ԱՄՍԱՎԵՐՋԻՆ ԴԱՐՁԵԱԼ…

Լեռ­նա­յին Ղա­րա­բա­ղի հա­կա­մար­տու­թեան խա­ղաղ կար­գա­ւոր­ման գոր­ծըն­թա­ցին շրջագ­ծով ներ­կա­յիս օ­րա­կար­գի վրայ է Հա­յաս­տա­նի Նա­խա­գահ Սերժ Սարգ­սեա­նի եւ Ատր­պէյ­ճա­նի Նա­խա­գահ Իլ­համ Ա­լիե­ւի մի­ջեւ նոր տե­սակ­ցու­թեան մը հա­ւա­նա­կա­նու­թիւ­նը։ Մոս­կուա­յի պաշ­տօ­նա­կան աղ­բիւր­նե­րը տե­ղե­կա­ցու­ցին, որ նա­խա­պատ­րաս­տա­կան աշ­խա­տանք­ներ կը կա­տա­րուին, որ­պէս­զի Սէն Փե­թերս­պուր­կի մէջ մէկ­տե­ղուին Սերժ Սարգ­սեան եւ Իլ­համ Ա­լիեւ։ Ռու­սաս­տա­նի Ար­տա­քին գոր­ծոց նա­խա­րա­րու­թեան շրջա­նակ­նե­րէն հա­սած տե­ղե­կու­թիւն­նե­րով՝ գա­գա­թա­ժո­ղո­վը նա­խա­տե­սուած է Յու­նիս ամ­սուան վեր­ջե­րուն։ Քրեմ­լի­նի բան­բե­րը՝ Տի­միթ­րի Փես­քով լրագ­րող­նե­րուն հետ զրու­ցե­լու ըն­թաց­քին ընդգ­ծեց, թէ հա­մա­պա­տաս­խան աշ­խա­տանք­նե­րը ըն­թաց­քի մէջ են։ Ռու­սա­կան դի­ւա­նա­գի­տա­կան աղ­բիւր­նե­րը կը մատ­նան­շեն նաեւ, որ Սարգ­սեան-Ա­լիեւ հան­դի­պու­մը ե­ռա­կող­մա­նի գա­գա­թա­ժո­ղո­վի մը ձե­ւա­չա­փով կեան­քի պի­տի կո­չուի։ Ներ­կայ պի­տի գտնուի նաեւ Ռու­սաս­տա­նի Նա­խա­գահ Վլա­տի­միր Փու­թին որ­պէս տան­տէր։ Հարկ է յի­շեց­նել, որ Ռու­սաս­տա­նի նախ­կին նա­խա­գահ Տի­միթ­րի Մետ­վե­տե­ւի պաշ­տօ­նա­վա­րու­թեան շրջա­նին Հա­յաս­տա­նի եւ Ատր­պէյ­ճա­նի նա­խա­գահ­նե­րուն մի­ջեւ տե­ղի ու­նե­ցած էր տասն­մէկ հան­դի­պում։

