ԶԷՔԻԵԱՆ ԳԵՐԱՊԱՅԾԱՌ ԵՐԷԿ ԵՐԵԿՈՅԵԱՆ ԱՍՈՒԼԻՍ ՄԸ ՍԱՐՔԵՑ ՖԷՐԻԳԻՒՂԻ ՄԷՋ

Թուր­քիոյ Հայ Կա­թո­ղի­կէ Հա­սա­րա­կու­թեան Վի­ճա­կա­ւոր Տ. Լե­ւոն Արք. Զէ­քիեան ե­րէկ ե­րե­կո­յեան ա­սու­լի­սով մը հան­դէս ե­կաւ Ֆէ­րի­գիւ­ղի Ս. Վար­դա­նանց ե­կե­ղեց­ւոյ յա­րա­կից «Շի­րի­նօղ­լու» սրա­հին մէջ։ Պո­մոն­թիի Մխի­թա­րեան վար­ժա­րա­նի սա­նուց միու­թեան նա­խա­ձեռ­նու­թեամբ կազ­մա­կերպուած էր այս ե­րե­կոյ­թը՝ որ­պէս ներ­կայ ե­ղա­նա­կի եզ­րա­փա­կիչ ձեռ­նարկ։

Ներ­կայ գտնուե­ցան Տ. Զա­քէոս Ծ. Վրդ. Օ­հա­նեան, Տ. Զօհ­րապ Քհնյ. Ճի­վա­նեան, Ե­նի­գիւ­ղի Յու­նաց ե­կե­ղեց­ւոյ թա­ղա­յին խոր­հուր­դի ա­տե­նա­պետ Լա­քի Վին­կաս, Ս. Յա­կոբ հի­ւան­դա­նո­ցի հո­գա­բար­ձու­թեան ա­տե­նա­պետ Պեռ­նար Սա­րը­պայ, Ֆէ­րի­գիւ­ղի Ս. Վար­դա­նանց ե­կե­ղեց­ւոյ թա­ղա­յին խոր­հուր­դի փոխ-ա­տե­նա­պետ Որ­դիք Մկրտիչ Փա­փա­զեան եւ իր ըն­կեր­նե­րը, Մէ­րա­մէթ­ճեան վար­ժա­րա­նի տնօ­րէ­նու­հի Ար­փի Մա­նու­կեան, Պո­մոն­թիի Մխի­թա­րեան վար­ժա­րա­նէն պա­տաս­խա­նա­տու­ներ եւ բազ­մա­թիւ հե­տաքր­քիր­ներ։

Ե­րե­կոյ­թի բաց­ման ող­ջոյ­նի խօսք մը ար­տա­սա­նեց նա­խա­ձեռ­նարկ սա­նուց միու­թեան վար­չու­թեան ա­տե­նա­պե­տու­հի Շու­շան Սվաս­լըօղ­լու, որ­մէ վերջ Զէ­քիեան Գե­րա­պայ­ծառ հան­դէս ե­կաւ ե­լոյ­թով մը, որ ձօ­նուած էր հե­տե­ւեալ նիւ­թին. «Հա­յե­րը 1915-էն վերջ. նոր ձե­ւա-­ւորուող սփիւռք­նե­րը, Իս­թան­պուլ եւ Հա­յաս­տան»։

Զէ­քիեան թէ՛ իր ար­տա­յայ­տու­թիւն­նե­րուն եւ թէ ի­րեն ուղ­ղուած հար­ցում­նե­րուն պա­տաս­խա­նե­լու ժա­մա­նակ հե­տաքրք­րա­կան խորհր­դա­ծու­թիւն­նե­րով հան­դէս ե­կաւ Մեծ ե­ղեռ­նի մա­սին։ Ան ը­սաւ, թէ 1915 թուա­կա­նը շատ տխուր ու նոյն­քան կա­րե­ւոր տա­րի մը կը բնո­րո­շէ հա­յոց պատ­մու­թեան մէջ։ Այս ան­կիւ­նա­դար­ձը ան մեկ­նա­բա­նեց՝ շեշ­տե­լով, որ ե­ղեռն բա­րի այլ լե­զու­նե­րու թարգ­մա­նու­թիւ­նը ինչ­պէս ան­զօր կը մնայ ցո­լաց­նե­լու ա­նոր ի­մաս­տը, խոր­քայ­նու­թիւ­նը։ Ա­նոր ա­մե­նաող­բեր­գա­կան ե­րե­սակ­նե­րէն մին է հայ­րե­նազր­կու­մը, հո­ղէ կտրուի­լը։

Զէ­քիեան Գե­րա­պայ­ծառ ա­ռանձ­նա­պէս կա­րե­ւո­րեց Հա­յաս­տա­նեայց Ա­ռա­քե­լա­կան Ե­կե­ղեց­ւոյ կող­մէ նա­հա­տակ­նե­րու սրբա­դաս­ման հան­գա­ման­քը։ Ար­դա­րեւ, այս­տեղ ծա­գած է ա­պա­գա­յի հա­մար յոյս մը։ Հա­յու­թիւ­նը ող­բեր­գու­թեան մը մէջ ան­ճար, ան­յոյս եւ ինք­նա­պար­փա­կուած վի­ճա­կէ մը դուրս բե­րե­լու նա­խադ­րեալ մը կը հա­մա­րուի սրբա­դա­սու­մը։ Զէ­քիեա­նի խօս­քով, ե­թէ ան­ցեա­լը չի բա­ցուիր դէ­պի ա­պա­գայ, ա­պա իր մէջ կ՚եր­թայ դէ­պի ինք­նաս­պա­ռում։

