ՀԵՐԹԱԿԱՆ ՍԱԴՐԱՆՔՆԵՐ

ԵԱՀԿ-ի մօտ Ա­մե­րի­կա­յի Միա­ցեալ Նա­հանգ­նե­րու մըշ-տա­կան ներ­կա­յա­ցու­ցիչ դես­պան Տե­նիըլ Պաէր յայ­տա­րա­րեց, որ իր եր­կի­րը կը վե­րա­հաս­տա­տէ վճռա­կամ ա­ջակ­ցու­թիւ­նը՝ ԵԱՀԿ-ի Մինս­քեան խմբա­կի հա­մա­նա­խա­գահ­նե­րուն նկատ­մամբ ու նախ­կի­նին նման յանձ­նա­ռու է աշ­խա­տիլ Լեռ­նա­յին Ղա­րա­բա­ղի հա­կա­մար­տու­թեան կող­մե­րուն հետ։ Ըստ ի­րեն, ԱՄՆ բարձր կը գնա­հա­տէ հա­կա­մարտ կող­մե­րու հետ ան­սա­սան հա­մա­գոր­ծակ­ցու­թիւ­նը ղա­րա­բա­ղեան հիմ­նախնդ­րի խա­ղաղ կար­գա­ւոր­ման նպաս­տե­լու նպա­տա­կով։

«ԱՄՆ մտա­հո­գուած է շփման գծին վրայ բռնու­թեան բարձ­րա­ցու­մով ու տե­ղի ու­նե­ցած վայ­րա­գու­թիւն­նե­րու մա­սին հա­ղոր­դում­նե­րով», ը­սաւ ան եւ ա­ւել­ցուց, որ որ­պէս ԵԱՀԿ-ի Մինս­քեան խմբա­կի հա­մա­նա­խա­գահ եր­կիր՝ ԱՄՆ ա­րագ քայ­լե­րու ձեռ­նար­կած է լա­րուա­ծու­թիւ­նը մեղ­մաց­նե­լու հա­մար։ Ան յի­շե­ցուց, որ ԱՄՆ-ի Ար­տա­քին գոր­ծոց նա­խա­րար Ճոն Քե­րիի նա­խա­ձեռ­նու­թեամբ ան­ցեալ Մա­յի­սին Վիեն­նա­յի մէջ կազ­մա­կեր­պուած էր 3+2 ձե­ւա­չա­փով հան­դի­պում մը։ Այս­պէ­սով հեր­թա­կան ան­գամ վե­րա­հաս­տա­տուե­ցաւ, որ ԱՄՆ-ի, Ռու­սաս­տա­նի եւ Ֆրան­սա­յի հա­մա­տեղ ջան­քե­րը ա­մե­նա­բարձր մա­կար­դա­կի վրայ կրնան նպաս­տել բռնու­թեան դադ­րեց­ման ու յա­ռաջ մղել խա­ղաղ գոր­ծըն­թա­ցը։ «Բարձր մա­կար­դա­կով հան­դի­պու­մը զգա­լի ար­դիւնք­ներ տուած էր։ Կող­մե­րը վե­րա­հաս­տա­տած էին ի­րենց յար­գան­քը հրա­դա­դա­րի նկատ­մամբ եւ ի­րա­վի­ճա­կը զգա­լիօ­րէն կա­յու­նա­ցած էր շփման գծին վրայ», ը­սաւ ան եւ կոչ ուղ­ղեց կող­մե­րուն՝ որ­պէս­զի ա­ջակ­ցին ԵԱՀԿ-ի շրջա­նա­յին նա­խա­գա­հի անձ­նա­կան ներ­կա­յա­ցու­ցի­չին լիա­զօ­րու­թիւն­նե­րու ընդ­լայն­ման եւ սկսին աշ­խա­տիլ հե­տաքն­նու­թիւն­նե­րու դրու­թեան ստեղծ­ման վե­րա­բե­րեալ ա­ռա­ջար­կին շուրջ։ Պաէր շա­րու­նա­կեց. «ԱՄՆ կ՚ա­ջակ­ցի հա­յե­րու եւ ա­զէ­րի­նե­րու մի­ջեւ վստա­հու­թեան ամ­րապնդ­ման ու երկ­խօ­սու­թեան ընդ­լայն­ման ուղ­ղեալ մի­ջո­ցա­ռում­նե­րուն, ինչ որ կրնայ օգ­նել անվ­տան­գու­թեան տե­սա­կէ­տէ ի­րա­վի­ճա­կի կա­յու­նաց­ման ու բա­նակ­ցու­թիւն­նե­րու