Ան­ցեալ Ապ­րի­լի սկիզ­բին Լեռ­նա­յին Ղա­րա­բա­ղի ճա­կա­տին վրայ Ատր­պէյ­ճա­նի կող­մէ սան­ձա­զեր­ծուած էին լայ­նա­ծա­ւալ յար­ձա­կում­ներ։ Քա­ռօ­րեայ պա­տե­րազ­մը գրե­թէ զե­րո­յի հա­ւա­սա­րե­ցու­ցած էր այս հա­կա­մար­տու­թեան խա­ղաղ կար­գա­ւոր­ման ա­ռա­ջադ­րու­թեամբ շուրջ քսան տա­րիէ ի վեր կա­տա­րուած աշ­խա­տան­քին ար­դիւն­քը։ Նման ի­րա­վի­ճա­կի մը մէջ, ԵԱՀԿ-ի Մինս­քեան խմբա­կի հա­մա­նա­խա­գահ եր­կիր­նե­րուն՝ Ա­մե­րի­կա­յի Միա­ցեալ Նա­հանգ­նե­րու, Ռու­սաս­տա­նի եւ Ֆրան­սա­յի ար­տա­քին գոր­ծոց նա­խա­րար­նե­րուն կամ բարձ­րաս­տի­ճան ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­նե­րուն մաս­նակ­ցու­թեամբ Վիեն­նա­յի մէջ գա­գա­թա­ժո­ղով մը կազ­մա­կեր­պուած էր Սարգ­սեա­նի եւ Ա­լիե­ւի մի­ջեւ։ Այդ գա­գա­թա­ժո­ղո­վէն վերջ հա­ղոր­դուած էր, թէ նա­խա­գահ­նե­րը մտադ­րու­թիւն յայտ­նած են ներ­կայ ամ­սուան մէջ վերս­տին տե­սակ­ցե­լու։ Ըն­թաց­քին ԵԱՀԿ-ի Մինս­քեան խմբա­կի հա­մա­նա­խա­գահ­նե­րը Պրիւք­սէ­լի եւ Փա­րի­զի մէջ ա­ռան­ձին հան­դի­պում­ներ ու­նե­ցան Ատր­պէյ­ճա­նի Ար­տա­քին գոր­ծոց նա­խա­րար Էլ­մար Մա­մէ­տեա­րո­վի եւ Հա­յաս­տա­նի Ար­տա­քին գոր­ծոց նա­խա­րար Ե­դուարդ Նալ­պան­տեա­նի հետ։ Այդ տե­սակ­ցու­թիւն­նե­րէն վերջ ալ վե­րա­հաս­տա­տուած էր նա­խա­գահ­նե­րուն տե­սակ­ցե­լու մտադ­րու­թիւ­նը։ Այժմ, ու­րեմն, նա­խա­գահ­նե­րու հան­դիպ­ման ման­րա­մաս­նու­թիւն­նե­րը կը ձե­ւա­ւո­րուին աս­տի­ճա­նա­բար։ Ար­դէն յստակ է, որ ռու­սա­կան կող­մը կը նա­խա­ձեռ­նէ Սարգ­սեան-Ա­լիեւ յա­ջորդ հան­դիպ­ման կազ­մա­կերպ­ման։ Ատր­պէյ­ճա­նի դի­ւա­նա­գի­տա­կան շրջա­նակ­նե­րը վեր­ջին օ­րե­րուն շատ մեծ ակն­կա­լու­թիւն­ներ ար­տա­յայ­տե­ցին նա­խա­գահ­նե­րու յա­ջորդ հան­դիպ­ման հե­ռան­կա­րին շուրջ։ Ե­րե­ւա­նի պաշ­տօ­նա­կան աղ­բիւր­նե­րը այս ա­ռու­մով ա­ւե­լի զուսպ են ներ­կա­յիս։ Հա­յաս­տա­նի Ար­տա­քին գոր­ծոց փոխ-նա­խա­րար Շա­ւարշ Քո­չա­րեան յայտ­նեց, թէ նա­խա­գահ­նե­րու հան­դիպ­ման թուա­կա­նը տա­կա­ւին յայտ­նի չէ։ Միջ­նոր­դա­կան ջան­քե­րուն տե­սան­կիւ­նէն ներ­կա­յիս կան դրա­կան սպա­սում­ներ։ Ար­դա­րեւ, ԵԱՀԿ-ի ներ­կայ շրջա­նա­յին նա­խա­գահն է Գեր­մա­նիան. եր­կիր մը, որ ի վի­ճա­կի է ներ­գոր­ծե­լու մի­ջազ­գա­յին գոր­ծըն­թաց­նե­րու եր­թին վրայ ու միեւ­նոյն ժա­մա­նակ որ­պէս աշ­խար­հի յա­ռա­ջա­տար դե­րա­կա­տար­նե­րէն մին՝ սերտ հա­մա­գոր­ծակ­ցու­թեան մէջ է Մինս­քեան խմբա­կի ե­ռա­նա­խա­գահ եր­կիր­նե­րուն հետ։

Գեր­մա­նիոյ Վար­չա­պետ Ան­կե­լա Մեր­քէլ իր երկ­րի նա­խա­գա­հու­թեան շրջագ­ծով՝ տա­րես­կիզ­բէն ի վեր Պեր­լի­նի մէջ ար­դէն հիւ­րըն­կա­լեց թէ՛ Սերժ Սարգ­սեա­նը եւ թէ Իլ­համ Ա­լիե­ւը։ Նոյ­նիսկ, Սերժ Սարգ­սեա­նի Պեր­լին այ­ցը տե­ղի ու­նե­ցած էր գրե­թէ Ապ­րի­լի քա­ռօ­րեայ պա­տե­րազ­մին հետ նոյ­նա­ժա­մա­նակ։ Իսկ վեր­ջերս Պեր­լի­նի մէջ էր Իլ­համ Ա­լիեւ, երբ նա­խա­րար­նե­րու նոր տե­սակ­ցու­թեան մը հե­ռան­կա­րը ու­րուագ­ծուած է ակն­յայ­տօ­րէն։ Գեր­մա­նիոյ շան­սէօ­լիէն Ա­լիե­ւի հետ հա­մա­տեղ սար­քած մամ­լոյ ա­սու­լի­սին ըն­թաց­քին յայ­տա­րա­րեց, որ Ռու­սաս­տան հան­գու­ցա­յին դեր մը պի­տի խա­ղայ Լեռ­նա­յին Ղա­րա­բա­ղի հա­կա­մար­տու­թեան կար­գա­ւոր­ման գոր­ծին մէջ։ «Ի հար­կէ, Ռու­սաս­տան վճռո­րոշ դեր պի­տի խա­ղայ Լեռ­նա­յին Ղա­րա­բա­ղի հա­կա­մար­տու­թեան կար­գա­ւոր­ման ուղ­ղու­թեամբ։ Այս­տեղ մենք պի­տի օգ­տա­գոր­ծենք մեր շփում­նե­րը, որ­պէս­զի ա­ջակ­ցինք Ռու­սաս­տա­նի կա­ռա­վա­րու­թեան, ինչ­պէս նաեւ Մինս­քեան խմբա­կի հա­մա­նա­խա­գահ­ներ ԱՄՆ-ի եւ Ֆրան­սա­յի կա­ռա­վա­րու­թիւն­նե­րուն՝ լու­ծե­լու Լեռ­նա­յին Ղա­րա­բա­ղի հա­կա­մար­տու­թիւ­նը», ը­սաւ Մեր­քէլ։

Իր կար­գին, Իլ­համ Ա­լիեւն ալ Պեր­լի­նի մէջ յայտ­նեց, որ իր եր­կի­րը Ռու­սաս­տա­նը կ՚ըն­կա­լէ որ­պէս ռազ­մա­վա­րա­կան գոր­ծըն­կեր եւ Լեռ­նա­յին Ղա­րա­բա­ղի հիմ­նախնդ­րի կար­գա­ւոր­ման շուրջ ա­նոր դե­րա­կա­տա­րու­թիւ­նը կը հա­մա­րէ շի­նիչ։ Ան ընդգ­ծեց, որ Պա­քուի եւ Մոս­կուա­յի յա­րա­բե­րու­թիւն­նե­րը բա­րե­կա­մա­կան են։ Ատր­պէյ­ճան Ռու­սաս­տա­նը կ՚ըն­կա­լէ որ­պէս ռազ­մա­վա­րա­կան գոր­ծըն­կեր եւ ռու­սա­կան կող­մին գոր­ծե­լա­կեր­պը լիո­վին կը հա­մա­պա­տաս­խա­նէ այդ հան­գա­ման­քին։ Ա­լիե­ւի խօս­քե­րով, որ­պէս Մինս­քեան խմբա­կի հա­մա­նա­խա­գահ՝ Մոս­կուա­յի դե­րա­կա­տա­րու­թիւ­նը շատ շի­նիչ է ղա­րա­բա­ղեան հա­կա­մար­տու­թեան կար­գա­ւոր­ման ուղ­ղու­թեամբ։

Տա­րած­քաշր­ջա­նի ազ­դու դե­րա­կա­տար­նե­րէն Ի­րանն ալ ու­շադ­րու­թեամբ կը հե­տե­ւի այս հիմ­նախնդ­րին վե­րա­բե­րեալ ի­րա­դար­ձու­թիւն­նե­րուն։ Նա­խա­գահ­նե­րու հան­դիպ­ման սպաս­ման մթնո­լոր­տին մէջ Ե­դուարդ Նալ­պան­տեան վեր­ջերս այ­ցե­լեց Թեհ­րան, ուր բարձր մա­կար­դա­կի վրայ տե­ղի ու­նե­ցած հան­դի­պում­նե­րուն ըն­թաց­քին շօ­շա­փուե­ցաւ նաեւ ղա­րա­բա­ղեան հար­ցը։ Նալ­պան­տեան Ի­րա­նի Նա­խա­գահ Հա­սան Ռու­հա­նիի հետ զրու­ցե­լու ըն­թաց­քին բա­ցատ­րեց Վիեն­նա­յի մէջ կազ­մա­կեր­պուած գա­գա­թա­ժո­ղո­վին ժա­մա­նակ ձեռք բե­րուած պայ­մա­նա­ւո­րուա­ծու­թիւն­նե­րուն ի­րա­կա­նաց­ման ուղ­ղեալ ջան­քե­րը։ Այս ամ­բող­ջին մէջ Ռու­հա­նի ընդգ­ծեց, որ Ի­րան մշտա­պէս սա­տա­րած է տա­րած­քաշր­ջա­նէն ներս անվ­տան­գու­թեան, կա­յու­նու­թեան եւ խա­ղա­ղու­թեան ա­պա­հով­ման՝ առ­կայ խնդիր­նե­րու խա­ղաղ կար­գա­ւոր­ման ուղ­ղու­թեամբ։ Ան վե­րա­հաս­տա­տեց, թէ իր եր­կի­րը կը խրա­խու­սէ մի­ջազ­գա­յին ի­րա­ւուն­քի սկզբունք­նե­րուն հի­ման վրայ ղա­րա­բա­ղեան հար­ցի բա­ցա­ռա­պէս խա­ղաղ կար­գա­ւո­րու­մը։ Իր կար­գին, Նալ­պան­տեանն ալ բարձր գնա­հա­տեց Թեհ­րա­նի հա­ւա­սա­րակշ­ռուած դիր­քո­րո­շու­մը հա­կա­մար­տու­թեան կար­գա­ւոր­ման շուրջ։

Նա­խա­գահ Սերժ Սարգ­սեանն ալ վեր­ջին օ­րե­րուն Լեռ­նա­յին Ղա­րա­բա­ղի հիմ­նախնդ­րին անդ­րա­դար­ձաւ Ե­րե­ւա­նի մէջ Չե­խիոյ Նա­խա­գահ Մի­լոշ Զե­մա­նը հիւ­րըն­կա­լե­լու ժա­մա­նակ։ Եր­կու ղե­կա­վար­նե­րու հա­մա­տեղ մամ­լոյ ա­սու­լի­սին ըն­թաց­քին Սերժ Սարգ­սեան ար­տա­յայ­տեց իր մտա­հո­գու­թիւ­նը՝ Իլ­համ Ա­լիե­ւի ան­հա­ւա­սա­րակ­շիռ վար­քագ­ծին վե­րա­բե­րեալ։ Ան շեշ­տեց, որ Վիեն­նա­յի մէջ կար­ծես թէ չկա­յին այդ ազ­դան­շան­նե­րը։ Ըստ Սարգ­սեա­նի, «Աշ­խար­հի ատր­պէյ­ճան­ցի­նե­րու չոր­րորդ հա­մա­ժո­ղով» ա­նուա­նեալ ձեռ­նար­կին ժա­մա­նակ Ա­լիե­ւի ու­նե­ցած ե­լոյ­թը՝ Հա­յաս­տա­նի մա­սին ցի­նիկ ո­րա­կում­նե­րով, երկ­րի նա­խա­գա­հին հան­դէպ անձ­նա­կան վի­րա­ւո­րանք­նե­րով, պատ­մու­թիւ­նը զա­նա­զան միտ­քե­րով վե­րա­ծե­լով զա­ւեշ­տի՝ ան­հա­մա­չա­փու­թեան յստակ ըն­կա­լում մը ձե­ւա­ւո­րած է։ Ի մի­ջի այ­լոց, Սարգ­սեան նշեց, թէ այդ հա­մա­ժո­ղո­վին ըն­թաց­քին անձ­նա­կան վի­րա­ւո­րանք­ներ հաս­ցէագ­րած նա­խա­գա­հին հետ Իլ­համ Ա­լիեւ կը պատ­րաս­տուի օ­րեր անց քննար­կել հար­ցեր։ «Ես յոյս ու­նիմ, որ սա ժա­մա­նա­կա­ւոր խնդիր մըն է, տղա­յու­թիւն է եւ ա­րագ պի­տի անց­նի, ո­րով­հե­տեւ մենք լրջօ­րէն աշ­խա­տե­լու պար­տա­ւո­րու­թիւն ու­նինք յա­ռա­ջի­կա­յին հա­մար։ Ես յոյս ու­նիմ, որ սա Վիեն­նա­յի պայ­մա­նա­ւո­րուա­ծու­թիւն­նե­րը վի­ժեց­նե­լու ուղ­ղեալ գի­տա­կից վար­քա­գիծ մը չէ», ը­սաւ Սերժ Սարգ­սեան։

Վիեն­նա­յի պայ­մա­նա­ւո­րուա­ծու­թիւն­նե­րուն շուրջ ման­րա­մաս­նու­թիւն­ներ փո­խան­ցե­լով՝ Սերժ Սարգ­սեան կանգ ա­ռաւ 1994-1995 թուա­կան­նե­րու հրա­դա­դա­րի հա­մա­ձայ­նագ­րե­րու ի­րա­կա­նաց­ման, շփման գծի վրայ մշտա­դի­տարկ­ման եւ դէպ­քե­րու հե­տաքրք­րու­թեան դրու­թեան մը ներդր­ման, ինչ­պէս նաեւ ԵԱՀԿ-ի շրջա­նա­յին նա­խա­գա­հի յա­տուկ ներ­կա­յա­ցու­ցի­չը խում­բի կա­րո­ղու­թիւն­նե­րու բարձ­րաց­ման վրայ՝ որ­պէս հա­կա­մար­տու­թեան գօ­տիէն ներս տե­ղա­կան կա­յու­նու­թեան հաս­տատ­ման կա­րե­ւոր գրա­ւա­կա­նը։ Իր խօս­քե­րով, այդ քայ­լե­րու ան­շեղ ի­րա­գոր­ծու­մը կը բնո­րո­շէ այն նուա­զա­գոյն շե­մը, որ հնա­րա­ւո­րու­թիւն պի­տի ըն­ձե­ռէ ճա­նա­պարհ հար­թե­լու դէ­պի շի­նիչ եւ ա­մե­նա­կա­րե­ւո­րը՝ ար­դիւն­քի մղուած բա­նակ­ցու­թիւն­նե­րուն։

Ե­րե­ւա­նէն եւ Պա­քուէն ա­մե­նա­բարձր մա­կար­դա­կի վրայ հնչած այս տե­սա­կէտ­նե­րով պայ­մա­նա­ւո­րուած մի­ջա­վայ­րին մէջ յայ­տա­րա­րու­թիւն­նե­րով հան­դէս ե­կաւ նաեւ ԵԱՀԿ-ի Մինս­քեան խմբա­կի ռուս հա­մա­նա­խա­գահ Ի­կոր Փո­փով։ Ըստ ի­րեն, ներ­կա­յիս հա­մա­նա­խա­գահ­նե­րը կը սպա­սեն դէպ­քե­րու հե­տաքն­նու­թեան դրու­թեան վե­րա­բե­րեալ կող­մե­րու եզ­րա­կա­ցու­թիւն­նե­րուն։ Ըստ ի­րեն, հա­կա­մար­տու­թեան կար­գա­ւոր­ման շուրջ մաս­նա­գի­տա­կան մա­կար­դա­կի վրայ բա­ցուե­լու հնա­րա­ւո­րու­թիւ­նը կա­խում ու­նի կող­մե­րու պատ­րաս­տա­կա­մու­թե­նէն՝ յաղ­թա­հա­րե­լու հա­կա­մար­տու­թեան կար­գա­ւոր­ման հիմ­նա­կան հար­ցե­րու շուրջ առ­կայ տա­րա­կար­ծու­թիւն­նե­րը եւ հաս­նե­լու շրջա­նա­կա­յին հա­մա­ձայ­նագ­րի։ Փո­փո­վի խօս­քով՝ Սարգ­սեան եւ Ա­լիեւ Վիեն­նա­յի մէջ սկզբուն­քօ­րէն հա­մա­ձայ­նե­ցան բա­նակ­ցա­յին գոր­ծըն­թա­ցի վե­րա­կանգ­ման անհ­րա­ժեշ­տու­թեան հար­ցին շուրջ։ «Կը յու­սամ, որ կա­ռու­ցո­ղա­կա­նու­թիւ­նը պի­տի յաղ­թա­հա­րէ։ Ինչ կը վե­րա­բե­րի զի­նեալ դէպ­քե­րու հե­տաքն­նու­թեան, ա­պա բարձր մա­կար­դա­կով ձեռք բե­րուած է հա­մա­պա­տաս­խան դրու­թիւն­նե­րու հաս­տատ­ման ուղ­ղու­թեամբ աշ­խա­տանք­նե­րը ա­ւար­տե­լու պայ­մա­նա­ւո­րուա­ծու­թիւն։ Այժմ ԵԱՀԿ-ի մաս­նա­գէտ­նե­րը զբա­ղած են այդ հար­ցով», ը­սաւ Փո­փով։

Բաց աս­տի, ռուս դի­ւա­նա­գէ­տը շեշ­տեց, որ հա­կա­մար­տու­թեան կար­գա­ւոր­ման ո­րոշ մէկ փու­լին մէջ. օ­րի­նակ՝ շրջա­նա­կա­յին հա­մա­ձայ­նու­թեան հաս­նե­լէ վերջ, հա­շուի պի­տի առ­նուի նաեւ Լեռ­նա­յին Ղա­րա­բա­ղի մաս­նակ­ցու­թեան հնա­րա­ւո­րու­թիւ­նը բա­նակ­ցա­յին գոր­ծըն­թա­ցին։ Իս­կա­պէս ներ­կա­յիս ղա­րա­բաղ­ցի­նե­րը ձե­ւա­կա­նօ­րէն բա­նակ­ցու­թիւն­նե­րուն չեն մաս­նակ­ցիր, սա­կայն այս նիւ­թին նկատ­մամբ մեծ ու­շադ­րու­թիւն կը ցու­ցա­բե­րեն հա­մա­նա­խա­գահ­նե­րը թէ՛ Հա­յաս­տա­նի, թէ՛ Ատր­պէյ­ճա­նի եւ թէ Լեռ­նա­յին Ղա­րա­բա­ղի հան­դի­պում­նե­րուն ըն­թաց­քին։

Անդ­րա­դառ­նա­լով ԵԱՀԿ-ի Մինս­քեան խմբա­կի հա­մա­նա­խա­գահ­նե­րուն թի­ւը բարձ­րաց­նե­լու նիւ­թին՝ Փո­փով շեշ­տեց, որ ժա­մա­նակ առ ժա­մա­նակ այս խնդի­րը շրջա­նա­ռու­թեան մէջ կը մտնէ, սա­կայն բա­նակ­ցու­թիւն­նե­րու ըն­թաց­քին յա­ռաջ չէ քշուած նման նա­խա­ձեռ­նու­թիւն մը։

Միւս կող­մէ, Եւ­րո­միու­թեան աղ­բիւր­ներն ալ կ՚ար­տա­յայ­տեն այն սպա­սու­մը, թէ Սարգ­սեան-Ա­լիեւ յա­ջորդ հան­դի­պու­մը կրնայ յստա­կաց­նել հա­կա­մար­տու­թեան կար­գա­ւոր­ման գոր­ծըն­թա­ցը։ ԵՄ-ի շրջա­նակ­նե­րը խնդի­րը կը հա­մա­րեն օ­րա­կար­գա­յին ու կ՚ա­ջակ­ցին ԵԱՀԿ-ի Մինս­քեան խմբա­կի հա­մա­նա­խա­գահ­նե­րուն։