ՊԱ­ՏՈ­ՒԵՆՔ ՄԱՅ­ՐԵ­ՐԸ

Մա­յիս է։

Տար­ւոյն ա­մե­նա­գե­ղե­ցիկ ա­մի­սը։

Բնու­թեան ա­մե­նա­կեն­սու­նակ ե­ղա­նա­կը։

Ա­միս մը նուի­րուած մայ­րե­րուն։

Բո­լոր մայ­րե­րուն։

Ա­ռանց ցե­ղի, գոյ­նի եւ կրօն­ի խտրու­թեան։

Քա­ղա­քա­կիրթ մարդ­կու­թիւ­նը, մա­յի­սեան օր մը, տօ­նա­կա­տա­րու­թեան ա­ռա­ւել փայ­լով մը կը յի­շա­տա­կէ ու կը յար­գէ մայ­րե­րը։

Տղա­քը ի­րենց մայ­րե­րուն յար­գանք կը մա­տու­ցա­նեն եւ իբ­րեւ սի­րոյ ար­տա­յայ­տու­թիւն գե­ղե­ցիկ նուէր­ներ կ՚ըն­ծա­յա­բե­րեն։

Վար­ժա­րան­նե­րէ ներս, ու­սու­ցիչ­նե­րը գո­վա­բա­նա­կան դա­սա­խօ­սու­թիւն­նե­րով կը փա­ռա­բա­նեն մայ­րե­րը, իսկ ա­շա­կերտ­նե­րը կը ջա­նան մօր վե­րա­բե­րեալ շա­րադ­րու­թիւն մը կամ ո­տա­նա­ւոր մը գրել եւ կամ փոք­րիկ կո­ղո­վի մը մէջ ծա­ղիկ­ներ դնե­լով համ­բոյ­րով մը նուի­րել ի­րենց մօր, այն մօր, որ իր ամ­բողջ կեան­քը նուի­րած է ա­նոնց։

Մայ­րը ո­գե­ւո­րեալ ա­ռա­ջին ազ­դակն է, ո­րուն կը հան­դի­պի մարդ։

Նա­խա­մայր Ե­ւա­յէն սկսեալ, մայ­րու­թեան ա­ռաջ­նա­հերթ պար­տա­կա­նու­թիւ­նը ե­ղած է տագ­նա­պա­յոյզ եր­կուն­քով ծնունդ տալ իր զաւ­կին, հո­գա­տա­րը ըլ­լալ աշ­խարհ լոյս բե­րած իր ման­կի­կին եւ մեծց­նել ու դաս­տիա­րա­կել զայն։

Նո­րա­ծի­նը ա­մէն բա­նէ ա­ռաջ մայ­րը կը տես­նէ, մօ­րը մի­ջեւ է որ կը ստեղ­ծուի յա­րա­բե­րա­կան իր ա­ռա­ջին կա­պը, նոյն պա­հէն սկսեալ մայ­րը կ՚ըլ­լայ գլխա­ւոր դե­րա­կա­տա­րը ա­նոր այժ­մու կեան­քին, ա­պա­գա­յին եւ մայ­րա­կան քնքշու­թեամբ ու բնազ­դով ներ­մու­ծած գա­ղա­փար­ներ կ՚ա­ռաջ­նոր­դեն զաւ­կին հե­տա­գայ քայ­լե­րը։

Մայ­րու­թիւ­նը զո­հո­ղու­թեան մարմ­նա­ցում մը եւ մօր սէ­րը բա­րու­թեան եւ խան­դա­ղա­տան­քի անս­պառ աղ­բիւր մըն է։ Մայրն է, որ իր զաւ­կի ա­ռող­ջու­թեան եւ փրկու­թեան հա­մար սի­րով կը վտան­գէ իր կեան­քը։ Մայրն է, որ ա­մե­նէն ա­ւե­լի կը հրճուի իր հո­գե­հա­տո­րի մէկ յա­ջո­ղու­թեան եւ կը ցա­ւի ու­նե­ցած ձա­խո­ղու­թեան եւ կամ ճա­կա­տագ­րա­կան դժբախ­տու­թեան հա­մար։

