ԿԱՐԾԻՔԻ ՀԱՍՏԱՏՈՒՄ

Հռո­մէա­կան Կա­թո­լիկ ե­կե­ղեց­ւոյ Քա­հա­նա­յա­պետ Տ.Տ. Ֆրան­սիս­քոս Ա. Սրբա­զան Պա­պին կող­մէ շա­բա­թա­վեր­ջին հայ­կա­կան հար­ցին շուրջ կա­տա­րուած յայ­տա­րա­րու­թիւն­նե­րուն ար­ձա­գանգ­նե­րը կը շա­րու­նա­կուին։ Ծա­նօթ է, որ Վա­տի­կա­նի մէջ, Ս. Պետ­րո­սի տա­ճա­րէն ներս մա­տու­ցուած Ս. Պա­տա­րա­գին ըն­թաց­քին Սրբա­զան Պա­պը 1915 թուա­կա­նի դէպ­քե­րուն տուած էր ցե­ղաս­պա­նու­թեան ո­րա­կու­մը, ինչ որ ռում­բի ազ­դե­ցու­թիւն գոր­ծեց մի­ջազ­գա­յին օ­րա­կար­գի վրայ ու միեւ­նոյն ժա­մա­նակ տե­ղի տուաւ Թուր­քիոյ զայ­րոյ­թին։ Մինչ Ան­գա­րա­յէն բարձ­րա­ցաւ բո­ղո­քի բուռն ձայն մը, Սրբա­զան Քա­հա­նա­յա­պե­տը ե­րէկ վերս­տին հան­դէս ե­կաւ յայ­տա­րա­րու­թիւ­նով մը։ «Ա­նա­տո­լու» եւ «Տո­ղան» գոր­ծա­կա­լու­թիւն­նե­րու հա­ղոր­դում­նե­րով, Քա­հա­նա­յա­պե­տը ե­րէ­կուան յայ­տա­րա­րու­թիւն­նե­րով վե­րա­հաս­տա­տեց շա­բա­թա­վեր­ջի իր մօ­տե­ցում­նե­րը։ Ֆրան­սիս­քոս Ա. Քա­հա­նա­յա­պե­տը ը­սաւ. «Ան­կա­րե­լի է, որ լռու­թիւն պա­հենք մեր տե­սած­նե­րուն եւ լսած­նե­րուն շուրջ»։ Վա­տի­կա­նի մէջ տե­ղի ու­նե­ցած ա­րա­րո­ղու­թեան մը ըն­թաց­քին Սրբա­զան Պա­պը նշած է նաեւ, թէ ի­րե­րը պէտք է կո­չել ի­րենց իսկ ա­նու­նով։

Այս մթնո­լոր­տին մէջ Թուր­քիոյ կող­մէ Սուրբ Ա­թո­ռին դէմ բարձ­րա­ցուած բո­ղո­քի ձայ­նին բե­րու­մով յայ­տա­րա­րու­թիւն­ներ կա­տա­րուե­ցան նաեւ Ի­տա­լիոյ կող­մէ։ Ծա­նօթ է, որ Սրբա­զան Պա­պը նշած էր, որ 20-րդ դա­րու ա­ռա­ջին ցե­ղաս­պա­նու­թիւ­նը գոր-ծըւած է հա­յոց դէմ։ Ի­տա­լիոյ Ար­տա­քին գոր­ծոց նա­խա­րար Փաո­լօ Ճեն­թի­լո­նի դի­տել տուաւ, թէ ա­նար­դար է Թուր­քիան, որ յայ­տա­րա­րու­թիւն­ներ կ՚ը­նէ Սրբա­զան Պա­պին դէմ։ «Ե­թէ հա­շուի առ­նենք, որ տասն­հինգ տա­րի ա­ռաջ Յով­հան­նէս Պօ­ղոս Բ. Պապն ալ ու­նե­ցած է նման ար­տա­յայ­տու­թիւն­ներ, ա­պա ար­դար ըլ­լալ չեն թուիր թուր­քե­րու խիստ յայ­տա­րա­րու­թիւն­նե­րը», ը­սաւ ի­տա­լա­ցի նա­խա­րա­րը եւ ա­ւել­ցուց, թէ ցե­ղաս­պա­նու­թեան հար­ցին շուրջ Ի­տա­լիա մշտա­պէս երկ­խօ­սու­թեան մէջ ը­լլալ­ու կը հրա­ւի­րէ իր եր­կու բա­րե­կամ­նե­րը՝ Հա­յաս­տանն ու Թուր­քիան, որ­պէս­զի ա­ւե­լի նուազ լա­րուած նիւ­թե­րու շուրջ խօ­սե­լով յաղ­թա­հա­րեն այս ար­գել­քը։

Հռո­մի ղե­կա­վա­րու­թեան կող­մէ նոյն հար­ցին ա­ռըն­չու­թեամբ տե­սա­կէտ յայտ­նեց նաեւ Ի­տա­լիոյ վար­չա­պե­տու­թեան Եւ­րո­միու­թեան քա­ղա­քա­կա­նու­թիւն­նե­րու գծով խորհր­դա­կան Սանտ­րօ Կո­զի։ Վե­րո­յի­շեալ աղ­բիւր­նե­րը այս վերջ­նոյն խօս­քե­րուն լոյ­սին տակ կ՚ընդգ­ծեն, որ Հռո­մի կող­մէ ար­տա­յայ­տուած մօ­տե­ցում­նե­րուն մէջ կան տար­բե­րու­թիւն­նե­ր։ Ար­դա­րեւ, Սանտ­րօ Կո­զի հա­մո­զուած է, թէ 1915 թուա­կա­նի դէպ­քե­րուն ա­ռըն­չու­թեամբ Ի­տա­լիոյ կա­ռա­վա­րու­թեան կող­մէ պաշ­տօ­նա­կան դիր­քո­րո­շու­մի մը որ­դեգ­րուի­լը ան­յար­մար է։ «LA7» ի­տա­լա­կան հե­ռուս­տա­կա­յա­նին մօտ ծրագ­րի մը մաս­նակ­ցե­լու ժա­մա­նակ ան մեկ­նա­բա­նած է Ֆրան­սիս­քոս Ա. Քա­հա­նա­յա­պե­տին խօս­քե­րը։ Ըստ Սանտ­րօ Կո­զիի այս նիւ­թին ա­ռըն­չու­թեամբ չկայ պաշ­տօ­նա­կան տե­սա­կէտ ար­տա­յայ­տած կա­ռա­վա­րու­թիւն մը։ Սա պատ­մա­բան­նե­րուն գործն է։ Այդ նիւ­թին նա­խա­ձեռ­նարկ ե­ղած կա­ռա­վա­րու­թիւն մը չկայ Եւ­րո­պա­յի մէջ։ «Եւ­րո­պա­կան խորհր­դա­րան­նե­րը յայտ­նե­ցին ի­րենց տե­սա­կէտ­նե­րը, սա­կայն ոչ կա­ռա­վա­րու­թիւն­նե­րը։ Անձ­նա­պէս հա­մո­զուած եմ, որ պա­տա­հած է այս բա­նը, սա­կայն այդ մէ­կուն յստա­կե­ցու­մը ոչ թէ քա­ղա­քա­կան գոր­ծիչ­նե­րուն, այլ պատ­մա­բան­նե­րուն գործն է։ Ըստ իս, կա­ռա­վա­րու­թիւն մը պէտք չէ օգ­տա­գոր­ծէ «ցե­ղաս­պա­նու­թիւն» բա­ռը։ Իմ հա­մո­զ­­մամբ ան­յար­մար է, որ կա­ռա­վա­րու­թիւն մը այս նիւ­թին վրա­յով պաշ­տօ­նա­կան դիր­քո­րո­շում մը որ­դեգ­րէ։ Ե­թէ մենք կը զբա­ղինք քա­ղա­քա­կա­նու­թեամբ, ա­պա հա­մո­զուած ենք, որ ա­ւե­լի տե­ղին է կեդ­րո­նա­նալ Թուր­քիոյ առ­կայ խնդիր­նե­րուն վրայ», ը­սաւ Կո­զի եւ ա­ւել­ցուց, թէ ի­րենք կը հե­տաքրք­րուին Թուր­քիոյ մէջ ժո­ղովր­դա­վա­րու­թեամբ, մար­դու ի­րա­ւուն­քե­րով եւ փոք­րա­մաս­նու­թիւն­նե­րու ի­րա­ւունք­նե­րով։

Սրբա­զան Պա­պի յայ­տա­րա­րու­թիւն­նե­րէն վերջ այժմ հայ­կա­կան հար­ցին շուրջ մի­ջազ­գա­յին գետ­նի վրայ կը սպա­սուին նաեւ այլ ի­րա­դար­ձու­թիւն­նե­րու։ Եւ­րո­խորհր­դա­րա­նի մօտ վա­ղը օ­րա­կար­գի վրայ պի­տի գայ այս խնդի­րը, իսկ Ապ­րի­լի 24-ին Գեր­մա­նիոյ խորհր­դա­րա­նէն ներս նա­խա­տե­սուած են մասնա­ւոր լսում­ներ 100-րդ տարելիցին առթիւ։