ԶԻՋՈՒՄ ՉԿԱՅ…

Վար­չա­պետ Ահ­մէտ Տա­վու­տօղ­լու ե­րէկ դար­ձեալ յայ­տա­րա­րու­թիւն­նե­րով հան­դէս ե­կաւ Եւ­րո­խորհր­դա­րա­նի կող­մէ հայ­կա­կան հար­ցին շուրջ ըն­դու­նուած վեր­ջին ո­րոշ­ման լոյ­սին տակ։ Ան­գա­րա­յի ղե­կա­վա­րու­թեան բուռն հա­կազ­դե­ցու­թիւ­նը կը շա­րու­նա­կուի թէ՛ Եւ­րո­խորհր­դա­րա­նին եւ թէ Ֆրան­սիս­քոս Ա. Սրբա­զան Պա­պին դէմ, ո­րոնք վեր­ջին օ­րե­րուն հայ­կա­կան հար­ցին կա­պակ­ցու­թեամբ հան­դէս ե­կան այն­պի­սի յայ­տա­րա­րու­թիւն­նե­րով, ո­րոնք կը ցո­լաց­նեն հայ­կա­կան կող­մին մօ­տե­ցում­նե­րը։

«Ա­նա­տո­լու» գոր­ծա­կա­լու­թեան հա­ղոր­դում­նե­րով, Վար­չա­պետ Տա­վու­տօղ­լու 1915 թուա­կա­նի դէպ­քե­րուն կա­պակ­ցու­թեամբ Եւ­րո­խորհր­դա­րա­նի կող­մէ առ­նուած ո­րո­շու­մը քննա­դա­տե­լով՝ յայտ­նեց, որ սա վեր­ջին շրջա­նին Եւ­րո­պա­յի մէջ վե­րել­քի ան­ցած հա­կաիս­լա­մա­կան եւ հա­կաթր­քա­կան տրա­մադ­րու­թիւն­նե­րը կրնայ գրգռել։ Ըստ Տա­վու­տօղ­լուի, դժբախ­տա­բար, 1915 թուա­կա­նի դէպ­քե­րու 100-րդ տա­րե­լի­ցին ան­կա­պա­կից ան­ձե­րու եւ հաս­տա­տու­թիւն­նե­րու կող­մէ կը կա­տա­րուին յայ­տա­րա­րու­թիւն­ներ՝ շա­հար­կում­նե­րու ծայր աս­տի­ճան բաց ձե­ւով։ Միեւ­նոյն ժա­մա­նակ, Տա­վու­տօղ­լու ընդգծեց, թէ կրօ­նա­կան իշ­խա­նու­թիւն­նե­րու պար­տա­կա­նու­թիւնն է խրա­խու­սել մի­ջազ­գա­յին եւ հա­սա­րա­կա­կան խա­ղա­ղու­թիւ­նը։ Պատ­մու­թեան մէջ մնա­ցած հար­ցե­րուն բե­րու­մով ա­տե­լու­թեամբ եւ խում­բի մը դէմ դիր­քո­րո­շու­մով հան­դէս գա­լը ա­նըն­դու­նե­լի մօ­տե­ցում մըն է։

Տա­վու­տօղ­լուի խօս­քե­րով, Եւ­րո­խորհր­դա­րա­նը այն­պի­սի կա­ռոյց մը ու­նի, որ ո­րո­շում­նե­րը կ՚ըն­դու­նուին շատ ան­լուրջ ձե­ւով։ 750 հո­գիէ բաղ­կա­ցեալ այս խորհր­դա­րա­նին մօտ կան բազ­մա­թիւ լու­սանց­քա­յին խում­բեր եւ ո­րո­շում­նե­րը կրնան ըն­դու­նուիլ նուա­զա­գոյն մաս­նակ­ցու­թեամբ։ Վար­չա­պե­տը յայտ­նեց, թէ Եւ­րո­խորհր­դա­րա­նի նա­խա­գահ Մար­թին Շուլ­ցի հետ ու­նե­ցած հե­ռա­խօ­սազ­րոյ­ցին ըն­թաց­քին եւս ար­տա­յայ­տած էր շարք մը միտ­քեր։ Այս­պէս, ե­թէ պի­տի բա­ցուի Եւ­րո­պա­յի պատ­մու­թիւ­նը, ա­պա պէտք է խօ­սիլ նաեւ Ափ­րի­կէի, Ա­սիոյ եւ Աւստ­րա­լիոյ մէջ գա­ղու­թայ­նաց­ման զու­գա­հեռ կա­տա­րուած­նե­րը։ Տա­վու­տօղ­լու թուար­կեց նաեւ բազ­մա­թիւ կորս­տեան մատ­նուած խում­բեր եւ խմբա­ւո­րում­ներ։ Թէ ի՞նչ­պէս ան­հե­տա­ցան ա­նոնք, ի՞նչ­պէս ջնջուե­ցան պատ­մու­թե­նէն։ «Ե­թէ այս բո­լո­րը պի­տի քննար­կենք մտա­ւո­րա­կան տե­սան­կիւ­նէ, ա­պա կը քննար­կենք, սա­կայն ե­թէ վե­րա­ծեն քա­ղա­քա­կան ճնշու­մի մը մի­ջո­ցը, ա­պա եր­բեք չենք զի­ջիր։ Ես ի­րեն ալ ը­սի այս բո­լո­րը», ը­սաւ Տա­վու­տօղ­լու։

