ԱՆՑԱՆԿԱԼԻ ԸՆԹԱՑՔ

Հայաստանեայց Առաքելական Եկեղեցւոյ կեանքէն ներս ծնունդ առած տագնապը ներկայ շաբթուան սկիզբին եւս կը զբաղեցնէ օրակարգը։ Ամենայն Հայոց Վեհափառ Հայրապետի՝ Տ.Տ. Գարեգին Բ. Կաթողիկոսի հրաժարականը կը պահանջուի սակաւաթիւ տխրահռչակ խումբի մը կողմէ։ Ինքզինք «Նոր Հայաստան, նոր հայրապետ» անուանած այդ այլանդակ շարժումը կը շարունակէ խանգարել ազգային-եկեղեցական կեանքի անդորրը։ Մայր Աթոռ Սուրբ Էջմիածնի մէջ կը տիրէ արտասովոր իրավիճակ։ Մայրավանքի տարածքէն ներս տեղի կ՚ունենան աններելի սադրանքներ եւ անարդարանալի բողոքի ցոյցեր։ Ընդհանուր առմամբ անցանկալի ընթացք մը կայ ակնյայտօրէն։ Ներկայ շաբթուան սկիզբի դրութեամբ նաեւ ընդհանուր մթնոլորտը սպասողական է։ Գերագոյն հոգեւոր խորհուրդը յիշեալ շարժման համար սահմանած է վերջնաժամկէտ մը, որ պիտի լրանայ յառաջիկայ օրերուն։ Այդ տխուր շարժման պարագլուխներէն մին է Տ. Կորիւն Աբեղայ Առաքելեան։ Այս ամբողջին մէջ ծայր աստիճան մտահոգիչ ու ցաւալի է նաեւ Հայաստանի իշխանութիւններուն դիրքորոշումը, որովհետեւ ոստիկանութիւնը գրեթէ ձեռնունայն պարզապէս կը հետեւի վրդովեցուցիչ իրադարձութիւններուն։

Մայր Աթոռ Սուրբ Էջմիածնի զինուրեալ միաբանութեան անդամները առկայ բարդ իրավիճակին մէջ վերջին օրերուն զանգուածային լրատուութեան միջոցներով կը հակազդեն Վեհափառ Հայրապետի դէմ ձեռնարկուած տխուր արշաւին։ Մայր Աթոռի Միջեկեղեցական յարաբերութիւններու բաժնի պատասխանատու Տ. Շահէ Ծ. Վրդ. Անանեան վերջին օրերուն ուշագրաւ յայտարարութիւններով հանդէս եկաւ՝ «Երկիր մետիա» հեռուստակայանէն եւ «Առաջին Լրատուական»էն։

Եկեղեցական կեանքի ծայրայեղ իրադարձութիւններուն կապակցութեամբ Տ. Շահէ Ծ. Վրդ. Անանեան արտայայտեց հետեւեալ մօտեցումները.

