ԿԼՈՊԱԼ ՄԱՐՏԱՀՐԱՒԷՐ

Հան­րա­պե­տու­թեան նա­խա­գահ Րէ­ճէպ Թայ­յիպ Էր­տո­ղան ներ­կա­յիս ու­ղե­ւո­րու­թիւն մը կ՚ի­րա­կա­նաց­նէ դէ­պի Լա­տին Ա­մե­րի­կա։ Այս շրջա­գա­յու­թեան ա­ռա­ջին հանգ­րուանն է Շի­լի, ուր Էր­տո­ղան ե­րէկ ու­նե­ցաւ բազ­մա­կող­մա­նի շփում­ներ։ Ան հիւ­րըն­կա­լուե­ցաւ Շի­լիի Նա­խա­գահ Մի­շէլ Պա­շը­լէի կող­մէ։ Էր­տո­ղան Շի­լիի մէջ մաս­նակ­ցե­ցաւ նաեւ ՄԱԿ-ի Լա­տին Ա­մե­րի­կա­յի եւ Գա­րի­պեան­նե­րու Տնտե­սա­կան յանձ­նա­ժո­ղո­վի նիս­տին, ո­րու ըն­թաց­քին ու­նե­ցաւ ե­լոյթ մը։

Հան­րա­պե­տու­թեան նա­խա­գա­հը նշեց, որ ներ­կա­յիս աշ­խար­հի բո­լոր եր­կիր­նե­րը դէմ յան­դի­ման կը գտնուին տնտե­սա­կան ա­նո­րո­շու­թեան, ըն­կե­րա­յին ան­հա­ւա­սա­րակշ­ռու­թիւն­նե­րու, աղ­քա­տու­թեան, բնա­պահ­պան­ման խնդիր­նե­րու, ե­րի­տա­սարդ­նե­րու ան­գոր­ծու­թեան, հա­մա­ճա­րակ­նե­րու, ըն­կե­րա­յին վա­նում­նե­րու։ Այս բո­լոր հա­սա­րա­կաց խնդիր­նե­րը ծնունդ կու տան ան­կա­նոն գաղ­թի, ա­հա­բեկ­չու­թեան, ցե­ղա­պաշ­տու­թեան եւ այ­լա­տեա­ցու­թեան։ Էր­տո­ղան շեշ­տեց, թէ ո­րե­ւէ եր­կիր չի կրնար ան­տար­բե­րու­թիւն դրսե­ւո­րել այս ե­րե­ւոյթ­նե­րուն առ­ջեւ, ո­րով­հե­տեւ լուծ­ման ո­րո­նում­նե­րը կը հա­մա­րուին իւ­րա­քան­չիւր երկ­րի բա­րո­յա­գի­տա­կան ու խղճի պա­տաս­խա­նա­տուու­թիւ­նը։ «Այս խնդիր­ներն ու ա­նոնց տե­ղի տուած ող­բեր­գու­թիւն­նե­րը ա­ռա­ւել չա­փով զգա­լի են այն աշ­խար­հագ­րու­թեան մէջ, ուր կը գտնուի Թուր­քիան», ը­սաւ Էր­տո­ղան եւ ա­ւել­ցուց, որ Թուր­քիա պայ­քար կը մղէ այս փոր­ձու­թիւն­նե­րուն դէմ ու կը ջա­նայ յաղ­թա­հա­րել հե­տե­ւանք­նե­րը։ Ըստ ի­րեն, հա­մայն աշ­խար­հի մէջ կա­յու­նու­թեան տե­սա­կէ­տէ սպառ­նա­լիք կը հա­մա­րուին այն վար­չա­կար­գե­րը, ո­րոնք կ՚ան­տե­սեն ի­րենց քա­ղա­քա­ցի­նե­րուն ժո­ղովր­դա­վա­րա­կան ար­դար պա­հանջ­նե­րը։ «Մեր աշ­խար­հը այն տեղն է, ուր հզօր է ար­դա­րը։ Մենք կը պայ­քա­րինք այս ուղ­ղու­թեամբ», ը­սաւ Հան­րա­պե­տու­թեան նա­խա­գա­հը եւ ե­լոյ­թին տե­ւո­ղու­թեան ման­րա­մաս­նօ­րէն կանգ ա­ռաւ Սու­րիոյ ճգնա­ժա­մին վրայ։ Ան յի­շե­ցուց, թէ Սու­րիոյ ճգնա­ժա­մը պատ­ճառ դար­ձաւ, որ գաղ­թա­կան­նե­րու լուրջ հոսք մը ապ­րուի դէ­պի Թուր­քիա։ ՄԱԿ-ի Փախս­տա­կան­նե­րու բարձր կո­մի­սա­րու­թեան տուեալ­նե­րով, Թուր­քիա այն եր­կիրն է, որ աշ­խար­հի վրայ ա­ռա­ւե­լա­գոյն թի­ւով փախս­տա­կան­ներ կը հիւ­րըն­կա­լէ։ Էր­տո­ղան ընդգ­ծեց, որ թէեւ ա­ռա­ջին հա­յեաց­քով գաղ­թա­կա­նաց ճգնա­ժա­մը կը թուի ու­նե­նալ տա­րած­քաշր­ջա­նա­յին բնոյթ մը, սա­կայն ի­րա­կա­նու­թեան մէջ սա կլո­պալ մար­տահ­րա­ւէր մըն է։ Իր խօս­քե­րով, եւ­րո­պա­կան եր­կիր­նե­րը տա­կա­ւին ե­րէկ ար­տա­քուստ կը դի­տար­կէին դէպ­քե­րը, իսկ ներ­կա­յիս ի­րենց մօտ ա­մե­նա­խոր ձե­ւով կ՚ապ­րին գաղ­թա­կա­նաց ճգնա­ժա­մին հե­տե­ւանք­նե­րը։ Ա­նոնք հի­մա կը գո­չեն, թէ գաղ­թա­կան­նե­րը չեր­թան ի­րենց մօտ։ «Շատ լաւ, ի՞նչ պի­տի ը­նէ Թուր­քիան, ո­րու հո­վա­նիին տակ ա­պաս­տան գտած է 2.5 մի­լիոն մարդ», ը­սաւ Էր­տո­ղան եւ ա­ւել­ցուց, թէ մի­ջազ­գա­յին հա­ւա­քա­կա­նու­թիւ­նը լու­ծում մը պէտք է գտնէ մարդ­կա­յին ճգնա­ժա­մին։ Այ­լա­պէս, հա­մաշ­խար­հա­յին զար­գաց­ման ջան­քե­րուն օ­րի­նա­կա­նու­թիւ­նը հար­ցաքն­նե­լի պի­տի դառ­նայ խիղ­ճե­րու մօտ։ Ան­կա­րե­լի է, որ տնտե­սա­կան զար­գաց­ման շուրջ խօ­սի­լը հնա­րա­ւոր ըլ­լայ, մինչ ան­մեղ մար­դիկ կը սպան­նուին զան­գուա­ծայ­նօ­րէն։