Մայ­րե­րու օ­րը, մայ­րու­թեան ըն­ծա­յուած յար­գան­քի ար­տա­յայ­տու­թեան եւ փա­ռա­բա­նու­թեան օր մըն է։ Եւ այս յար­գան­քը մայ­րու­թեան ըն­ծա­յե­լը վսեմ պար­տա­կա­նու­թիւն մըն է, ո­րուն ար­ժա­նի է մա­նա­ւանդ դա­րե­րու ըն­թաց­քին տա­ռա­պած, բայց միշտ տո­կա­ցած բա­րի ու ազ­նիւ հայ մայ­րը, ո­րուն ու­սե­րուն դրուած է գե­ղե­ցիկ ու բարձր ա­ռա­քե­լու­թիւն մը։ Կ՚ար­ժէ ու հարկ է գի­տակ­ցիլ այս քաղցր պար­տա­կա­նու­թեան ու տա­նիլ զայն քա­ջա­բար։

Հայ մայ­րը մեր պատ­մու­թեան շր­­ջա­նին իր զա­ւակ­նե­րուն ազ­գա­յին ո­գին ներշն­չո­ղը ե­ղած է եւ նոյն ո­գին կը շա­րու­նա­կէ ներշն­չել նաեւ այ­սօր։

Ան բարձ­րաց­նե­լով իր զաւ­կին բա­րո­յա­կան կո­րո­վը, զար­գաց­նե­լով ա­նոր զո­հո­ղու­թեան ու պայ­քա­րե­լու ո­գին, մղած ու այ­սօր եւս կը մղէ պայ­քա­րի մէջ նե­տուե­լու հրա­մա­յա­կա­նը։

Մեր պատ­մու­թեան ամ­բողջ տե­ւո­ղու­թեան, հայ մայ­րը, հայ ըն­տա­նի­քի ազ­գա­յին կա­ռու­ցուած­քի, գո­յու­թեան եւ տե­ւա­կա­նաց­ման հա­մար ան­հուն նուի­րում ցու­ցա­բե­րած է։ Ո­րով՝ հարկ է իբ­րեւ ազ­գա­յին ու որ­դիա­կան պար­տա­կա­նու­թիւն, տա­րին օր մը գէթ յի­շել ու յար­գել մայ­րե­րը։

Հայ մայ­րը ե­ղած է մեր լե­զուի ա­ռա­ջին ու­սու­ցի­չը. երբ մենք թո­թով լե­զուով սկսած ենք խօ­սիլ, հայ մայ­րը մեր լե­զուա­կան եւ խօ­սակ­ցա­կան շնոր­հը զար­գա­ցու­ցած է եւ լա­ւա­գոյ­նին ա­ռաջ­նոր­դած։ Ան նաեւ ե­ղած է հա­յոց պատ­մու­թեան ա­ռա­ջին ու­սու­ցի­չը։ Մենք գի­շե­րը օ­րօր­նե­րու ա­ռըն­թեր՝ մեր մայ­րե­րէն լսած ենք մեր հին ու նոր ան­ցեա­լի տխուր թէ ու­րախ դրուագ­նե­րու մա­սին։

Հայ մայ­րը, նաեւ մեր դաս­տիա­րակն է։ Ան է որ իր ձայ­նը կը բարձ­րաց­նէ երբ տան մէջ՝ զա­ւակ­նե­րուն մօտ սխալ բան մը տես­նէ։ Այդ սխա­լը ման­կու­թեան շրջա­նին սրբագ­րել, հայ մօր մե­ծա­գոյն ու առաջնահերթ պար­տա­կա­նու­թիւնն է։

Հայ մայ­րը ինք պի­տի ըլ­լայ մեր քայ­լե­րուն ուղ­ղու­թիւն տուո­ղը, թոյլ չտա­լով որ մենք դուրս ել­լենք մեր ազ­գա­յին սրբու­թիւն­նե­րէն, թոյլ պի­տի չտայ, որ մեր զա­ւակ­նե­րը հե­ռա­նան պա­պե­նա­կան եւ առ­հա­ւա­կան մեր անն­ման ժա­ռան­գու­թիւն­նե­րէն։

