ՕԴ, ՋՈՒՐ, ՀԱՑ ԵՒ... ժողովրդավարութիւն

Ե­րէկ ե­րե­կո­յեան, ժա­մը շուրջ 22.00-ին, բո­վան­դակ Թուր­քիոյ մէջ ստեղ­ծուե­ցաւ ար­տա­կարգ ի­րա­վի­ճակ մը։ Ա­ռա­ջին հեր­թին հան­րա­յին կար­ծի­քին մօտ ար­ձա­գանգ գտաւ լուր մը, թէ Վոս­փո­րի կա­մուր­ջը եր­թե­ւե­կու­թեան փա­կուած էր՝ Ա­սիա­յէն դէ­պի Եւ­րո­պա։ Ա­ւե­լի վերջ նոյ­նը ի զօ­րու դար­ձաւ նաեւ երկ­րորդ՝ «Ֆա­թիհ Սուլ­թան Մեհ­մէտ» կա­մուր­ջի պա­րա­գա­յին։ Յա­ջոր­դա­բար Ե­շիլ­գիւ­ղի «Ա­թա­թիւրք» օ­դա­կա­յա­նին, Վա­թան պո­ղո­տա­յի Իս­թան­պու­լի Անվ­տան­գու­թեան տնօ­րէ­նու­թեան եւ այլ կա­րե­ւոր նշա­նա­կու­թեամբ վայ­րե­րու մօտ յայտ­նուե­ցան հրա­սայ­լեր ու զի­նուո­րա­կան­ներ։ Վրայ հա­սան նաեւ մայ­րա­քա­ղաք Ան­գա­րա­յէն ապ­շե­ցու­ցիչ լու­րեր։ ԹՌԹ­-ի, ՄԻԹ-ի, Ընդ­հա­նուր սպա­յա­կոյ­տի նա­խա­գա­հու­թեան նման ռազ­մա­վա­րա­կան պե­տա­կան կա­ռոյց­նե­րու շէն­քե­րը նոյն­պէս առ­նուած էին պա­շար­ման տակ։ Եւ այս­պէս ան­հա­ւա­տա­լի ի­րա­դար­ձու­թիւն­նե­րու շար­քի մը հե­տե­ւիլ սկսաւ ամ­բողջ եր­կի­րը։ Ծան­րակ­շիռ ու մտա­հո­գիչ դէպ­քե­րը ի­րա­րու յա­ջոր­դե­ցին, ա­ւե­լին՝ ԹՌԹ­-ի պաս­տա­ռէն ըն­թեր­ցուե­ցաւ զի­նուո­րա­կան յե­ղաշրջ­ման վե­րա­բե­րեալ կեղծ զե­կոյց մը։ Երկ­րի այլ քա­ղաք­նե­րուն մէջ ալ տե­ղի ու­նե­ցան հա­ման­ման դէպ­քեր, ո­րոնք կը զու­գոր­դուէին ոս­տի­կան­նե­րու եւ զի­նուոր­նե­րու մի­ջեւ բա­խում­նե­րու ցա­ւա­լի դրուագ­նե­րով։

Պատ­մա­կան ու մղձա­ւան­ջա­յին գի­շե­րէ մը վերջ, Թու­քիա այ­սօ­րուան այ­գա­բա­ցը դի­մա­ւո­րեց անշր­ջա­դար­ձե­լիօ­րէն վե­րա­հաս­տա­տուած ազ­գա­յին կամ­քի ա­մուր դրսե­ւո­րու­մով։ Ամ­բողջ աշ­խար­հի աչ­քին առ­ջեւ կան­խուե­ցաւ զի­նուո­րա­կան յե­ղաշրջ­ման փորձ մը։ Զու­գա­հեռ կա­ռոյ­ցին այս դա­ւա­դիր ծրա­գի­րը ձա­խո­ղե­ցաւ շնոր­հիւ պե­տա­կան մար­մին­նե­րուն եւ ժո­ղո­վուր­դին ան­նա­խըն­թաց դի­մադ­րու­թեամբ։ Հա­մայն մի­ջազ­գա­յին ըն­տա­նի­քը ա­կա­նա­տես ե­ղաւ, որ ժո­ղովր­դա­վա­րու­թիւ­նը Թուր­քիոյ հա­մար հա­մա­զօր է օ­դի, ջու­րի եւ հա­ցի։

