչ միայն գիրքին արժէքին եւ առանձնայատկութեան մասին, այլ նախեւառաջ արժեւորուեցաւ հեղինակը:

Պարտաքճեան Երեւանի պետական եւ Խաչատուր Աբովեանի անուան մանկավարժական համալսարաններու պատուակալ տոքթոր է:

Ուշագրաւ էր Հայաստանի Հանրապետութեան Սփիւռքի նախարար Հրանոյշ Յակոբեանի բնորոշումը, որ խօսելով գիտնականին մասին, անդրադարձաւ անոր կենսագրութեան այն բաժնին, որ Պարտաքճեան, Սփիւռքի մէջ մեծնալով, ոչ թէ ընտրած է գործարարի, իրաւաբանի կամ բժիշկի շահաւէտ մասնագիտութիւնները, այլ որոշած է դառնալ հայոց լեզուի եւ գրականութեան մասնագէտ:

«Իսկ այդ հանգամանքը կը խօսի Պարտքաճեաններու ընտանիքին ազգային եւ մտաւոր բարձր նկարագրին մասին։ ԳէորգՊարտաքճեանի կենսագրութիւննու 75 տարիներու անցած ուղին տպաւորիչէ: Անիկա կ՚անցնի Մերձաւոր Արեւելքէն դէպի Եւրոպա, այնուհետեւ՝ Միացեալ Նահանգներ եւ լի է մասնագիտական ու մանաւանդ հայագիտական ուսումնասիրութիւններով եւ բացայայտումներով, հայոց պատմութիւնն ու հայ գրականութիւնը աշխարհին ճանաչելի դարձնելու դժուար առաքելութեամբ: Կը կարծեմ՝ այս հայագիտական ուղին ստեղծուեցաւ շնորհիւ Պարոն Պարտաքճեանի որոշման. գալ եւ ուսանիլ Խորհրդային Հայաստանի մէջ՝ Երեւանի Պետական համալսարանի Բանասիրութեան բաժինը, ըլլալ սանը Ջահուկեանի, Բարսեղեանի, Մկրեանի: Այս մեծանուն մասնագէտներուն ուսանողը յետագային իր գիտելիքներով փայլեցաւ Օքսֆորտի համալսարանին մէջ, որպէս ուսանող, իսկ Հարվըրտի համալսարանին մէջ՝ որպէս դասախօս եւ մատենագէտ: Այսօր ալ Միշիկընի համալսարանի ուսանողները անոր շնորհիւ կը ծանօթանան հայոց լեզուին, հայ գրականութեան, մշակոյթին, Հայաստանեայց Եկեղեցւոյ պատմութեան:

«Ինծի համար, որպէս Սփիւռքի հարցերու պատասխանատու, մեծագոյն շնորհակալութեան արժանի է Գէորգ Պարտաքճեանի գործունէութիւնը՝ Միշիկընի համալսարանին մէջ ղեկավարած է Հայոց լեզուի ամպիոնը, երկար ժամանակ եղած է Հայագիտական ընկերակցութեան ղեկավար: Այս մէկը մեծագոյն արժէքն է մեր սիրելի յոբելեարին, որովհետեւ ան կրցաւ հայոց լեզուն, հայոց գրականութիւնը, հայոց պատմութիւնը ոչ միայն հայերուն, այլ նաեւ օտարներուն փոխանցել, դասաւանդել եւ այս առումով մեծ գործունէութիւն ծաւալել: Երբ կը թերթեմ այս ժողովածոն, կը զարմանամ, թէ որքան մեծ է նիւթերու ընդգրկուածութիւնը, որով կը զբաղի Պարտաքճեան», ըսաւ Հրանոյշ Յակոբեան եւ յոբելեարը պարգեւատրեց «Մայրենիի դեսպան» շքանշանով:

Այս մէկը Սփիւռքի նախարարութեան կողմէ Պարտաքճեանի ստացած առաջին շքանշանը չէ: 2014 թուականին ան պարգեւատրուած էր նաեւ Սփիւռքի նախարարութեան «Յակոբ Մեղապարտ» շքանշանով։

Գիտութիւններու Ազգային ակադեմիոյ նախագահ, ակադեմիկոս Ռադիկ Մարտիրոսեանն ալ Գէորգ Պարտաքճեանի մասին ըսաւ.

