ԳՈՒՄԳԱԲՈՒԻ ՄԷՋ ՋԵՐՄ ԶՐՈՅՑ

Թուր­քիոյ առ­կայ բարդ ի­րա­վի­ճա­կի պայ­ման­նե­րուն ներ­քեւ, Նո­յեմ­բե­րի 1-ի կան­խա­հաս ընտ­րու­թիւն­նե­րուն ըն­դա­ռաջ, ե­րէկ ե­րե­կո­յեան կա­ռա­վա­րու­թեան կող­մէ բարձ­րաս­տի­ճան ներ­կա­յա­ցու­ցիչ մը այ­ցե­լեց Պատ­րիար­քա­րան։ Գում­գա­բուի մէջ Պատ­րիար­քա­կան Ընդ­հա­նուր Փո­խա­նորդ Տ. Ա­րամ Արք. Ա­թէ­շեան ջերմ մթնո­լոր­տի մը մէջ հիւ­րըն­կա­լեց Երկ­րա­գոր­ծու­թեան նա­խա­րար Մեհ­տի Է­քէ­րը։ Այս առ­թիւ տե­ղի ու­նե­ցաւ ջերմ զրոյց մը, ո­րու ըն­թաց­քին Նո­րին Սրբազ­նու­թեան կող­քին էին Տ. Սա­հակ Եպսկ. Մա­շա­լեան, Տ. Յա­րու­թիւն Ա­բե­ղայ Տա­մա­տեան, ծա­նօթ ազ­գա­յին­ներ եւ հա­մայն­քա­յին հաս­տա­տու­թիւն­նե­րու ա­տե­նա­պետ­ներ կամ վար­չա­յին­ներ՝ Հա­մայն­քա­յին վա­քըֆ­նե­րու հար­թա­կի ձե­ւա­չա­փին մէջ։ Մեհ­տի Է­քէ­րին կ՚ըն­կե­րա­նա­յին ԱՔ կու­սակ­ցու­թեան կող­մէ ե­րես­փո­խա­նի թեկ­նա­ծու ա­ռա­ջադ­րուած եր­կու ա­նուն­ներ՝ Մար­գար Է­սաեան եւ Միհ­րի­մահ Պել­մա Սա­թըր։

Պատ­րիար­քա­րա­նի պար­տէ­զի մուտ­քին նա­խա­րա­րը դի­մա­ւո­րուե­ցաւ Սուրբ Փրկիչ Ազ­գա­յին հի­ւան­դա­նո­ցի հո­գա­բար­ձու­թեան ա­տե­նա­պետ Պետ­րոս Շի­րի­նօղ­լուի եւ այլ խումբ մը ազ­գա­յին­նե­րու կող­մէ եւ ա­ռաջ­նոր­դուե­ցաւ դէ­պի շէնք։ Աս­տի­ճան­նե­րուն մօտ զին­քը ող­ջու­նեց Ընդ­հա­նուր Փո­խա­նոր­դը։ Նախ­քան դահ­լիճ անց­նի­լը, կար­ճա­տեւ ան­մի­ջա­կան զրոյց մը ու­նե­ցաւ պատ­րիար­քա­կան ըն­դու­նա­րա­նին մէջ։ Տ. Ա­րամ Արք. Ա­թէ­շեան եւ նա­խա­րար Մեհ­տի Է­քէր ա­ւե­լի վերջ ան­ցան դահ­լիճ, ուր հա­մախմ­բուած էին հա­մայն­քա­յին ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­նե­րը։ Մաս­նա­կից­նե­րու շար­քին էր նաեւ Իս­թան­պու­լի գլխա­ւոր քա­ղա­քա­պե­տի խորհր­դա­կան­նե­րէն Նա­տիա Թա­շէլ։ Ջերմ զրոյ­ցի ըն­թաց­քին փո­խա­նա­կուե­ցան դրա­կան պատ­գամ­ներ եւ շուրջ մէ­կու­կէս ժա­մուան այ­ցե­լու­թիւ­նը ա­ւար­տին հա­սաւ Պատ­րիար­քա­րա­նի մուտ­քի աս­տի­ճան­նե­րուն վրայ կա­տա­րուած նկա­րա­հա­նու­մով։