Ե­րէկ գի­շե­րուան ծանր ի­րա­վի­ճա­կին մէջ Հան­րա­պե­տու­թեան նա­խա­գահ Րէ­ճէպ Թայ­յիպ Էր­տո­ղան գոր­ծեց ամ­բողջ կշի­ռով։ Դէպ­քե­րու սկսած պա­հուն ան կը գտնուէր Մար­մա­րի­սի մէջ, ուր­կէ ան­մի­ջա­պէս օ­դա­յին ճամ­բով ան­ցաւ Իս­թան­պուլ։ Հա­ղոր­դուե­ցաւ, որ Մար­մա­րիս-Իս­թան­պուլ թռիչ­քի ըն­թաց­քին Էր­տո­ղա­նի օ­դա­նա­ւը պա­շա­րուած էր կարգ մը «Ֆ-16» ռազ­մաօ­դա­նա­ւե­րու կող­մէ։ Ան ան­զի­ջող ու պա­ղա­րիւն դիր­քո­րո­շու­մով մը, նաեւ ժո­ղո­վուր­դին ուղ­ղեալ կուռ կո­չե­րով այդ թէժ պա­հուն ե­րաշ­խա­ւո­րեց երկ­րին ներ­քին միաս­նա­կա­նու­թիւնն ու կա­յու­նու­թիւ­նը։ Մին­չեւ ա­ռա­ւօտ զա­նա­զան ա­ռիթ­նե­րով, առ­նուազն ե­րեք ան­գամ, Էր­տո­ղան զան­գուա­ծա­յին լրա­տուու­թեան մի­ջոց­նե­րուն միջ­նոր­դու­թեամբ ուղ­ղեց իր պատ­գամ­նե­րը հան­րա­յին կար­ծի­քին։ Ան ժո­ղո­վուր­դը հրա­ւի­րեց փո­ղոց դուրս գալ՝ տէր կանգ­նե­լու հա­մար երկ­րի ժո­ղովր­դա­վա­րու­թեան։ Իր այդ կո­չե­րուն միա­ցան նաեւ Վար­չա­պետ Պի­նա­լի Եըլ­տը­րըմ, կա­ռա­վա­րու­թեան ան­դամ­նե­րը, ե­րես­փո­խան­ներ, յա­ռա­ջա­տար սիւ­նա­կա­գիր­ներ, ընդ­դի­մա­դիր կու­սակ­ցու­թիւն­նե­րու ա­ռաջ­նորդ­ներ, հա­սա­րա­կա­կան կազ­մա­կեր­պու­թիւն­ներ, ինչ­պէս նաեւ նախ­կին նա­խա­գահ Ապ­տուլ­լահ Կիւլ, նախ­կին վար­չա­պետ Ահ­մէտ Տա­վու­տօղ­լու ու նախ­կին փոխ-վար­չա­պետ Պիւ­լենտ Ա­րընչ։ Բո­լո­րը ժո­ղո­վուր­դին կոչ ուղ­ղե­ցին, որ­պէս­զի ա­ռանց ո­րե­ւէ խտրա­կա­նու­թեան պաշտ­պա­նուի ժո­ղովր­դա­վա­րա­կան հա­մա­կար­գը։

Այդ կո­չե­րուն ար­ձա­գանգ գտած մե­տիան ալ ան­մասն չմնաց յար­ձա­կում­նե­րէ։ «Սի. Էն. Էն. Թիւրք»ի սփռում­նե­րը ընդ­հա­տուե­ցան՝ քա­նի որ «Տո­ղան մե­տիա» կեդ­րո­նը եւս մի­ջոց մը բռնագ­րա­ւուե­ցաւ։ Սփռում­նե­րը  թէեւ մի­ջոց մը վերջ վե­րա­կանգ­նուե­ցան, սա­կայն տպա­գիր մա­մու­լի ար­տադ­րու­թեան գոր­ծըն­թա­ցը կա­ղաց լրջօ­րէն։ Իս­թան­պու­լի մէջ այս ա­ռա­ւօտ կրպակ­նե­րու մօտ ար­դէն գո­յու­թիւն չու­նէին օ­րուան թեր­թե­րը։

Այս բո­լո­րը ըն­թա­ցան այն­պի­սի մի­ջա­վայ­րի մը մէջ, երբ մայ­րա­քա­ղաք Ան­գա­րա­յի, Իս­թան­պու­լի եւ բազ­մա­թիւ քա­ղաք­նե­րու մէջ կ՚ապ­րուէին ա­րիւ­նա­լի դէպ­քեր։ Էր­տո­ղա­նի հրա­ժեշ­տէն քիչ անց, յար­ձակ­ման են­թար­կուե­ցաւ նաեւ Մար­մա­րի­սի մէջ իր ի­ջե­ւա­նած պան­դո­կը։ Ուշ գի­շե­րին, Ազ­գա­յին մեծ ժո­ղո­վի նա­խա­գահ Իս­մաիլ Քահ­րա­ման խորհր­դա­րա­նի նիս­տե­րու դահ­լի­ճին տակ մէկ­տե­ղուե­ցաւ հոծ թի­ւով ե­րես­փո­խան­նե­րու հետ։ Ան տե­ղե­կա­ցուց, որ այ­սօր խորհր­դա­րա­նը ար­տա­հերթ ժո­ղով մը կը գու­մա­րէ։ Դժբախ­տա­բար, խորհր­դա­րա­նի շէն­քը ա­ւե­լի վերջ թի­րախ դար­ձաւ եօթ ռում­բե­րու ու կրեց լուրջ վնաս։

