Ո՞Վ ԵՆ ԱՅՍ ՀԱՅԵՐԸ

«Ա­րաս» հրա­տա­րակ­չա­տու­նը լոյս ըն­ծա­յած է հե­տաքրք­րա­կան գիր­ք մը, որ կը կո­չուի «Ո՞վ են այս հա­յե­րը»։ «Հայ հիմ­նարկ»ի հա­մա­գոր­ծակ­ցու­թեամբ հրա­տա­րա­կուած է այս գոր­ծը, որ անգ­լե­րէն բնագ­րին թրքե­րէն թարգ­մա­նու­թիւնն է։ Բուն հե­ղի­նակն է Սու­զըն Փոլ Փե­թի, ո­րուն ըն­կե­րա­ցած են Գա­գիկ-Ստե­փան Սար­գի­սեան եւ Մա­րալ Քե­րով­բեան։ Թրքե­րէ­նի թարգ­մա­նած է Լո­րա Սա­րը։ Հարկ է նշել, որ այս գիր­քին անգ­լե­րէն բնա­գի­րը հրա­տա­րա­կուած է Լիզ­պո­նի «Գա­լուստ Կիւլ­պէն­կեան» հիմ­նար­կի եւ «Պեն­լիեան» հիմ­նար­կի մի­ջոց­նե­րով։ Հե­ղի­նա­կը Լոն­տո­նի «Հայ հիմ­նարկ»ի նախ­կին ղե­կա­վարն է, իսկ ներ­կա­յիս մաս կը կազ­մէ հո­գա­բար­ձու­նե­րու խոր­հուր­դին։ Ճոխ տե­սո­ղա­կան ա­ռար­կա­նե­րով պատ­րաս­տուած այս գիր­քին լու­սան­կար­նե­րուն մե­ծա­մաս­նու­թիւնն ալ կը պատ­կա­նի իր ոսպ­նեա­կին։

Հա­յոց պատ­մու­թեան, երկ­րա­գուն­դի վրայ հա­զա­րա­ւոր տա­րի­նե­րու եր­թին, ներ­կա­յին, կեն­ցա­ղին, հա­ւա­տին, լե­զուին ու մշա­կոյ­թին, հա­րուստ ժա­ռան­գու­թեան, պե­տա­կա­նու­թեան վե­րա­բե­րեալ հպան­ցիկ ակ­նարկ մը կը ցո­լաց­նէ այս գիր­քը։ Գոր­ծին մաս­նա­յատ­կու­թիւն­նե­րէն մին այն է, որ ա­մէն ինչ չա­փա­զանց պարզ ու մատ­չե­լի ձե­ւով ներ­կա­յա­ցուած է։ Դիւ­րաւ հասկ­նա­լի, բայց ոչ-մա­կե­րե­սա­յին բո­վան­դա­կու­թեամբ այս գիր­քը ուղ­ղուած է հա­ւա­սա­րա­պէս գրե­թէ բո­լոր սե­րունդ­նե­րուն հա­մար։ Մա­նուկ­նե­րէ եւ ե­րի­տա­սարդ­նե­րէ սկսեալ մին­չեւ ե­րէց­ներ կրնան օգ­տուիլ այս գիր­քէն, թէեւ մաս­նա­ւո­րա­պէս թի­րա­խա­ւո­րուած են մին­չեւ տասն­վեց տա­րե­կան­նե­րը։

