ՏԵՒԱԿԱՆ ԼԱՐՈՒԱԾՈՒԹԻՒՆ

Ար­ցա­խի ճա­կա­տին վրայ լա­րուած ի­րա­վի­ճա­կը կը շա­րու­նա­կուի։ Լեռ­նա­յին Ղա­րա­բա­ղի Պաշտ­պա­նու­թեան նա­խա­րա­րու­թեան աղ­բիւր­նե­րը հա­ղոր­դե­ցին, թէ Ատր­պէյ­ճա­նի զօր­քե­րուն կող­մէ բա­ցուած կրա­կին զոհ գա­ցած է հայ զի­նուոր մը՝ Ար­մէն Մար­տի­րո­սեան (1996)։ Դէպ­քը պա­տա­հած է ե­րէկ ե­րե­կո­յեան ժա­մե­րուն։

Հա­յաս­տա­նի Պաշտ­պա­նու­թեան նա­խա­րա­րու­թիւ­նը այս դէպ­քին կա­պակ­ցու­թեամբ հան­դէս ե­կաւ յայ­տա­րա­րու­թիւ­նով մը։ «Ար­մէնփ­րէս»ի հա­ղոր­դում­նե­րով, յայ­տա­րա­րու­թեան մէջ մատ­նան­շուե­ցաւ այն հան­գա­ման­քը, թէ հայ զի­նուո­րը սպան­նուած է Լեռ­նա­յին Ղա­րա­բաղ-Ատր­պէյ­ճան շփման գծին վրայ ԵԱՀԿ-ի կող­մէ կազ­մա­կեր­պուած դի­տար­կու­մէն հա­զիւ քա­նի մը ժամ վերջ։ Հե­տե­ւա­բար, սա ա­պա­ցոյց մըն է, որ Ատր­պէյ­ճան կ՚ար­հա­մար­հէ միջ­նոր­դա­կան ջան­քե­րը։ Նա­խա­րա­րու­թիւ­նը ընդգ­ծած է, որ այս դէպ­քը հեր­թա­կան ան­գամ կու գայ ա­պա­ցու­ցա­նել հրա­դա­դա­րի խախ­տում­նե­րու դրու­թեան մը փու­թով հաս­տատ­ման անհ­րա­ժեշ­տու­թիւ­նը։

Իր կար­գին, Հա­յաս­տա­նի Ար­տա­քին գոր­ծոց փոխ-նա­խա­րար Շա­ւարշ Քո­չա­րեան ընդգ­ծեց, թէ ան­ցեալ քսա­ներ­կու տա­րի­նե­րու տե­ւո­ղու­թեան Պա­քու բա­նակ­ցու­թիւն­նե­րը օգ­տա­գոր­ծած է որ­պէս քօղ զին­ման եւ ռազ­մա­կան բռնու­թիւն­նե­րու հա­մար։

Ճա­կա­տի առ­կայ լա­րուած ի­րա­վի­ճա­կին մէջ ե­րէկ Ար­ցախ այ­ցե­լեց Հա­յաս­տա­նի երկ­րորդ նա­խա­գահ Ռո­պէրթ Քո­չա­րեան։ Ստե­փա­նա­կեր­տին մէջ ան հիւ­րըն­կա­լուե­ցաւ Լեռ­նա­յին Ղա­րա­բա­ղի Նա­խա­գահ Բա­կօ Սա­հա­կեա­նի կող­մէ։ Քննար­կուե­ցան ան­ցեալ ամ­սուան սկիզ­բին Ատր­պէյ­ճա­նի սան­ձա­զեր­ծած լայ­նա­ծա­ւալ պա­տե­րազ­մա­կան գոր­ծո­ղու­թիւն­նե­րուն եւ ա­նոնց հե­տե­ւանք­նե­րուն վե­րա­բե­րեալ շարք մը հար­ցեր։ Սա­հա­կեան ընդգ­ծեց, որ հայ­կա­կան կող­մի յաղ­թա­նակ­նե­րու հիմ­քին կը գտնուի Հա­յաս­տան-Ար­ցախ-Սփիւռք ե­ռա­միաս­նու­թիւ­նը։ Ան կա­րե­ւո­րեց քա­ղա­քա­կան ու­ժե­րուն կող­մէ ցու­ցա­բե­րուած միաս­նա­կա­նու­թիւ­նը եւ Ար­ցա­խին սա­տա­րե­լու ուղ­ղեալ գոր­ծօն քայ­լե­րը։ Ծա­նօթ է, որ Հա­յաս­տա­նի ա­ռա­ջին նա­խա­գահ Լե­ւոն Տէր-Պետ­րո­սեանն ալ մի­ջոց մը ա­ռաջ զօ­րակ­ցու­թեան այց մը տուած էր դէ­պի Ար­ցախ։

