Ի՞ՆՉ ԷՐ CIA-Ի ԳԼԽԱՒՈՐ ՏՆՕՐԷՆԻՆ ՄՈՍԿՈՒԱ ԱՅՑԻՆ ՀԻՄՆԱԿԱՆ ՊԱՏՃԱՌԸ

28 Մար­տը կա­րե­ւոր թուա­կան պէտք է հա­մա­րել ռուս-ա­մե­րի­կեան յա­րա­բե­րու­թիւն­նե­րու վեր­ջին հանգ­րուա­նի տո­մա­րին մէջ: Այդ օր Մոս­կուա ժա­մա­նեց ա­մե­րի­կեան CIA-ի տնօ­րէն Ճոն Պրե­նըն: Ճիշդ է, որ այ­ցե­լու­թիւ­նը կը զու­գա­դի­պէր Միա­ցեալ Նա­հանգ­նե­րու Ար­տա­քին գոր­ծոց նա­խա­րար Ճոն Քե­րիի այ­ցե­լու­թե­նէն ետք, սա­կայն այս մա­կար­դա­կի այ­ցե­լու­թիւն­ներ աչ­քի կը զար­նեն, ո­րով­հե­տեւ գաղտ­նի սպա­սար­կու­թեան գոր­ծիչ­նե­րու մի­ջեւ կա­յա­ցած փոխ­հա­մա­ձայ­նու­թիւն­նե­րը կ՚ու­նե­նան շատ ա­ւե­լի մեծ ազ­դե­ցու­թիւն, քան քա­ղա­քա­կան պա­տաս­խա­նա­տու­նե­րու ի­րա­կա­նա­ցու­ցած ար­դիւնք­նե­րը: Մինչ եւ­րո­պա­կան մէ­կէ ա­ւե­լի աղ­բիւր­ներ խօ­սե­ցան եր­կու մայ­րա­քա­ղաք­նե­րու մի­ջեւ ե­րե­ւե­լի գոր­ծակ­ցու­թեան մը մա­սին (մա­նա­ւանդ Սու­րիոյ տագ­նա­պին ա­ռըն­թեր), ան­դին ռուս վեր­լու­ծա­բան­ներ ա­ռիթ չփախ­ցու­ցին Ճոն Քե­րիի Մոս­կուա տուած այ­ցը հա­մա­րել եր­կու եր­կիր­նե­րու մի­ջեւ սառ­ցա­հա­լի փու­լի մը սկիզ­բը: Այս­տեղ կը ծա­գի հար­ցում մը. ի­րօք ի՞նչ էր CIA-ի տնօ­րէ­նին Մոս­կուա կա­տա­րած այ­ցե­լու­թեան նպա­տա­կը, մա­նա­ւանդ, որ Քե­րիի կա­տա­րած այ­ցը (24-25 Մարտ) եւ ան­կէ ետք հրա­պա­րա­կուած յայ­տա­րա­րու­թիւն­նե­րը «բա­ւա­րար» կը հա­մա­րուէին եր­կու եր­կիր­նե­րու ղե­կա­վար­նե­րուն հա­մար: Ա­րա­բա­կան մէ­կէ ա­ւե­լի աղ­բիւր­ներ մեծ կա­րե­ւո­րու­թիւն տուին այս այ­ցին՝ գրե­լով նաեւ, որ ա­նոր հիմ­նա­կան օ­րա­կար­գը ե­ղած է Սու­րիոյ գոր­ծող նա­խա­գահ Պե­շար Է­սա­տի ճա­կա­տագ­րին շուրջ ծա­ւա­լած քննար­կում­նե­րը: Սու­րիա­կան պա­տե­րազ­մը ա­միս մը ա­ռաջ բո­լո­րեց իր հին­գե­րորդ տա­րին եւ տագ­նա­պին մէջ տար­բեր ա­ռում­նե­րով «դեր» մը ու­նե­ցող հիմ­նա­կան կող­մե­րուն հա­մար տագ­նա­պի հիմ­նա­կան ար­մա­տը Է­սա­տի իշ­խա­նու­թեան վրայ մնալն է, մինչ Մոս­կուա եւ իր դաշ­նա­կից­նե­րը ա­մէն ա­ռի­թի չեն վա­րա­նիր ը­սել, որ «Պե­շար Է­սատ կար­միր գիծ է մե­զի հա­մար»: Նոյ­նիսկ ռու­սա­կան մի­ջամ­տու­թեան ա­ռա­ջին փու­լին ա­ւար­տով, երբ Մոս­կուա իր «կա­րե­ւոր» հա­մա­րուած զօր­քե­րը դուրս կը հա­նէր Սու­րիա­յէն, Քրեմ­լի­նի ղե­կա­վա­րը ա­ռիթ չէր փախց­ներ նոյն յան­կեր­գը կրկնե­լու: Այ­սօր ալ ո­չինչ փո­խուած է: Ա­մէն ան­գամ, որ Սէու­տա­կան Ա­րա­բիոյ Ար­տա­քին գոր­ծոց նա­խա­րար Ա­տէլ Ճու­պէյր կը յայ­տա­րա­րէ, թէ Է­սատ «ը­նե­լիք չու­նի» այ­լեւս, Մոս­կուա իր կարծր ո­ճով կը հա­կա­դար­ձէ եւ կը գծէ Է­սա­տի պահ­պան­ման «կար­միր գի­ծը»: Գե­տ­­նի վրայ ար­դիւնք­նե­րը կը մնան նոյ­նը, յա­ւե­լեալ ա­րիւ­նա­հո­սու­թիւն եւ յա­ւե­լեալ ա­ւե­րա­ծու­թիւն:

Պէտք է շեշ­տադ­րել, որ ռու­սա­կան կա­րե­ւոր մի­ջամ­տու­թե­նէն ետք էր միայն, որ Սու­րիոյ մէջ կա­րե­լի ե­ղաւ հրա­դա­դար մը հաս­տա­տել: Հրա­դա­դա­րը ցարդ կը շա­րու­նա­կուի բա­ցի այն շրջան­նե­րէն, ուր կը գտնուին այն խմբա­ւո­րում­նե­րը (Ի­ՇԻՊ, «Էլ Նուս­րա»), ո­րոնք մի­ջազ­գա­յին գետ­նի վրայ կը հա­մա­րուին ա­հա­բեկ­չա­կան խմբա­ւո­րում­ներ: Սու­րիոյ բա­նա­կը, այդ շրջան­նե­րուն մէջ է, որ կը կա­տա­րէ կա­րե­ւոր յա­ռաջ­խաղաց: Այս ծի­րէն ներս պէտք է նշել պատ­մա­կան Փալ­մի­րա քա­ղա­քին մէջ ե­ղած պայ­քա­րը, ուր Է­սա­տի բա­նա­կը յա­ջո­ղե­ցաւ ապ­տակ մը տալ Ի­ՇԻՊ-ին եւ ա­նոր զի­նեալ­նե­րը ցի­րու­ցան ը­նե­լով քա­ղա­քը դարձ­նել ա­զա­տագ­րուած: Զի­նուո­րա­կան դէպ­քէն ան­դին այս քայ­լը տեղ կու տար կա­րե­ւոր քննար­կում­նե­րու ու հա­կա­ռակ ա­նոր, որ ա­րեւմ­տեան կա­րե­ւոր մայ­րա­քա­ղաք­նե­ր կ՚ու­շա­նա­յին ող­ջու­նել այս քայ­լը, բայց եւ այն­պէս Ո­ւա­շինկ­թըն, Փա­րիզ եւ Լոն­տոն հեր­թա­բար կը յայ­տա­րա­րէին, թէ տե­ղի ու­նե­ցա­ծը ող­ջու­նե­լի քայլ մըն էր: Այս քայլն էր նաեւ, որ դրա­կան միա­ւոր մը կու տար Է­սա­տի իշ­խա­նու­թեան ու եր­կի­րը բզկտած տագ­նա­պը քա­ղա­քա­կան հար­թակ տա­նե­լու ա­նոր մի­տում­նե­րը կը դառ­նա­յին ե­րե­ւե­լի: Մինչ կը շա­րու­նա­կուին Ժը­նե­ւի մէջ սկիզբ ա­ռած բա­նակ­ցու­թիւն­նե­րը, ան­դին Սու­րիոյ իշ­խա­նու­թիւն­նե­րը ո­գի ի բռին կը պատ­րաս­տուին 13 Ապ­րի­լին նա­խա­տե­սուած խորհր­դա­րա­նա­կան ընտ­րու­թիւն­նե­րուն: Է­սատ այ­սօր իր առ­ջեւ մէկ հիմ­նա­կան խնդիր դրած է, որն է ընտ­րու­թիւն­նե­րուն շնոր­հիւ շա­հիլ օ­րի­նա­կա­նու­թիւն մը եւ երկ­րին մէջ ե­ղող «ըն­դու­նե­լի» հա­մա­րուած ընդ­դի­մու­թիւ­նը եւս ներգ­րա­ւել քա­ղա­քա­կան գոր­ծըն­թաց­նե­րուն: Ար­դեօք ան կը յա­ջո­ղի՞ այս ծրագ­րին մէջ, ցարդ յստակ չէ: Բայց յստակ է նաեւ, որ ա­նոր այս քայ­լը կրնայ մեծ ար­գելք­նե­րու հան­դի­պիլ, ու երկ­րին մէջ ար­դէն հաս­տա­տուն գո­յու­թիւն ու­նե­ցող ընդ­դի­մա­դիր­նե­րէն շա­տեր կրնան զի­նեալ բռնա­րարք­նե­րով կամ յար­ձա­կում­նե­րով խան­գա­րել ա­նոր ծրա­գի­րը:

Զի­նուո­րա­կան գետ­նի վրայ եւս Սու­րիոյ բա­նա­կը շնոր­հիւ «Հիզ­պուլ­լահ»ի ջո­կատ­նե­րուն եւ ռու­սա­կան օ­դու­ժին՝ կը շա­րու­նա­կէ մնալ պատ­րաստ վի­ճա­կի մը մէջ, այն ի­մաս­տով, որ ա­նոր գոր­ծո­ղու­թիւն­նե­րը պի­տի ուղ­ղուին դէ­պի Ռաք­քա, որ կը հա­մա­րուի Ի­ՇԻՊ-ի կա­րե­ւո­րա­գոյն թաքս­տո­ցը եւ «մայ­րա­քա­ղաք»ը: Ռաք­քա­յի ա­զա­տագր­ման օ­րա­կար­գը նաեւ առ­կայ է ռուս-ա­մե­րի­կեան քննար­կում­նե­րու սե­ղա­նին վրայ: Ու տա­կա­ւին պարզ չէ, թէ գեր­պե­տու­թիւն­նե­րը ե՛րբ պի­տի հա­մա­ձայ­նին դէ­պի Ռաք­քա գրո­հե­լու ազ­դան­շա­նը տալ: Մինչ Ի­րա­քի մէջ եւս Ի­ՇԻՊ-ի դէմ սկիզբ ա­ռած գոր­ծո­ղու­թիւն­նե­րը տար­բեր պատ­ճառ­նե­րով կը դան­դա­ղին, ան­դին Սու­րիոյ մէջ այլ ի­րա­վի­ճակ կը տի­րէ: Հա­կա­ռակ տար­բեր շրջան­նե­րու մէջ տի­րող քաո­սա­յին ի­րա­վի­ճա­կին, Սու­րիոյ մէջ նա­խա­ձեռ­նու­թիւն առ­նե­լու բա­նա­լին կը գտնուի բա­նա­կին մօտ: Ու այս ի­րա­կա­նու­թեան դի­մաց է նաեւ, որ ա­ւե­լի ե­րե­ւե­լի կը դառ­նայ Սու­րիոյ մէջ գոր­ծող վար­չա­կար­գին պահ­պան­ման վար­կա­ծը: Սա­կայն ար­դեօք այդ իշ­խա­նու­թեան գլխուն պի­տի շա­րու­նա­կէ՞ մնալ Է­սա­տ: Ա­հա այս հար­ցումն է, որ ա­ւե­լիով կ՚ու­շաց­նէ Սու­րիոյ տագ­նա­պը քա­ղա­քա­կան հուն տա­նե­լու բո­լոր ճի­գե­րը: Ու վստա­հա­բար այդ ու­շաց­ման գոր­ծըն­թա­ցը նոյն­պէս կը կա­տա­րուի փոխ­հա­մա­ձայ­նու­թեան մը մթնոլոր­տին մէջ: Խօս­քը ան­շուշտ Մոս­կուա-Ո­ւա­շինկ­թըն «սի­րա­խա­ղի» այս փու­լի ընդ­հա­նուր պատ­կե­րին մա­սին է: Ու այս փու­լը նոյն­պէս կը պայ­մա­նա­ւո­րուի ա­պա­հո­վա­կան մեծ ցնցում­նե­րէ զերծ պա­հել Մոս­կուան, բայց մա­նա­ւանդ Նիւ Եոր­քը, Ո­ւա­շինկ­թը­նը, Պոս­թը­նը եւ այլ ա­մե­րի­կեան քա­ղաք­ներ, ո­րոնք կրնան Ի­ՇԻՊ-ի թի­րախ դառ­նալ: Է­սա­տի ճա­կա­տագ­րին մա­սին մտո­րե­լէ ան­դին ու­րեմն այ­սօր ռուս եւ ա­մե­րի­կա­ցի պա­տաս­խա­նա­տու­ներ ի­րա­րու մօտ կու գան ա­պա­հո­վա­կան ընդ­հա­նուր մտա­հո­գու­թիւն­նե­րով: Ու հա­կա­ռակ մի­ջազ­գա­յին զան­գուա­ծա­յին լրա­տուա­մի­ջոց­նե­րու կող­մէ ջու­րի ե­րես հա­նուած վար­կած­նե­րու, CIA-ի թիւ մէկ պա­տաս­խա­նա­տուին Մոս­կուա տուած այ­ցը կը պայ­մա­նա­ւո­րուի ռու­սա­կան կող­մէն ա­նոր փո­խան­ցուած ցան­կով մը, ուր ման­րա­մաս­նու­թիւն­ներ կան այն ա­հա­բե­կիչ տար­րե­րուն մա­սին, ո­րոնք կրնան Միա­ցեալ Նա­հանգ­ներ հաս­նիլ: Այս տուեալ­նե­րուն մա­սին խօ­սած է ռու­սա­կան Տու­մա­յի Ար­տա­քին քա­ղա­քա­կա­նու­թեան յանձ­նա­ժո­ղո­վի ան­դամ՝ Ի­կոր Մո­րո­զով: Մո­րո­զով, որ խօ­սած է Russia TV-ին՝ յայտ­նած է, թէ ի­րենց հա­մար հի­մնա­կան օ­րա­կարգ կը հան­դի­սա­նայ Ի­ՇԻՊ ա­հա­բեկչական խմբա­ւոր­ման եւ ա­նոր «քոյ­րե­րուն» դէմ կռի­ւը եւ այդ ա­ռու­մով Ճոն Պրե­նը­նի հետ Մոս­կուա­յի մէջ կա­յա­ցած բա­նակ­ցու­թիւն­նե­րու ա­տեն ի­րենք ա­մե­րի­կեան կող­մին հետ տե­ղե­կա­տուու­թեան փո­խա­նա­կում կա­տա­րած են: Տե­ղին է նշել, որ ա­մե­րի­կեան ա­փե­րուն վրայ ցարդ ճի­հա­տա­կան գոր­ծող բջիջ­նե­րու մա­սին խօսք չկայ, հե­տե­ւա­բար ա­մե­րի­կա­յի հա­մար վտանգ հան­դի­սա­ցող ո­րե­ւէ խմբա­ւո­րում պի­տի ըլ­լայ «դուր­սէն ե­կած» մը: Իս­լա­մա­մէտ ա­հա­բե­կիչ­նե­րուն հա­մար գոր­ծու­նէու­թեան մե­թո­տը ա­րագ, շտապ եւ ա­նակն­կալ ա­րարք­ներ ը­նե­լու կեր­պը սի­րե­լի ձեւ մը չէ ու ա­նոնք կը նա­խընտ­րեն եր­կար եւ կազ­մա­կեր­պուած ա­րարք­նե­րով հան­դէս գալ: Այս ձե­ւա­չա­փին մէջ են այ­սօր ռուս-ա­մե­րի­կեան քննար­կում­նե­րը, հա­կա­ռակ ա­նոր, որ տար­բեր եր­կիր­նե­րու եւ մաս­նա­ւո­րա­պէս Եէ­մէ­նի ու Լի­պիոյ մէջ Քե­րի-Լաւ­րով Մոս­կուա­յի կա­րե­ւոր հա­մա­րուած հան­դի­պու­մէն ետք լա­ւա­տե­սա­կան շեշ­տեր կան: Թէ որ­քա­նո՛վ այդ դրա­կան շեշ­տադ­րում­նե­րը կը փոր­ձեն ա­րիւ­նա­հե­ղու­թեանց վերջ մը տալ, յստակ չէ, ակ­նե­րեւ է սա­կայն, որ թէ՛ Ո­ւա­շինկ­թըն եւ թէ Մոս­կուա ա­մէն գնով պի­տի փոր­ձեն ա­հա­բեկ­չու­թեան դառն բա­ժա­կը հե­ռու պա­հել ի­րենց­մէ: Ա­նոնց գոր­ծադ­րած մի­ջո­ցա­ռում­նե­րը մին­չեւ այս պա­հը կա­րելի է ար­դիւ­նա­ւէտ հա­մա­րել, այլ խօսք, թէ նոյն ա­հա­բե­կիչ­նե­րը պի­տի փոր­ձեն ի­րենց հա­մար հան­գիստ հա­մա­րուած եւ­րո­պա­կան օ­ճախ­նե­րը պա­հել աք­թիւ եւ վտան­գուած:

Տար­բեր մեկ­նա­բան­նե­րու հա­մա­ձայն ներ­կայ փու­լին ե­ղած տագ­նապ­նե­րու լու­ծում­նե­րը յե­տաձ­գե­լու փուլ մըն է: Ու այս ա­ռու­մով նաեւ սպա­սե­լի չէ, որ թէ՛ Մոս­կուա եւ մաս­նա­ւո­րա­պէս Ո­ւա­շինկ­թըն ան­կեղծ ըլ­լան լու­ծում­ներ կեր­տե­լու ի­րենց ճի­գե­րուն մէջ:

ՍԱԳՕ ԱՐԵԱՆ

Ե­րե­ւան