Ամ­բողջ գի­շեր հան­րա­յին կար­ծի­քին ու­շադ­րու­թիւ­նը կեդ­րո­նա­ցած էր Ընդ­հա­նուր սպա­յա­կոյ­տի նա­խա­գա­հու­թեան շէն­քին վրայ։ Բո­լոր մեկ­նա­բան­նե­րը կ՚ընդգ­ծէին, որ պե­տա­կան հա­րուա­ծի այս փոր­ձը զու­գա­դի­պած է Բարձ­րա­գոյն զի­նուո­րա­կան խոր­հուր­դի Օ­գոս­տո­սի մօ­տա­լուտ ժո­ղո­վի նա­խօ­րեա­կին։ Ընդ­հա­նուր սպա­յա­կոյ­տի նա­խա­գահ զօ­րա­վար Հու­լու­սի Ա­քար գե­րու­թե­նէ ա­զա­տուե­ցաւ հա­զիւ այս ա­ռա­ւօ­տեան ժա­մե­րուն ու տե­ղա­փո­խուե­ցաւ անվ­տանգ վայր մը։

Թուրք զի­նեալ ու­ժե­րէն հեր­ձա­տի­րա­կան սա­կա­ւա­թիւ խում­բի մը կող­մէ կա­տա­րուե­ցաւ այս յե­ղաշրջ­ման փոր­ձը, սա­կայն հա­շուարկ­նե­րը չար­դա­րա­ցան։ Զու­գա­հեռ կա­ռոյ­ցին վե­րա­բե­րեալ, ա­նոր ա­հա­բեկ­չա­կան բնոյ­թին մա­սին իշ­խա­նու­թիւն­նե­րուն կող­մէ եր­կար ժա­մա­նա­կէ ի վեր հնչե­ցուած ա­հա­զան­գը ար­դա­րա­ցաւ ամ­բողջ աշ­խար­հի եւ հա­մայն հան­րա­յին կար­ծի­քի աչ­քին։ Դժբախ­տա­բար հե­տե­ւանք­նե­րը ե­ղան ծանր, սա­կայն Էր­տո­ղան նշեց, թէ սա պի­տի վե­րա­ծուի հնա­րա­ւո­րու­թեան մը՝ երկ­րի զի­նեալ ու­ժե­րու մաք­րա­գործ­ման հա­մար։ Ե­րէկ գի­շե­րուան ողջ տե­ւո­ղու­թեան Էր­տո­ղան ա­հա­զանգ հնչե­ցուց, թէ երկ­րի զի­նեալ ու­ժե­րը չեն կրնար ի­րենց զէն­քե­րը ուղ­ղել ազ­գին դէմ, ո­րու մի­ջոց­նե­րով ա­պա­հո­ված են այդ զէն­քե­րը։ Այս բո­լո­րին զու­գա­հեռ յե­ղաշր­ջում փոր­ձած հեր­ձա­տի­րա­կան խում­բին եւ ոս­տի­կա­նու­թեան, ինչ­պէս նաեւ բա­նա­կի մնա­ցեալ մե­ծա­մաս­նու­թեան մի­ջոց­նե­րով տե­ղի ու­նե­ցան ի­րե­րա­յա­ջորդ գոր­ծո­ղու­թիւն­ներ, ո­րոնց շնոր­հիւ մի առ մի փրկուե­ցան գի­շե­րուան սկիզ­բին գրա­ւուած պե­տա­կան մար­մին­նե­րու շէն­քե­րը։ Ա­ռա­ջին զօ­րա­բա­նա­կի հրա­մա­նա­տա­րին ժա­մա­նա­կա­ւո­րա­պէս վե­րա­պա­հուե­ցան Ընդ­հա­նուր սպա­յա­կոյ­տի նա­խա­գա­հու­թեան պար­տա­ւո­րու­թիւն­նե­րը։ Բա­նա­կի ա­մե­նա­բարձր մա­կար­դա­կի պա­տաս­խա­նա­տու­նե­րը հե­ռա­տե­սի­լի կա­յան­նե­րուն մի­ջո­ցաւ ժո­ղո­վուր­դը տե­ղեակ պա­հե­ցին, թէ զի­նեալ ու­ժե­րու նուի­րա­պե­տու­թե­նէն դուրս առ­նուած ո­րո­շում­նե­րու վրայ հիմ­նուած է այս շար­ժու­մը։ Դա­տա­խա­զա­կան կա­ռոյց­նե­րը ան­մի­ջա­պէս ան­ցան գոր­ծի գլուխ ու ձեռ­նար­կե­ցին լայ­նա­ծա­ւալ հար­ցաքն­նու­թիւն­նե­րու։ Բա­նա­կի վեր­նա­խա­ւէն շարք մը բարձ­րաս­տի­ճան դէմ­քեր ար­դէն ձեր­բա­կա­լուած են ու յայտ­նի է, որ գոր­ծո­ղու­թիւ­նը պի­տի շա­րու­նա­կուի եր­կար, ծա­ւա­լուն հե­տաքն­նու­թիւ­նով մը հան­դերձ։