հա­մար ա­ւե­լի շի­նիչ մթնո­լոր­տի մը ստեղծ­ման։ ԱՄՆ բարձր կը գնա­հա­տէ Գեր­մա­նիոյ նա­խա­գա­հու­թեան ու ԵԱՀԿ-ի շրջա­նա­յին նա­խա­գա­հի անձ­նա­կան ներ­կա­յա­ցու­ցիչ դես­պան Ան­ճէյ Կասպր­չի­կի հետ սերտ հա­մա­գոր­ծակ­ցու­թիւ­նը, ա­նոնց ա­ջակ­ցու­թիւ­նը հա­մա­նա­խա­գահ­նե­րու միջ­նոր­դա­կան ջան­քե­րուն եւ տեղ­ւոյն վրայ ի­րա­վի­ճա­կի կա­յու­նաց­ման։ Մենք կը բաժ­նենք կող­մե­րու հիաս­թա­փու­թիւ­նը այն հար­ցին մէջ, որ հա­կա­մար­տու­թիւ­նը շատ եր­կար ժա­մա­նա­կէ ի վեր կը ձգձգուի։ Հա­կա­մար­տու­թիւ­նը ռազ­մա­կան լու­ծում չու­նի։ Որ­պէս ԵԱՀԿ-ի Մինս­քեան խմբա­կի հա­մա­նա­խա­գահ՝ ԱՄՆ նախ­կի­նին նման խո­րա­պէս յանձ­նա­ռու է աշ­խա­տիլ կող­մե­րուն հետ, որ­պէս­զի ա­պահովուի հա­կա­մար­տու­թեան ա­մուր ու խա­ղաղ կար­գա­ւո­րու­մը»։

Ծա­նօթ է, որ յա­ռա­ջի­կայ ամ­սուան սկիզ­բին, Համ­պուր­կի մէջ կը նա­խա­տե­սուի հան­դի­պում մը՝ Հա­յաս­տա­նի Ար­տա­քին գոր­ծոց նա­խա­րար Ե­դուարդ Նալ­պան­տեա­նի եւ Ատր­պէյ­ճա­նի Ար­տա­քին գոր­ծոց նա­խա­րար Էլ­մար Մա­մէ­տեա­րո­վի մի­ջեւ։ Թէեւ տա­կա­ւին ա­մէն ինչ վերջ­նա­կա­նօ­րէն յայտ­նի չէ, սա­կայն միջ­նորդ­նե­րը բուռն աշ­խա­տանք կը տա­նին այս ուղ­ղու­թեամբ։ Համ­պուր­կի հան­դի­պու­մը, ե­թէ կա­յա­նայ, մաս կը կազ­մէ ԵԱՀԿ-ի ան­դամ եր­կիր­նե­րու ար­տա­քին գոր­ծոց նա­խա­րար­նե­րու տա­րե­կան հա­ւա­քի շրջագ­ծին։ Ներ­կայ սպաս­ման մթնո­լոր­տին մէջ հայ­կա­կան կող­մը հան­դէս կու գայ վե­րա­պահ ար­տա­յայ­տու­թիւն­նե­րով։ Հա­յաս­տա­նի Ար­տա­քին գոր­ծոց փոխ-նա­խա­րար Շա­ւարշ Քո­չա­րեան ե­րէկ Ե­րե­ւա­նի մէջ զան­գուա­ծա­յին լրա­տուու­թեան մի­ջոց­նե­րու ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­նե­րուն հետ զրու­ցե­լու ըն­թաց­քին անդ­րա­դար­ձաւ այս խնդրին։ Փոխ-նա­խա­րա­րը շեշ­տեց, որ Պա­քու կը շա­րու­նա­կէ խո­չըն­դո­տել Վիեն­նա­յի եւ Սեն Փե­թերս­պուր­կի հա­մա­ձայ­նու­թիւն­նե­րու կեան­քի կո­չուի­լը։ Այս հան­գա­ման­քին որ­պէս օ­րի­նակ ան մատ­նան­շեց Ատր­պէյ­ճա­նի բա­նա­կի վեր­ջին լայ­նա­ծա­ւալ զօ­րա­վար­ժու­թիւն­նե­րը, ո­րոնք տե­ղի կ՚ու­նե­նան մի­ջազ­գա­յին ի­րա­ւուն­քի