ԲԱԽՏՈՐՈՇ ՈՐՈՆՈՒՄՆԵՐ

Զուի­ցե­րիոյ Լո­զան քա­ղա­քին մէջ այ­սօր տե­ղի կ՚ու­նե­նայ շատ կա­րե­ւոր հան­դի­պում մը Սու­րիոյ ճգնա­ժա­մին տե­սա­կէ­տէ։ Ար­տա­քին գոր­ծոց նա­խա­րար Մեւ­լիւտ Չա­վու­շօղ­լու եւս կը մաս­նակ­ցի այս հա­ւա­քին, ո­րուն ներգ­րա­ւուած են Սու­րիոյ ներ­քին պա­տե­րազ­մի հա­ւա­սա­րակշ­ռու­թիւն­նե­րուն վրայ ուղ­ղա­կիօ­րէն ազ­դե­լու նե­րու­ժով բո­լոր եր­կիր­նե­րը։ Ա­մե­րի­կա­յի Միա­ցեալ Նա­հանգ­նե­րու Ար­տա­քին գոր­ծոց նա­խա­րար Ճոն Քե­րի, Ռու­սաս­տա­նի Ար­տա­քին գոր­ծոց նա­խա­րար Սէր­կէյ Լաւ­րով, Ի­րա­նի Ար­տա­քին գոր­ծոց նա­խա­րար Ճե­ւատ Զա­րիֆ, Մեւ­լիւտ Չա­վու­շօղ­լու, Սէու­տա­կան Ա­րա­բիոյ եւ Քա­թա­րի ար­տա­քին գոր­ծոց նա­խա­րար­նե­րը՝ Մու­համ­մէտ Պին Օս­ման Էլ Ճու­պէյր եւ Շէյխ Ապ­տուր­րահ­ման Պին Ճա­սիմ Էլ Թհա­նի կը մաս­նակ­ցին այ­սօ­րուան քննար­կում­նե­րուն, ո­րոնց հրա­ւի­ր-ւած է նաեւ ՄԱԿ-ի Սու­րիոյ ճգնա­ժա­մի գծով ներ­կա­յա­ցու­ցիչ Սթե­ֆան Տը Միս­թու­րա։

Մինչ Սու­րիոյ ճգնա­ժա­մը ծայր աս­տի­ճան մտա­հո­գիչ փուլ մը թե­ւա­կո­խած է եւ հետզ­հե­տէ ամ­բողջ աշ­խար­հի կա­յու­նու­թեան ու խա­ղա­ղու­թեան դէմ սպառ­նա­լի­քի մը կը վե­րա­ծուի՝ այս յա­ռա­ջա­տար դե­րա­կա­տար­նե­րու հան­դի­պու­մը այս շա­բա­թա­վեր­ջին կը բնո­րո­շէ մի­ջազ­գա­յին օ­րա­կար­գը։

Լո­զա­նի այ­սօ­րուան հան­դիպ­ման ըն­դա­ռաջ, Մեւ­լիւտ Չա­վու­շօղ­լու նա­խըն­թաց օր այ­ցե­լեց Ռիատ, ուր հիւ­րըն­կա­լ­ուե­ցաւ Սէ­տուա­կան Ա­րա­բիոյ Սել­ման թա­գա­ւո­րին կող­մէ։ Ան տե­սակ­ցե­ցաւ նաեւ իր պաշ­տօ­նակ­ցին՝ Էլ Ճու­պէյ­րի հետ։ Լո­զա­նի քննար­կում­նե­րուն ըն­դա­ռաջ Ան­գա­րա­յի եւ Ռիա­տի ղե­կա­վա­րու­թիւն­նե­րը ա­մե­նա­բարձր մա­կար­դա­կի վրայ խորհրդակցու­թիւն մը ու­նե­ցան Սու­րիոյ ներ­քին պա­տե­րազ­մի կար­գա­ւոր­ման հե­ռան­կար­նե­րուն ա­ռըն­չու­թեամբ։

Լո­զա­նի այ­սօ­րուան ժո­ղո­վին ա­ռըն­թեր, Սու­րիոյ վե­րա­բե­րեալ կա­րե­ւոր խորհր­դակ­ցու­թիւն մըն ալ տե­ղի կ՚ու­նե­նայ Ո­ւա­շինկ­թը­նի մէջ, ուր կազ­մա­կեր­պուած է հա­ւաք մը Սու­րիոյ հա­մար ստեղծուած մի­ջազ­գա­յին հա­մա­խո­հու­թեան հա­մար մաս­նա­կից եր­կիր­նե­րու ընդ­հա­նուր սպա­յա­կոյ­տի նա­խա­գահ­նե­րուն մաս­նակ­ցու­թեամբ։ Այս քննար­կում­նե­րուն մաս­նակ­ցե­լու հա­մար Ընդ­հա­նուր սպա­յա­կոյ­տի նա­խա­գահ զօ­րա­վար Հու­լու­սի Ա­քարն ալ կ՚այ­ցե­լէ Միա­ցեալ Նա­հանգ­ներ։ 