Հայ ըն­տա­նի­քը ա­մե­նէն ա­ռաջ­նա­հերթ եւ ա­մե­նէն կա­րե­ւոր միա­ւորն է հայ ժո­ղո­վուր­դի կեան­քին մէջ։

Ե­թէ ձա­խո­ղած է այդ միա­ւո­րը, ե­թէ ան­հաս­տատ է, ե­թէ քայ­քա­յուած է, ու­րեմն հայ ազ­գա­յին ըն­կե­րու­թիւ­նը լրջօ­րէն վնա­սուած է։ Իսկ ե­թէ ա­ռողջ է ըն­տա­նե­կան այդ օ­ճա­խի զօ­րու­թիւ­նը պահ­պա­նուած է մայ­րա­կան նուի­րու­մին եւ զո­հա­բե­րա­կան ո­գիին ու գի­տակ­ցու­թեան մէջ։

Հայ մայ­րե­րը։ Բո­լոր մայ­րե­րը։

Պատ­մա­կան է մայ­րե­րը պա­տուե­լու այս գե­ղե­ցիկ սո­վո­րու­թիւ­նը։

Կ՚ը­սուի, թէ մա­յի­սեան այս օ­րը ծա­գում ա­ռած է նախ Յու­նաս­տա­նի մէջ. նա­խաք­րիս­տո­նէա­կան շրջա­նին, երբ յոյ­նե­րը տա­րին ան­գամ մը ի­րենց մայր աս­տուա­ծու­հին կը պաշ­տէին եւ շքեղ հան­դի­սու­թիւն­ներ կազ­մա­կեր­պե­լով կը փա­ռա­բա­նէին։

Հա­յերս ալ իբր հին ժո­ղո­վուրդ, մայր Ա­նա­հի­տը փա­ռա­բա­նե­լու սո­վո­րու­թիւ­նը ու­նե­ցած ենք։ Ժա­մա­նակ­նե­րու թա­ւա­լու­մին հետ սա­կայն, քա­ղա­քակր­թու­թեան յա­ռաջ­դի­մու­թեամբ միա­տեղ, այս սո­վո­րու­թիւն­նե­րը մոռ­ցուած են։

Տես­նենք սա­կայն, թէ ինչ­պէս նուի­րա­գործուե­ցաւ մեր ժա­մա­նակ­նե­րուն Մայ­րե­րու օ­րուան տօ­նին սո­վո­րու­թիւ­նը։

Միա­ցեալ Նա­հանգ­նե­րու Վիր­ճի­նիա նա­հան­գին մէջ կ՚ապ­րի Ան­նա Ժար­վիս ա­նու­նով ու­սուց­չու­հի մը։ Ան իր մօ­րը կո­րուս­տէն ետք, 1906 թուա­կա­նի Մա­յի­սի 9-ին, անմ­խի­թար մնա­լուն, կ՚ո­րո­շէ, որ ա­մե­րի­կան մայ­րե­րուն նուի­րուած տօն մը պէտք է ու­նե­նայ եւ առ այդ, յա­մառ ու կա­տա­րեալ խա­չակ­րու­թեան մը ձեռ­նար­կե­լով կը յա­ջո­ղի հա­մո­զել հան­րա­յին կար­ծի­քը, հաս­նիլ իր նպա­տա­կին։ Ու այս­պէ­սով Միա­ցեալ Նա­հանգ­նե­րու Նա­խա­գահ Ո­ւիլ­սըն՝ ու­սուց­չու­հիի մօր մա­հուան տա­րե­դար­ձի օ­րը, 1914 թուա­կա­նի Մա­յի­սի 9-ին կը հռչա­կէ ա­ռա­ջին Մայ­րե­րու օ­րը։

Ա­ռա­ջին աշ­խար­հա­մար­տի վեր­ջա­ւո­րու­թեան, Ֆրան­սա­յի շատ մը քա­ղաք­նե­րու ու յատ­կա­պէս Փա­րի­զի եւ Լիո­նի մէջ կը սկսի կազ­մա­կեր­պուիլ Մայ­րե­րու օ­րը եւ 1920 թուա­կա­նին, պե­տա­կան հրո­վար­տա­կով մը կը պաշ­տօ­նա­կա­նա­նայ։