խախ­տում­նե­րով։ «Ար­ձա­գանգ ար­դէն ե­ղած է ար­տա­քին գոր­ծոց նա­խա­րա­րին կող­մէ։ Խնդի­րը այն է, որ Սեն Փե­թերս­պուր­կէն ու Վիեն­նա­յէն յե­տոյ նման զօ­րա­վար­ժու­թիւն­նե­րու հա­մար 40 օր ա­ռաջ պէտք է տե­ղեակ պա­հէին, ինչ որ չեն ը­րած։ Սա կրկին կը վկա­յէ այն մա­սին, որ Պա­քու, ըստ էու­թեան, կը շա­րու­նա­կէ խո­չըն­դո­տել Վիեն­նա­յի եւ Սեն Փե­թերս­պուր­կի հա­մա­ձայ­նու­թիւն­նե­րու կեան­քի կո­չուի­լը», ը­սաւ Շա­ւարշ Քո­չա­րեան։

Անդ­րա­դառ­նա­լով սահ­մա­նի ի­րա­վի­ճա­կի սրման վե­րա­բե­րեալ կան­խա­տե­սում­նե­րուն՝ փոխ-նա­խա­րա­րը մատ­նան­շեց, որ հայ­կա­կան կող­մը պէտք է միշտ պատ­րաստ ըլ­լայ ա­մէն տե­սակ քայ­լի։

Ե­դուարդ Նալ­պա­նեան վեր­ջին օ­րե­րուն Ե­րե­ւա­նի մէջ անդ­րա­դար­ձած էր Համ­պուր­կի մէջ նա­խա­տե­սուած տե­սակ­ցու­թեան։ Լրագ­րող մը ի­րեն հարց տա­լու ժա­մա­նակ ը­սած էր, որ հա­մա­նա­խա­գահ­նե­րը յայ­տա­րա­րած են, թէ Դեկ­տեմ­բե­րին հան­դի­պում մը տե­ղի պի­տի ու­նե­նայ Հա­յաս­տա­նի եւ Ատրպէյ­ճա­նի ար­տա­քին գոր­ծոց նա­խա­րար­նե­րուն մի­ջեւ ու հե­տաքրք­րուած էր հայ­կա­կան կող­մի ակն­կա­լու­թիւն­նե­րով։ Ի պա­տաս­խան՝ Նալ­պան­տեան նշած էր հե­տե­ւեա­լը.

«Նախ եւ ա­ռաջ ը­սեմ, որ ե­ռա­նա­խա­գահ­նե­րը այդ­պի­սի յայ­տա­րա­րու­թիւն մը չեն ը­րած։ Ե­ռա­նա­խա­գահ­նե­րէն մին յոյս յայտ­նած է, որ այդ­պի­սի հան­դի­պում մը կրնայ տե­ղի ու­նե­նալ։ Ի պա­տաս­խան Ատր­պէյ­ճա­նէն յայ­տա­րա­րե­ցին, որ պատ­րաստ են մաս­նակ­ցիլ այդ հան­դիպ­ման։ Սա­կայն Ատր­պէյ­ճա­նէն հնչած յայ­տա­րա­րու­թիւն­նե­րը կը պա­րու­նա­կեն հա­կա­սու­թիւն­ներ։ Մէկ կող­մէ կ՚ը­սեն, որ պատ­րաստ են մաս­նակ­ցիլ հան­դի­պում­նե­րու, ե­ռա­նա­խա­գահ եր­կիր­նե­րու կող­մէ նա­խա­ձեռ­նու­թեամբ։ Միւս կող­մէ յայ­տա­րա­րու­թիւն­ներ կ՚ը­նեն, ըստ էու­թեան, հա­կադ­րուե­լով ե­ռա­նա­խա­գահ­նե­րու մօ­տե­ցում­նե­րուն։ Ա­ռա­ւե­լա­պաշ­տա­կան մօ­տե­ցում­ներ կ՚ար­տա­յայ­տուին եւ կը յայ­տա­րա­րեն, որ մի­ջազ­գա­յին ի­րա­ւուն­քի միայն մէկ սկզբուն­քին վրայ կրնայ գտնուիլ Լեռ­նա­յին Ղա­րա­բա­ղի հիմ­նախնդ­րի լու­ծու­մը։