Պա­տաս­խա­նե­լով Տ. Զա­քէոս Ծ. Վրդ. Օ­հա­նեա­նի հարց­ման՝ Զէ­քիեան խօ­սե­ցաւ նաեւ Ցե­ղաս­պա­նու­թեան գոր­ծած ազ­դե­ցու­թեան մա­սին՝ ե­կե­ղեց­ւոյ եւ ե­կե­ղե­ցա­կա­նու­թեան նա­հան­ջին վրայ։ Ան ը­սաւ, թէ այդ ժա­մա­նակ նա­հա­տա­կուած էին լա­ւա­գոյն ե­կե­ղե­ցա­կան­նե­րը։ «Նա­հա­տակ­նե­րը քրիս­տո­նէու­թեան սէ­րը կը խորհր­դան­շեն։ Մենք այ­սօր ա­նոնց ար­ժա­նի զա­ւակ­նե՞րն ենք, թէ ոչ։ Այս է հար­ցը», ը­սաւ Գե­րա­պայ­ծա­ռը եւ նա­հա­տակ­նե­րու սրբա­դա­սու­մը բարձր գնա­հա­տե­լով շեշ­տեց, որ մար­տի­րո­սու­թիւ­նը կը հա­մա­րուի մկրտու­թիւն։ Ան իր մօ­տե­ցում­նե­րը բա­նա­ձե­ւեց այն դի­տար­կում­նե­րով, թէ վեր­ջին տա­րի­նե­րուն Ցե­ղաս­պա­նու­թեան խնդրին շօ­շա­փու­մը, ո­գե­կո­չու­մը հա­սած էր դիա­կա­պաշ­տու­թեան եզ­րին, ինչ որ յղի էր ե­րի­տա­սարդ­նե­րը ձանձ­րաց­նե­լու վտան­գին։ «Այս հո­գե­բա­նու­թե­նէն պէտք է ա­զա­տուինք։ Սրբա­դա­սու­մը նոր սկիզբ մը կրնայ ըլ­լալ, մե­զ կրնայ մղել մտա­ծե­լու։ Նա­հա­տակ­նե­րը նոր ծնուն­դի մը հուն­տե­րը կը նկա­տուին», ը­սաւ ան։ Միեւ­նոյն ժա­մա­նակ, Զէ­քիեան կանգ ա­ռաւ այն հան­գա­ման­քին վրայ, թէ պէտք է մա­հա­ցած­նե­րու կեն­դա­նու­թեան վե­րա­բե­րեալ հա­մո­զու­մը գո­յա­նայ, ամ­րապն­դուի։ Կեան­քի նկատ­մամբ հա­ւա­տը պէտք է ամ­րա­նայ։ «Ինք­զինք­նիս գու­թի ա­ռար­կայ մը չդարձ­նենք։ Հան­դուր­ժո­ղու­թիւ­նով պէտք է երկ­խօ­սու­թիւն հաս­տա­տենք», ը­սաւ Զէ­քիեան եւ ա­ւել­ցուց, թէ հա­յե­րը վեր­ջին 1500 տա­րուան ի­րենց փա­ռա­ւոր ան­ցեա­լով ու­նին վիթ­խա­րի ա­ւան­դու­թիւն մը, որ լոյս կրնայ սփռել նաեւ ա­նոնց ա­պա­գա­յին վրայ։

Զէ­քիեան Գե­րա­պայ­ծառ ե­րէ­կուան ձեռ­նար­կին ըն­թաց­քին մատ­նան­շեց, թէ ի­րեն հա­մար խնդրոյ ա­ռար­կայ էին կարգ մը զգա­ցա­կան հան­գա­մանք­ներ։ Ար­դա­րեւ, ան շրջա­նա­ւարտ սա­նե­րէն է Պո­մոն­թիի Մխի­թա­րեան վար­ժա­րա­նին, ուր ստա­ցած է իր նա­խակր­թու­թիւ­նը, երբ ան տա­կա­ւին կը գտնուէր Սա­գը­զա­ղա­ճի մէջ։ Բաց աս­տի, իր լու­սա­հո­գի տի­րա­մայ­րը մկրտուած էր Ֆէ­րի­գիւ­ղի Ս. Վար­դա­նանց ե­կե­ղեց­ւոյ մէջ։ Ըստ Զէ­քիեա­նի, այս եր­կու հան­գա­մանք­նե­րը, յաչս ի­րեն, ե­րէ­կուան ե­րե­կոյ­թին ար­տա­սո­վոր ի­մաստ կը վե­րագ­րէին։ Ձեռ­նար­կի ա­ւար­տին, այս­պի­սի մթնո­լոր­տի մը մէջ կազ­մա­կեր­պիչ­նե­րը Գե­րա­պայ­ծա­ռին յանձ­նե­ցին յու­շա­նուէր մը, իսկ յա­ջոր­դած ըն­դու­նե­լու­թեան ըն­թաց­քին ան­մի­ջա­կան զրոյ­ցը շա­րու­նա­կուե­ցաւ ներ­կա­նե­րուն մի­ջեւ։