1941 թուա­կա­նի Մա­յի­սի 25-ին, Ֆրան­սա­յի մէջ կը հաս­տա­տուի Մայ­րե­րու ազ­գա­յին օ­րը։ Ա­զա­տագ­րու­մէն ինն տա­րի ետք, յա­տուկ օ­րէնք մը պաշ­տօ­նա­պէս կը հաս­տա­տէ Մայ­րե­րու տօ­նը Մա­յի­սի վեր­ջին Կի­րա­կին։ Այլ եր­կիր­ներ կ՚ընտ­րեն Մա­յի­սի երկ­րորդ Կի­րա­կին։ Ֆրան­սա­յի հա­մար սա­կայն ան­պա­հետ էր, քա­նի որ Մա­յի­սի երկ­րորդ Կի­րա­կին վե­րա­պա­հուած էր Ժան տ՚Ար­քին եւ նոյն օ­րը կա­րե­լի չէր տօ­նել թէ՛ մայ­րե­րու եւ թէ կոյ­սին յի­շա­տա­կը։

Այս պատ­ճա­ռով 1950 թուա­կա­նի Մա­յի­սի 16-ին, օ­րէն­քով կ՚իւ­րա­ցուի Մա­յի­սի վեր­ջին Կի­րա­կին։

Մայ­րե­րու օ­րը, հայ ժո­ղո­վուր­դի մէջ ա­ռա­ջին ան­գամ կը տօ­նուի Ֆրան­սա­յի Լիոն քա­ղա­քին մէջ, 1932 թուա­կա­նին, նա­խա­ձեռ­նու­թեամբ հա­յու­հի­նե­րու։ Հան­դի­սու­թեան կը մաս­նակ­ցին հայ­կա­կան զա­նա­զան կազ­մա­կեր­պու­թիւն­ներ եւ ո­րու ազ­գօ­գուտ ներ­շն­­չում­նե­րով ու­նե­ցած յա­ջո­ղու­թիւ­նը կ՚ար­ժա­նա­նայ կա­թո­ղի­կո­սա­կան օրհ­նու­թեան։

Սա­կայն ինչ­պէս յի­շե­ցինք, հայ ժո­ղո­վուր­դի մայ­րու­թեան դե­րը փա­ռա­բա­նե­լու ա­ռա­ջին ե­լոյ­թը ա­սի­կա չէ միայն։

Հե­թա­նո­սա­կան օ­րե­րէն, հայ ժո­ղո­վուր­դը գի­տակ­ցած էր, որ մայ­րա­կան սէ­րը աս­տուա­ծա­յին բնոյթ ու­նի եւ նոյն գի­տակ­ցու­թեամբ է, որ ճանչ­ցած է իբ­րեւ խորհր­դա­նի­շը մայ­րա­կան ա­ռա­քե­լու­թիւն­նե­րուն։

0տար­նե­րը մեզ­մէ շատ վերջ սկսած են փա­ռա­բա­նել մայ­րե­րը, մինչ­դեռ մենք դա­րե­րով փա­ռա­բա­նած ենք մայ­րու­թեան դե­րը։

Մեր պատ­մու­թեան է­ջե­րը թա­գու­հի­նե­րու, իշ­խա­նու­հի­նե­րու կրօ­նա­սէր եւ ու­սում­նա­սէր եւ մա­նա­ւանդ մեր ա­զա­տագ­րա­կան շար­ժում­նե­րէն սկսեալ մին­չեւ մեր օ­րե­րը, զէն­քով կռուող հե­րո­սու­հի մայ­րե­րու ա­նուն­նե­րով լե­ցուն են։

Փա՜ռք բո­լոր մայ­րե­րուն, օրհ­նու­թիւն ի­րենց ան­թա­ռամ յի­շա­տա­կին, ան­հուն սէր եւ ե­րախ­տիք հայ մայ­րե­րուն։