«Յի­շեց­նեմ, որ ե­ռա­նա­խա­գահ­նե­րը բազ­միցս ը­սած են ու կրկնած, որ հիմ­նախն­դի­րը կրնայ լու­ծուիլ մի­ջազ­գա­յին ի­րա­ւուն­քի ե­րեք սկզբունք­նե­րու հի­ման վրայ՝ ու­ժի կամ ու­ժի սպառ­նա­լի­քի չկի­րառ­ման, ժո­ղո­վուրդ­նե­րու ինք­նո­րոշ­ման ի­րա­ւուն­քի եւ տա­րած­քա­յին ամ­բող­ջա­կա­նու­թեան։ Հա­մա­նա­խա­գահ­նե­րը բազ­միցս յայ­տա­րա­րած են, որ այդ սկզբունք­նե­րը, նաեւ ի­րենց կող­մէ ա­ռա­ջար­կուած տար­րե­րը, ո­րոնք հիմ­նուած են այդ սկզբունք­նե­րուն վրայ, կը ներ­կա­յաց­նեն ամ­բող­ջու­թիւն մը։ Այդ սկըզ-բունք­­նե­րը, տար­րե­րը տա­րան­ջա­տե­լու փոր­ձե­րը անհ­նա­րին կը դարձ­նեն հիմ­նախնդ­րի կար­գա­ւո­րու­մը։ Պա­քու պէտք է կողմ­նո­րո­շուի՝ ար­դեօք իս­կա­պէս կը փա­փա­քի՞, որ հա­մա­նա­խա­գա­հու­թեան ձե­ւա­չա­փին մէջ շա­րու­նա­կուին բա­նակ­ցու­թիւն­նե­րը։ Ո­րով­հե­տեւ մէկ կող­մէ կ՚ը­սէ, որ պատ­րաստ է մաս­նակ­ցե­լու հան­դի­պում­նե­րուն, բայց միւս կող­մէ դէմ դուրս կու գայ ե­ռա­նա­խա­գահ­նե­րու ա­ռա­ջարկ­նե­րուն, ո­րոնք կը հան­դի­սա­նան Լեռ­նա­յին Ղա­րա­բա­ղի հիմ­նախնդ­րի կար­գա­ւոր­ման հիմ­քը։ Այ­լա­պէս, այս հան­դի­պում­նե­րուն սոսկ մաս­նակ­ցի­լը կը դառ­նայ Ատր­պէյ­ճա­նի կող­մէ աճ­պա­րա­րու­թիւն։ Այս ե­րե­ւոյ­թի ա­պա­ցոյց­նե­րէն են ի­րենց մաս­նակ­ցու­թիւ­նը Վիեն­նա­յի եւ Սեն Փե­թերս­պուր­կի գա­գա­թա­ժո­ղով­նե­րուն։ Մաս­նակ­ցե­ցան, բայց սա ի՞նչ տուաւ։ Վիեն­նա­յի եւ Սեն Փե­թերս­պուր­կի գա­գա­թա­ժո­ղով­նե­րէն մին­չեւ այ­սօր Պա­քու կը հրա­ժա­րի ի­րա­կա­նաց­նել ձեռք բե­րուած պայ­մա­նա­ւո­րուա­ծու­թիւն­նե­րը։ Կ՚ը­նեն ա­մէն ինչ, որ­պէս­զի այդ պայ­մա­նա­ւո­րուա­ծու­թիւն­նե­րը կեան­քի չկո­չուին։ Ա­նոնք, ո­րոնք կաս­կած­ներ ու­նէին, թէ Ատր­պէյ­ճան կրնայ եր­թալ ի­րա­վի­ճա­կի սրման, այս կա­պակ­ցու­թեամբ յստակ ա­պա­ցոյց­ներ ստա­ցան Ապ­րի­լի սկիզ­բին ա­նոր կող­մէ սան­ձա­զեր­ծուած լայ­նա­ծա­ւալ ռազ­մա­կան գոր­ծո­ղու­թիւն­նե­րու ար­դիւն­քին։ Ապ­րի­լեան բռնու­թե­նէն յե­տոյ ե­ռա­նա­խա­գահ­նե­րու եւ Հա­յաս­տա­նի հա­մա­տեղ ջան­քե­րը ուղ­ղուած են՝ խնդրի կար­գա­ւոր­ման գոր­ծըն­թա­ցը յա­ռաջ մղե­լու հա­մար հա­մա­պա­տաս­խան պայ­ման­նե­րու ստեղծ­ման։ Պէտք է շեշ­տեմ, որ Հա­յաս­տան եր­բեք չէ հրա­ժա­րած հան­դի­պում­նե­րէ։ Մաս­նակ­ցե­լով այդ հան­դի­պում­նե­րուն՝ Հա­յաս­տան ըն­դու­նած է նաեւ այն շրջա­նա­կը, որ կ՚ա­ռա­ջար­կուի բա­նակ­ցու­թիւն­նե­րու հա­մար հա­մա­նա­խա­գահ­նե­րուն կող­մէ։ Այս է տար­բե­րու­թիւ­նը Հա­յաս­տա­նի եւ Ատր­պէյ­ճա­նի մի­ջեւ։ Այս­տեղ պէտք է յի­շեց­նել, որ քա­նի մը ա­միս ա­ռաջ Ատր­պէյ­ճան կը հրա­ժա­րէր ընդ­հան­րա­պէս հան­դի­պիլ նոյ­նիսկ ե­ռա­նա­խա­գահ­նե­րուն հետ եւ կ՚ը­սէր, որ հա­մա­նա­խա­գահ­նե­րը ա­նօ­գուտ զբօ­սաշր­ջիկ­ներ են։ Ի հար­կէ, մենք պատ­րաստ ենք մաս­նակ­ցիլ հան­դի­պում­նե­րուն։ Այս մէ­կուն հնա­րա­ւո­րու­թիւ­նը յայտ­նի կը դառ­նայ մին­չեւ Համ­պուրկ տե­ղի ու­նե­ցած զար­գա­ցում­նե­րով։ Ար­դա­րեւ, կա­րե­ւոր մի­ջազ­գա­յին հան­դի­պում­նե­րէն ա­ռաջ, ինչ­պէս միշտ, Ատր­պէյ­ճան կը սրէ ի­րա­վի­ճա­կը հա­կա­մար­տու­թեան գօ­տիէն ներս եւ հի­մա ալ յայ­տա­րա­րած է լայ­նա­ծա­ւալ զօ­րա­վար­ժու­թիւն­նե­րու մա­սին, ո­րոնց ներգ­րա­ւուած պի­տի ըլ­լայ ա­զէ­րի բա­նա­կի գրե­թէ ամ­բողջ նե­րու­ժը՝ 60 հա­զար զօրք, հրա­սայ­լեր, հրթիռ­ներ, ռազ­մաօ­դա­յին ու­ժեր ե­ւայլն։ Սա Վիեն­նա­յի փաս­տա­թուղ­թի ակն­յայտ խախ­տում է, ո­րով­հե­տեւ, ըստ կար­գի, պէտք է 42 օր ա­ռաջ տե­ղեակ պա­հէին, ե­թէ զօ­րա­վար­ժու­թիւն­նե­րուն մաս­նա­կից զօր­քե­րուն թուա­քա­նա­կը կը հաս­նի 9 հա­զա­րի։ Բայց խնդի­րը ոչ միայն տե­ղե­կաց­նե­լու կամ չտե­ղե­կաց­նե­լու մէջ է։ ԵԱՀԿ-ի ար­տա­քին գոր­ծոց նա­խա­րար­նե­րու խոր­հուր­դի Համ­պուր­կի ժո­ղո­վէն ա­ռաջ Ատր­պէյ­ճան կը ձեռ­նար­կէ սադ­րիչ քայ­լի։ Բաց աս­տի, սաստ­կա­ցած են Ատր­պէյ­ճա­նի կող­մէ հրա­դա­դա­րի խախ­տում­նե­րը հա­կա­մար­տու­թեան գօ­տիէն ներս։

«Լեռ­նա­յին Ղա­րա­բա­ղի հիմ­նախնդ­րին վե­րա­բե­րեալ Համ­պուր­կի մէջ կա­յա­նա­լիք հան­դիպ­ման ձե­ւա­չա­փը տա­կա­ւին յստա­կա­ցած չէ։ Պի­տի տես­նենք, ըստ զար­գա­ցում­նե­րուն եւ պի­տի տես­նենք հի­մա, թէ ինչ ա­ռա­ջարկ­ներ պի­տի ըլ­լան ե­ռա­նա­խա­գահ­նե­րուն կող­մէ այդ­պի­սի հան­դի­պում­նե­րու կազ­մա­կերպ­ման շուրջ։ Բայց մէկ բան յայտ­նի է, որ ե­ռա­նա­խա­գահ­նե­րու հետ հան­դի­պում­ներ պի­տի ըլ­լան»։