Միեւ­նոյն ժա­մա­նակ Ահ­մէտ Տա­վու­տօղ­լու ընդգ­ծեց, որ խնդի­րը այ­լեւս Թուր­քիա-Հա­յաս­տան կամ թուրք-հայ հարց մը ըլ­լա­լը գե­րա­զան­ցած է։ Սա Եւ­րո­պա­յի մէջ ցե­ղա­պաշ­տու­թեան նոր դրսե­ւո­րում մըն է։ Վար­չա­պե­տը մատ­նան­շեց, որ բո­լոր հանգ­րուան­նե­րուն պի­տի բաժ­նեն 1915 թուա­կա­նի դէպ­քե­րուն վե­րա­բե­րեալ ցա­ւե­րը։ Թուր­քերն ու հա­յե­րը հա­զար տա­րի ապ­րած են հա­սա­րա­կաց քա­ղաք­նե­րու եւ թա­ղա­մա­սե­րու մէջ։ Ըստ ի­րեն, ի տար­բե­րու­թիւն Եւ­րո­պա­յէն մեր մօտ գո­յու­թիւն չեն ու­նե­ցած կեթ­թո­ներ, ո­րոնց կը յա­ջոր­դեն ցե­ղաս­պա­նու­թիւն­ներ։ «Մեր մօտ կեթ­թո­ներ չե­ղան, պա­տե­րազ­մա­կան պայ­ման­նե­րու ներ­քեւ ապ­րուած ար­տա­կարգ ցա­ւեր ե­ղան», ը­սաւ Տա­վու­տօղ­լու։

Ի՞ՆՉ Կ՚Ը­ՍԷ ՆԱԼ­ՊԱՆ­ՏԵԱՆ

Միւս կող­մէ, Հա­յաս­տա­նի Ար­տա­քին գոր­ծոց նա­խա­րար Ե­դուարդ Նալ­պան­տեան յայտ­նեց, որ Թուր­քիոյ ղե­կա­վա­րու­թիւ­նը հետզ­հե­տէ ա­ւե­լի ա­ռան­ձին կը մնայ ժխտո­ղա­կա­նու­թեան խոր­տա­կուող նա­ւուն վրայ։ «Ա­զա­տու­թիւն» ռա­տիօ­կա­յա­նին տուած հար­ցազ­րոյ­ցին մէջ ան ը­սաւ. «Ինչ­պէս կ՚ըսուի Եւ­րո­խորհր­դա­րա­նի բա­նա­ձե­ւին մէջ՝ ա­ռանց ճշմար­տու­թեան հնա­րա­ւոր չէ հաս­նիլ հաշ­տեց­ման եւ կ՚ա­ւելց­նէի՝ մի­ջազ­գա­յին հան­րու­թեան հետ»։

Նոյն հար­ցազ­րոյ­ցին մէջ Եդուարդ Նալ­պան­տեան յայտ­նեց, որ ակն­յայտ է, թէ ժխտո­ղա­կա­նու­թեան քա­ղա­քա­կա­նու­թիւ­նը ո­րե­ւէ հե­ռան­կար չու­նի։ Ըստ ի­րեն, Թուր­քիա կը փոր­ձէ ճնշում­ներ գոր­ծադ­րել մի­ջազ­գա­յին կա­ռոյց­նե­րու, բազ­մա­թիւ եր­կիր­նե­րու վրայ։ «Բայց եւ այն­պէս, դժուար թէ այս հար­ցին մէջ յա­ջո­ղու­թիւն ու­նե­նայ, մի գու­ցէ յա­ջո­ղի միայն այն եր­կիր­նե­րուն մէջ, ուր չեն յար­գուիր մար­դու ի­րա­ւունք­ներն ու հիմ­նա­րար ա­զա­տու­թիւն­նե­րը եւ ուր խար­խուլ է ժո­ղովր­դա­վա­րու­թիւ­նը», ը­սաւ Նալ­պան­տեան։