Մինչ այդ, Սու­րիոյ Նա­խա­գահ Պե­շար Է­սատն ալ վեր­ջին օ­րե­րուն յայ­տա­րա­րեց, թէ Ռու­սաս­տան-Թուր­քիա մեր­ձե­ցու­մը յոյս կը հա­մա­րուի ի­րենց տե­սա­կէ­տէ։ «Քոն­սո­մոլս­քա­յա Փրավ­տա» ռու­սա­կան թեր­թին տուած հար­ցազ­րոյ­ցին մէջ Է­սատ յոյս յայտ­նած է, թէ Մոս­կուա­յի միջ­նոր­դու­թեամբ Ան­գա­րա կրնայ փո­փո­խու­թեան են­թար­կել Սու­րիոյ վե­րա­բե­րեալ քա­ղա­քա­կա­նու­թիւ­նը։

Միւս կող­մէ, Սու­րիոյ ներ­քին պա­տե­րազ­մին ա­ռըն­թեր, մի­ջազ­գա­յին հան­րու­թեան ու­շադ­րու­թիւ­նը ներ­կա­յիս կեդ­րո­նա­ցած է նաեւ Մու­սու­լի վրայ։ «Ի­րաք-Շա­մի իս­լա­մա­կան պե­տու­թիւն» ա­հա­բեկ­չա­կան խմբա­ւո­րու­մը եր­կար տա­րի­նե­րէ ի վեր բռնագ­րա­ւած է Ի­րա­քի նաւ­թի պա­շար­նե­րով հա­րուստ այս քա­ղա­քը։ Թէեւ Մու­սու­լի ա­զա­տագ­րու­մը կը ներ­կա­յաց­նէ մեծ կա­րե­ւո­րու­թիւն, սա­կայն մի­ջազ­գա­յին եւ տա­րած­քաշր­ջա­նա­յին յա­ռա­ջա­տար դե­րա­կա­տար­նե­րը այս ա­ռանց­քին շուրջ եւս տա­րա­ձայ­նու­թիւն­ներ ու­նին ի­րա­րու մի­ջեւ։ Հան­րա­պե­տու­թեան նա­խա­գա­հու­թեան բան­բեր Իպ­րա­հիմ Քա­լըն Մու­սու­լի ա­զա­տագր­ման ուղ­ղեալ հա­ւա­նա­կան գոր­ծո­ղու­թիւն­նե­րուն ա­ռըն­չու­թեամբ նա­խըն­թաց օր հան­դէս ե­կաւ կա­րե­ւոր յայ­տա­րա­րու­թիւն­նե­րով։ Ան ը­սաւ, որ Մու­սու­լի պա­րա­գա­յին քայ­լե­րը պէտք է առ­նուին չա­փա­զանց զգու­շու­թեամբ։ Ար­դա­րեւ, այս­տեղ գոր­ծուե­լիք սխալ մը ազ­դե­ցու­թիւն պի­տի ու­նե­նայ ամ­բողջ տա­րած­քաշր­ջա­նին վրայ։

Ան­գա­րա­յի մէջ սար­քած մամ­լոյ ա­սու­լի­սին ըն­թաց­քին Քա­լըն ընդգ­ծեց, որ Թուրք զի­նեալ ու­ժե­րուն կող­մէ ձեռ­նար­կուած «Եփ­րա­տի վա­հան» գոր­ծո­ղու­թիւ­նը Ի­ՇԻՊ-ի դէմ պայ­քա­րի ա­ռու­մով ի յայտ բե­րած է նոր մո­տել մը։

Մի­ջազ­գա­յին մեկ­նա­բան­նե­րը մօ­տա­լուտ կը հա­մա­րեն Մու­սու­լի ա­զա­տագր­ման գոր­ծո­ղու­թիւ­նը։ Յա­մե­նայն­դէպս, Ան­գա­րա­յի եւ Պաղ­տա­տի իշ­խա­նու­թիւն­նե­րուն մի­ջեւ առ­կայ լա­րուա­ծու­թիւ­նը կը շա­րու­նա­կէ մնալ հիմ­նա­կան խո­չըն­դոտ­նե­րէն մին։ Միա­ցեալ Նա­հանգ­ներն ալ, որ կը գլխա­ւո­րէ մի­ջազ­գա­յին հա­մա­խո­հու­թիւ­նը, կը փոր­ձէ յար­մար մթնո­լորտ մը ստեղ­ծել՝ որ­պէս­զի Ան­գա­րա-Պաղ­տատ ա­ռանց­քին լա­րուա­ծու­թիւ­նը մեղ­մա­նայ նպա­տա­կաս­լաց ձե­ւով։ Ո­ւա­շինկ­թը­նի ղե­կա­վա­րու­թիւ­նը այս նիւ­թին վե­րա­բե­րեալ տե­սա­կէտ­նե­րը կը պար­զէ բա­ւա­կան յստակ։ Ա­մե­րի­կեան կող­մը կ՚ընդգ­ծէ, որ Մու­սու­լի պա­րա­գա­յին ո­րե­ւէ հա­մա­գոր­ծակ­ցու­թիւն պի­տի չկա­տա­րուի ՓՔՔ­-ի հետ ու միեւ­նոյն ժա­մա­նակ Թուր­քիա պէտք է ըմբռ­նու­մով մօ­տե­նայ տա­րած­քաշր­ջա­նի ժո­ղովր­դագ­րու­թեան նկատ­մամբ։

