ԱՐԴԵՕՔ ՍՈՒՐԻՈՅ ՄԷՋ ՈՒՇԱՑԱ՞Ծ ԵՆ ՌՈՒՍԱԿԱՆ ՔԱՅԼԵՐԸ

Ռու­սա­կան կող­մին վեր­ջին օ­րե­րուն կա­տա­րած յայ­տա­րա­րու­թիւն­նե­րը քա­ղա­քա­կան նոր տե­ղա­շար­ժե­րու մա­սին կը խօ­սին: Ա­ռա­ջին ան­գամն է, որ ռուս բարձ­րաս­տի­ճան պա­տաս­խա­նա­տու­ներ բա­ցա­յայտ կեր­պով կը յայ­տա­րա­րեն, որ Մոս­կուա ոչ միայն Սու­րիոյ ազ­գա­յին բա­նա­կին զէն­քեր կը տրա­մադ­րէ, այլ նաեւ ռուս զի­նուոր­ներ եր­կար ժա­մա­նա­կէ ի վեր հոն կը գտնուին եւ կը մար­զեն երկ­րի ազ­գա­յին բա­նա­կի զի­նուոր­նե­րը: Այս յայ­տա­րա­րու­թիւն­նե­րուն ար­գա­սի­քը կը հա­մա­րուին Ռու­սաս­տա­նի Ար­տա­քին գոր­ծոց նա­խա­րար Սէր­կէյ Լաւ­րո­վին ը­րած յայ­տա­րա­րու­թիւն­նե­րը, երբ ռուս դի­ւա­նա­գի­տու­թեան պե­տը ը­սած է, թէ ի­րենց Սու­րիոյ բա­նա­կին հանդէպ ցու­ցա­բե­րած զօ­րակ­ցու­թիւ­նը նոր չէ: Իր կար­գին, Լաւ­րո­վի ա­մե­նէն ե­րե­ւե­լի օգ­նա­կան հա­մա­րուող Մի­խա­յիլ Պո­կատ­նով նշած է, որ ի­րենք Սու­րիոյ մէջ հա­մա­տեղ ճի­գեր կ­­՚ի­րա­կա­նաց­նեն պայ­քա­րե­լու հա­մար ա­հա­բե­կիչ­նե­րուն դէմ:

Այս յայ­տա­րա­րու­թիւն­նե­րը ոչ միայն ա­նա­կան­կալ կը հա­մա­րուին ա­րեւմ­տեան աշ­խար­հին հա­մար, այլ մա­նա­ւանդ ա­մե­րի­կեան գե­րա­տես­չու­թեան մի քա­նի պա­տաս­խա­նա­տու­ներ զար­մանք յայտ­նե­լէ ան­դին խոր մտա­հո­գու­թիւն կը յայտ­նեն:

Հա­կա­ռակ Ռու­սաս­տա­նի զու­ցա­բե­րած բա­ցա­յայտ օ­ժա­նդա­կու­թիւն­նե­րուն, Սու­րիոյ տագ­նա­պին ուղ­ղու­թեամբ զի­նուո­րա­կան գետ­նի վրայ երկ­րի ազ­գա­յին բա­նա­կը նոր նա­հանջ­նե­րու մէջ է: Այս­պէս, Իտ­լի­պի մէջ իշ­խա­նու­թեան վեր­ջին կա­յա­նը հա­մա­րուող «Ա­պու Ալ Զու­հուր» օ­դա­կա­յա­նը կ­­՚իյ­նայ ընդ­դի­մա­դիր ջո­կատ­նե­րու եւ յատ­կա­պէս «Ժապ­հաթ Ալ Նըս­րա»ին ձեռ­քը: Ըստ «Րէօյթ­ըրզ»ի, ընդ­դի­մա­դիր­նե­րը յա­ջո­ղած են բա­նա­կէն առգ­րա­ւել մեծ քա­նա­կու­թեամբ զի­նամ­թերք եւ զի­նուո­րա­կան տաս­նեակ կոր­ծա­նիչ­ներ: Թէեւ կոր­ծա­նիչ­նե­րու պի­տա­նիու­թեան մա­սին տե­ղե­կու­թիւն­ներ չկան, սա­կայն ընդ­դի­մա­դիր տար­բեր աղ­բիւր­ներ մեծ յաղ­թա­նակ կ՚ո­րա­կեն ե­ղա­ծը: «Ի­րաք-Շա­մի իս­լա­մա­կան պե­տու­թիւն» (ISIS) ա­հա­բեկ­չա­կան խմբա­ւոր­ման ջո­կատ­ներ ի­րենց կար­գին ծանր մար­տեր կը մղեն Տէր Զօ­րի մէջ: ISIS տեղ­ւոյն ցե­ղա­խում­բե­րուն դէմ մղուող մար­տե­րով նպա­տակ ու­նի գրա­ւել Տէր Զօ­րի զի­նուո­րա­հան օ­դա­կա­յա­նը, այ­դ-պէ­սով Ռաք­քա­յի եւ Տէր Զօ­րի մի­ջեւ օ­դա­յին կապ ստեղ­ծե­լու նպա­տա­կով:

Ու­րեմն ըն­թա­ցող վեր­ջին զար­գա­ցում­նե­րը Սու­րիոյ իշ­խա­նու­թիւն­նե­րուն հա­մար բա­րեն­պաստ չեն: Կը խօ­սուի նաեւ, որ ռու­սա­կան բա­ցա­յայտ օ­ժա­նդա­կու­թիւն­նե­րէն ետք Սու­րիոյ ազ­գա­յին բա­նա­կը նպա­տակ դրած է «մաք­րա­գոր­ծե­լ» Դա­մաս­կո­սի գիւ­ղա­կան հա­տուած­նե­րը, այդ­պէ­սով իշ­խա­նու­թեան սիր­տը հա­մա­րուող մայ­րա­քա­ղա­քի ա­պա­հո­վա­կան հիմ­նա­կան գօ­տին ընդ­լայ­նե­լու հա­մար: Թէեւ այս խնդի­րը բա­ւա­կա­նին դժուար ի­րա­գոր­ծե­լի եւ բարդ գործ մը կրնայ ըլ­լալ, բայց ռու­սա­կան զէն­քին գոր­ծօ­նը կրնայ փո­խել ընդ­հա­նուր տե­սա­րա­նը:

Դի­ւա­նա­գի­տա­կան գետ­նի վրայ Ի­րա­նի հետ կա­տա­րուած դի­ւա­նա­գի­տա­կան նախ­նա­կան քայ­լե­րով եւ­րո­պա­ցի մէ­կէ ա­ւե­լի պա­տաս­խա­նա­տու­ներ սկսած են բա­ցա­յայտ կեր­պով խօ­սիլ՝ Սու­րիոյ իշ­խա­նու­թիւն­նե­րուն հետ բա­նակ­ցու­թիւն­նե­րու սե­ղա­նին նստե­լու մա­սին: Այս յայ­տա­րա­րու­թեանց ա­մե­նէն ու­շագ­րա­ւը Սպա­նիոյ Ար­տա­քին գո­րոց նա­խա­րար Խո­սէ Մա­նուէլ Կար­սիա Մար­կա­յո­յի Թեհրա­նի մէջ կա­տա­րած բա­ցա­յայ­տումն է: Սպա­նա­ցի դի­ւա­նա­գէ­տը, որ ա­ռանց խու­սա­նա­ւե­լու խօ­սած է Սու­րիոյ իշ­խա­նու­թիւն­նե­րուն կա­տա­րած բռնու­թիւն­նե­րուն շուրջ եւ դա­տա­պար­տած է զա­նոնք՝ ը­սած է, որ Սու­րիոյ հար­ցի լուծ­ման հիմ­նա­կան բա­նա­լին կը գտնուի Թեհ­րա­նի եւ Մոս­կուա­յի մօտ: Սպա­նա­ցի պա­տաս­խա­նա­տուին կար­ծի­քով՝ Սու­րիոյ իշ­խա­նու­թիւն­նե­րը եւս պէտք է մաս կազ­մեն ա­րիւ­նա­լի տագ­նա­պը քա­ղա­քա­կան հու­նի մը մէջ դնե­լու ընդ­հա­նուր գոր­ծըն­թա­ցի մը: «Շատ յա­ճախ պի­տի ստի­պուիս նստիլ եւ խօ­սիլ թշնա­միիդ հետ: Ու ես վստահ եմ, որ յա­ւի­տե­նա­կան թշնա­մի­ներ չկան: Այս հանգ­րուա­նին մենք կո­չուած ենք ներգ­րա­ւել Սու­րիոյ իշ­խա­նու­թիւն­նե­րը, որ­պէս­զի ա­րիւ­նէն դուրս բե­րենք եր­կի­րը», ը­սած է Մար­կա­յօ:

Փա­րիզ եւ Լոն­տոն մինչ նման «անսպա­սե­լի» յայ­տա­րա­րու­թիւն­ներ չեն ը­ներ, բայց եր­կու մայ­րա­քա­ղաք­նե­րը «կը յո­խոր­տա­ն», որ ի­րենք եւս սկսած են մաս­նակ­ցիլ ISIS-ի դէմ ըն­թա­ցող գոր­ծո­ղու­թիւն­նե­րուն: Ա­նոնք կը պա­հեն ի­րենց «դի­ւա­նա­գի­տա­կան համ­րու­թիւ­ն»ը եւ հրա­պա­րա­կը բաց կը ձգեն աւստ­րիա­ցի եւ սպա­նա­ցի դի­ւա­նա­գէտ­նե­րուն, ո­րոնք յատ­կա­պէս Թեհ­րա­նէն կը հնչեց­նեն ան­ցեա­լին ա­նըն­դու­նե­լի հա­մա­րուած ու քիչ մը զար­մանք պատ­ճա­ռող խօս­քեր:

Եւ­րո­պան կը թե­քի: Կը թե­քի Սու­րիոյ ուղ­ղու­թեամբ: Կե­ցուածք կը փո­խէ, նոր դի­մակ կը դնէ կամ իր դրած դի­մա­կը կը պատ­ռէ: Ա­րեւ­մուտ­քը մեծ տագ­նա­պի առ­ջեւ է, պարզ ա­նոր հա­մար, որ Սու­րիոյ մէջ մին­չեւ այս պա­հը բա­ցի Նա­խա­գահ Պե­շար Է­սա­տէն, այլ վստա­հե­լի բա­նակ­ցա­յին կողմ մը չկայ: Ո­րո՞ւ հետ պի­տի քննար­կէ Սու­րիոյ տագ­նա­պը: Ա­րեւ­մուտ­քին հա­մար ա­մե­նէն վտան­գա­ւոր թշնա­մին ար­մա­տա­կան կող­մերն են: Ու բա­ցի այդ, դէ­պի Եւ­րո­պա «ցա­մա­քա­հա­նու­մ» կա­տա­րող սու­րիա­ցի հա­զա­րա­ւոր գաղ­թա­կան­նե­ր կրնան նոր տագ­նապ­նե­րու դուռ բա­նալ: Այս ա­ռու­մով ու­շագ­րաւ է ա­րաբ կարգ մը դէ­տե­րուն ը­րած դի­տար­կում­նե­րը այն մա­սին, թէ սու­րիա­ցի գաղ­թա­կան­նե­րը ոչ միայն մարդ­կա­յին ծանր ի­րա­վի­ճա­կէն խոյս կու տան, այլ չի բա­ցա­ռուիր, որ ա­նոնք սու­րիա­կան տագ­նա­պը ի­րենց հետ «տե­ղա­փո­խե­ն»: Այս տուեալ­նե­րուն հի­ման վրայ է նաեւ եւ­րո­պա­կան ընդ­հա­նուր կե­ցուած­քին փո­փո­խու­թիւ­նը: Հա­զա­րա­ւոր գաղ­թա­կան­նե­րու առ­ջեւ սահ­ման­ներ փա­կե­լու քա­ղա­քա­կա­նու­թիւ­նը յա­ւե­լեալ ա­մօթ պի­տի ըլ­լայ քա­ղա­քակրթու­թեան ա­նու­նով հան­դէս ե­կող այդ եր­կիր­նե­րուն, սա­կայն միեւ­նոյն ժա­մա­նակ ա­նոնց մե­ծա­թիւ հոս­քը Եւ­րո­պա­յի «քու­նը պի­տի խան­գա­րէ»:

Բացի այդ, եւ­­րո­պա­կան կող­մը սու­րիա­կան տագ­նա­պին ա­ռըն­թեր կա­րե­ւոր «քա­թա­լի­զէօր» մը կը փնտռէ: Այդ գոր­ծը կա­տա­րե­լու ու­նա­կու­թիւն­նե­րը կը գտնուին միայն մէկ հո­գիի՝ Ի­րա­նի Նա­խա­գահ Հա­սան Ռուհա­նիի մօտ: Ի­րան­ցի թիւ մէկ պա­տաս­խա­նա­տուն (բնա­կա­նա­բար Ի­րա­նի յե­ղա­փո­խու­թեան Ա­յե­թուլլա­հէն ետք) Աւստ­րիոյ Նա­խա­գահ Հանս Ֆի­շէ­րի հետ Թեհ­րա­նի մէջ մամ­լոյ հա­մա­տեղ ա­սու­լիս մը սար­քե­լու ըն­թաց­քին ա­ռա­ջին ան­գամ ըլ­լա­լով խօ­սած է Սու­րիոյ վե­րա­շի­նու­թեան մա­սին։ «Ա­պա­հով Սու­րիոյ մը վե­րա­հաս­տա­տու­մը իր դրա­կան ազ­դե­ցու­թիւ­նը պի­տի ու­նե­նայ ամ­բողջ շրջա­նին հա­մա­ր», շեշ­տադ­րած է ան: Ռուհա­նի նաեւ նշած է Սու­րիա­ցի ժո­ղո­վուր­դին ինք­նո­րոշ­ման ի­րա­ւուն­քը եւ Պե­շար Է­սա­տի մաս­նակ­ցու­թեան կա­րե­ւո­րու­թիւ­նը յա­ռա­ջի­կայ ո­րե­ւէ լու­ծու­մի գոր­ծըն­թա­ցի մը: Ե­թէ հարկ ըլ­լայ Ռու­հա­նիի հա­մար դժուար «հա­ճոյ­ք» մը չէ Ռիատ հաս­նիլ ու բա­նակ­ցիլ սէուտ­ցի­նե­րուն հետ:

Բայց այս գոր­ծըն­թաց­նե­րը կրնան պա­տա­հիլ միայն, ե­թէ Ռիատ դրա­կան նշան­ներ ցոյց տայ եւ կա­ռու­ցո­ղա­կան լե­զուով մը խօ­սի: Ռիատ զբա­ղած է Եէ­մէ­նի պա­տե­րազ­մով ու բնա­կան է, որ իր Ծո­ցի դաշ­նա­կից­նե­րը եւս այդ ու­ղու­թեամբ պի­տի քա­լեն: Ու­րեմն ներ­կայ հանգ­րուա­նը եւս սպաս­ման ժա­մա­նա­կա­հա­տուած մըն է:

 Վե­րա­դառ­նա­լով ռու­սա­կան կող­մին, Սու­րիոյ մէջ վեր­ջին օ­րե­րուն քննարկ­ման ա­ռար­կայ դար­ձած հա­ւա­նա­կան մի­ջամ­տու­թեանց մա­սին պէտք է կա­րե­ւո­րել Ռու­սաս­տա­նի նա­խա­գա­հի մամ­լոյ բան­բեր Տի­միթ­րի Փիս­քո­վի ը­րած յայ­տա­րա­րու­թիւն­նե­րը: Փիս­քով ա­ռանց խու­սա­փե­լու ը­սած է, որ ի­րենց հա­մար Սու­րիոյ մէջ գո­յու­թիւ­նը նո­րու­թիւն մը չէ եւ չխօ­սե­լով հան­դերձ ռուս զի­նուո­րա­կան­նե­րու յստակ թի­ւին մա­սին՝ ան դի­տար­կած է նաեւ, որ ռուս մաս­նա­գէտ սպա­ներ եր­կար ա­տե­նէ ի վեր կը գտնուին Սու­րիոյ մէջ, ուր տե­ղա­կա­յուած են «բարձր յանձ­նա­րա­րու­թիւն­նե­ր» կա­տա­րե­լու հա­մար: Այդ յանձ­նա­րա­րու­թիւն­նե­րու ծի­րին մէջ կ­­՚իյ­նայ ան­շուշտ երկ­րի բա­նա­կին զի­նուո­րա­կան մար­զում­ներ ը­նե­լու գոր­ծը: Այս ա­ռու­մով ա­րա­բա­կան աղ­բիւր­ներ կը խօ­սին Լա­թա­քիոյ մէջ ռուս սպա­նե­րու հա­մար պատ­րաս­տուած բնա­կա­րա­նա­յին հա­մա­լիր­նե­րու եւ կեդ­րո­նա­տե­ղի­նե­րու մա­սին: Ռու­սա­կան ու­ժե­րու այս տե­ղա­շար­ժը ան­նա­խըն­թաց է, եւ իբր այդ ալ, խնդրին վե­րա­բե­րեալ ա­րեւմ­տեան աշ­խար­հին բա­ցա­յայտ մտա­հո­գու­թիւ­նը:

 Այս տե­ղա­շար­ժե­րուն եւ Լաւ­րո­վի կող­մէ բա­ցա­յայ­տուած «օ­դա­յին կա­մուր­ջ­»ի աշ­խա­տանք­նե­րը պի­տի եր­կա­րին յա­ռա­ջի­կայ եր­կու ա­միս­նե­րուն ու հա­կա­ռակ ա­նոր, որ Պուլ­կա­րիա կո­պիտ յայ­տա­րա­րու­թեամբ մը ար­գելք կը դնէր ռու­սա­կան օ­դա­նա­ւե­րու իր սահ­ման­նե­րէն անց­նե­լուն (անց­նիլ միայն օ­դա­նա­ւե­րը քննու­թեան են­թար­կե­լէ ետք), ան­դին Ա­թէնք եւ Թեհ­րան հա­մա­ձայ­նու­թիւն կու տա­յին ռու­սա­կան օ­ժան­դա­կու­թիւն­նե­րուն դէ­պի Սու­րիա օ­դա­յին ճա­նա­պար­հնե­րով ներ­հոս­քին:

 Մին­չեւ այս պա­հը ռու­սա­կան կող­մը փո­խան­ցուե­լիք օ­ժան­դա­կու­թիւն­նե­րը կ՚ա­նուա­նէ մար­դա­սի­րա­կան, սա­կայն այդ մէ­կը միա­միտ մօ­տե­ցում մըն է, ո­րով­հե­տեւ խնդրին շուրջ բարձ­րա­ցուած ա­րեւմ­տեան աղ­մու­կը հիմ­նուած է գաղտ­նի սպա­սար­կու­թիւն­նե­րու կազ­մած տե­ղե­կա­գիր­նե­րուն վրայ:

Սու­րիոյ ընդ­դի­մու­թիւ­նը եւս մօ­տէն կը հե­տե­ւի այս դէպ­քե­րու շղթա­յին ու սիւն­նի աշ­խար­հի ա­մե­նէն ար­մա­տա­կան եւ Քա­թա­րի ու Ռիա­տի հո­վա­նին վա­յե­լող «Ալ Նըս­րա» ճա­կա­տը յայ­տա­րա­րու­թեամբ մը հան­դէս գա­լով ը­սած է. «Մենք ռուս­ե­րուն կը սպա­սենք: Բա­րի ե­կան: Սու­րիան պի­տի դառ­նայ ա­նոնց գե­րեզ­մա­նը»: Այս տի­պի յայ­տա­րա­րու­թիւ­նը բա­ւա­կան մտա­հո­գիչ պէտք է ըլ­լայ ռու­սա­կան կող­մին հա­մար, որ սա­կայն կը շա­րու­նա­կէ մնալ անդր­դուե­լի: Հար­ցու­մը այս հանգ­րուա­նին ար­դեօք տե­ղի՞ն է ռուս­ե­րու այս ուղ­ղա­կի մի­ջամ­տու­թիւ­նը եւ զի­նուո­րա­կան դաշտ իջ­նե­լու ո­րո­շու­մը: Ար­դեօք այդ մէ­կը սուղ պի­տի ար­ժէ՞ Ռու­սաս­տա­նի Նա­խա­գահ Վլա­տի­միր Փու­թի­նին:

 Հար­ցե­րուն պա­տաս­խան­նե­րը կը կա­րօ­տին եր­կար ժա­մա­նա­կի, սա­կայն մէկ բան ակ­նե­րեւ է, որ Սու­րիոյ ուղ­ղու­թեամբ ռու­սա­կան զի­նուո­րա­կան քայ­լեր կա­տա­րե­լու բո­լոր փոր­ձե­րը բա­ւա­կան ու­շա­ցած են:

ՍԱԳՕ ԱՐԵԱՆ

Ե­րե­ւան