Տ. Ա­րամ Արք. Ա­թէ­շեան Պատ­րիար­քա­րա­նի յար­կին ներ­քեւ նա­խա­րա­րը ող­ջու­նե­լով ու­րա­խու­թիւն յայտ­նեց այս այ­ցե­լու­թեան կա­պակ­ցու­թեամբ։ Ան ցա­ւով անդ­րա­դար­ձաւ վեր­ջին շրջան­նե­րուն մեր երկ­րէն ներս ապ­րուած ա­հա­բեկ­չա­կան ի­րե­րա­յա­ջորդ դէպ­քե­րուն, ո­րոնք հա­ւա­սա­րա­պէս ցաւ կը պատ­ճա­ռեն երկ­րի բո­լոր քա­ղա­քա­ցի­նե­րուն, նե­րա­ռեալ թրքա­հա­յե­րուն։ Նո­րին Սրբազ­նու­թիւ­նը ընդգ­ծեց, որ ա­հա­բեկ­չա­կան դէպ­քե­րուն հա­յոց վե­րագ­րուի­լը խո­րա­պէս կը վի­րա­ւո­րէ թրքա­հա­յու­թիւ­նը։ Ար­դա­րեւ, հա­յե­րը մեր երկ­րի ա­նան­ջա­տե­լի մաս­նի­կը կը հան­դի­սա­նան եւ այս հո­ղե­րուն վրայ ու­նին շուրջ հինգ հա­զար տա­րուան ներ­կա­յու­թիւն մը։ Կրկնե­լով մա­նա­ւանդ Ան­գա­րա­յի մէջ պա­տա­հած վեր­ջին ա­հա­ւոր ա­հա­բեկ­չու­թեան մեր հա­մայն­քէն ներս տե­ղի տուած հա­մա­տա­րած ցա­ւը՝ Նո­րին Սրբազ­նու­թիւ­նը հեր­թա­կան ան­գամ ար­տա­յայ­տեց իր ցա­ւակ­ցու­թիւ­նը։ Իր խօս­քե­րուն մէջ Տ. Ա­րամ Արք. Ա­թէ­շեան անդ­րա­դար­ձաւ զան­գուա­ծա­յին լրա­տուու­թեան մի­ջոց­նե­րու մօտ հայ հա­մայն­քի ա­նու­նով յայ­տա­րա­րու­թիւն­նե­րով հան­դէս գա­լու վե­րա­բե­րեալ ե­րե­ւոյթ­նե­րուն։ Ան ընդգ­ծեց, թէ Պատ­րիար­քա­կան Ա­թո­ռը 554 տա­րուան հաս­տա­տու­թիւն մըն է, թէ՛ հո­գե­ւոր եւ թէ ազ­գա­յին կեդ­րոն մը, եւ դա­րե­րու ըն­թաց­քին ձե­ւա­ւո­րուած նա­խըն­թաց­նե­րու հի­ման վրայ միայն այն է, որ մեր հա­մայն­քին, թրքա­հա­յու­թեան ա­նու­նով խօ­սե­լու բա­րո­յա­կան ի­րա­ւուն­քը ու­նի։ Հե­տե­ւա­բար, այլ ան­հատ­նե­րու կամ շրջա­նակ­նե­րու ար­տա­յայ­տու­թիւն­նե­րը չեն կրնար ըն­կա­լուիլ կամ ներ­կա­յա­ցուիլ հա­մայն­քին ա­նու­նով, ա­նոնք նման ի­րա­ւունք կամ ի­րա­ւա­սու­թիւն չու­նին, նոյ­նիսկ ե­թէ ըլ­լան ե­րես­փո­խան­ներ։

