«ՊԱՏ­ԿԵ­ՐԷՆ ԱՆ­ԴԻՆ»

1990-ա­կան­նե­րու կէ­սե­րուն, Ե­րե­ւա­նի կեդ­րո­նի՝ Կաս­կադ կո­չուող տա­րած­քին վրայ, երբ տա­կա­ւին գո­յու­թիւն չու­նէր այ­սօ­րուան Գա­ֆէս­ճեան շքեղ թան­գա­րան-ա­րուես­տի կեդ­րո­նը եւ ոչ ալ՝ հա­մաշ­խար­հա­յին գլուխ-գոր­ծոց­նե­րէն բաղ­կա­ցած ար­ձան­նե­րու պու­րա­կը, մարդ մը կ­­՚աշ­խա­տէր կա­մար­նե­րուն տակ, պա­տե­րուն վրայ գծե­լով, նկա­րե­լով... Յա­ճախ կը դի­տէինք ա­նոր խորհր­դա­ւոր աշ­խա­տան­քը ու կը զար­մա­նա­յինք, թէ շուր­ջը տի­րող հա­մա­տա­րած ան­տար­բե­րու­թեան մէջ ար­դեօք ի՞նչ կը ստեղ­ծէր այս մար­դը, որ տե­սակ մը ճգնա­ւո­րի կը նմա­նէր՝ մե­կու­սա­ցուած շրջա­պա­տէն, խո­րա­սու­զուած պա­տին վրայ տա­րա­ծուող իր նկար­չա­կան աշ­խար­հին մէջ:

 Շատ չան­ցած գիտ­ցանք, որ տա­ղան­դա­ւոր նկա­րիչ՝ Գրի­գոր Խան­ճեանն է ան, որ կը շա­րու­նա­կէ ստեղ­ծել ան­կէ ալ տա­րի­ներ ա­ռաջ սկսած իր գլուխ-գոր­ծոց­նե­րէն մին՝ «Հա­յոց այ­բու­բե­նի ստեղ­ծու­մը», «Վար­դա­նանց ճա­կա­տա­մար­տը» եւ «Հա­յաս­տա­նի վե­րած­նուն­դ» ե­ռա­մաս որմ­նան­կա­րը, որ այ­սօր կը զար­դա­րէ նոյն վայ­րին մէջ հե­տա­գա­յին ստեղ­ծուած Գա­ֆէս­ճեան թան­գա­րա­նի «Խան­ճեա­ն» սրա­հը…

Այդ աշ­խա­տանք­նե­րուն վրայ կեդ­րո­նա­նա­լով՝ Գրի­գոր Խան­ճեան գրե­թէ մա­շած էր իր ա­ռող­ջու­թիւ­նը, որ կեան­քէն հե­ռա­ցաւ 74 տա­րե­կա­նին, եւ իր մա­հէն եր­կար տա­րի­ներ ետք բա­ցու­մը կա­տա­րուե­ցաւ ե­ռա­մաս որմ­նան­կա­րին եւ ան դար­ձաւ իւ­րա­քան­չիւր հա­յու ծա­նօթ՝ ազ­գա­յին ար­ժէք մը:

Մինչ այդ, Խան­ճեան ար­դէն նշուած նիւ­թե­րով՝ Վազ­գէն Ա.-ի պա­տուէ­րով ստեղ­ծած էր գոր­գանկար­ներ (gobelin), ո­րոնց հի­ման վրայ ալ ստեղ­ծուած են նոյ­նան­ման գոր­գե­րը:

Ան­ցեալ տա­րի հայ ա­նուա­նի ա­րուես­տա­գէտ, նկա­րիչ Գրի­գոր Խան­ճեա­նի յո­բե­լե­նա­կան տա­րին էր: Նո­յեմ­բե­րին լրա­ցաւ ա­նոր ծննդեան 90-ա­մեա­կը: Գի­տու­թիւն­նե­րու Ազ­գա­յին ա­կա­դե­միո­յ ա­կա­դե­մի­կոս, Սուրբ Էջ­միած­նի Մայր Ա­թո­ռի ճար­տա­րա­պե­տա­կան յանձ­նա­խում­բի եւ Գե­րա­գոյն հո­գե­ւոր խոր­հուր­դի ան­դամ՝ Գրի­գոր Խան­ճեան կեան­քէն հե­ռա­ցաւ տասն­վեց տա­րի ա­ռաջ՝ 2000 թուա­կա­նին, իր գոր­ծե­րէն մաս մը մնաց չցու­ցադ­րուած եւ հան­րու­թեան ան­ծա­նօթ:

Գրի­գոր Խան­ճեա­նի ա­նու­նը սեր­տօ­րէն կա­պուած է Գա­ֆէս­ճեան արուես­տի կեդ­րո­նին հետ, ուր, ինչ­պէս նշե­ցինք, կը գտնուին վար­պե­տին որմ­նան­կար­նե­րը՝ «Հա­յոց այ­բու­բե­նի ստեղ­ծու­մ», «Վար­դա­նանց ճա­կա­տա­մար­տը» եւ «Հա­յաս­տա­նի վե­րած­նուն­դը»:

Ա­հա­ւա­սիկ, Գա­ֆէս­ճեան ա­րուես­տի կեդ­րո­նը այս օ­րե­րուն Գրի­գոր Խան­ճեա­նի 90-ա­մեա­կին առ­թիւ ցու­ցա­հան­դէս մը կազ­մա­կեր­պած է, որ կը ներ­կա­յաց­նէ Խան­ճեա­նի ցարդ չցու­ցադ­րուած ու­րուա­գի­ծե­րը (esquisse), ո­րոնք ցու­ցաս­րահ բե­րուած են ըն­տա­նե­կան եւ մաս­նա­ւոր հա­ւա­քա­ծո­նե­րէն եւ կը ներ­կա­յաց­նեն ա­նոր ստեղ­ծա­գոր­ծու­թեան ե­րեք կա­րե­ւոր ո­լորտները՝ գիր­քի ձե­ւա­ւո­րում եւ նկա­րա­զար­դում, կա­ռոյց­նե­րու ներք­նա­մա­սե­րու (հիմ­նա­կա­նը՝ ե­կե­ղե­ցա­կան) ձե­ւա­ւո­րում, ինչ­պէս նաեւ Գա­ֆէս­ճեան արուես­տի կեդ­րո­նին մէջ գտնուող խան­ճեա­նա­կան հռչա­կա­ւոր ե­ռա­մաս որմ­նան­կա­րը մաս կազ­մած էին ցու­ցադ­րու­թեան:

«Պատ­կե­րէն ան­դի­ն» խո­րագ­րեալ այս ցու­ցա­հան­դէ­սը Գա­ֆէս­ճեան կեդ­րո­նին մէջ կը շա­րու­նա­կէ այ­ցե­լու­ներ ըն­դու­նիլ մին­չեւ Փետ­րուա­րի 19-ը:

Գա­ֆէս­ճեան ա­րուես­տի կեդ­րո­նը, որ մշտա­պէս կը թար­մաց­նէ իր ցու­ցա­հան­դէս­նե­րու ցան­կը, պա­հե­լով նաեւ մշտա­կան ցու­ցադ­րու­թիւն­նե­րը, Խան­ճեա­նի այս ցու­ցա­հան­դէ­սով նպա­տա­կադ­րած է ներ­կա­յաց­նել Խան­ճեա­նի գե­ղա­րուես­տա­կան ժա­ռան­գու­թեան կա­րե­ւոր շեր­տե­րը, ո­րոնք կ՚ա­ռըն­չուին նաեւ ա­նոր որմ­նան­կար­չու­թեան հետ: «Պատ­կե­րէն ան­դի­ն» խո­րագ­րեալ ցու­ցա­հան­դէ­սի գոր­ծե­րը խոր­քին մէջ կը բա­ցա­յայ­տեն, թէ ա­րուես­տա­գէ­տը ինչ­պէս ստեղ­ծած է իր կո­թո­ղա­յին գոր­ծե­րը: Ա­նոնք կամ նա­խան­կար­ներն են, կամ գծան­կար­նե­րը, կամ ալ մեծ նկար­նե­րու այս կամ այն հա­տուա­ծին փորձ­նա­կան գոր­ծե­րը, ո­րոնք այ­սօր ի­րա­պէս գե­ղա­րուես­տա­կան մեծ ար­ժէք ու­նին: Իր այդ գոր­ծե­րով Գրի­գոր Խան­ճեան դար­ձաւ ազ­գա­յին պա­տու­մի, ազ­գա­յին-ազ­գագ­րա­կան նոր պատ­կե­րագ­րու­թեան եւ ա­րուես­տի մէջ ազ­գա­յին-ար­դի ուղ­ղու­թեան ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­նե­րէն մին եւ այդ ուղ­ղու­թեան ա­ռա­ջա­տար­նե­րէն էր խորհր­դա­յին կեր­պա­ր-ւես­տին մէջ եւս:

Ցու­ցա­հան­դէ­սին ներ­կայ էին ա­նոր որ­դին եւ դուստ­րը՝ Ա­րա եւ Սե­դա Խան­ճեան­նե­րը, նկա­րի­չին ըն­տա­նի­քի միւս ան­դամ­նե­րը, ինչ­պէս նաեւ՝ ազ­գա­կան­ներ, բա­րե­կամ­ներ, ա­րուես­տա­գէտ­ներ ու ա­րուես­տա­սէր­ներ, եւ ցու­ցա­հան­դէ­սի բա­ցու­մէն յե­տոյ, տաս­նեակ­նե­րով ա­րուես­տա­սէր­ներ կ՚այ­ցե­լեն Գա­ֆէս­ճեան կեդ­րոն, տես­նե­լու Խան­ճեա­նի թո­ղած ժա­ռան­գու­թիւ­նը կազ­մա­կեր­պուած այս ցու­ցադ­րու­թեան մի­ջո­ցաւ:

Գրի­գոր Խան­ճեան ծնած է 1926 թուա­կա­նին Ե­րե­ւա­նի մէջ: 1945 թուա­կա­նին Փա­նոս Թեր­լե­մէ­զեա­նի ա­նուան նկար­չա­կան ու­սում­նա­րա­նը ա­ւար­տե­լէ ետք ըն­դու­նուած է Ե­րե­ւա­նի Գե­ղա­րուես­տա­կան հա­մալ­սա­րան (1945-1951), ուր ու­սա­նած է Ա­րա Պե­քա­րեա­նի եւ Ե­դուարդ Ի­սա­բէ­կեա­նի մօտ։ 1951 թուա­կա­նին ան մուտք գոր­ծած է ստեղ­ծա­գոր­ծա­կան աս­պա­րէզ եւ 1953 թուա­կա­նին ան­դա­մագ­րուած է ժա­մա­նա­կի Խորհր­դա­յին Հա­յաս­տա­նի Նկա­րիչ­նե­րու միու­թեան եւ ե­ղած միու­թեան ղե­կա­վար ան­դամ­նե­րէն մին, իսկ հե­տա­գա­յին՝ դար­ձած է Խորհր­դա­յին Միու­թեան նկա­րիչ­նե­րու միու­թեան ան­դամ եւ այդ միու­թեան ղե­կա­վար­ման ան­դամ:

Գրի­գոր Խան­ճեան, 1961 թուա­կա­նին ար­ժա­նա­ցած է վաս­տա­կա­ւոր նկա­րի­չի կոչ­ման, իսկ 1969 թուա­կա­նին Պա­րոյր Սե­ւա­կի «Անլ­ռե­լի զան­գա­կա­տու­ն» ստեղ­ծա­գոր­ծու­թեան նկա­րա­զարդ­ման հա­մար պար­գե­ւատ­րուած է Խորհր­դա­յին Միու­թեան պե­տա­կան մրցա­նա­կով, որ բարձ­րա­գոյն մրցա­նակն էր այն տա­րի­նե­րուն: Վաս­տա­կա­շատ նկա­րի­չը ե­ղած է ա­կա­դե­միո­յ ան­դամ եւ ար­ժա­նա­ցած է բազ­մա­թիւ այլ պե­տա­կան մըր-ցա­նակ­նե­րու, շքան­շան­նե­րու եւ պար­գեւ­նե­րու:

Խօ­սե­լով իր գլուխ-գոր­ծո­ցը հա­մա­րուող որմ­նան­կար­նե­րուն մա­սին, պէտք է յի­շել նաեւ Գրի­գոր Խան­ճեա­նի ա­ւե­լի վաղ ստեղ­ծուած գոր­ծե­րը, ո­րոնք նոյն­պէս պատ­մա­կան, ազ­գա­յին կամ ե­կե­ղե­ցա­կան նիւ­թե­րով են: Սա­կայն իբ­րեւ նկա­րիչ ան նաեւ գծած է բնան­կար­ներ, դի­ման­կար­ներ պատ­կե­րե­լով նաեւ Հա­յաս­տա­նի գիւ­ղա­կան հիւ­թեղ կեան­քը, հայ գիւ­ղա­ցիի ա­ռօ­րեան: Ծա­նօթ են «Սե­ւա­նի ձկնորս­նե­րը» (1956 թ.), «Ե­րե­ւա­նի կա­ռու­ցող­նե­րը» (1960 թ.), «Գառ­նի» (1962 թ.) կտաւ­նե­րը։

