ԱՆՎՏԱՆԳՈՒԹԵԱՆ ԵՐԱՇԽԻՔ

Հա­յաս­տա­նի Հան­րա­պե­տու­թեան նա­խա­գահ Սերժ Սարգ­սեան յայ­տա­րա­րեց, որ ե­թէ նոյ­նիսկ ամ­բողջ աշ­խարհ միա­ւո­րուի՝ չի կրնար Լեռ­նա­յին Ղա­րա­բա­ղի բնակ­չու­թիւ­նը հա­մո­զել ապ­րե­լու հա­մար Ատր­պէյ­ճա­նի կազ­մին մէջ։ Ան հա­մո­զուած է, թէ Ար­ցա­խի բնա­կիչ­նե­րը պէտք է ո­րո­շեն վերջ­նա­կան կար­գա­վի­ճա­կը ու ի­րենք պէտք է նա­խընտ­րեն, որ կ՚ու­զեն ըլ­լալ ան­կա՛խ պե­տու­թիւն, թէ ոչ կ՚ու­զեն միա­նալ Հա­յաս­տա­նի Հան­րա­պե­տու­թեան։

Սերժ Սարգ­սեան «Ալ-Մա­յա­տին» ա­րա­բա­կան հե­ռուս­տա­կա­յա­նին տուած ծա­ւա­լուն հար­ցազ­րոյ­ցին մէջ ման­րա­մաս­նօ­րէն անդ­րա­դար­ձաւ Լեռ­նա­յին Ղա­րա­բա­ղի հիմ­նախնդ­րին։ «Ա­մե­նա­կա­րե­ւո­րը այն է, որ Լեռ­նա­յին Ղա­րա­բաղ դուրս ըլ­լայ Ատր­պէյ­ճա­նի կազ­մէն», ը­սաւ Սերժ Սարգ­սեան եւ ընդգ­ծեց, թէ Ար­ցա­խի բնակ­չու­թիւ­նը անվ­տանգ կրնայ ապ­րիլ բա­ցա­ռա­պէս Ատր­պէյ­ճա­նի կազ­մէն դուրս։ Հար­ցազ­րոյ­ցին ըն­թաց­քին Սարգ­սեան ը­սաւ.

«Ին­ծի հա­մար ա­մե­նա­կա­րե­ւո­րը այն է, որ Լեռ­նա­յին Ղա­րա­բա­ղի ժո­ղո­վուր­դի անվ­տան­գու­թիւ­նը ա­պա­հո­վուի։ Ա­նոնք հնա­րա­ւո­րու­թիւն ու­նե­նան ապ­րե­լու ի­րենց պատ­մա­կան հայ­րե­նի­քին մէջ, ուր ապ­րած են հա­զա­րա­մեակ­ներ։ Իսկ այդ անվ­տան­գու­թիւ­նը միայն Ատր­պէյ­ճա­նի կազ­մէն դուրս կրնայ ա­պա­հո­վուիլ։ Ե­թէ չար կա­տա­կով մը գո­նէ մէկ օր Լեռ­նա­յին Ղա­րա­բաղ յայտ­նուի Ատր­պէյ­ճա­նի կազ­մին մէջ, ա­պա այն­տեղ ոչ մէկ հայ կը մնայ։ Ե­թէ նոյ­նիսկ ամ­բողջ աշ­խարհ միա­ւո­րուի եւ Լեռ­նա­յին Ղա­րա­բա­ղի բնակ­չու­թիւ­նը հա­մո­զէ, որ պէտք է ապ­րիլ Ատր­պէյ­ճա­նի կազ­մին մէջ, հա­ւա­տա­ցէք, անհ­նար կ՚ըլ­լայ, այդ մար­դիկ չեն հա­մա­ձայ­նիր։ Խօս­քը ու­ժի մա­սին չէ։ Կա­րե­լի է ղա­րա­բաղ­ցի­նե­րը ոչն­չաց­նել, բռնու­թիւն գոր­ծադ­րել ա­նոնց դէմ, բայց անհ­նար է զա­նոնք հա­մո­զել Ատր­պէյ­ճա­նի կազ­մէն ներս ապ­րե­լու։ Ատր­պէյ­ճա­նի ղե­կա­վա­րու­թիւ­նը սա պէտք է հասկ­նայ, սա է հիմ­նա­կան խնդի­րը. հնա­րա­ւոր չէ ո­րե­ւէ ձե­ւով այդ մար­դի­կը պա­հել Ատր­պէյ­ճա­նի կազ­մին մէջ։ Ար­ցա­խի մէջ հա­զա­րա­մեակ­նե­րով ապ­րած են հա­յեր եւ ան եր­բեք Ատր­պէյ­ճա­նի մաս չէ ե­ղած։ Ռու­սաս­տա­նի խորհր­դայ­նա­ցու­մէն վերջ, Հա­մայ­նա­վա­րա­կան կու­սակ­ցու­թեան Կով­կա­սի գրա­սե­նեա­կի ո­րո­շու­մով՝ Լեռ­նա­յին Ղա­րա­բաղ բռնակ­ցուե­ցաւ Ատր­պէյ­ճա­նին, հա­կա­ռակ ա­նոր, որ չու­նէր Ատր­պէյ­ճա­նի հետ ո­րե­ւէ ընդ­հան­րու­թիւն։ Այդ­պէս վա­րուե­ցան նաեւ Նա­խի­ջե­ւա­նի պա­րա­գա­յին եւ այ­սօր ան լիո­վին հա­յա­թա­փուած է։ Հայ­կա­կան պատ­մամ­շա­կու­թա­յին ժա­ռան­գու­թիւ­նը գրե­թէ ամ­բող­ջո­վին ոչն­չա­ցուած է։ Քա­նի մը տա­րի ա­ռաջ բո­լո­րի աչ­քին առ­ջեւ փշրուե­ցաւ քա­նի մը հա­զար խաչ­քար ու ոչ ոք, նե­ռա­րեալ ԻՒ­ՆԷՍ­ՔՕ-ն, կա­րո­ղա­ցաւ կան­խել այդ յան­ցա­գոր­ծու­թիւ­նը։ Լեռ­նա­յին Ղա­րա­բա­ղի մէջ, սկսեալ 1921 թուա­կա­նէն, մար­դիկ ուղ­ղա­կի չեն հա­մա­կեր­պած այդ մտքին։ Խորհր­դա­յին Միու­թե­նէն ներս տե­ղի ու­նե­ցած փո­փո­խու­թիւն­նե­րէն կա­խեալ՝ որ­քան որ կա­րե­լի էր ա­զատ տե­սա­կէտ ար­տա­յայ­տել, այդ շար­ժու­մը պար­բե­րա­բար կ՚ել­լէր ի­րա­կա­նու­թիւն։ Մար­դիկ կը փա­փա­քէին վե­րա­միա­ւո­րուիլ Հա­յաս­տա­նի հետ»։

Սարգ­սեա­նի հա­մոզ­մամբ ղա­րա­բա­ղեան հիմ­նախնդ­րի կար­գա­ւո­րու­մը կը բար­դա­նայ նաեւ այն պատ­ճա­ռով, որ տա­րած­քաշր­ջա­նը թէեւ փոքր է, բայց այն­տեղ կը խա­չա­ձե­ւուին բազ­մա­թիւ շա­հեր, ո­րոնք ան­խու­սա­փե­լիօ­րէն կ՚անդ­րա­դառ­նան մար­տահ­րա­ւէր­նե­րուն, հա­կա­մար­տու­թիւն­նե­րուն վրայ։ «Ես հա­մո­զուած եմ՝ ե­թէ բա­նակ­ցա­յին գոր­ծըն­թա­ցին մէջ ըլ­լայ միաս­նա­կան մօ­տե­ցում, ա­պա պի­տի գտնուի խնդրի լուծ­ման տար­բե­րա­կը։ Բայց աշ­խարհ այդ­պէս կ՚ըն­թա­նայ։ Չկայ ո­րե­ւէ տա­րած­քաշր­ջա­նա­յին խնդիր, որ բազ­մա­թիւ եր­կիր­նե­րու կող­մէ չդի­տար­կուի ա­նոնց ազ­գա­յին շա­հե­րու տե­սա­կէ­տէն», ա­ւել­ցուց Սերժ Սարգ­սեան եւ մատ­նան­շեց, որ տա­րած­քաշր­ջա­նը աշ­խար­հագ­րա­կան ա­ռու­մով թէեւ ըն­դար­ձակ չէ, սա­կայն այն­տեղ պա­տա­հած ի­րա­դար­ձու­թիւն­նե­րը ազ­դե­ցու­թիւն կրնան գոր­ծել շատ ա­ւե­լի մեծ գօ­տի­նե­րու վրայ, նե­րա­ռեալ Եւ­րո­պա­յի անվ­տան­գու­թիւ­նը։

ԼԱՒ­ՐՈՎ ԼԱ­ՒԱ­ՏԵՍ

Մինչ այդ Ռու­սաս­տա­նի Ար­տա­քին գոր­ծոց նա­խա­րար Սէր­կէյ Լաւ­րով ե­րէկ ա­ւար­տեց իր շփում­նե­րը Պա­քուի մէջ։ Այս­պէ­սով ա­ւար­տին հա­սաւ նաեւ իր շրջա­գա­յու­թիւ­նը դէ­պի Ե­րե­ւան եւ Պա­քու։ Նա­խըն­թաց ե­րե­կո­յեան Ատր­պէյ­ճա­նի Նա­խա­գահ Իլ­համ Ա­լիե­ւի կող­մէ ըն­դու­նուե­լէ վերջ, Սէր­կէյ Լաւ­րով ե­րէկ տե­սակ­ցե­ցաւ իր ա­զէ­րի պաշ­տօ­նակ­ցին՝ Էլ­մար Մա­մէ­տեա­րո­վի հետ։ Եր­կու նա­խա­րար­նե­րը սար­քե­ցին նաեւ հա­մա­տեղ մամ­լոյ ա­սու­լիս մը։ Ամ­փո­փե­լով Պա­քուի մէջ, կարճ ժա­մա­նակ ա­ռաջ ալ Ե­րե­ւա­նի մէջ վա­րած բա­նակ­ցու­թիւն­նե­րը՝ Լաւ­րով յայտ­նեց, թէ հա­կա­մարտ կող­մե­րը Լեռ­նա­յին Ղա­րա­բա­ղի հիմ­նախնդ­րի կար­գա­ւոր­ման ուղ­ղու­թեամբ ա­ւե­լի քան եր­բեք մօ­տե­ցած են յա­ջո­ղու­թեան հե­ռան­կա­րին։

Պա­քուի մէջ եր­կու նա­խա­րար­նե­րը դրա­կան ո­րա­կե­ցին ռուս-ա­զէ­րի բա­նակ­ցու­թիւն­նե­րը։ Ա­ւե­լին՝ թէ՛ Մոս­կուա եւ թէ Պա­քու յայ­տա­րա­րե­ցին, որ կար­գա­ւոր­ման գոր­ծըն­թա­ցը կը շար­ժուի յա­ռաջ եւ կ՚ու­րուագ­ծուին խա­ղաղ լուծ­ման հե­ռան­կար­նե­րը։ Ման­րա­մաս­նու­թիւն­նե­րը, բնա­կա­նա­բար, ա­ռայժմ չեն հրա­պա­րա­կուիր, սա­կայն Մա­մէ­տեա­րով ակ­նար­կեց, որ դժուար չէ հասկ­նալ, թէ ինչ դրուած է բա­նակ­ցա­յին սե­ղա­նին վրայ։ Բա­ւա­կան է վեր­լու­ծել վեր­ջին շրջա­նի յայ­տա­րա­րու­թիւն­նե­րը։

Մա­մէ­տեա­րո­վի նման, Լաւ­րովն ալ հրա­ժա­րե­ցաւ բարձ­րա­ձայ­նե­լէ Սեն Փե­թերս­պուր­կի մէջ ան­ցեալ ա­միս տե­ղի ու­նե­ցած Ռու­սաս­տա­նի Նա­խա­գահ Վլա­տի­միր Փու­թի­նի, Սերժ Սարգ­սեա­նի եւ Իլ­համ Ա­լիե­ւի ե­ռա­կող­մա­նի հան­դիպ­ման ըն­թաց­քին ձեռք բե­րուած հա­մա­ձայ­նու­թիւն­նե­րուն ման­րա­մաս­նու­թիւն­նե­րը։ «Հասկ­նա­լի պատ­ճառ­նե­րով մենք հրա­պա­րա­կաւ չենք ման­րա­մաս­ներ այն գա­ղա­փար­նե­րը, ո­րոնք քննար­կուած են Սեն Փե­թերս­պուր­կի հան­դիպ­ման ժա­մա­նակ։ Ե­րեք եր­կիր­նե­րու ա­ռաջ­նորդ­նե­րը յստակ պայ­մա­նա­ւո­րուած են, որ­պէս­զի զգու­շու­թեամբ վե­րա­բե­րուին ի յայտ ե­կած յոյ­սի ծի­լե­րուն։ Պատ­ճա­ռը այն չէ, որ մենք բան մը կը թաքց­նենք, պար­զա­պէս սա չա­փա­նիշ մըն է բա­նակ­ցու­թիւն­նե­րուն ժա­մա­նակ», յայտ­նեց Լաւ­րով Պա­քուի մէջ եւ ա­ւել­ցուց, թէ Ռու­սաս­տան եւ Ատր­պէյ­ճան կը քննար­կեն յստակ քայ­լեր, ո­րոնք պէտք է ա­պա­հո­վեն ու կրնան ա­պա­հո­վել խնդրի կար­գա­ւո­րու­մը։

Իր կար­գին, Էլ­մար Մա­մէ­տեա­րով յայտ­նեց, որ բա­նակ­ցա­յին գոր­ծըն­թա­ցին աշ­խու­ժա­ցու­մը թոյլ պի­տի տայ այս ձգձգուած հա­կա­մար­տու­թեան հան­գու­ցա­լուծ­ման։ Անդ­րա­դառ­նա­լով Սարգ­սեա­նի եւ Ա­լիե­ւի յա­ջորդ հան­դիպ­ման՝ Մա­մէ­տեա­րով ընդգ­ծեց, թէ վայրն ու ժամ­կէ­տը յայտ­նի պի­տի դառ­նան, երբ Սէր­կէյ Լաւ­րով Ե­րե­ւա­նի եւ Պա­քուի մէջ ու­նե­ցած բա­նակ­ցու­թիւն­նե­րուն ար­դիւն­քին շուրջ զե­կու­ցէ Վլա­տի­միր Փու­թի­նին։ Մեկ­նա­բան­նե­րը ու­շագ­րաւ կը հա­մա­րեն, որ այս հան­գա­ման­քը մատ­նան­շուած է ոչ թէ Լաւ­րո­վի, այլ՝ Մա­մէ­տեա­րո­վի կող­մէ։ Բաց աս­տի, ա­զէ­րի նա­խա­րա­րը ա­ւել­ցուց, թէ Պա­քուի տե­սա­կէ­տէ ո­րե­ւէ նշա­նա­կու­թիւն չու­նի, թէ ո՛ւր պի­տի կա­յա­նայ նա­խա­գահ­նե­րուն յա­ջորդ հան­դի­պու­մը՝ Ֆրան­սա­յի մէջ կամ այ­լուր։ «Կա­րե­ւո­րը այն է, որ բա­նակ­ցու­թիւն­նե­րը ար­դիւ­նա­ւէտ ըլ­լան», ը­սաւ Մա­մէ­տեա­րով։

Նկա­տի ու­նե­նա­լով, որ Լաւ­րո­վի Պա­քու այ­ցը շա­բաթ մը ա­ռաջ Ե­րե­ւան տուած այ­ցե­լու­թեան շա­րու­նա­կու­թիւնն էր՝ Էլ­մար Մա­մէ­տեա­րով անդ­րա­դար­ձաւ նաեւ այս հան­գա­ման­քին։ Ըստ ի­րեն, Սէր­կէյ Լաւ­րո­վի կող­մէ այդ կա­պակ­ցու­թեամբ ներ­կա­յա­ցուած տե­ղե­կա­տուու­թիւ­նը կը ներշն­չէ դրա­կան լիցք։ Ըստ Մա­մէ­տեա­րո­վի, Լաւ­րո­վի փո­խան­ցած­նե­րով կար­գա­ւոր­ման հար­ցին շուրջ Պա­քու կը տրա­մադ­րուի դրա­կան։

Լաւ­րովն ալ Ա­լիե­ւի հետ ու­նե­ցած տե­սակ­ցու­թեան կա­պակ­ցու­թեամբ ը­սաւ, թէ այդ հան­դի­պու­մը թոյլ պի­տի տայ յա­ռաջ մղել Սեն Փե­թերս­պուր­կի մէջ հա­մա­ձայ­նե­ցուած գա­ղա­փար­նե­րը։

Ի՞ՆՉ Կ՚Ը­ՍԷ Ո­ՒՈՐ­ԼԻՔ

Միւս կող­մէ, ԵԱՀԿ-ի ա­մե­րի­կա­ցի հա­մա­նա­խա­գահ Ճէյմս Ո­ւոր­լիքն ալ յայտ­նեց, թէ միջ­նորդ­նե­րը չեն ծրագ­րեր շու­տա­փոյթ կեր­պով այ­ցե­լել հա­կա­մար­տու­թեան տա­րած­քաշր­ջան, բայց պար­բե­րա­բար կապ կը պա­հեն հա­կա­մարտ կող­մե­րուն հետ։ Երբ Ար­ցա­խի ճա­կա­տէն Ատր­պէյ­ճա­նի զօր­քե­րուն կող­մէ հրա­դա­դա­րի պար­բե­րա­բար խախ­տում­նե­րուն վե­րա­բե­րեալ լու­րեր հաս­նիլ կը շա­րու­նա­կուին՝ Ճէյմս Ո­ւոր­լիք այս մթնո­լոր­տին մէջ ը­սաւ. «Հա­մա­նա­խա­գահ եր­կիր­նե­րը պի­տի շա­րու­նա­կեն ջան­քեր գոր­ծադ­րել խա­ղա­ղու­թեան հա­մա­կող­մա­նի պայ­մա­նագ­րի ստո­րագր­ման ուղ­ղեալ շի­նիչ բա­նակ­ցու­թիւն­նե­րուն շրջագ­ծով յա­ռա­ջըն­թաց ա­պա­հո­վե­լու եւ հրա­դա­դա­րի խախ­տում­նե­րու հե­տաքն­նու­թեան մա­սին ա­ռա­ջարկ­ներ պատ­րաս­տե­լու նպա­տա­կով»։