ՍՈՒՐԻԱՆ ՄՈՍԿՈՒԱՅԻ ՀԱՄԱՐ ԱՖՂԱՆԻՍՏԱՆ ԸԼԼԱԼՈՒ ԳՈՐԾՕՆՆԵՐԸ ՉՈՒՆԻ

Սու­րիոյ մէջ ըն­թա­ցող պա­տե­րազ­մը «մաս­նա­կի կլո­պալ պա­տե­րազ­մ» մը դառ­նա­լու բո­լոր բա­ղադ­րիչ­նե­րը ու­նի: Կլո­պալ ը­սե­լով պէտք է հասկ­նալ, որ Ռու­սաս­տա­նի բա­ցա­յայտ մի­ջամ­տու­թե­նէն աս­դին «Ի­րաք-Շա­մի իս­լա­մա­կան պե­տու­թիւն»ի (ISIS)ի դէմ տրուե­լիք հա­րուած­նե­րը կը դառ­նան ա­ւե­լի հա­տու եւ վճռա­կան:

ՄԱԿ-ի մէջ տե­ղի ու­նե­ցած նիս­տե­րէն ետք, ուր Ա­մե­րի­կա­յի Միա­ցեալ Նա­հանգ­նե­րու Նա­խա­գա­հ Պա­րաք Օ­պա­մա ե­րեք տա­րի­ներ իր ռուս գոր­ծըն­կե­րոջ՝ Վլա­տի­միր Փու­թի­նի հետ տե­ղի ու­նե­նա­լիք բո­լոր հան­դի­պում­նե­րէն «խու­սա­փե­լէ» ետք կ­­՚ըն­դու­նէր եւ կող­մե­րը միա­սին կը քննար­կէին այ­սօ­րուան գլխա­ւոր օ­րա­կար­գը հա­մա­րուող սու­րիա­կան պա­տե­րազ­մի օ­րա­կար­գը: Ա­րա­բա­կան տար­բեր շրջա­նա­կա­նե­րու մօտ տա­կա­ւին կը խօ­սուէր այն մա­սին, որ Ռու­սաս­տան սու­րիա­կան տագ­նա­պին հա­մար լու­ծում­նե­րու նոր ծրար մը պի­տի ա­ռա­ջար­կէր, ըստ ո­րու Սու­րիոյ Նա­խա­գահ Պե­շար Է­սատ պի­տի ըն­դու­նէր կա­րե­ւոր զի­ջում մը կա­տա­րել եւ «փո­խանց­մա­ն» կա­ռա­վա­րու­թիւն մը կազ­մել: Նա­խա­տե­սուած էր, որ այդ կա­ռա­վա­րու­թեան կազ­մին մէջ պի­տի ըլ­լա­յին ընդ­դի­մու­թեան տար­բեր թե­ւե­րուն ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­նե­րը: Սա­կայն այդ ա­ռա­ջար­կի մա­սին աշ­խար­հի ղե­կա­վար­նե­րը ոչ մէկ ծպտուն հա­նե­ցին: Խօ­սակ­ցու­թեան հիմ­նա­կան օ­րա­կար­գը յատ­կա­ցուած էր ISIS-ի դէմ պայ­քա­րին: ՄԱԿ-ի նիս­տե­րէն ան­մի­ջա­պէս ետք Ռու­սաս­տան կը բա­նար նոր հանգրուան մը եւ տե­ղե­կու­թիւն­ներ կը տրուէին Լա­թա­քիոյ եւ Թար­թու­սի մէջ վե­րա­կա­ռու­ցուած ռու­սա­կան զօ­րա­կա­յան­նե­րուն մա­սին:

Ա­րա­բա­կան ճա­կա­տին վրայ մինչ Ռիատ եւ Ա­րա­բա­կան ծո­ցի եր­կիր­նե­րը «կը դրդե­ն» ի­րենց նե­ցու­կով գոր­ծող սու­րիա­ցի ընդ­դի­մա­դիր­նե­րը, որ­պէս­զի դա­տա­պար­տեն Ռու­սաս­տա­նի Սու­րիոյ մէջ զինուո­րա­կան մի­ջամ­տու­թիւ­նը, ան­դին Գա­հի­րէ, որ­պէս Մոս­կուա­յի հա­ւա­տա­րիմ դաշ­նա­կից կ­­՚ող­ջու­նէ սոյն գրոհ­նե­րը, նկա­տել տա­լով, որ «ա­հա­բեկ­չու­թիւ­նը կա­րե­լի է սաս­տել միայն մա­հա­ցու հա­րուած­ներ տա­լո­վ»: Ռու­սա­կան հա­րուած­նե­րուն «թայ­մին­կ­»ը եւ հա­տու ըլ­լա­լու փաս­տը պա­տա­հա­կան չեն: Ու գաղտ­նիք ալ չէ, որ Մոս­կուա իր այս հա­րուածն­երուն հա­մար մի­ջազ­գա­յին ո­րոշ հա­մա­ձայ­նու­թիւն­նե­րու կէ­տեր կը գոր­ծադ­րէ: Ճիշդ է, որ մերթ ընդ մերթ Միա­ցեալ Նա­հանգ­նե­րու զի­նուո­րա­կան բան­բեր­ներ քննա­դա­տու­թիւններ կ՚ուղ­ղեն Ռու­սաս­տա­նի խա­ղա­ցած դե­րին մա­սին, բայց եւ այն­պէս այդ դա­տա­պար­տում­նե­րը խօս­քէն ան­դին եր­թա­լու ոչ մէկ ու­ժա­կա­նու­թիւն ու­նին: Սու­րիա­կան տագ­նա­պին ա­ռըն­թեր Միա­ցեալ Նա­հանգ­ներ մինչ քա­ղա­քա­կան տա­տա­նում­նե­րու մէջ են յստակ կեր­պով, ա­նոնք նաեւ յստակ կեր­պով վճռած են այս խրթին թղթած­րա­րը յանձ­նել առնուազն ա­պա­հո­վա­կան գետ­նի վրայ ի­րենց «ձեռ­քե­րը լուա­լու» գնով: Ա­մե­րի­կա­յի հա­մար թի­րա­խին ո՛վ ըլ­լա­լը երկ­րոր­դա­կան է, ո­րով­հե­տեւ ընդ­դի­մու­թեան տար­բեր ղե­կա­վար­նե­րը Ա­րեւ­մուտ­քին հա­մար նոյն­քան վտան­գա­ւոր կը հա­մա­րուին, որ­քան ISIS-ը: Ա­սոր վրայ պէտք է ա­ւելց­նել եւ­րո­պա­կան տէ­րու­թիւն­նե­րուն ա­հա­բե­կիչ տար­րե­րէն ապ­րած ա­հու­սար­սա­փի մթնո­լոր­տը, որ շեշ­տա­կիօ­րէն աճ ար­ձա­նագ­րեց սու­րիա­ցի հա­զա­րա­ւոր գաղ­թա­կան­նե­րու դէ­պի եւ­րո­պա­կան քա­ղաք­ներ ժա­մա­նու­մէն ի վեր: Եւ­րո­պա­յի հա­մար հի­մա գլխու ցա­ւը Պե­շար Է­սա­տը չէ, այլ գաղ­թա­կան­ներն են, ո­րոնց խնդրին լուծ­ման հա­մար եւ­րո­պա­ցի պա­տաս­խա­նա­տու­ներ ստի­պուած պի­տի ըլ­լան վե­րա­տե­սու­թեան են­թար­կել ի­րենց կե­ցու­ածք­նե­րը եւ «հա­մես­տ» ու հասկ­նա­լի ո­ճով մը բա­նակ­ցիլ նոյն Է­սա­տին հետ, ո­րուն հե­ռաց­ման հա­մար եւ­րո­պա­կան տէ­րու­թիւն­ներ գոր­ծի մղած էին բո­լոր տե­սա­կի մի­ջոց­ներ:

Այս փո­փո­խու­թիւն­նե­րուն դի­մաց, յստակ է նաեւ, որ ե­թէ ռու­սա­կան կող­մը իր ծանր հա­րուած­նե­րէն ետք ո­րոշ կա­րե­ւոր յա­ռա­ջա­խա­ղացք ու­նե­նայ։ Յստա­կօ­րէն պի­տի ու­րուագ­ծուի, որ Մի­ջին Ա­րե­ւել­քի նոր հանգ­րուա­նի մը գլխա­ւոր «փլէյ­մէյ­քը­ր­»ը պի­տի ըլ­լայ Ռու­սաս­տա­նը, որ­մէ ետք Թեհ­րան եւ Ուա­շինկ­թըն պար­զա­պէս ի­րենց «թե­լադ­րանք­նե­րը» պի­տի տան Սու­րիոյ նոր կար­գա­վի­ճա­կի կերտ­ման հա­մար:

Ռիատ, որ մին­չեւ այս պա­հը պաշ­տօ­նա­պէս իր կար­ծի­քը չէ յայտ­նած ռու­սա­կան զի­նուո­րա­կան հա­րուած­նե­րուն վե­րա­բե­րեալ, կը նա­խընտ­րէ պա­հել իր քար լռու­թիւ­նը: Ռիա­տի հա­մար շատ կա­րե­ւոր է պահ­պա­նել բա­րի կա­մե­ցո­ղու­թեան յա­րա­բե­րու­թիւն­նե­րը Մոս­կուա­յի հետ: Անց­նող Օ­գոս­տո­սին երկ­րի փոխ-գա­հա­ժա­ռանգ Մու­համ­մէտ Պըն Նա­յէֆ իշ­խա­նը Մոս­կուա հաս­նե­լով զինուո­րա­կան եւ տնտե­սա­կան բա­զում հա­մա­ձա­յնագ­րեր կնքած էր ռու­սե­րուն հետ: Եր­կու եր­կիր­նե­րու գրե­թէ միակ տա­րա­կար­ծու­թիւ­նը Սու­րիոյ խնդրի լուծ­ման հա­մար ա­նոնց ու­նե­ցած հա­կոտ­նեայ կե­ցուածք­ներն են ու յատ­կա­պէս Սու­րիոյ Նա­խա­գահ Պե­շար Է­սա­տի ճա­կա­տագ­րին մա­սին առ­կայ տար­բեր կե­ցուածք­նե­րը: Բազ­մա­թիւ շփում­նե­րէ ետք Ռիատ չկրցաւ հա­մո­զել «Հիւ­սի­սի ար­ջ­»ը: Եւ ոչ ալ կրցաւ հա­մո­զուիլ, որ Է­սատ առ­նուազն յա­ռա­ջի­կայ հանգրուա­նին պի­տի մնայ իշ­խա­նու­թեան վրայ: Այլ հարց, թէ Մոս­կուա կրնայ վեր­ջին պա­հուն հրա­ժա­րիլ իր Մի­ջին Ա­րե­ւել­քի թիւ մէկ դաշ­նա­կի­ցէն, բայց եւ այն­պէս ե­ղած ու­ժե­րը մին­չեւ այս պա­հը Մոս­կուա­յին վստա­հու­թիւն ներշն­չե­լու կա­րո­ղու­թիւ­նը չու­նին:

Ո­րո՞ւ վստա­հի Մոս­կուան իր զօ­րա­կա­յան­նե­րը: Կամ ի՞նչ հի­մունք­նե­րով ըն­դու­նի գոր­ծակ­ցիլ ընդ­դի­մա­դիր «չա­փա­ւո­րա­կա­ն» յոր­ջոր­ջուած խմբաւո­րում­նե­րուն հետ, ո­րոնք այ­սօր ինք­նու­թեան լուրջ տագ­նապ մը կ­­՚ապ­րին: Մոս­կուա նաեւ կը հասկ­նայ, թէ Ա­րեւ­մուտ­քին հա­մար ա­ւե­լի ձեռն­տու է, որ Սու­րիոյ մէջ ոչ մէկ իշ­խող ուժ իր «ոտ­քին վրայ մնա­յ»: Այդ­պէ­սով ստեղ­ծե­լով հա­մընդ­հա­նուր քաո­սա­յին ի­րա­վի­ճակ մը:

Ռու­սաս­տա­նի ու­նե­ցած վեր­ջին դե­րա­կա­տա­րու­թեան մա­սին կա­րե­ւոր դրա­կան ար­ձա­գանգ­ներ կան նաեւ Ի­րա­քի մէջ: Ի­րա­քի պաշտ­պա­նու­թեան նա­խա­րա­րը կը յայ­տա­րա­րէ, որ ի­րենք կը վստա­հին Ռու­սաս­տա­նի դե­րին ու «լաւ պի­տի ըլ­լար ե­թէ Ռու­սաս­տան իր զի­նուո­րա­կան թա­թը եւ ISIS-ի դէմ հա­րուած­նե­րը տա­րա­ծէր նաեւ Ի­րա­քի մէ­ջ»: Պաշ­տօ­նա­կան Մոս­կուան սա­կայն չհա­կազ­դեց այս «կո­չ­»ին՝ լաւ հասկ­նա­լով, որ ի­րա­քեան գե­տի­նը շատ ա­ւե­լի վտան­գա­ւոր է եւ հոն մուտք գոր­ծե­լով ռու­սա­կան զօր­քե­րը կրնան ա­ւա­զախ­րուիլ: Թե­րեւս յա­ռա­ջի­կայ հանգ­րուա­նին Ի­րա­քի մէջ զի­նուո­րա­կան մի­ջամ­տու­թիւն մը հա­ւա­նա­կան ըլ­լայ, բայց բա­ցո­րոշ է, որ Ռու­սաս­տա­նի հա­մար յատ­կա­պէս ներ­կայ հանգ­րուա­նին ա­ռաջ­նա­հեր­թու­թիւ­նը Սու­րիան է:

Վե­րա­դառ­նա­լով Ռու­սաս­տա­նի զի­նուո­րա­կան գոր­ծո­ղու­թիւն­նե­րուն, մէ­կէ ա­ւե­լի աղ­բիւր­ներ կը գրեն, որ վեր­ջին օ­րե­րու հա­րուած­նե­րէն ետք ISIS ա­հա­բեկ­չա­կան խմբա­ւո­րու­մը կանգ­նած է լուրջ տագ­նա­պի մը առ­ջեւ եւ ան կը փոր­ձէ իր ու­նե­ցած զի­նամ­թեր­քը փո­խադ­րել ան­զէն բնա­կիչ­նե­րու ապ­րած վայ­րե­րը: Ռու­սաս­տա­նի Պաշտ­պա­նու­թեան նա­խա­րա­րու­թեան մէկ աղ­բիւ­րը զի­նուո­րա­կան գոր­ծո­ղու­թեանց մա­սին տե­ղե­կու­թիւն տա­լով կը հա­ղոր­դէ, որ յատ­կա­պէս Տէր Զօ­րի մէջ ISIS-ի կա­րե­ւոր կեդ­րոն­նե­րը հա­րուա­ծուած են: Ռուս բարձ­րաս­տի­ճան պա­տաս­խա­նա­տու­ներ նաեւ ը­սած են, որ ISIS կրնայ իր տի­րա­պե­տած շրջան­նե­րուն մէջ գտնուող մզկիթ­նե­րը ա­կա­նա­հա­րել եւ սուտ տե­ղե­կու­թիւն­ներ տալ ա­րար­քը ռու­սա­կան օ­դու­ժին վե­րագ­րե­լով: ISIS իր զէն­քերն ու զի­նամ­թեր­քը ան­զէն քա­ղա­քա­յին­նե­րու բնա­կա­րան­նե­րուն մօտ փո­խադ­րե­լէ բա­ցի, մեծ քա­նա­կու­թեամբ հրթիռ­ներ կը տե­ղադ­րէ մզկիթ­նե­րու մէջ կամ ա­նոնց շրջա­կայ­քը: Այս բո­լո­րը նա­խան­շան­ներ են այն մա­սին, որ հա­կա­ռակ Ա­րեւ­մուտ­քէն մերթ ընդ մերթ լսե­լի դար­ձող «տրտունջ­ք»­նե­րուն, ռու­սա­կան հա­րուած­նե­րը կարճ ժա­մա­նա­կա­մի­ջո­ցի մը ա­ւե­լի ազ­դու են, քան դաշ­նա­կից ու­ժե­րուն ար­դէն մէ­կու­կէս տա­րի ա­ռաջ սկիզբ ա­ռած հա­րուած­նե­րը:

72 ժամ ա­ռաջ հրա­պար­կուած լու­րով մը պարզ կը դառ­նար, որ ռու­սա­կան բա­նա­կի ա­ռա­ջին սպան կը սպան­նուէր Հա­մա­յի գիւ­ղա­կան հա­տուած­նե­րուն մէջ ըն­թա­ցող մար­տե­րուն ըն­թաց­քին: Ու բա­ցո­րոշ է նաեւ, որ ռու­սա­կան կող­մը կրնայ զի­նուո­րա­կան կո­րուստ­ներ ու­նե­նալ: Այս բո­լո­րին հա­շուար­կը լա­ւա­պէս կա­տա­րած ռու­սա­կան կող­մին հա­մար, ա­րեան գնով սու­րիա­կան հո­ղե­րուն վրայ իր զօ­րա­կա­յան­նե­րուն պահ­պա­նու­մը վստա­հա­բար պի­տի տայ քա­ղա­քա­կան կա­րե­ւոր միա­ւոր­ներ: Ու յստակ է նաեւ, որ Սու­րիոյ տագ­նա­պին նոր ձե­ւա­ւո­րու­մին հա­մար Ռու­սաս­տան պի­տի յա­ջո­ղի շատ ա­ւե­լի ո­րո­շիչ եւ մեծ դեր մը վերց­նել:

 Ինչ­պէս տար­բեր ա­ռիթ­նե­րով ալ գրած եմ, շատ յստակ ու տե­ղին բա­նա­ձե­ւում մըն է, որ Սու­րիոյ պա­տե­րազ­մին հիմ­նա­կան խօս­քը զինուո­րա­կան գե­տի­նինն է: Ու ճա­կատ­նե­րուն վրայ ո­րե­ւէ զար­գա­ցում վստա­հա­բար պի­տի ու­նե­նայ իր կա­րե­ւոր շեշ­տադ­րու­մը:

Ներ­կայ հանգ­րու­անը բա­նակ­ցու­թիւն­նե­րը կան­խող հանգ­րուանն է: Ու բո­լոր կող­մե­րը կ­­՚ակն­կա­լեն, որ ռու­սա­կան հա­րուած­նե­րը ե­թէ չկրնան ամ­բող­ջա­պէս ան­դա­մա­լու­ծել ISIS-ը, ա­պա վստա­հա­բար պի­տի կա­րողա­նան տագ­նա­պը նոր հանգ­րուա­նի մը ա­ռաջ­նոր­դել: Պէտք է ի մտի ու­նե­նալ նաեւ Ռու­սաս­տա­նի այն կե­ցուած­քը, ըստ ո­րու Սու­րիոյ «Ա­զատ բա­նա­կ­»ը ա­հա­բեկ­չա­կան խմբա­ւո­րում մը չէ: Այս յայ­տա­րա­րու­թիւ­նը յա­ռա­ջի­կայ հանգ­րուա­նին կրնայ ըլ­լալ հիմ­նա­րար ձե­ւա­չափ մը եւ այդ­պէ­սով Մոս­կուա կ՚ու­զէ ը­սել, որ այ­սօր կան ընդ­դի­մա­դիր տար­բեր ու­ժեր, ո­րոնց հետ կա­րե­լի է հա­մա­գոր­ծակ­ցիլ:

Շուրջ շա­բա­թէ մը ի վեր սկիզբ ա­ռած ռու­սա­կան հա­րուած­նե­րէն ետք դէ­տեր խօ­սած են, որ Սու­րիան Մոս­կուա­յի հա­մար նոր Աֆ­ղա­նիս­տան մը ըլ­լա­լու հե­ռա­ն­կար­նե­րը ու­նի:

Բայց ի­րո­ղու­թիւ­նը այդ­պէս չէ: Նախ ա­նոր հա­մար, որ զի­նեալ խմբա­ւո­րում­նե­րուն ուժ մա­տա­կա­րա­րող բո­լոր կող­մե­րը ա­ռա­ջուան նե­ցու­կը ցոյց չեն տար ա­նոնց: Ի­րա­վի­ճա­կը բո­լո­րո­վին տար­բեր է: Ու ա­հա­բե­կիչ­նե­րուն ար­մա­տա­խիլ ըլ­լա­լը նպաս­տա­ւոր է Ա­րեւ­մուտ­քին հա­մար՝ չնա­յած ա­նոր, որ ա­նոնք ապ­շա­հա­րու­թեամբ կը հե­տե­ւին ռու­սա­կան քայ­լե­րուն ու ի­րենց մտքով կ­­՚ը­սեն. «Այս հա­րուած­նե­րը մենք պէտք է տա­յին­ք»: Հի­մա ի­րա­վի­ճա­կը տար­բեր է ու ռու­սա­կան հա­րուած­նե­րէն ետք միայն բրի­տա­նա­կան եւ ֆրան­սա­կան միջամ­տու­թիւն­նե­րը պար­զա­պէս «հե­տե­ւո­ղ­»ի դե­րի մը մա­սին կը խօ­սին: Եւ­րո­պա­կան կող­մին հա­մար նման «հե­տե­ւո­ղ­»ի դե­րը նաեւ կը խօ­սի այն մա­սին, թէ հա­ւա­նա­կան է, որ Պեր­լին, Փա­րիզ, Լոն­տոն եւ այլ «ծե­րա­ցա­ծ» երկ­րա­մա­սի տէ­րու­թիւն­նե­րը նոյն­պէս պի­տի խնդրեն Մոս­կուա­յի բա­րե­րար օ­ժան­դա­կու­թիւ­նը (գէթ ա­պա­հո­վա­կան ա­ռու­մով), լու­ծե­լու հա­մար գաղ­թա­կան­նե­րու խնդի­րը, որ օ­ր ըս­տ օ­րէ Եւ­րո­պան հա­լա­ծող ու­րուա­կա­նի մը կը վե­րա­ծուի:

 Այս ընդ­հա­նուր պատ­կե­րին դի­մաց կա­րե­լի է ը­սել, որ Սու­րիան Ռու­սաս­տա­նի հա­մար Աֆ­ղա­նիս­տան մը ըլ­լա­լու բա­ւա­րար տուե­ալ­նե­րը չու­նի: Բայց քիչ մը ետ եր­թա­լով նոյ­նը կա­րե­լի չէ ը­սել Ա­մե­րիկա­յի մա­սին, ո­րուն Սու­րիոյ մէջ նա­խա­տե­սուած զինուո­րա­կան միջ­ամ­տու­թիւ­նը կրնար ծանր հե­տե­ւանք­ներ ու­նե­նալ ու Հա­լէպ, Հոմս եւ Հա­մա կրնա­յին ա­մե­րի­կեան ու­ժե­րուն հա­մար Վիեթ­նամ մը դառ­նալ:

Ներ­կա­յիս ըն­թա­ցող զին­ուո­րա­կան գոր­ծո­ղու­թիւն­նե­րուն հի­մամբ Սու­րիոյ կա­ռա­վա­րա­կան ու­ժե­րուն հա­մար թիւ մէկ խնդիրն է վե­րա­բա­նալ Հա­լէպ-Դա­մաս­կոս մայ­րու­ղին, որ վեր­ջին տա­րի­նե­րուն կը շա­րու­նա­կէ մնալ փա­կուած: Այս օ­րա­կար­գը ռու­սա­կան ցա­մա­քա­յին մի­ջամ­տու­թեան ա­ռա­ջին փոր­ձա­քարն է։ Ու այս կէ­տին պարզ պի­տի դառ­նայ այդ զօր­քե­րուն միջ­ամտու­թեան ազ­դե­ցի­կու­թիւ­նը:

 Ե­թէ ռու­սա­կան զօր­քե­րը յա­ջո­ղին նոր ի­րա­վի­ճակ ստեղ­ծել եւ մա­սամբ ան­դա­մա­լու­ծել ISIS-ը, այդ պա­րա­գա­յին յստակ կը դառ­նայ, որ Սու­րիոյ տագ­նա­պին շուրջ խմո­րուող բա­նակ­ցա­յին գոր­ծըն­թաց­նե­րուն սկիզ­բը ուշ չէ:

Ռու­սա­կան կող­մին հա­մար ա­մե­նէն ազ­դու գոր­ծօ­նը զի­նուո­րա­կան ու­ժի ազ­դե­ցիկ գոր­ծօնն է ու այդ ա­ռու­մով Փու­թի­նի Մոս­կուան վճռած է մին­չեւ վերջ եր­թալ:

ՍԱԳՕ ԱՐԵԱՆ

Ե­րե­ւան