Խան­ճեան ստեղ­ծած է նաեւ դի­ման­կար­ներ, նկա­րա­զար­դած է գիր­քեր, ինչ­պէս՝ Յով­հան­նէս Թու­մա­նեա­նի «Լո­ռե­ցի Սա­քո­ն» (1956 թ.), Խա­չա­տուր Ա­բո­վեա­նի «Վէրք Հա­յաս­տա­նի» (1958 թ.), Գէորգ Է­մի­նի «Պալ­լատ ձկնոր­սի մա­սի­ն» (1970 թ.), «Սա­սուն­ցի­նե­րու պա­րը» (1975 թ.) գիր­քե­րը, ո­րոնք լոյս տե­սած են խորհր­դա­յին տա­րի­նե­րուն խան­ճեա­նա­կան նշա­նա­ւոր նկա­րա­զար­դում­նե­րով:

Գա­լով Վազ­գէն Ա. Կա­թո­ղի­կո­սի պա­տուէ­րով ստեղ­ծուած գոր­գան­կար­նե­րուն, «Իջ­ման տե­սիլք» նկա­րին մէջ պատ­կե­րուած է ծնկա­չոք Ս. Գրի­գոր Լու­սա­ւո­րի­չը, իսկ Միա­ծի­նը՝ մուր­ճը ձեռ­քին, ցոյց կու տայ Աս­տու­ծոյ տա­ճա­րի կա­ռուց­ման վայ­րը։

Հա­յոց այ­բու­բե­նի բնա­բա­նով գոր­գան­կա­րը կը պատ­կե­րէ Ս. Մես­րոպ Մաշ­տո­ցը՝ այ­բու­բե­նի տախ­տա­կը ձեռ­քին ու շրջա­պա­տուած թարգ­մա­նիչ­նե­րով։

Իսկ «Վար­դա­նան­ք» գոր­գան­կա­րը շատ բարդ յօ­րի­նուածք մըն է, որ կը կրէ Ե­ղի­շէ պատ­մի­չի Վար­դա­նանց պա­տե­րազ­մին մա­սին «Մահ ոչ ի­մա­ցեալ՝ մահ է, մահ ի­մա­ցեալ՝ ան­մա­հու­թիւն է» խոր­հուր­դը։ Նկա­րին կեդ­րո­նը պատ­կե­րուած է ճեր­մակ նժոյ­գին հե­ծած սպա­րա­պետ Վար­դան Մա­մի­կո­նեա­նը՝ աջ ձեռ­քին սուր, իսկ ձախ ձեռ­քով ան մար­տահ­րա­ւէ­րի կոչ կ­­՚ուղ­ղէ։ Ան շրջա­պա­տուած է հայ­րե­նի­քի ճա­կա­տագ­րով մտա­հոգ, մար­տի պատ­րաս­տուած եւ զինուած հայ­րե­նա­կից­նե­րու բազ­մու­թեամբ։ Նկա­րին մէջ ընդգ­ծուած է վասն հա­ւատ­քի պայ­քա­րի ել­լե­լու կոչ յղող Ղե­ւոնդ Ե­րէ­ցը, ո­րուն նկա­րի­չը պատ­կե­րած է ճեր­մակ հան­դեր­ձով։ Այս նկա­րը դար­ձած է հայ­րե­նի­քի պաշտ­պա­նու­թեան խորհր­դա­նիշ­նե­րէն մէ­կը, որ հե­տա­գա­յին վե­րատ­պուած է պատ­կե­րա­գիր­քե­րու, դա­սա­գիր­քե­րու, հա­մայ­նա­գի­տա­րան­նե­րու մէջ, տա­րա­ծուե­լով նաեւ սփիւռ­քի մէջ:

Իսկ «Վե­րած­նած Հա­յաս­տա­ն» գոր­գան­կա­րին մէջ նկա­րի­չը Հա­յաս­տա­նի վե­րած­նուն­դի գա­ղա­փա­րը ար­տա­յայ­տած է կնոջ կեր­պա­րան­քով, ո­րուն գիր­կը մա­նուկ մը կայ ու շրջա­պա­տուած է այդ գա­ղա­փա­րին հա­ւա­տա­ցող­նե­րով:

Գրի­գոր Խան­ճեան ա­րուես­տա­գէ­տը ձե­ւա­ւո­րած է նաեւ կահ-կա­րա­սի­ներ, դռներ, փայ­տա­կերտ ի­րեր: Նշա­նա­ւոր են ա­նոր ձե­ւա­ւոր­մամբ ստեղ­ծուած Ս. Հռիփ­սի­մէ տա­ճա­րի վա­նա­տան ըն­դու­նե­լու­թեան սրա­հին եւ Փիթս­պուր­կի (Միա­ցեալ Նա­հանգ­ներ) հա­մալ­սա­րա­նի հայ­կա­կան ըն­թեր­ցաս­րա­հին կա­հա­ւո­րան­քը, Տիթ­րոյ­թի (Միա­ցեալ Նա­հանգ­ներ) «Ա­լեք Մա­նու­կեա­ն» թան­գա­րա­նին գե­ղա­զարդ դռնե­րը, Սուրբ Էջ­միած­նի Մայր Տա­ճա­րին եւ նոր վե­հա­րա­նին հա­մար պատ­րաս­տուած ա­թոռ­ներն ու այլ գոր­ծե­րը։

Ան մաս­նակ­ցած է վան­քե­րու ու ե­կե­ղե­ցի­նե­րու վե­րա­կանգն­ման նա­խա­գի­ծե­րուն ստեղծ­ման գոր­ծին. ան­ձամբ ղե­կա­վա­րած է Մայր Տա­ճա­րի բա­րե­զարդ­ման եւ «Ա­լեք ու Մա­րի Մա­նու­կեա­ն» գան­ձա­տան կա­հա­ւոր­ման ու ցու­ցադ­րու­թեան կազ­մա­կերպ­ման աշ­խա­տանք­նե­րը, գծան­կար­չա­կան ձե­ւա­ւո­րում­ներ կա­տա­րած է «Էջ­միա­ծի­ն» ամ­սագ­րի, «Էջ­միած­նի գան­ձե­ր», «Ա­րա­րա­տ», «Ե­կայք՝ շի­նես­ցու­ք» եւ այլ գիր­քե­րուն հա­մար։

Գրի­գոր Խան­ճա­նի ստո­րագ­րու­թեան կը պատ­կա­նին նաեւ Սուրբ Էջ­միած­նի Մայր Տա­ճա­րի ա­ւագ խո­րա­նին սե­ղա­նը զար­դա­րող Տի­րա­մօր անկրկ­նե­լի պատ­կե­րը։ Նոյ­նան­ման գոր­ծեր կա­տա­րած է ան նաեւ Նիւ Եոր­քի Սուրբ Վար­դան ե­կե­ղեց­ւոյ, Իս­թան­պու­լի Պատ­րիար­քա­րա­նին եւ այլ ե­կե­ղե­ցի­նե­րու հա­մար:

Մեծ է Գրի­գոր Խան­ճեան ա­րուես­տա­գէ­տի ձգած ժա­ռան­գու­թիւ­նը: «Պատ­կե­րէն ան­դի­ն» ցու­ցա­հան­դէ­սը հան­րու­թեան կը ներ­կա­յաց­նէ իր ե­տին ձգած ժա­ռան­գու­թեան մէկ մա­սը միայն, իսկ Գա­ֆէս­ճեան կեդ­րո­նը, Խան­ճեան սրա­հին մէջ կը շա­րու­նա­կէ ներ­կա­յաց­նել ա­րուես­տա­գէ­տին այլ գոր­ծե­րը եւս:

Ցու­ցա­հան­դէ­սի բաց­ման Գա­ֆէս­ճեան ա­րուես­տի կեդ­րո­նի գոր­ծա­դիր տնօ­րէ­նի ժա­մա­նա­կա­ւոր պաշ­տօ­նա­կա­տար՝ Վա­հագն Մա­րա­պեա­նը իր խօս­քին մէջ բարձր գնա­հա­տեց խան­ճեա­նա­կան ա­րուես­տը՝ ը­սե­լով. «Այս ցու­ցադ­րու­թիւ­նը նոր ա­ռիթ է՝ անդ­րա­դառ­նա­լու մեծ ա­րուես­տա­գէտ եւ հայ­րե­նա­սէր՝ Գրի­գոր Խան­ճեա­նի դե­րին եւ ներդր­ման հայ­րե­նի­քի մշա­կու­թա­յին կեան­քէն ներս: Ինչ­պէս ան­ցեա­լին, այ­սօր եւս Գրի­գոր Խան­ճեա­նի ա­րուես­տը կը շա­րու­նա­կէ իր ազ­գա­նուէր ա­ռա­քե­լու­թիւ­նը ներ­կայ եւ գա­լիք հայ սե­րունդ­նե­րուն հա­մա­ր»:

Ներ­կա­յաց­նե­լով Գա­ֆէս­ճեան ա­րուես­տի կեդ­րո­նի ա­ռա­քե­լու­թիւ­նը, նշենք, որ Ե­րե­ւա­նի սրտին մէջ գոր­ծող այս ե­զա­կի սրա­հը կը մի­տի Հա­յաս­տա­նի մէջ լա­ւա­գոյնս ցու­ցադ­րել ժա­մա­նա­կա­կից ա­րուես­տի կտոր­նե­րը եւ միեւ­նոյն ժա­մա­նակ՝ աշ­խար­հին ներ­կա­յաց­նել հայ­կա­կան մշա­կոյ­թի լա­ւա­գոյ­նը:

2009 թուա­կա­նի Նո­յեմ­բե­րին տե­ղի ու­նե­ցած բա­ցու­մէն մին­չեւ այ­սօր՝ Գա­ֆէս­ճեան ա­րուես­տի կեդ­րո­նը կը կազ­մա­կեր­պէ բազ­մա­զան ցու­ցա­հան­դէս­ներ, կը ներ­կա­յաց­նէ ժա­մա­նա­կա­կից ա­րուես­տի ինք­նա­տիպ ու ե­զա­կի գոր­ծեր, կ­­՚ի­րա­կա­նաց­նէ կրթա­կան ծրա­գիր­ներ...: Ա­նոր սրահ­նե­րուն մէջ տե­ղի կ՚ու­նե­նան հա­մերգ­ներ, շար­ժան­կար­նե­րու ցու­ցադ­րու­թիւն­ներ, դա­սա­խօ­սու­թիւն­ներ: Ա­րուես­տի այս կեդ­րո­նի տա­րե­կան այ­ցե­լու­թիւն­նե­րու թի­ւը կը գե­րա­զան­ցէ մէկ մի­լիո­նը:

Բա­ցի Գրի­գոր Խան­ճեա­նի գոր­ծե­րուն ցու­ցադ­րու­թե­նէն, հոն տե­ղի ու­նե­ցաւ նաեւ Ար­տա­շէս Յով­սէ­փեա­նի՝ «Սա­սուն­ցի Դա­ւի­թ» որմ­նա­քան­դա­կի ցու­ցադ­րու­թիւ­նը, որ նոյն­պէս ստեղծ­ման հե­տաքրք­րա­կան պատ­մու­թիւն մը ու­նի, ինչ­պէս նաեւ այլ սրա­հի մը մէջ կը ցու­ցադ­րուին հա­ւա­քորդ՝ Պո­րիս Գալս­տեա­նի հա­ւա­քա­ծո­յէն նշա­նա­կա­լի գոր­ծեր:

Իսկ Գա­ֆէս­ճեան կեդ­րո­նի միւս սրահ­նե­րը հե­ղե­ղուած են հիմ­նա­դի­րի՝ բա­րե­րար Ճե­րարտ Գա­ֆէս­ճեա­նի մաս­նա­ւոր հա­ւա­քա­ծո­յի ըն­տիր ցու­ցան­մոյւշ­նե­րով: Իր մաս­նա­ւոր հա­ւա­քա­ծոն ի ցոյց դնե­լով հայ­րե­նի­քի մէջ, Ճ. Գա­ֆէս­ճեա­նը նպա­տակ ու­նէր ա­րուես­տի մի­ջո­ցաւ նոր լոյս տա­րա­ծել հայ­րե­նի կեան­քին մէջ:

ԱՆՈՒՇ ԹՐՈՒԱՆՑ