Էր­տո­ղան շեշ­տեց, որ նա­խազ­գու­շա­կան մի­ջոց­նե­րը, փա­կուած դռնե­րը ան­բա­ւա­րար մնա­ցած են կան­խե­լու հա­մար ա­պաս­տա­նեալ­նե­րու եւ գաղ­թա­կան­նե­րու հոս­քը։ «Գեր­մա­նիան, Ֆրան­սան մեզ­մէ ա­ւե­լի՞ աղ­քատ են։ Հո­լան­տա, Պել­ժիա. ա­սոնք մեզ­մէ ա­ւե­լի՞ աղ­քատ են», ը­սաւ Էր­տո­ղան եւ ընդգ­ծեց, թէ ա­նոնք կը փա­կեն ի­րենց դռնե­րը, իսկ Թուր­քիա կ՚ը­նէ ճիշդ հա­կա­ռա­կը։ Թուր­քիա լայն բա­ցած է իր սիրտն ու դռնե­րը այն մար­դոց առ­ջեւ, ո­րոնք խոյս կու տան ռում­բե­րէ։ Էր­տո­ղան հա­մո­զուած է, թէ մի­ջազ­գա­յին հա­ւա­քա­կա­նու­թիւ­նը ա­մուր հա­մա­գոր­ծակ­ցու­թեան մը մէջ պէտք է գտնուի այս հար­ցին շուրջ։ Պա­տաս­խա­նա­տուու­թիւ­նով եւ բե­ռը բաժ­նե­լու սկզբուն­քով պէտք է ա­ռաջ­նոր­դուիլ ու պէտք է գտնել ի­րա­տես լու­ծում­ներ։ Թուր­քիա կ՚ակն­կա­լէ, որ մի­ջազ­գա­յին հա­ւա­քա­կա­նու­թիւ­նը ան­կեղծ դիր­քո­րո­շու­մով մը ի­րեն զօ­րակ­ցի՝ ա­պաս­տա­նեալ­նե­րու հար­ցին մէջ։ Ան­գա­րա Եւ­րո­միու­թեան հետ այս շրջագ­ծով հա­սած է հա­մա­ձայ­նու­թեան մը, սա­կայն տա­կա­ւին կա­րե­լի չէ ե­ղած շօ­շա­փե­լի ար­դիւնք մը ա­պա­հո­վել։ Հան­րա­պե­տու­թեան նա­խա­գա­հը միեւ­նոյն ժա­մա­նակ յի­շե­ցուց, որ կարգ մը եր­կիր­նե­րու մօտ ա­պաս­տա­նեալ­նե­րու դէմ վա­նող դիր­քո­րո­շում­նե­րու ե­տին թաք­նուած են այն մօ­տե­ցում­նե­րը, ո­րոնք ա­ռաջ­նա­հեր­թու­թիւն կու տան կրօ­նի կամ ազ­գա­յին տար­բե­րու­թիւն­նե­րու։ Նման ե­րե­ւոյթ­նե­րու ա­կա­նա­տես ըլ­լա­լը ցա­ւա­լի է յա­նուն մարդ­կու­թեան։