Օգ­տուե­լով ա­ռի­թէն Տ. Ա­րամ Արք. Ա­թէ­շեան կանգ ա­ռաւ նաեւ թրքա­հայ վար­ժա­րան­նե­րու առ­կայ խնդիր­նե­րուն վրայ։ Ան նա­խա­րա­րին նկա­տառ­ման յանձ­նեց, թէ մեր դպրոց­նե­րը կ՚ապ­րին շարք մը խնդիր­ներ։ Այժմ կը հա­սուն­նան գոր­ծըն­թաց­ներ, ո­րոնց հե­տե­ւան­քով մեր կրթօ­ճախ­նե­րը մաս­նա­ւոր վար­ժա­րա­նի կար­գա­վի­ճա­կին բե­րու­մով կրնան հա­մա­րուիլ տնտե­սա­կան ձեռ­նարկ (iktisadi işletme)։ Նո­րին Սրբազ­նու­թիւ­նը շեշ­տեց, որ այս հե­ռան­կա­րը կը մտա­հո­գէ մեր հա­մայն­քը, ո­րով­հե­տեւ թրքա­հայ վար­ժա­րան­նե­րը կը գո­յա­տե­ւեն հա­մայն­քա­յին բա­րե­րար­նե­րուն ա­ջակ­ցու­թեամբ։ Որ­քան որ ալ պե­տու­թիւ­նը վեր­ջին տա­րուան ըն­թաց­քին հո­գա­ծու­թիւն ցոյց տուած ըլ­լայ մեր դպրոց­նե­րուն, այդ յատ­կա­ցուած մի­ջոց­նե­րը ան­բա­ւա­րար կը մնան մեր վար­ժա­րան­նե­րու բո­լոր կա­րիք­նե­րը դի­մագ­րա­ւե­լու ուղ­ղու­թեամբ։ Հե­տե­ւա­բար, նուի­րա­տուու­թիւն­նե­րով կը գո­յա­տե­ւեն դպրոց­նե­րը եւ ա­նոնք յա­ւե­լեալ դժուա­րու­թիւն­նե­րու կրնան են­թար­կուիլ, ե­թէ դառ­նան տնտե­սա­կան ձեռ­նարկ­ներ։ Տ. Ա­րամ Արք. Ա­թէ­շեան շեշ­տեց, որ ըստ Լո­զա­նի դաշ­նագ­րին պե­տու­թիւ­նը պէտք է հա­մայն­քա­յին բո­լոր հաս­տա­տու­թիւն­նե­րուն օ­ժան­դա­կու­թիւն ցու­ցա­բե­րէ, սա­կայն այս­պի­սի նա­խըն­թաց մը չէ ձե­ւա­ւո­րուած ան­ցեալ տաս­նա­մեակ­նե­րուն ըն­թաց­քին։ Իսկ այժմ մեր վար­ժա­րան­նե­րու պա­րա­գա­յին կրնայ այն­պի­սի մտա­հո­գիչ հե­ռան­կար մը ստեղ­ծուիլ, որ ա­նոնք կրնան վե­րա­ծուիլ հար­կա­տու հաս­տա­տու­թիւն­նե­րու եւ ի­րենց­մէ կրնայ պա­հան­ջուիլ ա­ւե­լա­ցուած ար­ժէ­քի հարկ (KDV)։ Ուս­տի, Նո­րին Սրբազ­նու­թիւ­նը էա­պէս կա­րե­ւո­րեց, որ մեր վար­ժա­րան­նե­րը մնան տրա­զերծ, այ­լա­պէս ան­հա­մե­մա­տօ­րէն կրնան բար­դա­նալ ա­նոնց կող­մէ դի­մագ­րա­ւուած խնդիր­նե­րը։

Իր խօս­քե­րուն տե­ւո­ղու­թեան Տ. Ա­րամ Արք. Ա­թէ­շեան դրա­կան գնա­հա­տան­քով մատ­նան­շեց վեր­ջին շուրջ տասն տա­րի­նե­րուն ըն­թաց­քին ընդ­հան­րա­պէս փոք­րա­մաս­նու­թիւն­նե­րուն ու մաս­նա­ւո­րա­պէս մեր հա­մայն­քա­յին կեան­քէն ներս ապ­րուած բա­րե­փո­խում­նե­րը, ո­րոնց ար­դիւն­քը ող­ջու­նե­լի ու գո­հա­ցու­ցիչ ե­ղած է թրքա­հայ հա­մայն­քին տե­սա­կէ­տէ։ Յա­մե­նայն­դէպս հա­մայն­քա­յին հար­ցե­րը լու­ծում չեն գտած ամ­բող­ջու­թեամբ եւ առ­կայ կը մնան զա­նա­զան դժուա­րու­թիւն­ներ, ո­րոնց յաղ­թա­հա­րու­մը ա­ռաջ­նա­հեր­թօ­րէն հա­մայն­քի օ­րա­կար­գը պի­տի զբա­ղեց­նէ յա­ռա­ջի­կայ շրջա­նին։

Իր կար­գին, Մեհ­տի Է­քէրն ալ ու­նե­ցաւ ան­մի­ջա­կան ե­լոյթ մը՝ թրքա­հայ հա­մայն­քի ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­նե­րուն առ­ջեւ։ Ծա­նօթ է, որ Մեհ­տի Է­քէր վեր­ջին ե­րեք շրջան­նե­րուն ԱՔ կու­սակ­ցու­թեան կող­մէ ե­րես­փո­խան ընտ­րուած էր Տիար­պա­քը­րէն։ Իսկ յա­ռա­ջի­կայ ընտ­րու­թիւն­նե­րուն ըն­դա­ռաջ ան նոյն կու­սակ­ցու­թեան կող­մէ թեկ­նա­ծու ա­ռա­ջադ­րուած է այս առ­թիւ Իս­թան­պու­լի եր­րորդ ընտ­րաշր­ջա­նէն։ Ուս­տի, իր ար­տա­յայ­տու­թիւն­նե­րը կը բո­վան­դա­կէին թէ՛ կա­ռա­վա­րու­թեան կող­մէ պատ­գամ­ներ եւ թէ բնա­կա­նա­բար կը մեկ­նա­բա­նուէին նա­խընտ­րա­կան ներ­կայ գոր­ծըն­թա­ցի տրա­մա­բա­նու­թեան սահ­ման­նե­րուն մէջ։

