զեփիւռ ճերահեան. «Ուզեցի աշխարհին լսելի դարձնել սուրիացի փախստականներուն չլսուած ձայնը»

«Ա­րե­ւելք» կայ­քէ­ջին վրայ կը կար­դանք.-

«Փախս­տա­կան­նե­րը ձայն չու­նին, ա­նոնք ան­ձայն են ու լուռ, ա­տոր հա­մար ալ իմ հիմ­նա­կան նպա­տակս է՝ ա­նոնց մա­սին խօ­սիլ, լու­սա­բա­նել եւ ե­թէ կա­րե­լի ըլ­լայ՝ օգ­նել: Այ­սօր Սու­րիոյ մէջ ե­ղած դէպ­քե­րը ին­ծի ա­կա­մայ յի­շեց­նել կու տան  հա­րիւր տա­րի ա­ռաջ մեր ժո­ղո­վուր­դին դէմ ե­ղած դէպ­քե­րը», յայտ­նեց նկար­չու­հի Զե­փիւռ Ճե­րա­հեան:

Ճե­րա­հեան, ո­րուն ան­հա­տա­կան «Չլսուած ձայ­նե­ր» եր­կօ­րեայ ցու­ցա­հան­դէ­սի բա­ցու­մը տե­ղի ու­նե­ցաւ Հոկ­տեմ­բե­րի 28-ին՝ ըսաւ. «Ցու­ցա­հան­դէ­սը «Չլսուած ձայ­նե­ր» ա­նուա­նե­ցի, ո­րով­հե­տեւ փախս­տա­կան­նե­րը ձայն չու­նին, ա­նոնք ան­ձայն են ու համր: Յա­ճախ ա­մե­րի­կա­ցի ըն­կե­րու­հի­նե­րուս կը բա­ցատ­րեմ, թէ մենք հոս շատ քմայ­քոտ կ՚ապ­րինք, ան­դին՝ Հա­լէ­պի մէջ մար­դիկ փո­ղոց­նե­րն են, նոյնն ալ՝ Մու­սու­լի ե­զի­տի­նե­րը: Հոս բո­լո­րը պա­րապ բա­նե­րով զբա­ղած են եւ կար­ծես քնա­ցած են: Բա­րե­բախ­տա­բար, հի­մա կան մար­դիկ, ո­րոնք փո­խուած են, տար­բեր աչ­քով կը դի­տեն սու­րիա­ցի փախս­տա­կան­նե­րը: Ա­ռաջ­նա­հեր­թու­թեն­նե­րէս կը նկա­տեմ մար­դոց միտ­քե­րը քիչ մը փո­խել կամ արթնց­նել: Պէտք է զի­րենք ու­շադ­րու­թեան հրա­ւի­րել եւ բա­ցատ­րել, որ փախս­տա­կան­ներն ալ մարդ են, ա­նոնք ալ ձայն ու­նին, փախս­տա­կանն ալ կրնայ ու­նե­նալ իր գան­գատ­նե­րը, օ­րի­նակ՝ ա­մու­սի­նը ո՞ւր է, կամ քոյ­րը եւ եղ­բայ­րը մա­հա­ցա՞ծ են, ո­րո՞ւն պի­տի գան­գա­տի կամ ո՞վ պի­տի լսէ զին­քը»:  

Ան պատ­մե­լով, այս ցու­ցա­հան­դէ­սի շար­ժա­ռիթ­նե­րուն մա­սին՝ յայտ­նեց. «Ստե­փան Փար­թա­մեա­նը միշտ գնա­հա­տած է նկար­ներս, եւ երբ նման ցու­ցա­հան­դէս մը ը­նե­լու մա­սին փա­փաք յայտ­նե­ցի, ան­մի­ջա­պէս ըն­դա­ռա­ջեց եւ յայտ­նեց իր պատ­րաս­տա­կա­մու­թիւ­նը՝ յա­ջողց­նե­լու հա­մար այս գոր­ծը: Նկար­չու­թիւ­նը այն­պի­սին է, որ պէտք է ո­գե­ւո­րուիս, ժա­մա­նակ տրա­մադ­րես: Ցու­ցա­հան­դէ­սին տե­ղադ­րուե­լիք աշ­խա­տանք­ներս եր­կու ա­միս ա­ռաջ սկսայ պատ­րաս­տել: Այս կարճ ժա­մա­նա­կա­մի­ջո­ցին մէջ կրցայ տաս­նեօթ աշ­խա­տանք ը­նել, ո­րուն հա­մար շատ ու­րախ եմ։ Բո­լոր նկար­նե­րը սու­րիա­կան գաղ­թա­կան­նե­րը կը ներ­կա­յաց­նե­ն»:

Պատ­մե­լով նկար­չու­թեան հետ իր ու­նե­ցած կա­պին մա­սին՝ Զե­փիւռ Ճե­րա­հեան ըսաւ. «Ման­կու­թեանս օ­րե­րէն սկսած եմ գծել՝ դպրո­ցը եւ տու­նը: Երբ ժա­մա­նակ ու­նե­նա­յի, ընդ­հան­րա­պէս աչ­քեր եւ աղ­ջիկ­ներ կը գծէի։ Այ­սօր ու­նե­ցած նկար­նե­րուս մեծ մասը պատ­րաս­տած եմ յղու­թեան օ­րե­րուս: Ար­հես­տա­վարժ նկա­րիչ մը չեմ, բայց եւ այն­պէս յա­ճախ կը զգամ, որ նկար­չու­թիւ­նը կը խա­ղա­ղեց­նէ հո­գիս: Ես փա­փուկ տե­սա­կի ա­րուես­տա­գէտ եմ, շատ զգա­յուն: Կը կար­ծեմ, որ այս մէ­կը շնորհք մըն է: Կը նկա­րեմ զգա­ցո­ղու­թեան եւ սի­րոյ ընդ­մէ­ջէն: Միշտ կը խոր­հիմ, որ Աս­տուած ին­ծի ձիրք մը տուած է, եւ այն խնդիր­նե­րը, որ կը պա­տա­հին Հա­լէ­պի, Սու­րիոյ եւ ամ­բողջ Մի­ջին Ա­րե­ւել­քի մէջ՝ ին­ծի մղիչ ուժ կը դառ­նան: Ա­ռա­ջին փախստա­կա­նը, որ նկա­րե­ցի, սու­րիա­ցի կին մըն էր, քա­նի այդ պատ­կեր­նե­րը շատ ցա­ւա­լի էին ին­ծի հա­մա­ր»:

Ցու­ցա­հան­դէ­սի նիւ­թին եւ իր անձ­նա­կան կեան­քի կա­պակ­ցու­թեան մա­սին ե­րի­տա­սարդ ա­րուես­տա­գէ­տը նշեց. «Ծնած եմ Հա­լէպ եւ հոն հա­սակ ա­ռած եմ: Տաս­նեօթ տա­րե­կան էի, երբ Ա­մե­րի­կա փո­խադ­րուե­ցայ: Այն սկզբունք­նե­րը, զորս մեր ծնող­նե­րը մեր մէջ դրած են, բա­րե­բախ­տա­բար, եր­բեք չեն փոխուած: Այս բո­լոր հար­ցե­րուն ըն­թաց­քին քոյրս իր ըն­տա­նի­քով Հա­լէպ էր: Իբր կին եւ մայր պէտք է կեդ­րո­նա­նաս քու ա­ռօ­րեա­յիդ, սա­կայն մտքիդ մէկ բա­ժի­նը միշտ Հա­լէպ կը մնայ: Հոս եմ եր­կար տա­րի­նե­րէ ի վեր, բայց կար­ծես տունս Հա­լէպ է: Իսկ Հա­յաս­տա­նի մա­սին խօ­սե­լով՝ շատ քիչ են այն բախ­տա­ւոր­նե­րը, ո­րոնք զայն կրնան հայ­րե­նիք կո­չել: Ճիշդ է՝ բո­լո­րիս հայ­րե­նիքն է, բայց քի­չե­րուն տունն է: Եւ այն­տեղ, ուր մենք տուն կը կո­չենք, մո­խիր­նե­րու մէջ կ՚այ­րի, շատ ցա­ւա­լի է: Հա­յաս­տանն է իմ ա­ռա­ջին հայ­րե­նիքս, յե­տոյ՝ Հա­լէ­պը, յե­տոյ Ա­մե­րի­կան, հա­կա­ռակ որ հոս կ՚ապ­րիմ: Կրնայ ըլ­լալ, ե­թէ փոքր տա­րի­քիս ե­կած ըլ­լա­յի, տար­բեր մտա­ծէի: Բայց, քա­նի որ այդ սկզբուն­քով սնուած եմ, այդ մշա­կոյ­թը տե­սած եմ, այդ մթնո­լոր­տին մէջ ապ­րած եմ, չեմ կրնար եր­րորդ մա­կար­դա­կի վրայ դնել, ինչ­պէս կ՚ը­սեն՝ ծննդա­վայ­րը ու­րա­ցո­ղը մարդ չէ, պէտք է միշտ յի­շեն­ք»:

Ընդ­հան­րա­պէս ա­մե­րի­կա­ցի ժո­ղո­վուր­դին Մի­ջին Ա­րե­ւել­քի մէջ ըն­թա­ցող ծանր դէպ­քե­րուն վե­րա­բե­րեալ  ու­նե­ցած ե­րե­ւե­լի ան­տար­բե­րու­թեան անդ­րա­դառ­նա­լով՝ Ճե­րա­հեան ը­սաւ. «Լրա­տուա­մի­ջոց­նե­րը շատ մեծ դե­րա­կա­տա­րու­թիւն ու­նին Սու­րիոյ խնդի­րը այ­լա­փո­խե­լու մէջ: Երբ ժո­ղո­վուր­դը հե­ռուս­տա­ցոյ­ցե­րէն կամ ըն­կե­րա­յին ցան­ցե­րէն ա­նընդ­հատ կը լսէ, թէ պա­տա­հա­ծը քա­ղա­քա­ցիա­կան պա­տե­րազմ է եւ իբր երկ­րին նա­խա­գա­հը ռում­բեր կը նե­տէ իր ժո­ղո­վուր­դին վրայ, կը հա­ւա­տան ա­սոր, ու­րիշ բան չեն գի­տեր: Քա­նի մենք հոն ծնած-մեծ­ցած ենք, կ՚ու­զենք ա­ւե­լի խո­րա­նալ հար­ցե­րուն մէջ, ո­րով­հե­տեւ գի­տենք, թէ ի­րա­կան չեն այդ լու­րե­րը: Անձ­նա­պէս լաւ գի­տեմ, որ ե­թէ այդ նա­խա­գա­հը չըլ­լար եւ ժո­ղո­վուր­դին չպաշտ­պա­նէր, քոյրս ու ըն­տա­նի­քը շա­տոնց մա­հա­ցած կ՚ըլ­լա­յին: Քրոջս փո­խանց­մամբ, սու­րիա­կան բա­նա­կի զի­նուոր­նե­րը ի­րենց տան առ­ջեւ պատ­նէշ կազ­մե­լով կե­ցած են։ Ե­թէ ա­նոնք հոն չըլ­լա­յին, ընդ­դի­մա­դիր­նե­րը կու գա­յին եւ կը սպան­նէին զի­րենք: Այս բո­լո­րը ի­մա­նա­լէ ետք, ինչ­պէ՞ս հա­ւա­տամ, որ այս մար­դը պի­տի ռմբա­կո­ծէ իր ժո­ղո­վուր­դը: Ամ­բող­ջը սուտ լրա­տուու­թիւն­ներ եւ ծա­նու­ցում­ներ են, եւ ես իբր ան­հատ՝ ե­թէ կա­րե­նամ հինգ հո­գիի կար­ծի­քը ուղ­ղել, շատ լաւ կ՚ըլ­լայ: Նիւ­թա­պէս օգ­նելն ալ ժխտա­կան կող­մե­րը ու­նի: Ին­չո՞ւ այդ փախս­տա­կա­նը օր մը հան­գիստ պա­տառ չու­նե­նայ: Այս մար­դիկ պէտք է ճիշ­դը գիտ­նան: Պա­տե­րազմ­նե­րը ա­հա­ւոր չեն, այլ ա­հա­ւոր է ան­կէ վերջ ե­կա­ծը, աղ­քա­տու­թիւ­նը, հի­ւան­դու­թիւ­նը, թա­փա­ռա­կան մար­դիկ ու­րիշ եր­կիր­նե­րու մէջ­…»։