Շի­լիի մէջ Էր­տո­ղան շեշ­տեց նաեւ, թէ ներ­կա­յիս հա­մաշ­խար­հա­յին խա­ղա­ղու­թեան ու կա­յու­նու­թեան ա­պա­հով­ման առ­ջեւ մե­ծա­գոյն խո­չըն­դոտ­նե­րէն մին է ա­հա­բեկ­չու­թիւ­նը, ո­րու դէմ պայ­քա­րը յա­ջո­ղու­թեամբ կրնայ պսա­կուիլ՝ միայն մի­ջազ­գա­յին հար­թու­թեան վրայ ան­կեղծ հա­մա­գոր­ծակ­ցու­թեամբ ու զօ­րակ­ցու­թեամբ։ Թուր­քիա ա­հա­բեկ­չու­թեան դէմ պայ­քա­րի շրջագ­ծով մի­ջազ­գա­յին հա­մա­գոր­ծակ­ցու­թեան ա­ռու­մով ցարդ կա­տա­րած է ի­րեն վի­ճա­կա­ծը եւ աս­կէ վերջ ալ պի­տի շա­րու­նա­կէ ը­նել նոյ­նը։ Ան ընդգ­ծեց, թէ Թուր­քիա չի զա­նա­զա­ներ ա­հա­բեկ­չա­կան կազ­մա­կեր­պու­թիւն­նե­րը ու պայ­քար կը մղէ ա­նոնց բո­լո­րին դէմ։ Իր ե­լոյ­թին մէջ ան մատ­նան­շեց, թէ ան­կա­րե­լի է իս­լամն ու ա­հա­բեկ­չու­թիւ­նը դնել կողք կող­քի։ «Ա­նոնք, ո­րոնք իս­լա­մը ա­ռըն­չա­կից կը դարձ­նեն ա­հա­բեկ­չու­թեան հետ, մե­ծա­գոյն խրա­խու­սան­քը կ՚ըն­ծա­յեն այն ա­հա­բեկ­չա­կան կազ­մա­կեր­պու­թիւն­նե­րուն, ո­րոնք ի­րենց գո­յու­թիւ­նը կը պար­տին հա­ւա­տի կե­ղեք­ման», ը­սաւ Էր­տո­ղան եւ ա­ւել­ցուց, թէ «Ի­րաք-Շա­մի իս­լա­մա­կան պե­տու­թիւն» ա­հա­բեկ­չա­կան խմբա­ւո­րու­մը ո­րե­ւէ կապ չու­նի իս­լա­մի հետ, պար­զա­պէս ա­հա­բեկ­չա­կան կազ­մա­կեր­պու­թիւն մըն է, վնաս կը հասց­նէ իս­լա­մին եւ իս­լա­մի թշնա­մի կազ­մա­կեր­պու­թիւն մըն է։

Շի­լիի մէջ Էր­տո­ղան յի­շե­ցուց, որ 23-24 Մա­յիս թուա­կան­նե­րուն Իս­թան­պու­լի մէջ տե­ղի պի­տի ու­նե­նայ ՄԱԿ-ի Հա­մաշ­խար­հա­յին մար­դա­սի­րա­կան գա­գա­թա­ժո­ղո­վը՝ ա­ռա­ջին ան­գամ։ Սա ա­պա­ցոյց մըն է, որ աշ­խար­հի մէջ ըն­դու­նե­լու­թեան կ՚ար­ժա­նա­նան Թուր­քիոյ կող­մէ յա­ռաջ տա­րուած մար­դա­սի­րա­կան օ­ժան­դա­կու­թեան ջան­քե­րը։

Էր­տո­ղան այ­սօր Շի­լիէն կ՚անց­նի Փե­րու։