Հա­շուի առ­նե­լով, որ Տ. Ա­րամ Արք. Ա­թէ­շեա­նի ծննդա­վայրն ալ Տիար­պա­քըրն էր՝ նա­խա­րար Մեհ­տի Է­քէր իր ար­տա­յայ­տու­թիւն­նե­րու սկիզ­բին մօ­տե­ցում­նե­րը բա­նա­ձե­ւեց այդ հա­սա­րա­կաց յայ­տա­րա­րին վրայ։ Ան շեշ­տեց, թէ Տիար­պա­քը­րի մէջ հա­յե­րը, ա­սո­րի­նե­րը եւ հրեա­նե­րը կ՚ապ­րէին միաս­նա­բար։ Այժմ ա­նոնք ան­հե­տա­ցած են կամ ան­հա­մե­մա­տօ­րէն նուա­զած, ինչ որ ան­մի­ջա­կան ազ­դե­ցու­թիւն կը գոր­ծէ հա­սա­րա­կու­թեան կեան­քին վրայ. պակ­սած են ար­հես­տա­ւոր­նե­րը։ Այս ա­ռու­մով Մեհ­տի Է­քէր Տիար­պա­քը­րը նման­ցուց մո­խիր­նե­րու տակ թա­ղուած գո­հա­րի մը։ Ա­պա նա­խա­րա­րը կանգ ա­ռաւ ա­հա­բեկ­չու­թեան հիմ­նախնդ­րին վրայ։ Ան ը­սաւ, թէ ո­մանք կը սնուին այդ ա­հա­բեկ­չու­թե­նէն ու կը փոր­ձեն առ­կայ վի­ճա­կով ապ­րի­լը պար­տադ­րել բո­լո­րին։ Մինչ­դեռ, ի­րենք կը ձգտին միաս­նա­բար ապ­րե­լու, ժո­ղովր­դա­վա­րու­թիւ­նը ամ­րապն­դե­լու եւ տնտե­սու­թիւ­նը զար­գաց­նե­լու։ Այս բո­լո­րը միաս­նա­կա­նու­թիւնն ալ պի­տի ամ­րաց­նեն երկ­րէն ներս։ Վեր­ջին ա­հա­բեկ­չա­կան դէպ­քե­րը երկ­րի բա­րո­յա­հո­գե­բա­նա­կան վի­ճա­կը կը խան­գա­րէ ու կը ձգտի խո­չըն­դո­տել ա­նոր կա­յու­նու­թիւ­նը։ Է­քէր վստա­հու­թիւն յայտ­նեց նաեւ, թէ բո­լոր պա­տաս­խա­նա­տու­նե­րը պի­տի գտնուին ու հա­շիւ պի­տի տան օ­րէն­քի առ­ջեւ։ Նա­խա­րա­րը այս շրջագ­ծին մէջ կա­րե­ւո­րեց նաեւ մեր երկ­րէն ներս ան­ցեա­լէն ժա­ռան­գուած հա­մա­կե­ցու­թեան ա­ւան­դու­թեան տե­ւա­կա­նա­ցու­մը։

Իր խօս­քե­րուն տե­ւո­ղու­թեան Մեհ­տի Է­քէր շեշ­տեց, որ հայ հա­մայն­քը մեծ ար­ժէք կը ներ­կա­յաց­նէ երկ­րին տե­սա­կէ­տէ։ Ան հա­մո­զուած է նաեւ, որ ան­ցեա­լի ցա­ւե­րը այ­սօ­րուան սե­րունդ­նե­րը դար­ձու­ցած են ա­ւե­լի հա­սուն։ Իսկ յա­ռա­ջի­կայ շրջա­նին հա­մար ան շեշ­տեց բա­րե­փո­խում­նե­րու տե­ւա­կա­նաց­ման ու մա­նա­ւանդ սահ­մա­նադ­րա­կան բա­րե­փո­խում­նե­րու անհ­րա­ժեշ­տու­թիւ­նը։ Երկ­րէ ներս միու­թեան ու միաս­նա­կա­նու­թեան մի­ջա­վայ­րի ամ­րապն­դումն ալ անհ­րա­ժեշտ հա­մա­րե­լով՝ Մեհ­տի Է­քէր ընդգ­ծեց, որ հա­մա­պա­տաս­խան ակն­կա­լու­թիւն­նե­րով եւ աշ­խա­տան­քա­յին ե­ռան­դով կը սպա­սեն յա­ռա­ջի­կայ ընտ­րու­թիւն­նե­րուն։

Ի լրումն այս բո­լո­րին, Մեհ­տի Է­քէր Պատ­րիար­քա­րա­նի մէջ յայտ­նեց, որ զրոյ­ցի ըն­թաց­քին իր նկա­տառ­ման յանձ­նուած հա­մայն­քա­յին խնդիր­նե­րը պի­տի փո­խան­ցէ պատ­կան պաշ­տօ­նա­տար­նե­րուն կամ մար­մին­նե­րուն։

​