Լեռ­նա­յին Ղա­րա­բա­ղի հիմ­նախնդ­րին շուրջ մի­ջազ­գա­յին հան­րու­թեան վե­րա­բեր­մուն­քին կա­պակ­ցու­թեամբ բազ­մա­թիւ խորհր­դա­ծու­թիւն­ներ ալ ներ­կա­յիս կը գտնուին շրջա­նա­ռու­թեան մէջ։ ԵԱՀԿ-ի Մինս­քեան խմբա­կի ա­մե­րի­կա­ցի նախ­կին հա­մա­նա­խա­գահ­նե­րէն Մե­թիու Պրայ­զա յայ­տա­րա­րեց, որ Միա­ցեալ Նա­հանգ­ներ Ռու­սաս­տա­նի հա­մար հնա­րա­ւո­րու­թիւն կ՚ըն­ձե­ռէ՝ յա­ռա­ջա­տա­րի դեր ստանձ­նել Հա­րա­ւա­յին Կով­կա­սի մէջ։ Իր խօս­քե­րով, Ո­ւա­շինկ­թըն չի փա­փա­քիր աշ­խոյժ դե­րա­կա­տա­րու­թիւն ու­նե­նալ ղա­րա­բա­ղեան հա­կա­մար­տու­թեան կար­գա­ւոր­ման շրջագ­ծով։ Ըստ Պրայ­զա­յի, այս հար­ցին մէջ Մոս­կուա ա­ւե­լի աշ­խոյժ է։ «Նա­խա­գահ Օ­պա­մա յայ­տա­րա­րու­թեամբ հան­դէս չե­կաւ վեր­ջին ա­ւե­լի քան քսան տա­րի­նե­րուն ըն­թաց­քին շփման գծի վրայ լա­րուա­ծու­թեան ա­մե­նա­լայ­նա­ծա­ւալ սրու­մէն վերջ», ը­սաւ Պրայ­զա՝ «Թրենտ» գոր­ծա­կա­լու­թեան տուած հար­ցազ­րոյ­ցին մէջ։ Ան հա­մո­զուած է, թէ այս­պէ­սով ԱՄՆ Ռու­սաս­տա­նին հնա­րա­ւո­րու­թիւն կ՚ըն­ձե­ռէ ա­ռա­ջա­տա­րի դեր ստանձ­նել տա­րած­քաշր­ջա­նէն ներս, ինչ որ մեծ սխալ մըն է ա­մե­րի­կեան կող­մին տե­սա­կէ­տէ։ Պրայ­զա հա­մո­զուած է, թէ ԱՄՆ կրնայ ա­ւե­լի շատ ջանք գոր­ծադ­րել ղա­րա­բա­ղեան հա­կա­մար­տու­թեան կար­գա­ւոր­ման ուղ­ղու­թեամբ, սա­կայն, ըստ ե­րե­ւոյ­թին, հիմ­նախնդ­րի կար­գա­ւո­րու­մը ա­ռաջ­նա­հերթ չի հա­մա­րուիր Ո­ւա­շինկ­թը­նի տե­սան­կիւ­նէն։