«Գէորգ Պարտաքճեան մեր մտաւորականութեան այն ներկայացուցիչն է, որ իր կեանքը նուիրած է գիտակրթական համակարգի զարգացման: Սփիւռքի տարածքին մենք հայագիտական կեդրոններ շատ ունինք, սակայն այդ կեդրոններուն մէջ Միշիկընի համալսարանի հայագիտական կեդրոնը, զոր կը ղեկավարէ Գէորգ Պարտաքճեան, ունի կարեւոր ակադեմական դեր ու մակարդակ: Ան մեր ակադեմիոյ արտասահմանեան անդամն է եւ Հայաստան այցելութիւնններուն ժամանակ կը մասնակցի մեր բոլոր հայագիտական գիտաժողովներուն՝ տալով այդ գիտաժողովներուն բարձր բովանդակութիւն: Ձեզի կը մաղթենք առողջութիւն, ստեղծագործական յաջողութիւններ՝ ի փառս մեր կրթութեան, գիտութեան, մեր հայրենիքին»:

Ռադիկ Մարտիրոսեան նաեւ յիշեց իր՝ Երեւանի Պետական համալսարանի ղեկավար եղած տարիները, երբ վատ տարիներուն Պարտաքճեան կ՚աջակցէր համալսարանին՝ մայր բարձրագոյն ուսման կեդրոնին ընթացքը յառաջ տանելու համար:

Մեսրոպ Մաշտոցի անուան Մատենադարանի տնօրէնի պաշտօնակատար Վահան Տէր-Ղեւոնդեան Գէորգ Պարտաքճեանը բնորոշեց իբրեւ մեր դասական հայագէտներու ժառանգ, քանի որ ան միջգիտակարգային մօտեցում ունի հայագիտութեան: «Հայագիտութիւնը միջազգային ասպարէզ դուրս բերելու անհրաժեշտութիւն կայ, եւ այդ առումով շատ կարեւոր է, թէ խոշոր գիտական կեդրոններու մէջ ինչպէս կը ներկայացուի ան։ Պարտաքճեանը մեծ գործ կատարած է՝ աշխարհին ներկայացնելով հայ ժողովուրդի կարեւո րմշակութային արժէքները», ձեռնարկին ժամանակ ըսաւ Տէր-Ղեւոնդեան։

Գիրքին խմբագիրը՝ Վարդան Դեւրիկեան առանձին-առանձին խօսեցաւ «Պատմաբանասիրական յօդուածներ» ժողովածոյին մէջ տեղ գտած յօդուածներուն մասին՝ ըսելով, թէ իւրաքանչիւր յօդուած հիմնուած է թէ՛ լեզուաբանական ուսումնասիրութիւններու, թէ՛ գրականագիտական եւ թէ՛ պատմագիտական քննութեան վրայ։ Գրականագէտ Դեւրիկեանի ներկայացմամբ, գիրքին գլխաւոր արժանիքներէն մին այն է, որ իւրաքանչիւր հարց կը քննուի լայն համաթեքստի մէջ։ Ան օրինակ բերաւ Կոստանդին Երզնկացիին նուիրուած յօդուածը, ուր կը խօսուի անոր բանաստեղծական շնորհ տալուն մասին, հարցը կը դիտարկուի ոչ զուտ հայկական, այլ եւրոպական գրականութեան համաթեքստին մէջ։ Դեւրիկեան առանձնակի ուշադրութեան արժանացուց Յակոբ Պարոնեանի մասին գրուածքը, ուր, անոր բնորոշմամբ, ոսկերչական նուրբ ճշգրտութեամբ Գէորգ Պարտաքճեան ցոյց տուած է, թէ զո՛վ նկատի ունեցած է երգիծաբանը իր ստեղծագործութիւններուն մէջ եւ ինչպէ՛ս գեղարուեստականօրէն արտայայտած է այդ բոլորը:

Գէորգ Պարտաքճեան իր գործունէութեան մէջ կարեւոր շրջան մը կը նկատէ Հայաստանի անկախացման շրջանը, երբ հնարաւոր եղած է աւելի սերտ կապեր հաստատել մայր հայրենիքի գիտական շրջանակներուն հետ: Իր դասախօսական քառասուն տարիներուն ան ունեցած է հարիւրաւոր ուսանողներ եւ մեծ թիւով ասպիրանտներ: Այդ ուսանողներուն մեծ մասը արտասահմանցիներ էին, որոնք ներկայիս կ՚աշխատին զանազան համալսարաններու մէջ, եւ յոյս ունի, որ անոնք գոնէ իրենց գիտելիքներուն մէկ մասը կը փոխանցեն իրենց ուսանողներուն: Կարեւոր եւ անհրաժեշտ  կը նկատէ կապը հայաստանեան գիտնականներուն հետ:

«Եղած են նաեւ տարաձայնութիւններ Սփիւռքի եւ Հայաստանի գիտնականներու միջեւ եւ ջանացած եմ, որ նստինք ու խօսինք փաստերով եւ տրամաբանութեամբ»: Տարաձայնութիւններու պատճառներէն մին, ինչպէս բացատրեց, եղած է զանազան լեզուներով գրելը եւ իրարու աշխատանքներուն ծանօթ չըլլալը, ու ինք նպատակ ունեցած է երկխօսութիւն մը ստեղծել՝ այդ անջրպետը յաղթահարելու համար:

1988-2008 թուականներուն Պարտաքճեան նպաստած է Երեւանի մէջ հիմնուած ամառնային հիմնարկի աշխատանքներուն: Ամառնային դասընթացքներու միջոցաւ կրցած է մեծ թիւով արտասահմանցի ուսանողներ բերել:

Գէորգ Պարտաքճեան լրագրողներուն հետ զրոյցին ժամանակ նշեց, որ հայագիտութեան շատ հարցեր կարիք ունին ըլլալու ակադեմական գիտական շրջանակներու ուշադրութեան կեդրոնին: «Նոր սերունդը կը զբաղի ժամանակակից հարցերով՝ Հայաստանի ներքին եւ արտաքին քաղաքական վիճակներ, հայ-թրքական յարաբերութիւններ, Սփիւռք-Հայաստան, սակայն հայագիտութիւնը ատով չի սահմանափակուիր: Շատ մեծ կարիք կայ նոր որակի յարաբերութիւններ մշակելու Հայաստանէն դուրս գտնուող հայագէտներուն հետ։ Կան զանազան մօտեցումներ եւ կարծիքներ, որոնք պէտք է լուծել ոչ թէ հակադրուելով, այլ երկխօսութեան մէջ մտնելով», ըսաւ անուանի սփիւռքահայ գիտնականը, յայտնելով նաեւ, որ այս պահուս զբաղած է 17-րդ դարու առաջին կէսի հեղինակ Գրիգոր Դարանաղցիի «Ժամանակագրութեան» թարգմանութեամբ։

Գէորգ Պարտաքճեան գիտութեան եւ կրթութեան ոլորտէն ներս իր մեծ աւանդին համար 2000-ին արժանացած է «Արթուր Դադեանի անուան հայկական (մշակութային) ժառանգութեան մրցանակ»ին, 2011-ին՝ Ամերիկայի Հայ ուսանողներու կողմէն Ճէք Քոլիկեանի անուան հայագիտական մրցանակին, 2011-ին ստացած է «Էլիս կղզիի պատուաւոր մեյտալ»ը, սակայն անոր կենսագրութեան մէջ թանկ են մանաւանդ իր հայրենիքի մէջ ստացած շքանանշանները եւ այն արժեւորումը, զոր ան կը ստանայ հայրենի գիտական աշխարհին կողմէ:

ԶՐՈՅՑ՝ ԳԷՈՐԳ ՊԱՐՏԱՔՃԵԱՆԻ ՀԵՏ

-Քանի՞ լեզու գիտէք:

-Լեզու գիտնալու երկու տեսակ կայ՝ գրել, կարդալ, խօսիլ այդ լեզուով եւ լեզուն գործածել գիտահետազօտական աշխատանքի համար. օրինակ՝ մեռած լեզուներ գիտնալ՝ լատիներէն, հին յունարէն, ասորերէն: Ես թրքերէն, արաբերէն ու հայերէն գիտէի, տունին մէջ երեք լեզուով կը խօսէինք, անգլերէն եւ ֆրանսերէն սորվեցայ վարժարանին մէջ, յետոյ ինքնուրոյն սորվեցայ պարսկերէն եւ ռուսերէն: Աշխատելու ժամանակ կը գործածեմ 10-12 լեզու, բայց կը խօսիմ 6 լեզուով:

-Վերադառնանք ձեր ուսումնառութեան եւ հետաքրքրութիւններուն:

-Ես կ՚ուզէի ուսումնասիրել գրականութիւնը, բայց հասկցայ, որ զիս գրական տեսութիւնները չեն հետաքրքրեր, զիս աւելի կը հետաքրքրէին մտքի պատմութիւնը եւ մշակոյթի ընդհանուր հարցերը: Լեզուաբանութիւնն ալ զիս շատ կը հետաքրքրէր, բայց ոչ չոր, տհաճ մասերը: Կը հետաքրքրէին փոխառութիւնները, ատոնց մշակութային յետնագոյնը: Կը սիրեմ առեղծուածային հարցերը: Կը սիրեմ թափառիլ թեմաներով: Զիս շատ կը հետաքքրքրէ, օրինակ, Հայաստանեայց Եկեղեցւոյ պատմութիւնը: Ես առանձնապէս հաւատքով զբաղող մարդ մը չեմ, բայց աստուածաբանական հարցերը զիս շատ կը հետաքրքրեն:

-Մեզի կը պատմէ՞ք քիչ մը, թէ ինչո՞վ կը զբաղիք:

-Դասախօսութիւններ ու հետազօտութիւններ... Հոնքոնկէն մինչեւ Եգիպտոս, Եգիպտոսէն Սեն Փեթերսպուրկ ու Պէյրութ: Որոշ առիթներով կը դասախօսեմ նաեւ թրքական համալսարաններու մէջ:

Թեմաները շատ տարբեր են՝ գրականութիւն, ինքնութիւն, Սփիւռք-Հայաստան, երբեմն պատմութիւն է:

-Երեւան նոյնպէս յաճախ կ՚ըլլաք…

-Երեւանի մէջ հիմնականը գիտաժողովներու կը մասնակցիմ: Ատկէ զատ, ես պարզապէս կապուած եմ այս քաղաքին, միշտ կը փափաքիմ գալ ու լիցքաւորուիլ, ինծի համար հաճելի է Երեւանը:

-Դուք նաեւ հայագիտական երկու ընկերութիւններու կ՚անդամակցիք: Ի՞նչ գործունէութիւն կը ծաւալեն այս կազմակերպութիւնները:

-Հայագիտական այս երկու կազմակերպութիւններէն մին Եւրոպայի մէջ է, միւսը՝ Ամերիկա, երկուքն ալ միջազգային են: Երկուքն ալ հիմնուած են 40-45 տարի առաջ: Այդ հիմնակները հայագէտները ի մի կը բերեն, գիտաժողովներ, դասախօսութիւններ կը կազմակերպեն, պարբերաթերթեր ունին: Բայց Հայաստանէն մասնակցող չկայ, հիմա նոր-նոր Մատենադարանէն գիտնականներ կ՚անդամակցին եւրոպական կազմակերպութեան: Եւրոպական կազմակերպութիւնը շեշտը կը դնէ միջնադարու վրայ, իսկ ամերիկեանը նոր թեմաներ կ՚ուսումնասիրէ:

Միշտ ջանացած եմ, որ Հայաստանի ուսանողները մեր ուսանողներուն հետ կապել, որպէսզի ծրագրեր իրականացեն եւ այլն: Առաջ ամառը միշտ ուսանողներ կը բերէի երկու ամիսով: Ցաւօք, չի ստացուիր համալսարաններու միջեւ համագործակցութիւնը, Միշիկընն ու Երեւանի Պետական համալսարանը փորձեցին պայմանաւորուածութիւն ձեռք բերել, բայց արդիւնքին այս տեղ պատրաստ էին ընդունիլ ուսանողներ, իսկ Միշիկընը չէր կրնար այդ գումարը տալ, այն տեղ ուսման վարձը հսկայական է: Նաեւ դասախօսներու փոխանակում կ՚ուզէինք ընել, չեղաւ: Չի ստացուիր նաեւ այս տեղի ուսանողներու՝ խոշոր քոնկրէսներուն մասնակցութիւն ապահովելը: Կայ Միջինարեւելեան ուսումնասիրութիւններու միութիւնը, որ տարեկան հաւաքին 1000-1500 մասնակից կ՚ունենայ, այդքան դասախօսութիւն կը կարդացուի, լաւ կ՚ըլլար, որ գային Երեւանէն շփուէին, կապեր հաստատէին, ահռելի աշխատանք կ՚ըլլար, բայց տեղի չ՚ունենար, ու պատճառը հիմնականը նիւթականն է:

-Նիւթական դժուարութիւնները կը մատնանշուին նաեւ, երբ կը խօսուի աշխարհի զանազան համալսարաններու մէջ հայագիտութիւնը փակելու մասին, առանձին պարագաներու ատոնք հնդեւրոպական լեզուներու բաժիններ են առհասարակ: Ձեր կարծիքով՝ ի՞նչ պատկեր կայ այժմ: Հայագիտութեան հանդէպ հետաքրքրութիւն կա՞յ:

-Հայագիտութեան հանդէպ հետաքրքրութիւն միշտ եղած է եւ կայ, բայց Ամերիկայի եւ Եւրոպայի մէջ տարբեր են մօտեցումները: Եւրոպան կը հովանաւորէ այդ բաժինները, իսկ Ամերիկայի մէջ չկայ նման բան: Ատոր համար կան հիմնադրամներ, որոնք ցկեանս կ՚ապահովեն մէկ փրոֆեսէօրի աթոռ, Ամերիկայի մէջ պետութիւնը դրամ չի տար: Եւրոպայի մէջ այդպէս չէ, այնտեղ ընդունուած է, որ հին լեզուներու, հին մշակոյթի ամպիոնները պէտք է պահուին, թէեւ, այո, կը փոխուի հիմա ամէն բան, ալ չեն կրնար պահել եւ կը գոցեն:

Պետական ֆինանսաւորում եթէ չկայ, արդէն դժուար է, պէտք է համայնքը միջոցներ ստեղծէ, իսկ այդ մէկը շատ բարդ է: Տեղ ալ չկայ: Վերջին երեք տարուան մէջ իմ մօտ 5 ուսանող պաշտպանած է, երեքը տեղ ստացած են, երկուքը՝ ոչ: Ես իմ ուսանողներուս այս պատճառով միշտ խորհուրդ կու տամ զուտ հայագիտութիւն չընել, այլ վերցնել համեմատական հայագիտութիւն, որպէսզի յետոյ հնարաւոր ըլլայ աշխատանք ունենալ: Այս ալ խնդիր է:

Հիմա ունիմ թուրք ուսանող մը, որ Աթէնք է եւ կ՚ուզէ լեզուական բարեփոխման մասին գրել, ոչ թէ ինչպէս փոխուեցաւ, այլ՝ դրդապատճառներու մասին: Ըսենք՝ թրքերէնի բարեփոխումը, հայերէնինը, յունարէնինը եւս: Աբեղեանը ուղղագրութիւնը փոխեց, այս մէկը հասկնալի է, ու հիմա ինք պիտի փորձէ ըսել՝ ինչո՞ւ, ի՞նչ փիլիսոփայութիւն կար թաքնուած ատոր ետին, նոյնը՝ թրքերէնի եւ յունարէնի համար, այնտեղ ալ բաւական բարդ հարցեր կան: Օրինակ՝ այն, որ մենք ունէինք հայատառ թրքերէն, թուրքերը սորված էին հայերէն այբուբենը եւ կը կարդային: Ժամանակին որոշ մարդիկ առաջարկած էին, որ արաբերէն տառերու փոխարէն հայերէն տառերը գործածուին: Նման բաներ եղած են:

Այսպէս ուրեմն, հայագիտութեան պահանջը ի հարկէ կայ, բայց շատ մեծ չէ: Լեզուի դասընթացքներուն մէյ մըն ալ կու գան երիտասարդներ, կ՚ըսեն մեծ հայրս խոստացած է, որ եթէ հայերէն սորվիմ, ինծի ինքնաշարժ կը գնէ: Իսկ տոքթորականի համար եկած ուսանողներուն հետ արդէն պարզ է՝ կը պարապինք արեւելահայերէն, գրաբար:

-Մշտապէս շրջապատուած էք երիտասարդներով, կ՚աշխատիք անոնց հետ թէ՛ այստեղ, թէ՛ Ամերիկայ: Շա՞տ տարբեր են հայ եւ ամերիկացի երիտասարդները:

-Ես կ՚ուզէի, որ այստեղի երիտասարդներն ալ նոյնքան ինքնուրոյն ըլլային, ազատ, անկախ ըլլային, լայն մտահորիզոն ունենային, քաղաքացիական գիտակցութիւն ունենային...

-Քաղաքացիական գիտակցութիւն ըսելով, պատասխանատուութի՞ւնը նկատի ունիք:

-Պատասխանատուութիւն, պարտք եւ իրաւունք: Կուրօրէն չհետեւին կատարուողին, այլ այնպէս ընեն, որ փոփոխութիւն ըլլայ:

-Անընդհատ կը խօսիք փոփոխութիւններու մասին, ուրկէ՞ սկսիլ, ի՞նչ ընել, որ ինչ-որ բան փոխուի:

-Փոքր քայլերով, ինչ-որտեղէ:

Հատուած՝ Cultural կայքէջի զրոյցէն

ԱՆՈՒՇ ԹՐՈՒԱՆՑ