Որակումները՝ «Նոր Հայաստան, նոր հայրապետ» նախաձեռնութեան անդամներու գործողութիւնները, խիստ են այն իմաստով, որ առաջին պաշտօնական որակումները՝ Դիւանատունը գրաւելու առումով, եղան իբրեւ «ներխուժում», այնուհետեւ, տարբեր բարձրաստիճան եկեղեցականներու կողմէ հնչեցին «բռնազաւթում», «անօրինական ներխուժում» բնորոշումները: Եւ թէ՛ պաշտօնական անդրադարձը եւ թէ ոչ-պաշտօնական անդրադարձները կը յուշեն, որ որակումները քիչ է ըսել խիստ են, նաեւ՝ անհանգստացնող են: Եւ այս իմաստով ներկայութիւնը որոշ մարդոց, որոնք կը խօսին ոչ թէ երկխօսութեան, այլ պարտադրանքի լեզուով, մեզի կը յուշեն, որ ի հարկէ նաեւ հակառակ կողմէն, այսինքն Մայր Աթոռի եւ եկեղեցւոյ հաւատացեալներու, եկեղեցականներու կողմէ երթալով կը սրի իրավիճակը, որակումները աւելի կը խստանան: Հետեւելով համացանցին, ընկերային զանազան կայքէջերու՝ նկատելի է, որ այն փաստը, թէ վանքէն ներս, Մայր Աթոռի տարածքին (հակառակ, որ որոշ մարդոց կողմէ կը պնդուի, թէ ատիկա վարչական շէնք է, այնուամենայնիւ կը գտնուի Վեհարանի, Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսի անմիջական բնակավայրին քով, միաբանական կացարանէն ընդամէնը քանի մը հարիւր մեթր հեռաւորութեան վրայ), նմանատիպ կեցութիւնը, կիներու, տղամարդոց խաղաղ նստացոյց ընելը ընդհանրապէս առօրեայ կենցաղով հոն ապրիլը քիչ մը անընկալելի կը դառնայ մարդոց համար: Ասիկա կը յուշէ, որ հաւատացելոց քով մասնաւորապէս գնահատականներու այս խստութիւնը պայմանաւորուած է նաեւ այն փաստով, որ Մայր Աթոռ Սուրբ Էջմիածինը վանք է, եւ վանքի տարածքին անընդունելի է նման կեցութիւն: Ես բազմաթիւ անդրադարձներ կը ստանամ թէ՛ հաւատացեալներու կողմէ, թէ՛ ընդհանրապէս եկեղեցական շրջանակներէ, որ ասիկա չլսուած եւ չտեսնուած երեւոյթ մըն է: Այս իմաստով, անշուշտ, որակումները կրնան քիչ մըն ալ վիրաւորական հնչել այդ մարդոց հասցէին, բայց ատոնք հասկնալի կը դառնան, երբ կը գիտակցիս, որ ատիկա վանքի տարածք է, Մայր Աթոռ Սուրբ Էջմիածնի տարածքն է: Երկրորդ՝ խաթարուած էր դիւանատան բնականոն աշխատանքը, ինչ որ բնական չէ, ընկալելի չէ այն իմաստով, որ Մայր Աթոռ Սուրբ Էջմիածնի Դիւանատունը կը նկատուի ընդհանրապէս վարչական կարեւորագոյն եւ գլխաւորագոյն շէնքը եկեղեցւոյ, հետեւաբար, գրաւելով զայն, պատկերացուցէք, թէ ինչպիսի կաթուածահար վիճակի մէջ կրնայ ըլլալ վարչական ողջ աշխատանքը, հակառակ որ Մայր Աթոռ Սուրբ Էջմիածնի մէջ կը շարունակուէր վարչական, հոգեւոր բնականոն կեանքը:

Ես յղում կ՚ընեմ Տ. Վահրամ Քհնյ. Մելիքեանի՝ եթերէն ըսուած արտայայտութեան, որ Մայր Աթոռը ժամանակին հանրային տարածք նկատուած է եւ յատուկ պահպանութեան վայր չէ նկատուած, ուստի օրէնսդրօրէն պաշտպանուած չէ տարածքը, սակայն հոս կայ բարոյական կողմ: Ինչպէս նշեցի՝ Մայր Աթոռ Սուրբ Էջմիածինը վանք է, եւ վանքերը, ինչպէս գիտէք, կ՚առանձնանան իրենց բարոյական կարգավիճակով, անոնք որոշակի ժամերու կը գոցուին, որոշակի ժամերու հոն կը գործեն սահմանափակումներ՝ դուրսի այցելուներու այցերու առումով եւ այլն: Եւ, խաթարել վանքի բնականոն ընթացքը, այնպէս, ինչպէս հարիւրաւոր տարիներով ամրագրուած եղած է, հարցի բարոյական եւ ամենէն կարեւոր կողմն է, որ պէտք է նկատի առնել: Եւ այդ մէկը նկատի պէտք է առնեն թէ՛ իրաւապահները, թէ՛ ցուցարարները, մանաւանդ, նստացոյց ընողներուն մէջ ես գիտեմ, կը ճանչնամ, կան հոգեւոր ապրումի արժէքը գիտցող մարդիկ: Ես, արդէն 2009 թուականէն ի վեր մշտապէս հաստատուած եմ Մայր Աթոռ Սուրբ Էջմիածնի մէջ, կը բնակիմ հոն եւ գիտեմ, որ միաբաններ կան՝ որոշակի ժամերու յաճախ պարզապէս դուրս կ՚ելլեն երեկոյեան աղօթքի կամ զբօսնելու եւ ի վերջոյ, ասիկա այն տարածքն է, ուր միաբանները մեծաւ մասամբ արձանագրուած են: Այո՛, մենք արձանագրուած ենք Մայր Աթոռ Սուրբ Էջմիածնի մէջ, մեր բնակատեղին է, մեր տունն է եւ այս տեսանկիւնէն ալ պէտք է անդրադառնալ հարցին: Չէ՞ որ ասիկա մեր տունն է, ես այնտեղ կը բնակիմ, կը շնչեմ, իմ կենցաղս հոն է: Ասիկա պարզ բան մըն է, որ իւրաքանչիւր մարդ պէտք է հասկնայ: Եթէ ձեր տունը ձեր տունն է, իմ տունն ալ Մայր Աթոռ Սուրբ Էջմիածինն է: Եւ մեր երիտասարդ վարդապետներէն մէկուն գրառումը յիշեցի համացանցի մէջ, որ գրած էր՝ «Ես կը բնակիմ Մայր Աթոռ Սուրբ Էջմիածնի մէջ եւ այնտեղ որոշ մարդիկ խաղաղ նստացոյց կը կատարեն, արդեօք իմ իրաւունքները պաշտպանուա՞ծ են Հայաստանի Հանրապետութեան մէջ»:

Ո՞ւր կը տանի Աստուածամուխ Ս. Գեղարդի շուրջ պատմութիւնը:

Ես համացանցով ալ հանդէս եկայ՝ կապուած մասունքներու հետ ալ, Աստուածամուխ Ս. Գեղարդի հետ ալ եւ ըսեմ պարզ բան մը. ապատեղակատուութիւնը եւ շատ յաճախ տգիտութեան հասնող արտայայտութիւնները երբեք երկխօսութեան եւ հարցի լուծման հարթակ եւ ձեւ չեն: Ես լաւ կը յիշեմ՝ յայտարարութիւն եղաւ այն մասին, թէ եթէ Գեղարդը ցուցադրուի, ներողութիւն կը խնդրենք եւ կ՚երթանք: Ահաւասիկ, ցուցադրուեր է Գեղարդը, լրատուամիջոցները հնարաւորութիւն ունեցան բաւական մօտէն տեսնել, եւ ատիկա բացառիկ պարագայ էր, նոյնիսկ շատ հոգեւորականներ մօտիկէն չեն ալ տեսած Գեղարդը: Տեսան, շօշափեցին, համոզուեցան, որ ամբողջական է, մաս չէ կտրուած անկէ, առաւել եւս՝ վաճառուած չէ:

Այս տեղեկատուութիւնը Մայր Աթոռի կողմէ պէտք է անմիջապէս յստակեցուէր, որովհետեւ եղան որոշ անհասկացողութիւններ, որոնք յետագային, անշուշտ, լուսաբանուեցան: Յստակ է բան մը՝ ասեղի գնդիկի չափ մասունքի տրամադրումը Ռուս Ուղղափառ եկեղեցւոյ պետին (ասիկա արդէն ի պաշտօնէ կ՚ըսեմ, իբրեւ միջեկեղեցական յարաբերութիւններու պատասխանատու), ողբերգութիւն չէ այն իմաստով, որ Ռուս Ուղղափառ եկեղեցւոյ պետը կ՚ընդունի, որ մեր Գեղարդն է վաւերական: Չէ՞ որ աշխարհի մէջ կան չորսէ աւելի Գեղարդներ եւ երբ մեր Գեղարդէն ասեղի գնդիկի չափ մասունք կ՚ընդունի, արդեօք այստեղ անյարգալից եւ ազգադաւ գործողութիւն կա՞յ կատարուած. չե՛մ կարծեր:

Կը նշուի, որ եթէ Կաթողիկէ եկեղեցին Պետրոս առաքեալի մէկ մասունքը տրամադրէ, մենք անմիջապէս ներողութիւն կը խնդրենք եւ այլն… Ասիկա նոյնպէս տգիտութեան դրսեւորում է: Ես չեմ ուզեր վիրաւորել ոեւէ մէկը, որովհետեւ վստահ եմ, որ միշդ ետդարձի, հոգեւոր անդրադարձի ճանապարհ կայ, բայց պէտք է այն, ինչ որ կը խօսուի, ճշդել, նոր ըսել, ամբողջ տեղեկատուութիւնը պէտք է ըլլայ փաստերու վրայ հիմնուած:

Գիտէք, մենք կ՚ապրինք դար մը, ուր ամէն տասնհինգ րոպէն Կուկըլի մէջ կը դառնայ պատմութիւն, բայց այդ պատմութիւնը շատ դիւրին է փոխել, խմբագրել եւ ստուգել: Հետեւաբար, պէտք է ըսել եւ խօսիլ այնպէս, որ ըլլան հիմնաւորումներ: Ես ինքս անձամբ համացանցի մէջ տեղադրեցի իտալերէնով հարցազրոյց մը, ուր յստակ կ՚ըսուէր, որ Պետրոս առաքեալի՝ 2013 թուականին Ֆրանսիսքոս Պապի կողմէ ճանչցուած մասունքն է իբրեւ վաւերական եւ որ կայ պայմանաւորուածութիւն, թէ այս տարուայ ընթացքին անկէ մաս մը պիտի տրամադրուի ռուս եկեղեցիին: Հիմա ի՞նչ եղաւ՝ Հռոմի Պապը Կաթողիկէ եկեղեցւոյ մեծագոյն սրբութիւնը վաճառե՞ց: Ասիկա ուղղակի ծիծաղելի է, ասիկա տեղեկատուութեան, փաստարկներու ձեւ չէ պարզապէս, պէտք է շատ ուշադիր ըլլալ: Ես ասիկա չեմ ըսեր՝ ոեւէ մէկը փնովելու կամ մեղադրելու համար, պարզապէս կ՚արձանագրեմ այն ամէնը, ինչ որ կայ եւ վստահ եմ, որ հասկցողը կը հասկնայ:

… Թէ ուրկէ կը ծագին այս մեղադրանքները, դժուար է ըսել, քանի որ ես բոլորը չեմ ճանչնար: Համացանցը, ի վերջոյ, մեր դարու ամենէն մեծ ձեռքբերումն է եւ ամենէն մեծ գլխացաւանքը: Եւ չեմ գիտեր, թէ այս տեղեկատուութիւնները ուրկէ՞ կը ծագին, ուրկէ՞ կ՚ելլեն… Ես, իբրեւ Հայ Եկեղեցւոյ հոգեւորական, իբրեւ Հայ Եկեղեցւոյ ծայրագոյն վարդապետ, կը սիրեմ ըսել բան մը, որու հիմնաւորումը ես ունիմ: Եթէ ես հիմնաւորում չունիմ, ստիպուած պիտի ըլլամ կա՛մ լռելու կամ ալ գտնելու այդ հիմնաւորումը:

Ըսել, թէ Գեղարդը վաճառուած է… Ես չեմ գիտեր այս ըսողները երբեւիցէ մտա՞ծ են Մայր Աթոռի գանձարան եւ տեսա՞ծ են իսկական Գեղարդը: Երկրորդը՝ խօսիլ բանի մը մասին, որ ամրագրուած է պատմական փաստաթուղթերով, իբր թէ Գեղարդի վրայ չորս-հինգ հատ կնիք պիտի ըլլայ եւ միայն երկուքը կայ, իսկ ո՞ւր գրուած է, որ չորս-հինգ հատ կնիք պիտի ըլլայ: Չէ՞ որ վաւերագրերու մէջ, «Դիւան հայոց պատմութեան» մէջ յստակ գրուած է՝ ո՛վ դրած է կնիքը, ե՛րբ դրած է… Կարելի չէ այս կարեւոր սրբութիւններու մասին դատողութիւնները վերածել համացանցային կամ փողոցային մակարդակի քննարկումներու: Ատիկա պարզապէս կ՚արժեզրկէ թէ՛ այդ սրբութիւնը եւ թէ այդպիսի երկխօսութեան մասնակցողները: Ես որոշած էի՝ այս քննարկումներուն ընդհանրապէս չմասնակցիլ, որովհետեւ քննարկումները զիս կը տանէին դէպի այլ մակարդակ: Փաստարկուած դատողութենէն, խօսոյթէն կը ծնի իրական բանավէճը եւ այդ է, որ ըստ էութեան, որեւէ պահանջատիրական շարժում կը դնէ ճիշդ իրաւական, կանոնական տիրոյթի մէջ:

Երբ կ՚ըսեն վաճառուած է Գեղարդը, ցոյց կու տաս, որ վաճառուած չէ, անկէ ետք ալ կ՚ըսեն՝ իսկականը չէ, իսկ ինչպէ՞ս կը հիմնաւորեն, որ իսկականը չէ: Չէ որ 18-րդ դարու կնիքներ կան այդ Գեղարդին վրայ, եւ ոչ միայն կնիքն է դրուած, այլ նաեւ պատմական փաստեր կան, արձանագրուած արխիւներ կան, ուր յստակ կը նշուի, թէ ե՛րբ կատարուած է Գեղարդի կնիքը:

… Ես ընդհանրապէս սովորոյթ չունիմ Համացանցի մէջ տարած-ւող որեւէ անլուրջ բանի անդրադառնալ, որովհետեւ ատոնք, իմ կարծիքով, աղմուկ յառաջացնող իրողութիւններ են, բայց երբեմն-երբեմն անհրաժեշտ է հիմնաւորուած պարզաբանումներ տալ: Կը կարծեմ, որ ոեւէ մարդ կրնայ պարզապէս տրուիլ հոսանքին, կարդալ լուրը եւ դիտարկում ու մեկնաբանութիւն ընել անոր տակ: Բայց մեկնաբանութիւն եւ դիտարկում գրելը երկխօսութեան մասնակցելու ձեւ չէ: Ռուսական ասացուածք մը կայ. «Յիմարին չեն օգներ»: Որովհետեւ, եթէ յիմարին օգնես, դուն ալ կը դառնաս յիմար: Մենք մեր մեկնաբանութիւններով կը փորձենք բան մը արտայայտել, բայց չփաստարկուած խօսքին համաձայնութիւն տալը կը նշանակէ դուն ալ չփաստարկուած կը խօսիս: Եւ ամէն տեղեկութիւն չէ, որ իրականութիւն կը դառնայ, ամէն տեղեկութիւն չէ, որ կը դառնայ ճշմարտութեան հատիկ, այս մէկը նաեւ մեր համացանցային լայն հասարակութեան համար կ՚ըսեմ: Կան բազմաթիւ հնագէտներ, փորձագէտներ, պատմաբաններ, տոքթորներ, որոնք իրենց կարծիքը յայտնած են Գեղարդի շուրջ եւ բարբաջանք նկատած են ընդդիմադիրներու խօսքերը: Բայց դժբախտաբար, մասնագէտներու կարծիքը Ֆէյսպուքի մէջ այնքան ալ չտարածուեցաւ: Այս է ցաւալին:

… Ես, առհասարակ, կողմ եմ բացատրողական աշխատանքին, հակառակ, որ շարժումը անցած է հնարաւոր բոլոր չափերն ու սահմանները: Եթէ այսպէս շարունակուի, եւ ես անգամ մըն ալ ըսած եմ այս մասին, շարժումը կը սպառնայ դառնալ հերձուած: Ես ամէնքի համար կ՚աղօթեմ, բայց ինծի համար ցաւ է, որ եկեղեցւոյ թէկուզ մէկ զաւակ չհասկցուած մնայ եկեղեցւոյ մէջ եւ անոր պահանջը մենք նկատի չառնենք, բայց միւս կողմէն ալ եկեղեցւոյ փորձառութիւնը, կանոնական հէնքը եւ մնացած ամէն բան կը յուշեն, որ եթէ ողջ եկեղեցականաց դասը՝ սարկաւագէն մինչեւ արքեպիսկոպոս եւ կաթողիկոս, կը յորդորէ եւ այդ յորդորը կը մնայ անպատասխան, ասիկա պարզապէս արդէն մտահոգութիւններու տեղիք կու տայ: Եւ այս ընթացքին շատ բառեր հնչեցին՝ բանադրանքներ, հերձուածներ, աղանդներ… Ո՛չ, մենք պէտք չէ ծայրայեղացնենք, հերձուած բառը գրաբարեան իմաստով կը նշանակէ ինքզինք կը պատռէ, կը բաժնէ եկեղեցիէն, բայց ես չեմ կարծեր, թէ շարժումը որեւէ դաւանաբանական, վարդապետական ուղղութիւն կ՚ունենայ, Փառք Աստուծոյ, դեռ հոն չէ հասած:

Ի վերջոյ միշտ տեղ պիտի ձգենք մարդոց համար, որպէսզի անոնք դարձի գան եւ մտնեն կանոնական դաշտ: Ոչ ոքի առջեւ եկեղեցւոյ դռները գոց են եւ չեն ալ ըլլար, վստահ եմ: Մարդիկ պէտք է գիտակցին, որ եթէ եկեղեցականաց ողջ դասը դէմ է, եւ երկրորդ՝ եթէ կան հաւատացեալներ, որոնք չեն կիսեր իրենց կարծիքը, ապա կը նշանակէ, որ այդ կարծիքը այլընտրանք ունի:

… Եկեղեցւոյ պատմութեան փորձառութենէն պարզ է, որ պահանջատիրական լեզուով խօսիլը միշտ կը բերէ հերձուածի յառաջացում: Մեր պատմութեան մէջ Աղթամարի Կաթողիկոսութիւնը ասոր լաւագոյն օրինակն է, երբ յառաջացաւ հերձուած եւ քանի մը հոգիով հաւաքուեցան եւ պահանջեցին կաթողիկոսի հրաժարական, յայտարարեցին ընտրութեան անօրինականութիւն, օծման անօրինականութիւն եւ արդիւնքին Աղթամարի Կաթողիկոսութիւնը 1895 թուականին վերացաւ: Այս է հերձուածը:

… Ես, իբրեւ ծայրագոյն վարդապետ, իբրեւ մէկը, որ տակաւին կը համարէ, թէ հոն ունի հոգեւոր եղբայրներ, եկեղեցւոյ զաւակներ, մտահոգուած է անոնց հոգիի փրկութեամբ, անոնց դարձով, թող վիրաւորական չհնչէ՝ զանոնք խելամիտ ընթացքի մէջ դնելու հարցով: Ես կ՚աղօթեմ թէ՛ իրենց համար եւ թէ մեզի համար, որովհետեւ ասիկա անցանկալի ընթացք է, եւ մենք բոլորս նախեւառաջ պէտք է մտածենք անոնց հոգիներու հանդարտութեան մասին, մեր հոգիներու հանդարտութեան մասին, անոնց խաղաղութեան մասին եւ զանոնք կանոնական դաշտ բերելու մասին: Մենք այս ուղղութեամբ պէտք է ամէն կերպով աշխատինք, բացատրենք, որ եթէ կայ ձեր հարցին հակասող կարծիք մը, կը նշանակէ, որ ձեր ըսածը ունի այլընտրանք, պէտք է մտածել ուրիշ բանի մասին:

… Ինծի համար քիչ մը տարօրինակ է, որ Դիւանատան շէնքին մէջ անոնք նստած հաց կ՚ուտէին, Դիւանատան շէնքը այդ բանի համար նախատեսուած չէ, միւս կողմէ ալ, չեմ գիտեր ինչ ըսեմ, տարօրինակ վիճակի մէջ յայտնուած եմ, որովհետեւ, թերեւս այդպէս ալ պիտի ըլլար, քանի որ մարդիկ նստացոյց յայտարարած էին: Բայց անոնք պիտի հասկնան, որ ատիկա վարչական շէնք է, բնական չէ, որ այնտեղ քնանան, հաց ուտեն, ասիկա զարմանալի երեւոյթ մըն է, չեմ կրնար գնահատական տալ, քանի որ իրապէս չեմ գիտեր ինչ ըսել:

… Ես, շիտակը, դուրսն էի, արտասահման գործուղղումի էի, երբ այս ամէնը սկսաւ Համացանցով տեսայ, որ Վեհափառը անոնց հետ ամենէն սկիզբը հանդիպած է: Հանդիպած է, բայց որքան հասկցայ, հանդիպումին վերջնագրային տեսքով ներկայացած են: Չեմ կարծեր, թէ վերջնագրային այդ շեշտէն յետոյ անգամ մը եւս հնարաւոր կ՚ըլլայ մօտենալ անոնց եւ խօսիլ: Վերջնագիրը երխկօսութիւն չ՚ենթադրեր: Վերջնագիրը պարզապէս կ՚ենթադրէ դիրքորոշումի ամրագրում, որմէ մէկ քայլ ետ չկայ, մէկ քայլ առաջ ալ չկայ, նոյն տեղը դոփել է ատիկա:

Մենք հաւանաբար պէտք է փորձենք նաեւ աղօթքի միջոցաւ այս մարդիկը բերելու եկեղեցական, կանոնական ճիշդ դաշտ: Բոլոր պահանջները, ձեւակերպումները կ՚ըլլան միայն այն ժամանակ, եթէ ըլլայ հոգեւոր լուրջ ինքնաքննութիւն: Մենք պէտք չէ անընդհատ ըսենք, թէ դուք կորսուած զաւակներ էք, բայց վերջնագրային շեշտով խօսիլն ալ լաւ բանի մը չի յանգեցներ: Ասիկա ուղղակիօրէն կը տանի հերձուածի յառաջացում: Ես կարդացի Տիգրան Պասկեւիչեանի գրառումը Համացանցի մէջ, ուր կար հետաքրքրական միտք մը, որ եթէ ողջ եպիսկոպոսաց եւ ամբողջ եկեղեցականաց դասը իր վստահութեան քուէն տուած է Վեհափառին, եւ որեւէ եկեղեցականի անուն չկայ (բացի անոնցմէ, որ կը մասնակցին շարժումին, որ կը պահանջէ Վեհափառի հրաժարականը), որ համաձայն է այդ շարժումին հետ, ասիկա ինչի՞ մասին կը խօսի: Կը խօսի այն մասին, որ շարժումը կամաց-կամաց, աստիճանաբար, կը հակադրուի եկեղեցական ողջ դասուն, ողջ եկեղեցիին: Հետեւութիւնները եւ ենթադրութիւնները կը ձգեմ շարժումի մասնակիցներուն: Գիտեմ, որ անոնք ալ կը հասկնան, թէ ես ինչի մասին կը խօսիմ:

Երեքշաբթի, Յուլիս 17, 2018