ՍՈՒՐԻԱԿԱՆ ՏԱԳՆԱՊԸ. ՏԵՂՔԱ՞ՅԼ ԿԱՄ ՀԱՒԱՆԱԿԱՆ ԼՈՒԾՈՒՄՆԵՐ

Անց­նող օ­րե­րուն լրա­տուա­կան գոր­ծա­կա­լու­թիւն­ներ ու­շի ու­շով հե­տե­ւե­ցան Ռու­սաս­տա­նի Ար­տա­քին գոր­ծոց փոխ-նա­խա­րար Կե­նա­տի Կա­թի­լո­վի եւ Միա­ցեալ Նա­հանգ­նե­րու ար­տա­քին գե­րա­տես­չու­թեան պա­տաս­խա­նա­տու­նե­րէն՝ Անն Փի­թըր­սը­նի մի­ջեւ ըն­թա­ցած հան­դի­պում­նե­րուն: Եր­կու դի­ւա­նա­գէտ­նե­րը մեծ ճի­գեր կը կա­տա­րեն յա­ջողց­նե­լու հա­մար յա­ռա­ջի­կայ 25 Յու­նուա­րին Ժը­նե­ւի մէջ նա­խա­տե­սուած եւ Սու­րիոյ տագ­նա­պին յատ­կա­ցուած «Ժը­նեւ-3»ը: Տար­բեր աղ­բիւր­ներ նաեւ կը գրեն, թէ ժո­ղո­վի կա­յաց­ման հիմ­նա­կան ար­գել­քը, որ ցարդ չէ հար­թուած, Սու­րիոյ ընդ­դի­մու­թեան ժո­ղո­վին մաս­նակ­ցու­թեան ձե­ւա­չափն է: Ու նոյն ա­ռու­մով մինչ Սէու­տա­կան Ա­րա­բիա ճնշում­ներ կը բա­նեց­նէ, որ­պէս­զի ժո­ղո­վին մաս­նա­կից ընդ­դի­մա­դիր­նե­րը ըլ­լան Ռիա­տի մէջ անց­եալ Դեկ­տեմ­բե­րին մաս­նակ­ցող բո­լոր կող­մե­րը, ան­դին Մոս­կուա կը փոր­ձէ իր կող­մէ «հո­վա­նա­ւո­րուո­ղ» կող­մին մաս­նա­կ­ցու­թիւ­նը ա­պա­հո­վել: Հո­վա­նա­ւո­րու­մի մը մա­սին խօս­քը շատ ի­րա­ւա­ցի չէ, ո­րով­հե­տեւ այդ նա­խա­տեսուած ընդ­դի­մա­դիր կող­մը խոր­քին մէջ Սու­րիոյ կա­ռա­վա­րու­թեան ա­ռա-­ջա­րկած կողմն է: Ան­կախ ա­մէն ին­չէ, ինչ­պէս տար­բեր ա­ռիթ­նե­րով ալ գրած ենք, կա­րե­ւոր է հասկ­նալ, որ Սու­րիոյ շուրջ ըն­թա­ցող քա­ղա­քա­կան ո­րե­ւէ խմո­րում նախ եւ ա­ռաջ կա­րիք ու­նի գետ­նի վրայ ի­րա­վի­ճակ պար­տադ­րող ու­ժե­րու: Այ­սինքն, ո՛չ Մոս­կուա, ո՛չ ալ Ո­ւա­շինկ­թը­ն կրնան ի­րենց «բա­րի կամ­ք­»ը պար­տադ­րել: Ռիա­տի հա­մար կա­րե­ւոր եւ անշր­ջա­դար­ձե­լի է Դա­մաս­կո­սի գիւ­ղա­կան շրջան­նե­րը ի­րենց հիմ­նա­կան կեդ­րո­նա­տե­ղի դար­ձու­ցած «Ժայշ Ալ Իս­լա­մ­»ի մաս­նակ­ցու­թեան խնդի­րը: Ու հա­կա­ռակ ա­նոր, որ այս զի­նեա­լը, ո­րուն զի­նեալ­նե­րուն թի­ւը ըստ տար­բեր աղ­բիւր­նե­րու կը հաս­նի 15 հա­զա­րի, ծանր հա­րուած ստա­ցաւ իր ա­ռաջ­նորդ Զահ­րան Ալ­լու­շի սպան­ու­թեամբ, սա­կայն կամք թե­լադ­րող կա­րո­ղու­թիւն ու­նի: Ե­րե­ւե­լի է նաեւ, որ շրջա­նա­յին ու­ժե­րուն հա­մար ընդ­դի­մա­դիր ու­ժե­րուն տկա­րա­նա­լը ձեռն­տու է: Ա­ռա­ջուան ու­ժա­կա­նու­թիւ­նը չու­նին ո՛չ «Ալ Նուս­րա» ճա­կա­տը, ո՛չ «Ժայշ Ալ Իս­լա­մ­»ը եւ ոչ ալ ա­ւե­լի ծայ­րա­յե­ղա­կան «Ի­րաք-Շա­մի իս­լա­մա­կան պե­տու­թիւն»ը (Ի­ՇԻ­Պ), որ յար­ձա­կո­ղա­կան դիր­քե­րէ ետ մղուե­լով ան­ցած է պաշտ­պա­նո­ղա­կան դիր­քե­րու: Խօ­սե­լով զի­ն-ւո­րա­կան գետ­նի վրայ գրան­ցուող դէպ­քե­րուն, պէտք է ընդգ­ծել նաեւ Լա­թա­քիոյ շուրջ ըն­թա­ցող մար­տե­րուն մա­սին, ուր Սու­րիոյ բա­նա­կը, միշտ ստա­նա­լով ռու­սա­կան օ­դու­ժին նե­ցու­կը, յա­ջո­ղե­ցաւ իր տի­րա­պե­տու­թեան տակ առ­նել Լա­թա­քիոյ հիւ­սի­սա­յին հա­տուա­ծին գտնուող Սալ­մա շրջա­նը: Ա­ւա­նը, որ կը գտնուի 800 մեթր բարձ­րու­թեան վրայ, ամ­բողջ շրջա­նին «վե­րահս­կե­լու» ռազ­մա­վա­րա­կան դիրք ու­նի: Սալ­ման, որ կը հա­մա­րուի ընդ­դի­մա­դիր ջո­կատ­նե­րու «սիր­տ­»ը, այ­սօր անց­նե­լով Սու­րիոյ կա­ռա­վա­րա­կան ու­ժե­րուն ձեռ­քը, բնա­կա­նա­բար պի­տի դառ­նայ բա­նա­կին յա­ռա­ջի­կայ գոր­ծո­ղու­թեանց ել­ման կէ­տը: Այ­սինքն Սալ­մա­յէն ետք Սու­րիոյ բա­նա­կին աչ­քե­րը կ­­՚ուղ­ղուին դէ­պի «Ժա­պալ Քրա­տ» (Ժա­պալ ա­րա­բե­րէ­նով կը նշա­նա­կէ լեռ) ու ա­պա «Ժա­պալ Թըրք­ման» հա­տուած­նե­րը: Տե­ղին է նշել, որ Սալ­մա­յին գրա­ւու­մը տե­ւած է հա­րիւր օր եւ սու­րիա­կան բա­նա­կը կա­րե­ւոր զո­հո­ղու­թիւն­նե­րու գնով է միայն, որ յա­ջո­ղե­ցաւ ընդ­դի­մու­թեան «ա­նա­ռիկ բեր­դ» հա­մա­րուող շրջա­նը վերց­նել իր տի­րա­պե­տու­թեան տակ:

Տե­ղին է նշել, որ Սու­րիոյ չա­փա­ւո­րա­կան հա­մա­րուած ընն­դի­մա­դիր զի­նեալ ջո­կատ­նե­րուն մէջ կա­րե­ւոր զար­գա­ցում­ներ տե­ղի կ­­՚ու­նե­նան: Այս ա­ռու­մով լի­բա­նա­նեան «Ալ Սա­ֆի­ր» օ­րա­թեր­թը կա­րե­ւոր տե­ղե­կու­թիւն­ներ փո­խան­ցե­լով՝ կը գրէ, որ կան ընդ­դի­մա­դիր ջո­կատ­նե­րու մի­ջեւ բուռն վէ­ճեր, ո­րոնք ա­ռիթ կը հան­դի­սա­նան, որ այդ խմբա­ւո­րում­նե­րը տե­ղի տան եւ ընկր­կին: Այս­պէս օ­րի­նակ՝ «Ժայշ Ալ Իս­լա­մ­»ի Իտ­լի­պի պա­տաս­խա­նա­տու­նե­րէն՝ Ապ­տալ­լա Ալ Մու­հայ­սի­նի Սալ­մա­յի ան­կու­մէն ժա­մեր անց յայ­տա­րա­րու­թեամբ մը հան­դէս գա­լով՝ կ­­՚ը­սէր, թէ Սալ­մա­յի ան­կու­մը կապ չու­նի ներ­քին խլրտում­նե­րու հետ, այլ ընդ­դի­մու­թեան ստա­ցած այդ հա­րուա­ծը ար­դիւնք է զի­նեալ­նե­րուն մի­ջեւ հա­մա­գոր­ծակ­ցու­թեան պա­կա­սին: Մու­հայ­սի­նի նաեւ կը յի­շեց­նէ, որ ի­րենց հա­մար կան տար­բեր ա­ռաջ­նա­հեր­թու­թիւն­ներ եւ ճիշդ չէ Սալ­մա­յի ան­կու­մը վե­րագ­րել ներ­քին դա­ւե­րու:

Պէտք է նկա­տի առ­նել նաեւ, որ Սու­րիոյ կա­ռա­վա­րու­թեան հա­մար նախ­քան ո­րե­ւէ բա­նակ­ցու­թեան սե­ղա­նի նստի­լը, կա­րե­ւոր է զի­նուո­րա­կան նոր յա­ջո­ղու­թեան քարտ մը ցոյց տալ: Ու­րեմն Յունուա­րին սպա­սուող բա­նակ­ցու­թիւն­նե­րուն ըն­դա­ռաջ բա­ցա­յայտ կ­­՚ե­րե­ւի, որ Սալ­մա­յի «յաղ­թա­նա­կ­»ը կա­րե­ւոր քար­տի մը պի­տի վե­րա­ծուի: Իսկ թէ ի՛նչ մօ­տե­ցու­մով հան­դէս պի­տի գան ընդ­դի­մա­դիր կող­մեր տա­կա­ւին յստակ չէ:

Այ­լա­պէս ալ տե­ղին չէ «Ժը­նեւ-3»էն կա­րե­ւոր դրա­կան տե­ղա­շարժ սպա­սել, տրուած ըլ­լա­լով, որ քա­ղա­քա­կան օ­րա­կար­գին ա­ռըն­թեր ո՛չ Ռիատ եւ ոչ ալ Ո­ւա­շինկ­թըն պատ­րաստ են ի­րենց դիր­քե­րէն զի­ջիլ եւ մէկ­դի դնել ի­րենց հա­մար ա­մե­նէն կա­րե­ւոր հա­մա­րուող Սու­րիոյ նա­խա­գա­հին՝ Պե­շար Է­սա­տին իշ­խա­նու­թե­նէն ան­վա­րան հե­ռա­ցու­մը:

Միամ­տու­թիւն է են­թադ­րել նաեւ, որ այս օ­րա­կար­գին գծով ալ Մոս­կուա փո­խէ իր դիր­քե­րը, հա­կա­ռակ ա­մե­րի­կեան լրա­տուա­մի­ջոց­նե­րու կող­մէ մերթ ընդ մերթ հնչած այն խօս­քե­րուն՝ ըստ ո­րոնց Է­սատ պի­տի հե­ռա­նայ 2017 թուա­կա­նին: Ո՛ր կող­մին հա­մար տրա­մա­բա­նա­կան կրնայ սե­պուիլ, թէ անց­նող տա­րի­նե­րու ա­մե­նէն ծանր օ­րե­րուն ի­շխա­նու­թիւ­նը պա­հած Է­սատ այ­սօր կրնայ լքել իր պաշ­տօ­նը: Տրուած ըլ­լա­լով նաեւ, որ այ­սօ­րուան ի­րա­վի­ճա­կը Է­սա­տի հա­մար շատ ա­ւե­լի բա­րեն­պաստ է, քան ը­սենք աս­կէ տա­րի մը ա­ռաջ ե­ղած ընդ­հա­նուր վի­ճա­կը:

Խնդի­րը Է­սա­տի հե­ռա­ցու­մը կամ իշ­խա­նու­թեան վրայ մնա­լը չէ: Խնդի­րը սիւն­նի աշ­խար­հին ու մաս­նա­ւո­րա­պէս Ռիա­տին ան­հե­ռան­կար քա­ղա­քա­կա­նու­թիւն մը ու­նե­նալն է, որ հետ­զհե­տէ ա­ւե­լիով կրնայ վնա­սել ա­նոր ընդ­հա­նուր վար­կին ու դե­րա­կա­տա­րու­թեան:

Նաւ­թի, զէն­քի, զի­նեալ­նե­րու, հրո­սակ­նե­րու, ա­նօ­թու­թեան, մե­տիա­յի բո­լոր զէն­քե­րը օգ­տա­գոր­ծե­լէ ան­դին Ռիա­տի տէ­րե­րը տա­կա­ւին չեն նկա­տած, որ Դա­մաս­կո­սի գիւ­ղա­կան շրջան­նե­րուն, Լա­թա­քիոյ լեռ­նա­յին հա­տուած­նե­րուն կամ Հա­լէ­պի հա­րա­ւա­յին գիւ­ղե­րուն դէմ ի­րենց այ­սօր մղած մար­տե­րը կը մղուին ոչ թէ Է­սա­տի ու ա­նոր հրա­մա­նը կա­տա­րող բա­նա­կին, այլ մա­նա­ւանդ Մոս­կուա­յի դէմ: Ու գաղտ­նիք ալ չէ, որ Ի­ՇԻՊ-ի տար­բեր ե­րանգ­նե­րուն եւ Եւ­րո­պա­յի մէջ գլուխ բարձ­րա­ցու­ցած վտան­գին դի­մաց Ա­րեւ­մուտ­քին հա­մար ալ տա­նե­լի չէ, որ Ռու­սաս­տան պար­տու­թիւն կրէ Մի­ջին Ա­րե­ւել­քի ու մաս­նա­ւո­րա­պէս Սու­րիոյ մէջ: Մոս­կուա-Ռիատ ուղ­ղա­կի կա­պե­րու խզու­մին իբ­րեւ հե­տե­ւանք ծանր գին կը վճա­րէ ոչ թէ Սու­րիոյ մէջ կռուող զօր­քե­րը եւ զի­նեալ­նե­րը, այլ սու­րիա­ցի ան­զէն ժո­ղո­վուր­դը, որ դար­ձած է տար­բեր սո­վի, տան­ջան­քի, գաղ­թի եւ այլ պա­տե­րազ­մա­կան դրու­թիւն­նե­րու գե­րին:

Իսկ ինչ կը վե­րա­բե­րի այն մօ­տե­ցում­նե­րուն, ըստ ո­րոնց Մոս­կուա կրնայ յոգ­նիլ սու­րիա­կան պա­տե­րազ­մէն, այդ ալ թիւր կար­ծիք է, տրուած ըլ­լա­լով, որ Քրեմ­լի­նի տէ­րե­րը լաւ գի­տեն, որ Սու­րիոյ պա­տե­րազ­մը պտոյտ մը պի­տի չըլ­լար եր­բեք, այլ ըն­թա­ցող մար­տե­րը կրնան տե­ւել ա­ւե­լի եր­կար, քան ո­րե­ւէ կողմ կը պատ­կե­րաց­նէ:

Այս ընդ­հա­նուր պատ­կե­րին մէջ նաեւ պէտք է շեշ­տադ­րել, թէ Միա­ցեալ Նա­հանգ­ներ, որ ար­դէն մտած է իր նա­խա­գա­հա­կան ընտ­րու­թեան «դրախ­տ­»ը, տար­բեր ա­ռիթ­նե­րով նշան­ներ եւ պատ­գամ­ներ կը յղէ Մոս­կուա­յին, յայտ­նե­լով իր լուռ հա­մա­ձայ­նու­թիւ­նը գետ­նի վրայ ըն­թա­ցող գոր­ծո­ղու­թիւն­նե­րուն ա­ռըն­թեր: Եւ պէտք է հասկ­նալ, որ Սու­րիոյ ընդ­դի­մա­դիր շրջա­նակ­նե­րուն ապ­րած ընկր­կու­մը տե­ղի կ­­՚ու­նե­նայ ա­մե­րի­կեան լուռ հա­մա­ձայ­նու­թեամբ:

Տա­րի մը ա­ռաջ յա­ճախ կը խօ­սուէր, որ Միա­ցեալ Նա­հանգ­ներ պի­տի մար­զէ Սու­րիոյ ընդ­դի­մա­դիր ջո­կատ­նե­րը, այ­սօր ե­րե­ւե­լի է նաեւ, որ այդ խոս­տում­նե­րը յօդս ցնդած են: Սու­րիա­կան գետ­նի վրայ Ո­ւա­շինկ­թը­նի միակ հո­վա­նա­ւո­րած կող­մը քրդա­կան ՓԵՏ-ն է, ո­րուն տրամդ­րուած օ­ժան­դա­կու­թիւն­նե­րը եւս այլ հա­շիւ­նե­րով կը կա­տա­րուին եւ կապ ու­նին Միա­ցեալ Նա­հանգ­նե­րու Հիւ­սի­սա­յին Ի­րա­քի քրդա­կան ինք­նա­վա­րու­թեան հետ առ­կայ «մեղ­րա­լու­սի­ն­»ի հա­շիւ­նե­րուն: Եւ ա­սոր հա­մա­հունչ պէտք է նկա­տի առ­նել նաեւ, որ քրդա­կան ջո­կատ­ներ լա­ւա­գոյն յա­րա­բե­րու­թիւն կը մշա­կեն Սու­րիոյ ազ­գա­յին բա­նա­կին հետ: Այս խօս­քին ա­մե­նէն վառ եւ ճիշդ ա­պա­ցոյ­ցը Քա­միշ­լիի, Թալ Ա­պեա­տի ու Քո­պա­նիի մէջ քիւրտ-սու­րիա­կան հա­մա­գոր­ծակ­ցու­թիւնն է, որ տեղ ու­նի ա­ճե­լու եւ զար­գա­նա­լու: Այս հա­մա­գոր­ծակ­ցու­թեան ա­ռըն­թեր ե­թէ թե­լե­րը լաւ կա­պուին ու ե­րե­ւե­լի դառ­նայ ընդ­հա­նուր պատ­կե­րը, հասկ­նա­լի կը դառ­նայ, որ Մոս­կուա եւ Ո­ւա­շինկ­թըն այ­սօր սու­րիա­կան գետ­նի վրայ միա­սին կը տա­նին ընդ­հա­նուր պայ­քար մը:

Այդ ընդ­հա­նուր պայ­քա­րը միայն Ի­ՇԻՊ-ին ու ա­նոր վտանգ­նե­րուն դէմ չէ, այլ նաեւ պի­տի գծէ ու կազ­մա­կեր­պէ Սու­րիոյ ընդ­դի­մա­դիր կող­մե­րուն ընդ­հա­նուր քար­տէ­սին նոր գի­ծե­րը:

Այս­տեղ ու­րեմն պէտք է հասկ­նալ, թէ ի՛նչ խաղ կը տա­րուի այ­սօր ու շեշ­տադ­րել նաեւ, թէ եր­կու գէ­րու­ժե­րուն տա­րած եւ Սու­րիոյ ներ­քին ճա­կատ­նե­րուն վրայ ե­ղող պայ­քա­րը ի՛նչ հա­ւա­նա­կան հե­ռան­կար­նե­րու ճամ­բայ պի­տի հար­թէ:

«Ժը­նեւ-3» սպա­սե­լի հա­մա­ժո­ղով մըն է, սա­կայն վստա­հա­բար կրնայ դար­ձեալ հան­դի­սա­նալ տեղ­քայ­լի նոր հանգ­րուան մը այն ժա­մա­նակ, երբ սիւն­նի կող­մը չ՚ու­զեր հասկ­նալ Մոս­կուա­յի պատ­գամ­նե­րը:

Սու­րիոյ պա­տե­րազ­մին ա­մէ­նօ­րեայ ա­րիւ­նա­հո­սու­մը կրնայ յստա­կօ­րէն շեշ­տադ­րել, որ շրջա­նին մէջ այ­սօր ա­ռա­ջար­կուած լու­ծում­նե­րը կրնան վա­ղը ա­ւե­լի թանկ ար­ժել Ռիա­տին ու ա­նոր հա­մա­խոհ­նե­րուն:

ՍԱԳՕ ԱՐԵԱՆ

Ե­րե­ւան