ԱՌԿԱՅ ԻՐԱՎԻՃԱԿԻ ԴԻՏԱՐԿՈՒՄ

Հա­յաս­տա­նի Ար­տա­քին գոր­ծոց նա­խա­րար Ե­դուարդ Նալ­պան­տեան յայ­տա­րա­րեց, որ ոե­ւէ մէ­կը չի կրնար դե­րա­կա­տա­րու­թիւն ու­նե­նալ Ան­գա­րա-Ե­րե­ւան յա­րա­բե­րու­թիւն­նե­րու կար­գա­ւոր­ման մէջ։ Ըստ ի­րեն, Թուր­քիա-Հա­յաս­տան յա­րա­բե­րու­թիւն­նե­րու կար­գա­ւո­րու­մը կը հա­մա­պա­տաս­խա­նէ թէ՛ եր­կու եր­կիր­նե­րուն եւ թէ տա­րած­քաշր­ջա­նի շա­հե­րուն։ Բայց եւ այն­պէս, Նալ­պան­տեա­նի խօս­քե­րով, դժբախ­տա­բար, Թուր­քիա քա­ջու­թիւն եւ ի­մաս­տու­թիւն չու­նե­ցաւ՝ վա­ւե­րաց­նե­լու եւ կեան­քի կո­չե­լու հա­մա­ձայ­նեցուած եւ ստո­րագ­րուած ար­ձա­նագ­րու­թիւն­նե­րը։ 

Սլո­վե­նիոյ «Dnevnik» օ­րա­թեր­թին մէջ նա­խըն­թաց օր հար­ցազ­րոյց մը լոյս տե­սաւ Եդուարդ Նալ­պան­տեա­նի հետ, որ վեր­ջերս այ­ցե­լած էր Լիւպ­լիա­նա։ Լրագ­րող Ա­լեշ Կաու­պի ստո­րագ­րու­թեամբ լոյս տե­սաւ Նալ­պան­տեա­նի հետ կա­տա­րուած այս հար­ցազ­րոյ­ցը, ո­րուն շրջագ­ծով ան անդ­րա­դար­ձած է բազ­մա-բը­նոյթ խնդիր­նե­րու։ Այս ծի­րին մէջ Ե­դուարդ Նալ­պան­տեան խօ­սած է նաեւ Թուր­քիա-Հա­յաս­տան յա­րա­բե­րու­թիւն­նե­րու բնա­կա­նո­նաց­ման հե­ռան­կար­նե­րուն շուրջ։ Լրագ­րո­ղը Նալ­պան­տեա­նին հարց տուած է, որ ներ­կա­յիս Ե­րե­ւա­նի ու­շադ­րու­թեան կեդ­րո­նին Լեռ­նա­յին Ղա­րա­բա­ղի հիմ­նա­հար­ցի կար­գա­ւո­րո՞ւ­մը կը գտնուի, թէ ոչ Թուր­քիոյ հետ սահ­ման­նե­րու վե­րա­բաց­ման հար­ցը։ Ա­լեշ Կաուպ յի­շե­ցու­ցած է, որ վեր­ջին ան­գամ կար­ծես, թէ այս գոր­ծըն­թաց­նե­րը քիչ մը հա­մընկ­նած էին, բայց ա­ւե­լի վերջ յայտ­նուե­ցան փա­կու­ղիի մէջ։ «Ար­մէնփ­րէս» գոր­ծա­կա­լու­թեան հա­ղոր­դում­նե­րով, այս հարց­ման ի պա­տաս­խան Ե­դուարդ Նալ­պան­տեան ը­սած է հե­տեւեա­լը. 

«Թուր­քիոյ հետ բա­նակ­ցու­թիւն­նե­րու սկսի­լը մեր նա­խա­գա­հին նա­խա­ձեռ­նու­թիւնն էր՝ ուղ­ղուած ա­ռանց ո­րե­ւէ նա­խա­պայ­մա­նի յա­րա­բե­րու­թիւն­նե­րու կար­գա­ւոր­ման։ Մինչ այդ, մեր յա­րա­բե­րու­թիւն­նե­րը փա­կու­ղիի մէջ էին։ Մեր նա­խա­գա­հը հրա­ւի­րեց Թուր­քիոյ նա­խա­գահ Կիւ­լը՝ Հա­յաս­տա­նի մէջ ներ­կայ գտնուե­լու ֆութ­պո­լի խա­ղին։ Այս նա­խա­ձեռ­նու­թիւ­նը յայտ­նի դար­ձաւ որ­պէս ֆութ­պո­լա­յին դի­ւա­նա­գի­տու­թիւն։ Մենք կը վա­րէինք շատ խտացեալ ու դժուար բա­նակ­ցու­թիւն­ներ։ 2009 թուա­կա­նի Հոկ­տեմ­բե­րին՝ Ցիւ­րի­խի մէջ մենք ստո­րագ­րե­ցինք եր­կու ար­ձա­նագ­րու­թիւն­ներ։ Սա­կայն Թուր­քիա պատ­րաստ չե­ղաւ զա­նոնք վա­ւե­րաց­նե­լու եւ կեան­քի կո­չե­լու։ Թուր­քիան խախ­տեց pacta sunt servanda սկզբուն­քը։ Այդ է պատ­ճա­ռը, որ մի­ջազ­գա­յին հան­րու­թիւ­նը, աշ­խար­հի բազ­մա­թիւ եր­կիր­ներ, կ՚ը­սեն, որ գնդա­կը կը գտնուի Թուր­քիոյ դաշ­տին մէջ։ Թուր­քիա վե­րա­դառ­նա­լով նա­խա­պայ­ման­նե­րու լե­զուին՝ կը փոր­ձէ կա­պակ­ցել ղա­րա­բա­ղեան հիմ­նա­հար­ցի լու­ծու­մը Թուր­քիա-Հա­յաս­տան յա­րա­բե­րու­թիւն­նե­րու կար­գա­ւոր­ման հետ։ Բազ­մա­թիւ եր­կիր­ներ կ՚ընդգ­ծէին, որ այս եր­կու գոր­ծըն­թաց­նե­րը կա­պակ­ցե­լու իւ­րա­քան­չիւր փորձ՝ պի­տի վնա­սէ եր­կու­քին ալ։ Թրքա­կան կող­մի հին նա­խա­պայ­ման­նե­րէն մին, որ վե­րա­կեն­դա­նա­ցուե­ցաւ Ցիւ­րի­խէն վերջ, կը վե­րա­բե­րէր հա­յոց ցե­ղաս­պա­նու­թեան ճա­նաչ­ման։ Բայց Հա­յաս­տան ան­վե­րա­պա­հօ­րէն յայ­տա­րա­րած ու հաս­տա­տած էր՝ մենք եր­բեք հար­ցա­կա­նի տակ չենք դներ հա­յոց ցե­ղաս­պա­նու­թեան փաս­տը եւ ա­նոր մի­ջազ­գա­յին ճա­նաչ­ման ու դա­տա­պարտ­ման կա­րե­ւո­րու­թիւ­նը»։

Նոյն տե­սակ­ցու­թեան ըն­թաց­քին լրագ­րո­ղը Ե­դուարդ Նալ­պան­տեա­նին հարց տուած է, թէ որ­պէս Թուր­քիոյ բա­րե­կամ, Ռու­սաս­տան կրնա՞յ այդ երկ­խօ­սու­թիւ­նը կրկին տե­ղա­փո­խել նա­խորդ հանգ­րուա­նին։ Այս հար­ցու­մը շատ հե­տաքրք­րա­կան է, մա­նա­ւանդ այն ա­ռու­մով, որ վեր­ջին տա­րի­նե­րուն էա­պէս վե­րելք կ՚ապ­րի Ան­գա­րա­յի եւ Մոս­կուա­յի հա­մա­գոր­ծակ­ցու­թիւ­նը։ Այս կա­պակ­ցու­թեամբ Եդուարդ Նալ­պան­տեան ը­սած է հե­տե­ւեա­լը. 

«Ա­ռա­ջին հեր­թին, Թուր­քիոյ կա­ռա­վա­րու­թիւ­նը պէտք է ըլ­լայ Թուր­քիոյ ժո­ղո­վուր­դին բա­րե­կա­մը՝ գոր­ծէ ի շահ իր ժո­ղո­վուր­դին։ Ար­դեօք կը կար­ծէ՞ք, թէ Թուր­քիա-Հա­յաս­տան յա­րա­բե­րու­թիւն­նե­րու կար­գա­ւո­րու­մը ա­ւե­լի շատ կը բխի այլ պե­տու­թիւն­նե­րու շա­հե­րէն, քան՝ Թուր­քիոյ եւ Հա­յաս­տա­նի։ Ի հարկէ, այդ կար­գա­ւո­րու­մը կը հա­մա­պա­տաս­խա­նէ թէ՛ տա­րած­քաշր­ջա­նի շա­հե­րուն։ Բայց, ցա­ւօք, Թուր­քիա քա­ջու­թիւն եւ ի­մաս­տու­թիւն չու­նե­ցաւ՝ վա­ւե­րաց­նե­լու եւ կեան­քի կո­չե­լու հա­մա­ձայ­նե­ցուած եւ ստո­րագ­րուած ար­ձա­նագ­րու­թիւն­նե­րը։ Այ­սինքն՝ սա այն դէպ­քը չէ, երբ ոե­ւէ մէ­կը պէտք է դե­րա­կա­տա­րու­թիւն մը ու­նե­նայ՝ յա­ռաջ մղե­լու հա­մար Թուր­քիա-Հա­յաս­տան յա­րա­բե­րու­թիւն­նե­րու կար­գա­ւո­րու­մը։ Ա­ռա­ջին հեր­թին Թուր­քիա պէտք է վեր­լու­ծէ, թէ ի՛ն­չը սխալ է։ Տա­կա­ւին այն ժա­մա­նակ ես կը զգու­շաց­նէի, որ Թուր­քիան իր այս մօ­տեց­մամբ իր հռչա­կած «զե­րօ խնդիր հա­րե­ւան­նե­րու հետ» քա­ղա­քա­կա­նու­թիւ­նը կը վե­րա­ծէ «զե­րօ հա­րե­ւան ա­ռանց խնդիր­նե­րու»ի։ Այ­սօր բո­լո­րը կը բաժ­նեն այս տե­սա­կէ­տը։