Ա­նոնք, ո­րոնք կը թղթա­տեն այս գիր­քը՝ կը գտնեն ող­ջու­նե­լի ու­ղե­ցոյց մը, որ կը նպաս­տէ հայ ժո­ղո­վուր­դը ճանչ­նա­լու։ Շուրջ ե­րեք հա­զար տա­րուան պատ­մու­թեան մը խտա­ցու­մը ցո­լա­ց-ւած է այս գիր­քին մէջ։ Հա­յաս­տա­նը, Սփիւռ­քը, այ­սօ­րուան Թուր­քիոյ տա­րած­քի պատ­մա­կա­նօ­րէն հա­յաբ­նակ շրջան­նե­րը վար­պե­տօ­րէն մա­տու­ցուած են գոր­ծին մէջ։ Ու­շագ­րաւ ե­րե­սակ­նե­րէն մին ալ այն է, որ երկ­րա­գուն­դի զա­նա­զան ան­կիւն­նե­րու բնա­կիչ հայ մա­նուկ­նե­րու կեան­քէն դրուագ­նե­րու ալ տեղ տրուած է այդ ամ­բող­ջին մէջ՝ Հա­յաս­տա­նով, Սփիւռ­քի զա­նա­զան շրջան­նե­րով եւ թրքա­հա­յու­թիւ­նով հան­դերձ։ Պատ­մու­թեան ու մշա­կոյ­թին ա­ռըն­թեր գիր­քը տե­ղե­կու­թիւն­ներ կը բո­վան­դա­կէ խո­հա­նո­ցի, պա­րե­րու, գե­ղա­րուես­տի, բա­նաս­տեղ­ծու­թեան, մարմ­նա­մար­զու­թեան, ժո­ղովր-դա­կան բա­նա­հիւ­սու­թիւն­նե­րու եւ խա­ղե­րու շուրջ։ Չեն ան­տե­սուած նաեւ այն նշա­նա­ւոր հա­յե­րը, ո­րոնց խորհր­դան­շած կեր­պա­րը ներ­կա­յիս բարձր ձգո­ղա­կա­նու­թիւն ու­նի հա­յոց նոր սե­րուն­դը ազ­գա­յին ար­ժէք­նե­րուն կա­պե­լու տե­սան­կիւ­նէն։

Շուրջ վաթ­սուն է­ջե­րէ բաղ­կա­ցեալ այս գիր­քին թղթա­տու­թիւ­նը, միեւ­նոյն ժա­մա­նակ, հա­մաշ­խար­հա­յին հա­ճե­լի շրջա­գա­յու­թեան մը ա­ռի­թը կ՚ըն­ձե­ռէ։ Ար­դա­րեւ, Պուէ­նոս Այ­րէ­սէն մին­չեւ Ե­րու­սա­ղէմ, կամ Փա­րի­զէն մին­չեւ Պէյ­րութ՝ հա­յոց կայք հաս­տա­տած ամ­բողջ աշ­խար­հագ­րու­թիւ­նը կը նկա­րագ­րուի հա­կիրճ տո­ղե­րու մէջ։ Կարգ մը բա­նա­լի բա­ռե­րու մի­ջո­ցաւ խորհր­դան­շա­կան սա­կայն խոր­քա­յին ազ­դանշան­ներ կը տրուին՝ վիթ­խա­րի ար­ժէք­նե­րու նկատ­մամբ հե­տաքրք­րու­թիւն յա­ռա­ջաց­նե­լու նպա­տա­կով. օ­րի­նակ՝ «ա­ռա­քե­լա­կան», «Ա­ւա­րայր», «Էջ­միա­ծին», «մա­տե­նա­դա­րան», «վար­դա­պետ» ե­ւայլն։

Գիր­քին մէջ մաս­նա­ւոր բա­ժին մը յատ­կա­ցուած է Հա­յաս­տա­նի Հան­րա­պե­տու­թեան, ո­րուն ա­ծան­ցուած ձե­ւով տե­ղե­կու­թիւն­ներ կան նաեւ Ա­ռա­ջին Հան­րա­պե­տու­թեան, Սո­վե­տա­կան Հա­յաս­տա­նի, 1988 թուա­կա­նի երկ­րա­շար­ժին եւ Ար­ցա­խի շուրջ։

Թրքե­րէն թարգ­մա­նու­թեան գե­ղա­րուես­տա­կան ձե­ւա­ւո­րու­մը կա­տա­րուած է Մե­լի­սա Ար­սէ­նեա­նի կող­մէ։ Գիր­քին կող­քը զար­դա­րուած է Շու­շիի բնա­կիչ ե­րի­տա­սար­դու­հիի մը՝ Զաք­քա­յի լու­սան­կա­րով (հե­ղի­նակ՝ Շու­շան Քե­րով­բեան)։ Շատ կա­րե­ւոր, նոյ­նիսկ այ­սօ­րուան պայ­ման­նե­րով էա­կան ե­րե­սակ­նե­րէն մին ալ այն է, որ այս գիր­քի հրա­տա­րա­կու­թեան զու­գա­հեռ պատ­րաս-տուած է նաեւ հա­մա­ցան­ցա­յին մաս­նա­ւոր կայ­քէջ մը, ո­րու վրայ կը գտնուին եր­գեր, բա­նաս­տեղ­ծու­թիւն­ներ, պա­րի բնո­րոշ ե­րաժշ­տու­թիւն եւ լե­զուի վար­ժու­թիւն­ներ։