Ա­մե­րի­կեան կող­մը Մու­սու­լի հար­ցին շուրջ վեր­ջին օ­րե­րուն հան­դէս ե­կաւ զգու­շա­ցում­նե­րով եւ յայտ­նի դար­ձուց, թէ հա­կուած է դիրք գրա­ւել Պաղ­տա­տի կող­քին։ Ըստ մեկ­նա­բան­նե­րու, ա­ռանց ա­նուն տա­լու ո­րոշ պատ­գամ­ներ հաս­ցէագ­րուե­ցան նաեւ Ան­գա­րա­յին։ Ո­ւա­շինկ­թը­նի աղ­բիւր­նե­րը ընդգ­ծե­ցին, որ ինչ­պէս քա­նիցս կրկնած են՝ ԱՄՆ կը պաշտ­պա­նէ Ի­րա­քի ամ­բող­ջա­կա­նու­թիւնն ու գե­րիշ­խա­նու­թիւ­նը։ Հե­տե­ւա­բար, Ի­րա­քէ ներս մի­ջազ­գա­յին բո­լոր ու­ժե­րը պէտք է գտնուին հա­մա­խո­հու­թեան հո­վա­նո­ցին ներ­քեւ, Ի­րա­քի կա­ռա­վա­րու­թեան հա­ւա­նու­թիւ­նով եւ հա­մա­կար­գու­մով։

Հան­րա­պե­տու­թեան նա­խա­գահ Րէ­ճէպ Թայ­յիպ Էր­տո­ղան վեր­ջին օ­րե­րուն այս ի­րա­վի­ճա­կին մէջ քննա­դա­տեց ա­մե­րի­կեան կող­մին դիր­քո­րո­շու­մը այս հար­ցին շուրջ։ Ի շա­րու­նա­կու­թիւն վեր­ջին օ­րե­րու ե­լոյթ­նե­րուն՝ Էր­տո­ղան ե­րէկ ալ անդ­րա­դար­ձաւ այս հար­ցին։ Ան ը­սաւ, թէ Թուր­քիա կը ձգտի մի­ջազ­գա­յին հա­մա­խո­հու­թեան զօր­քե­րուն մէջ գտնուիլ՝ Մու­սու­լի ա­զա­տագր­ման հա­մար նա­խա­տե­սուած գոր­ծո­ղու­թիւն­նե­րուն ժա­մա­նակ։ Այ­լա­պէս, ե­թէ չներգ­րա­ւուի այդ մի­ջազ­գա­յին հա­մա­խո­հու­թեան մէջ, ա­պա թրքա­կան կող­մը ու­նի նաեւ իր պա­հես­տի վար­կած­նե­րը։

Իր կար­գին, կա­ռա­վա­րու­թեան բան­բե­րը՝ Փոխ-վար­չա­պետ Նու­ման Քուր­թուլ­մուշն ալ յայտ­նեց, որ ԱՄՆ եւ Ռու­սաս­տան հա­սած են պա­տե­րազ­մե­լու կէ­տին։ Ըստ ի­րեն, Սու­րիոյ պա­րա­գա­յին ԱՄՆ չու­նի յստակ ծրա­գիր մը եւ ան­ճա­րու­թեան մէջ աջ ու ձախ կը տա­տա­նի։ Փոխ-վար­չա­պե­տը անդ­րա­դար­ձաւ նաեւ Մու­սու­լի պա­րա­գա­յին եւ ը­սաւ, թէ Պա­շի­քա­յի մէջ Թուր­քիոյ գո­յու­թիւ­նը օ­րի­նա­կան է։ Թուր­քիա այն­տեղ պի­տի մնայ՝ որ­քան ա­տեն, որ իր գո­յու­թեան կա­րի­քը շա­րու­նա­կուի։ Ըստ ի­րեն, Մու­սու­լը ա­զա­տագ­րե­լու հա­մար ա­հա­բեկ­չա­կան ու­րիշ խմբա­ւո­րում­ներ այն­տեղ պէտք չէ հրա­ւի­րուին։ Այդ պա­րա­գա­յին ո՛չ խա­ղա­ղու­թիւ­նը կը վե­րա­հաս­տա­տուի Ի­րա­քի մէջ եւ ոչ ալ կը լու­ծուի Մու­սու­լի հար­ցը։