Բաց աս­տի, Ե­րե­ւա­նի «168 Ժամ» թեր­թը գրեց, թէ բուռն գոր­ծըն­թաց­ներ կ՚ըն­թա­նան հիմ­նախնդ­րի կար­գա­ւոր­ման հար­ցին մէջ։ Մոս­կուա լուծ­ման նա­խա­ձեռ­նու­թիւ­նը կը յանձ­նէ Գեր­մա­նիոյ, որ ներ­կա­յիս ԵԱՀԿ-ի շրջա­նա­յին նա­խա­գահն է։ Թեր­թը էա­կան կը հա­մա­րէ Ռու­սաս­տա­նի Ար­տա­քին գոր­ծոց նա­խա­րար Սէր­կէյ Լաւ­րո­վի կող­մէ վեր­ջերս կա­տա­րուած յայ­տա­րա­րու­թիւ­նը, ըստ ո­րու, հրա­դա­դա­րի խախ­տում­նե­րու հե­տաքն­նու­թեան դրու­թեան հաս­տատ­ման հար­ցին պա­տաս­խա­նա­տուու­թիւ­նը կը դրուի Գեր­մա­նիոյ վրայ։ Մեծ ճնշման տակ յայտ­նուած ըլ­լա­լով՝ Ռու­սաս­տան դադ­րե­ցու­ցած է զէն­քի վա­ճառ­քը դէ­պի Հա­յաս­տան եւ նա­խա­ձեռ­նու­թիւ­նը յանձ­նած է Գեր­մա­նիոյ։ Իսկ Գեր­մա­նիա հան­դէս կու գայ ամ­բողջ ԵԱՀԿ-ի ի նպաստ։ Այս կէ­տին վրայ մեկ­նա­բան­ներ կը յի­շեց­նեն, թէ Հա­յաս­տա­նի Նա­խա­գահ Սերժ Սարգ­սեանն ալ ան­ցեալ ա­միս Պեր­լին կա­տա­րած այ­ցե­լու­թեան ըն­թաց­քին դի­մած էր գեր­մա­նա­կան կող­մին ու բո­ղո­քած՝ որ Ռու­սաս­տան զէնք կը վա­ճա­ռէ Ատր­պէյ­ճա­նին։ Այ­սինքն, ներ­կայ պայ­ման­նե­րով բո­լոր կող­մե­րէն թե­լե­րը կ՚եր­թան դէ­պի Գեր­մա­նիա ու պարզ է, որ ԵԱՀԿ-ը աշ­խու­ժաց­նե­լու վար­կած­ներ կը քննար­կուին։ Բայց եւ այն­պէս, տա­կա­ւին յստա­կու­թիւն չկայ։

Գեր­մա­նիա ըլ­լա­լով ԵԱՀԿ-ի շրջա­նա­յին նա­խա­գահ եր­կի­րը, կը փա­փա­քի ը­նել իր նա­խորդ­նե­րէն ա­ւե­լին։ Ուք­րայ­նոյ մէջ պա­տա­հած­նե­րու լոյ­սին տակ ստեղ­ծուած է այն յստակ պատ­կե­րա­ցու­մը, թէ Եւ­րո­պա շրջա­պա­տուած է ան­կա­յու­նու­թեան օ­ճախ­նե­րով, ո­րոնք ա­մէն պահ կրնան պայ­թիլ։ Ա­նոնց շար­քին է նաեւ Լեռ­նա­յին Ղա­րա­բա­ղի հա­կա­մար­տու­թիւ­նը, որ իր դէմ­քը ցոյց տուաւ ան­ցեալ ամ­սուան սկիզ­բին։ Հետզ­հե­տէ կ՚ամ­րապն­դուի նաեւ այն հա­մո­զու­մը, թէ այդ բո­լո­րը կա­րե­լի է վե­րահս­կել ամ­րապն­դե­լով ԵԱՀԿ-ի գոր­ծա­ռոյթ­նե­րը, ո­րոնք էա­կա­նօ­րէն տկա­րա­ցած են։ Գեր­մա­նիոյ ղե­կա­վա­րու­թիւնն ալ այս ուղ­ղու­թեամբ էա­կան աշ­խա­տանք կը տա­նի ա­մե­նա­բարձր մա­կար­դա­կի վրայ։ Գեր­մա­նիոյ քայ­լե­րը հա­կազ­դե­ցու­թեան տե­ղի չեն տար թէ՛ Ռու­սաս­տա­նի եւ թէ՛ Ա­րեւ­մուտ­քի մօտ։ Են­թադ­րու­թիւն­նե­րը այն­պէս են, որ գեր­մա­նա­կան կող­մը շի­նիչ պի­տի ըլ­լայ եւ օ­րա­կար­գի վրայ պի­տի գան հրա­դա­դա­րի խախ­տում­նե­րը հե­տաքն­նե­լու դրու­թիւն­նե­րու հաս­տատ­ման եւ նա­խա­գահ­նե­րու հան­դի­պում­ներ ի­րա­կա­նաց­նե­լու վե­րա­բե­րեալ յստակ ա­ռա­ջարկ­ներ։