 Լոս Ան­ճե­լըս  ապ­րող ա­րուես­տա­գի­տու­հին յայտ­նեց, որ Սու­րիոյ մէջ տե­ղի ու­նե­ցա­ծը քա­ղա­քա­ցիա­կան պա­տե­րազմ մը չէ եւ այս ա­ռու­մով ը­սաւ. «Իբր սու­րիա­հայ, ա­ւե­լի ճիշ­դը հա­լէ­պա­հայ, ես շատ դէմ եմ, երբ կ՚ը­սեն Սու­րիոյ մէջ քա­ղա­քա­ցիա­կան պա­տե­րազմ տե­ղի կ՚ու­նե­նայ: Այ­սինքն, երբ կայ եր­կիր մը, ուր քոյրդ հոն է, բո­լոր տե­ղե­կու­թիւն­նե­րը իր­մէ կ՚առ­նես, ինք ան­ձամբ քե­զի ա­մէն ինչ կը պատ­մէ եւ կ՚ը­սէ, որ տար­բեր հա­մայնք­նե­րու մար­դիկ կը զո­հուին, խնդրեմ ը­սէք՝ ե­ղա­ծը ի՞նչ կապ ու­նի քա­ղա­քա­ցիա­կան պա­տե­րազ­մի հետ: Կը խոր­հիմ, որ քա­նի մը եր­կիր­ներ կան այս ե­ղած­նե­րուն ե­տին, եւ տնտե­սա­կան խնդիր մը կայ: Ցաւ ի սիրտ, սո­վո­րա­կան ու ան­զէն մար­դիկ կը տու­ժեն, կը մեռ­նին եւ այս ի­րա­կա­նու­թիւ­նը, ինչ­պէս շատ մը պա­տե­րազմ­նե­րու պա­րա­գա­յին ի­րա­կա­նու­թիւն­նե­րը ի յայտ կ­­՚ել­լեն դէպ­քե­րէն 40-50 տա­րի յե­տո­յ»:

Վե­րա­դառ­նա­լով իր ցու­ցա­հան­դէ­սին, ա­մե­րի­կաբ­նակ հա­լէ­պա­հա­յը բա­ցա­յայ­տեց. «Ցու­ցա­հան­դէ­սին հա­սոյ­թը կ­­՚ու­զէի կազ­մա­կեր­պու­թեան մը նուի­րել։ Բայց փնտռտու­քէ ետք, ո­րո­շե­ցի, որ այդ օ­րը 10-12 կազ­մա­կեր­պու­թիւն­նե­րէ բաղ­կա­ցած ցանկ մը պատ­րաս­տել, որ­պէս­զի փա­փա­քող­նե­րը ի­րենց նուի­րա­տուու­թիւ­նը ա­նոնց կա­տա­րեն: Կ՚ու­զեմ հայ­րե­նա­կից­նե­րուս ը­սել՝ ինչ­պէս Ե­ղեռ­նը չենք մոռ­ցած հա­րիւր տա­րի վերջ, նոյ­նը պէտք է զգանք Սու­րիոյ նկատ­մամբ: Պա­տաս­խա­նա­տուու­թիւն պէտք է զգայ մա­նա­ւանդ Հա­յաս­տա­նի կա­ռա­վա­րու­թիւ­նը: Կա­րե­ւոր է յի­շել, որ ա­սոնք ալ մարդ են եւ մա­նա­ւանդ Հա­յաս­տա­նի օգ­նու­թեան կա­րի­քը ու­նին: Ե­թէ կա­ռա­վա­րու­թիւ­նը սիր­տը քիչ մը ա­ւե­լի լայն բա­նայ, հոն մնա­ցած քա­նի մը հա­զար հա­յե­րը կա­րե­նայ ձե­ւով մը դուրս հա­նել, իմ ա­ռա­քե­լու­թիւնս ամ­բող­ջա­ցած կ՚ըլ­լայ: Շատ կը կար­դամ պա­տե­րազմ­նե­րու մա­սին: Սու­րիան այժմ Չե­չե­նիոյ պա­տե­րազ­մը կը յի­շեց­նէ: Տա­սը տա­րի շա­րու­նակ եր­կի­րը ռմբա­կո­ծե­ցին, քա­րու­քանդ ը­րին, թէ­կուզ շատ մարդ տե­ղեակ չէ այս պատ­մու­թե­նէն, բայց հի­մա երբ այ­ցե­լես, բո­լո­րո­վին նոր երկ­րի մը կը հան­դի­պիս: Շատ մեծ յոյս ու­նիմ, որ օր մը, տա­րի­ներ ետք, Նոր Հա­լէպ, Նոր Սու­րիա մը պի­տի տես­նենք եւ շա­տեր կրկին պի­տի վե­րա­դառ­նա­ն», եզ­րա­փա­կեց Զե­փիւռ Ճե­րա­հեան: