ՂԱՐԱԲԱՂԸ «ՃԵՆՆԷԹ» ՉԷ

Սու­րիա­կան պա­տե­րազ­մին հե­տե­ւող­նե­րուն հա­մար Հա­լէ­պի, Դա­մաս­կո­սի, Հոմ­սի տար­բեր ճա­կատ­նե­րը դար­ձան իս­լա­մա­մէտ խմբա­ւո­րում­նե­րու «սպա­սուած դրախտ»: Ա­րա­բե­րէ­նով եւ թրքե­րէ­նով՝ ճեն­նէթ: Այդ դրա­տին հա­մար Մի­ջին Ա­սիոյ տար­բեր քա­ղաք­նե­րէն եւ Եւ­րո­պա­յի ցա­մաք­նե­րէն հա­զա­րա­ւոր իս­լա­մա­մէտ­ներ Սու­րիա հաս­նե­լով պա­տե­րազմ մղե­ցին Սու­րիոյ նա­խա­գա­հին ա­ռաջ­նոր­դած բա­նա­կին դէմ: Ռազ­մա­կան գոր­ծո­ղու­թիւն­նե­րը ձե­ւա­փո­խուե­ցան եւ «սուրբ պա­տե­րազմ»ի հա­մար Սու­րիա ժա­մա­նած զի­նեալ­նե­րը, ո­րոնք խոր­քին մէջ Ու­սա­մէ պըն Լա­տէ­նի հիմ­նած «Էլ Քա­ի­տէ» շար­ժու­մին ան­դա­մակ­ցած իս­լա­մա­մէտ­ներ էին, տար­բեր խմբա­ւո­րում­նե­րու մի­ջեւ բաժ­նուե­լէ ետք փոր­ձե­ցին ստեղ­ծել ի­րենց է­մի­րու­թիւն­նե­րը: Իս­լա­մա­մէտ­նե­րէն շա­տեր հիաս­թա­փուե­ցան եւ վե­րա­դար­ձան ի­րենց եր­կիր­նե­րը: Ա­նոնց ռազ­մի դաշ­տէն վե­րա­դառ­նա­լու հիմ­նա­կան պատ­ճա­ռը հասկ­նալն էր, որ տե­ղի ու­նե­ցա­ծը իս­լա­մի ե­րա­զած «սուրբ պա­տե­րազմ»ը չէ: Ար­դէն հինգ տա­րիէ է, որ սու­րիա­կան պա­տե­րազ­մը կը շա­րու­նա­կուի ու ա­մէն հանգ­րուա­նի Սու­րիա հա­սած իս­լա­մա­մէտ­նե­րը ի­րենց դի­մա­կը կը փո­խեն եւ կը շա­րու­նա­կեն, ի­րենց ան­հիմն «ճի­հատ»ը: Այս ա­ռու­մով պէտք է նկա­տել, որ ա­նոնք տար­բեր դրօշ­նե­րու տակ մէկ­տե­ղուե­լով մար­տեր կը մղեն ի­րա­րու դէմ: Ու զար­մա­նա­լի չէ, որ սիւն­նի ըմբռ­նում­նե­րով կազ­մուած «Ալ Նուս­րա» ճա­կա­տը այ­սօր ծանր մար­տեր կը մղէ «Ի­րաք-Շա­մի իս­լա­մա­կան պե­տու­թիւն»ի (Ի­ՇԻՊ) դէմ, որ նոյն­պէս իս­լա­մա­կան այդ «դա­ւա­նանք»ին կրողն է: Քաո­սա­յին այս դրու­թեան դի­մաց ու­շագ­րաւ յայ­տա­րա­րու­թիւն­ներ կը կա­տա­րեն ա­մե­րի­կա­ցի բարձ­րաս­տի­ճան պա­տաս­խա­նա­տու­ներ, ո­րոնք «հան­գիստ խիղճ»ով կը յայ­տա­րա­րեն, որ Ի­ՇԻՊ-ի վե­րա­ցու­մը կրնայ եր­կար ժա­մա­նակ առ­նել: Այս հա­մաբ­նագ­րին մէջ պէտք չէ մո­ռա­ցու­թեան մատ­նել Միա­ցեալ Նա­հանգ­նե­րու Նա­խա­գահ Պա­րաք Օ­պա­մա­յի Գա­հի­րէի մէջ Յու­նիս 2009 թուա­կա­նին «իս­լամ­նե­րուն ուղ­ղուած ճառ»ը, ուր Ա­մե­րի­կա­յի նա­խա­գա­հը կը յոր­դո­րէր սիւն­նի աշ­խար­հի ղե­կա­վար­նե­րը յա­ւե­լեալ աշ­խա­տանք տա­նիլ «ներ­սէն մաք­րե­լու հա­մար իս­լա­մը»: Բա­ցի աս­կէ, ա­մե­րի­կեան վեր­ջին կե­ցուածք­նե­րու բա­ցա­յայ­տու­մով ա­ւե­լի քան պարզ կը դառ­նայ, որ Սու­րիոյ մէջ հիմ­նա­կան կայք հաս­տա­տած եւ մեծ ա­ւե­րուա­ծու­թիւն­ներ գոր­ծող Ի­ՇԻՊ-ը, ոչ թէ անհ­նար է վե­րաց­նել, այլ այդ վնա­սա­կար տար­րին ներ­կա­յու­թիւ­նը գետ­նի վրայ անհ­րա­ժեշտ է նոյն ա­մե­րի­կա­ցի­նե­րուն հա­մար: Այս մօ­տե­ցու­մը չէ հիմ­նուած «դա­ւադ­րա­կան տե­սա­բա­նու­թեան» վրայ, այլ Սու­րիոյ ու Ի­րա­քի մէջ գրան­ցուող փո­փո­խու­թիւն­նե­րը մե­ծա­պէս այդ մա­սին կը յու­շեն:

Բա­ցի այդ, որ Սու­րիոյ մէջ տար­բեր դրօշ­նե­րով ի­րա­րու դէմ ըմ­բոս­տա­ցած միա­ւո­րում­նե­րը սկսած են դի­մա­գիծ փո­խել՝ յստակ է նաեւ, որ Մոս­կուա եւ Ուաշինկթըն կա­րե­ւոր ճի­գեր կ­­՚ի­րա­կանաց­նեն, որ­պէս­զի Սու­րիան կրօ­նա­կան պա­տե­րազ­մի ի­րա­կան գետ­նի չվե­րա­ծուի: Ճիշդ է նաեւ, որ մե­ծա­մաս­նու­թեամբ իս­լամ բնակ­չու­թիւն ու­նե­ցող այս երկ­րին մէջ այդ կրօ­նա­կան պա­տե­րազ­մին հիմ­նա­կան հիմ­քե­րը չկան: Հա­կա­մար­տու­թիւ­նը մտած է այն­պի­սի փուլ մը, ուր ե­րէ­կուան զի­նա­կից­նե­րը դար­ձած են այ­սօ­րուան թշնա­մի­ներ: Մինչ այդ, 2011 թուա­կա­նին սկիզբ ա­ռած ներ­քին հա­կա­մար­տու­թիւ­նը այ­սօ­րուան «հրա­պոյր»ը չու­նի բո­լոր այն իս­լա­մա­մէտ­նե­րուն հա­մար, ո­րոնք Սու­րիա կը փու­թա­յին յա­նուն՝ «ճի­հատ»ի: Ու ա­տոր հա­մար եւս նա­խա­տե­սե­լի է, որ յա­ռա­ջի­կայ հանգ­րուա­նին ըն­թա­ցող հա­կա­մար­տու­թիւն­նե­րը ամ­բող­ջո­վին կրնան փո­խել ի­րենց լո­զուգ­նե­րը եւ վե­րա­ծուին այլ նպա­տա­կի կռիւ­նե­րու: Ե­թէ շիի կռուող­նե­րուն ու մա­հա­պարտ­նե­րուն հա­մար հիմ­նա­կան թի­րախ մը ու­նե­նա­լը ա­մե­նէն կեն­սա­կան կէտն է, ա­պա սիւն­նի կռուող­նե­րուն հա­մար այ­սօր գլխա­ւոր կեդ­րո­նա­կան թի­րախ մը չու­նե­նա­լը դար­ձած է օ­րի­նա­չա­փու­թիւն: Այ­սինքն շիի­նե­րը կը կռուին յա­նուն Ե­րու­սա­ղէ­մի, իսկ սիւն­նի զի­նեալ­նե­րը, ո­րոնք շատ պա­րա­գա­նե­րու նոյ­նիսկ զրկուած են սիւն­նի տէ­րու­թիւն­նե­րու «ի­րա­ւա­կան» նե­ցու­կէն, կը կռուին կազ­մա­քան­դե­լու հա­մար Ե­րու­սա­ղէ­մի գա­ղա­փա­րը: Ա­նոնք կը փոր­ձեն ստեղ­ծել փոքր եւ կար­ճա­տեւ նպա­տա­կա­յին մար­տա­դաշ­տեր, կորսնց­նե­լու հա­մար իս­լամ զի­նեա­լին ա­մե­նէն գե­րա­գոյն թի­րախ կամ ա­ւե­լի ճիշ­դը՝ պայ­քա­րի փա­րոս հա­մա­րուող Ե­րու­սա­ղէ­մի ուղ­ղու­թիւ­նը: Նոյն Ի­ՇԻՊ-ի ա­հա­բե­կիչ­նե­րը կը փոր­ձեն կազ­մա­քան­դել քա­ղա­քա­կան իս­լա­մի հիմ­նա­կան նպա­տակն ու պատ­կե­րը: Կորսնց­նել «սրբա­զան պա­տե­րազմ»ի թի­րա­խը, հե­ռաց­նել Իս­րա­յէ­լի դէմ հե­ռան­կա­րա­յին պա­տե­րազմ մղե­լու բո­լոր հիմ­քե­րը եւ խառ­նել բո­լոր խա­ղա­քար­տե­րը: Ա­նոնք ի­րենց վար­մուն­քով մին­չեւ այս պա­հը կը շա­րու­նա­կեն շրջա­նա­ռու­թեան մէջ դնել իս­լա­մը «սա­տա­նա­յաց­նե­լու» գա­ղա­փա­րը: Ի­րենց զո­հե­րուն թե­ւե­րը եւ գլուխ­նե­րը հա­տե­լով աշ­խար­հին կը փոր­ձեն ը­սել. «Ա­հա այս է իս­լա­մը»: Այս ա­ռու­մով ա­նոնք ե­րե­ւե­լի ա­ջակ­ցու­թեան կ­­՚ար­ժա­նա­նան ա­րեւմ­տեան եր­կիր­նե­րու ա­մե­նէն ազ­դե­ցիկ լրա­տուա­մի­ջոց­նե­րուն: Այս բո­լո­րը կը կա­տա­րուին հիմք ու­նե­նա­լով որ­պէս հրէշ ներ­կա­յաց­նել այ­սօ­րուան իս­լամն ու իս­լա­մի գա­ղա­փա­րը: «Քա­ղա­քակր­թու­թիւն­նե­րու հա­կա­մար­տու­թիւն» խո­րագ­րով յա­ռաջ քա­շուած պա­տե­րազմ­նե­րը եւ մաս­նա­ւո­րա­պէս Մի­ջին Ա­րե­ւել­քի մէջ կո­չուած են եր­կա­րա­ժամ­կէտ եւ ա­րիւ­նա­լի հա­կա­մար­տու­թիւն­ներ ըլ­լա­լու: Այ­սինքն անց­նող եր­կու տա­րի­նե­րուն յա­ռա­ջա­ցած եւ իր պար­տա­կա­նու­թիւն­նե­րը «փայ­լուն» կեր­պով կա­տա­րե­լու կո­չուած Ի­ՇԻՊ-ը տա­կա­ւին եր­կար կեանք պի­տի ու­նե­նայ: Ա­րեւմ­տեան աշ­խար­հին հա­մար եւս ա­նոր ներ­կա­յու­թիւ­նը որ­պէս ծրա­գիր եւ զի­նուո­րա­կան ներ­կա­յու­թիւն, ըստ ե­րե­ւոյ­թին շա­հա­ւէտ կող­մեր ու­նի ու այդ պատ­ճառ­նե­րուն մա­սին կա­րե­լի է խօ­սիլ այլ ա­ռի­թով:

Ար­ցա­խեան վեր­ջին դէպ­քե­րը եւ այդ դէպ­քե­րուն իբ­րեւ ար­դիւնք մին­չեւ օ­րերս շա­րու­նա­կուող գոր­ծըն­թաց­նե­րը Լեռ­նա­յին Ղա­րա­բա­ղը դար­ձու­ցած են ոչ միայն հա­յու­թեան, այլ նաեւ կով­կա­սեան ա­ռաջ­նա­յին օ­րա­կարգ: Ու հոս է նաեւ, որ կա­րե­ւոր եւ ազ­դե­ցիկ գոր­ծօն­ներ պէտք է ի­րա­կան­ցուին Ար­ցա­խը ա­մէն գնով հե­ռու պա­հե­լու վե­րը նշուած իս­լա­մա­կան գոր­ծօ­նին թի­րախ դարձ­նե­լու ո­րե­ւէ փոր­ձէ: Նախ պարզ է, որ ղա­րա­բա­ղեան հա­կա­մար­տու­թիւ­նը կրօ­նա­կան հիմ­քով ե­ղած հիմ­նա­հարց մը չէ: Ու նաեւ մաս­նա­ւո­րա­պէս այս օ­րե­րուն պէտք է ա­մէն գնով բա­ցատ­րել, որ Ար­ցա­խը իս­լա­մին հա­մար «ճեն­նէթ» դառ­նա­լու վայր մը չէ: Իս­լա­մին հետ մեր ու­նե­ցած յա­րա­բե­րու­թիւն­նե­րը ու­նին պատ­մա­կան խորք ու ա­մէն գնով այդ պատ­կե­րը պէտք է ներ­կա­յա­ցուի իր ա­մե­նէն փայ­լուն ե­րե­սա­կով: Միւս կող­մէ, մեր լրա­տուա­կան ծա­ռա­յու­թիւն­նե­րը պէտք է զգոյշ եւ զգօն կեր­պով ներ­կա­յաց­նեն այ­սօ­րուան դի­պա­շա­րը:

Պա­ղես­տին­ցի ժո­ղո­վուր­դին դա­տով ամ­րագ­րուած Ե­րու­սա­ղէ­մի ա­զա­տագ­րու­թեան խնդի­րը կը մնայ իս­լա­մա­կան աշ­խար­հի հիմ­նա­կան օ­րա­կարգ: Տար­բեր հա­շիւ­նե­րով այ­սօր այդ օ­րա­կար­գը կ­­՚այ­լա­փո­խուի: Ցարդ յստակ ալ չէ, թէ որ­քա­նով պի­տի յա­ջո­ղի այդ ծրա­գի­րը: Այս գոր­ծըն­թաց­նե­րուն մէջ մենք ե­րե­ւե­լի դե­րա­կա­տա­րու­թիւն մը չու­նինք: Մեր ը­նե­լի­քը Լեռ­նա­յին Ղա­րա­բա­ղը այդ հա­կա­մար­տու­թե­նէն հե­ռու պա­հելն է: Ճիշդ է նաեւ, որ ա­րեւմ­տեան աշ­խար­հին հա­մար հա­ճե­լի պի­տի ըլ­լայ լսել, որ Լեռ­նա­յին Ղա­րա­բա­ղի շուրջ կամ ա­նոր ճա­կատ­նե­րուն վրայ իս­լա­մա­մէտ­ներ հա­յե­րու դէմ կը կռուին: Այդ մօ­տե­ցում­նե­րը կրնան այ­լա­փո­խել ի­րադ­րու­թիւ­նը եւ մեզ դնել իս­լա­մա­կան աշ­խար­հին դէմ յան­դի­ման:

Բան մը, ո­րուն հա­մար կրնանք սուղ գին վճա­րել:

Լեռ­նա­յին Ղա­րա­բա­ղը իս­լամ­նե­րու «ճեն­նէթ»ը չէ ու մենք այս ա­ռու­մով պէտք է ա­րա­բա­կան եւ իս­լա­մա­կան աշ­խար­հին կա­րե­ւոր ը­սե­լիք ու­նե­նանք:

ՍԱԳՕ ԱՐԵԱՆ

Ե­րե­ւան