Այս ծան­րակ­շիռ ի­րա­դար­ձու­թիւն­նե­րուն ան­մի­ջա­կան ու­շադ­րու­թեամբ հե­տե­ւե­ցաւ նաեւ մի­ջազ­գա­յին ըն­տա­նի­քը, որ ան­վե­րա­պա­հօ­րէն զօ­րակ­ցու­թիւն յայտ­նեց ժո­ղո­վուր­դին կամ­քով ընտ­րուած երկ­րի իշ­խա­նու­թիւն­նե­րուն։ Ա­մե­րի­կա­յի Միա­ցեալ Նա­հանգ­նե­րու Նա­խա­գահ Պա­րաք Օ­պա­մա ան­մի­ջա­պէս տե­ղեակ պա­հուե­ցաւ դէպ­քե­րէն։ ԱՄՆ-ի Ար­տա­քին գոր­ծոց նա­խա­րար Ճոն Քե­րին ալ, որ կը գտնուի Մոս­կուա­յի մէջ, հե­ռա­խօ­սազ­րոյց մը ու­նե­ցաւ Ար­տա­քին գոր­ծոց նա­խա­րար Մեւ­լիւտ Չա­վու­շօղ­լուի հետ՝ յայտ­նե­լով իր զօ­րակ­ցու­թիւ­նը։ Ո­ւա­շինկ­թը­նի ղե­կա­վա­րու­թիւ­նը բո­լոր մա­կար­դակ­նե­րու վրայ զգա­լի դար­ձուց իր ա­ներկ­բայ ա­ջակ­ցու­թիւ­նը։ Եւ­րո­միու­թեան խոր­հուր­դի նա­խա­գահ Տա­նըլտ Թուս­քէն սկսեալ, մին­չեւ Ճա­բո­նի Վար­չա­պետ Շին­ծօ Ա­պէ՝ ամ­բողջ մի­ջազ­գա­յին յա­ռա­ջա­տար դե­րա­կա­տար­նե­րը յստակ դիր­քո­րո­շու­մով դա­տա­պար­տե­ցին այս յե­ղաշրջ­ման փոր­ձը։

Այս ա­ռա­ւօ­տեան դրու­թեամբ քա­ղա­քիս հան­րա­յին փո­խադ­րա­մի­ջոց­նե­րը կը գոր­ծեն սո­վո­րա­կան թա­փով, քա­նի մը բա­ցա­ռու­թեամբ։ Իս­թան­պու­լի մէջ ա­ռօ­րեան գրե­թէ վե­րա­դար­ձած է իր բնա­կա­նոն հու­նին՝ ե­րէկ գի­շե­րուան ահ­ռե­լի ցնցու­մէն վերջ։ Կեան­քը թէեւ կը շա­րու­նա­կուի գի­շե­րը ապ­րուած­նե­րու ազ­դե­ցու­թիւ­նով պայ­մա­նա­ւո­րուած ո­րոշ մտա­հո­գու­թեամբ, սա­կայն միեւ­նոյն ժա­մա­նակ ա­նոնց յաղ­թա­հար­ման առ­թած ինք­նավս­տահ տրա­մադ­րու­թիւ­նեն­րով։ Ամ­բողջ ժո­ղո­վուր­դը, միեւ­նոյն ժա­մա­նակ, ցաւ կը զգայ գի­շե­րուան դէպ­քե­րու ըն­թաց­քին զո­հուած­նե­րուն հա­մար եւ ա­րագ ա­պա­քի­նում կը մաղ­թէ՝ վի­րա­ւո­րեալ­նե­րուն։

«Ա­նա­տո­լու» գոր­ծա­կա­լու­թեան կող­մէ փո­խան­ցուած վեր­ջին տուեալ­նե­րով՝ 90 հո­գի մա­հա­ցած է յե­ղաշրջ­ման այս փոր­ձին տե­ղի տուած դէպ­քե­րուն հե­տե­ւան­քով, 1154 հո­գի ալ վի­րա­ւո­րուած։ 374 զի­նուո­րա­կան առ­նուած է հսկո­ղու­թեան տակ։