ՅՈՅՍԵՐՈՒ ԼՈՒՐՋ ԽԱՐԽԼՈՒՄ

Ա­մե­րի­կեան The Washington Post հե­ղի­նա­կա­ւոր թեր­թը վեր­ջին օ­րե­րուն յօ­դուած մը հրա­տա­րա­կեց Լեռ­նա­յին Ղա­րա­բա­ղի հիմ­նախնդ­րին շուրջ։ Այս առ­թիւ մատ­նան­շուե­ցաւ, թէ Լեռ­նա­յին Ղա­րա­բա­ղի հա­կա­մար­տու­թեան պա­րա­գա­յին եր­կու տաս­նեակ շա­րու­նա­կուած բա­նակ­ցու­թիւն­նե­րը նշա­նա­կե­լի ար­դիւնք մը չու­նե­ցան, իսկ վեր­ջին քա­ռօ­րեայ պա­տե­րազ­մը խարխ­լեց հա­մա­պար­փակ լու­ծում գտնե­լու յոյ­սը։ Այդ պա­տե­րազ­մը օ­րի­նա­կա­նա­ցուց ու­ժի կի­րա­ռու­մը։ Ատր­պէյ­ճա­նի կող­մին մօտ պա­տե­րազ­մը վստա­հու­թիւն տուաւ ա­նոնց, ո­րոնք կը պնդեն Լեռ­նա­յին Ղա­րա­բա­ղը ու­ժով վե­րա­դարձ­նե­լու օ­րի­նա­կա­նաց­ման ուղ­ղու­թեամբ։ Հայ­կա­կան կող­մին մօտ ալ պա­տե­րազ­մը ամ­րապն­դեց վստա­հու­թիւ­նը այն հար­ցին շուրջ, թէ պէտք չէ զօր­քե­րը դուրս բե­րել Լեռ­նա­յին Ղա­րա­բա­ղի յա­րա­կից շրջան­նե­րէն, նաեւ խու­սա­փիլ ո­րե­ւէ ո­րո­շու­մէ, որ չ՚ե­րաշ­խա­ւո­րեր լիար­ժէք ան­կա­խու­թիւ­նը։ Կող­մե­րէն իւ­րա­քան­չիւ­րը մտա­վա­խու­թիւն ու­նի, թէ միւ­սը խա­ղա­ղու­թեան հա­մա­ձայ­նա­գի­րը պի­տի օգ­տա­գոր­ծէ սե­փա­կան նպա­տակ­նե­րով։

Բո­լո­րո­վին պարզ չէ, թէ ինչ բան տե­ղի տուաւ Ապ­րի­լի բա­խում­նե­րուն, հա­կա­ռակ, որ ա­մե­նա­հա­ւա­նա­կան պատ­ճա­ռը այն է, թէ Ատր­պէյ­ճան ո­րո­շեց փոր­ձար­կել Հա­յաս­տա­նի պաշտ­պա­նու­թիւ­նը եւ հայ­կա­կան կող­մը ստի­պել զի­ջում­նե­րու եր­թալ բա­նակ­ցու­թիւն­նե­րու ըն­թաց­քին։ Ատր­պէյ­ճա­նին տե­սա­կէ­տէ բա­ցար­ձա­կա­պէս ձեռն­տու չէ առ­կայ կար­գա­վի­ճա­կը եւ տա­րածք­նե­րու զգա­լի մա­սին գործ­նա­կա­նօ­րէն կո­րուս­տը եւ ո­րե­ւէ ձե­ւով ձեռն­տու չէ նաեւ խա­ղա­ղու­թեան գոր­ծըն­թա­ցը, որ ա­ռանց շօ­շա­փե­լի ար­դիւնք­նե­րու կը ձգձգուի տա­րի­ներ շա­րու­նակ։ Ե­թէ նոյ­նիսկ լա­րուա­ծու­թեան այս սրու­մը բա­նակ­ցու­թիւն­նե­րուն մէջ փա­կու­ղին ռիս­քա­յին դար­ձուց Հա­յաս­տա­նի հա­մար, սա տա­կա­ւին բա­ւա­րար չէ բա­նակ­ցու­թիւն­նե­րուն հա­մար։ Այդ ճա­նա­պար­հին վրայ կայ եր­կու խո­չըն­դոտ։

Ըստ ա­մե­րի­կեան թեր­թին, ա­ռա­ջին խո­չըն­դո­տը այն է, որ լու­ծում­նե­րը դիւ­րին պի­տի չըլ­լան, նե­րա­ռեալ տեղ­ւոյն հա­սա­րա­կու­թիւն­նե­րուն հա­մար։ Երկ­րորդ խո­չըն­դո­տը կող­մե­րու մօտ հա­մա­տեղ գո­յակ­ցու­թեան ցան­կու­թեան բա­ցա­կա­յու­թիւնն է։ Այն սկզբունք­նե­րը, ո­րոնք 2005 թուա­կա­նէն ի վեր բա­նակ­ցու­թիւն­նե­րու հիմ­քը կը կազ­մեն, կը յե­տաձ­գեն Լեռ­նա­յին Ղա­րա­բա­ղի վերջ­նա­կան վի­ճա­կը ո­րո­շե­լու հար­ցը։ Միեւ­նոյն ժա­մա­նակ հայ­կա­կան զօր­քե­րը պէտք է դուրս գան Լեռ­նա­յին Ղա­րա­բա­ղի յա­րա­կից տա­րածք­նե­րէն, փախս­տա­կան­ներն ու տե­ղա­հա­նեալ­նե­րը պէտք է վե­րա­դառ­նան, իսկ Լեռ­նա­յին Ղա­րա­բաղ պէտք է ստա­նայ մի­ջազ­գայ­նօ­րէն ճանչ­ցուած մի­ջան­կեալ կար­գա­վի­ճակ մը։ Իսկ վերջ­նա­կան կար­գա­վի­ճա­կը պի­տի վճռուի ժո­ղո­վուր­դի կամ­քի ար­տա­յայ­տու­թեամբ։

Հայ­կա­կան կող­մը սա կը հա­մա­րէ ան­կա­խու­թեան շուրջ հան­րա­քուէն։ Երբ Ռու­սաս­տա­նի Ար­տա­քին գոր­ծոց նա­խա­րար Սէր­կէյ Լաւ­րով նշեց, որ հա­մա­ձայ­նագ­րի բո­լոր բա­ղադ­րիչ­նե­րը բա­նակ­ցու­թիւն­նե­րու սե­ղա­նին վրայ էին, նկա­տի ու­նէր այս իսկ պա­րա­գան։ Բայց եր­կու կող­մերն ալ հա­մա­ձայն չեն այդ­պի­սի մեկ­նա­բա­նու­թեան հետ, մաս­նա­ւո­րա­պէս՝ կամ­քի ար­տա­յայ­տու­թեան եւ ա­նոր կազ­մա­կերպ­ման ժա­մա­նա­կին մա­սով։

Երբ մի­ջազ­գա­յին մա­մու­լը նման բա­ցա­յայտ ձե­ւով կը բնու­թագ­րէ Լեռ­նա­յին Ղա­րա­բա­ղի հիմ­նախնդ­րի մատ­նուած փա­կու­ղին, ԵԱՀԿ-ի Մինս­քեան խմբա­կի ա­մե­րի­կա­ցի հա­մա­նա­խա­գահ դես­պան Ճէյմս Ո­ւոր­լիք հեր­թա­կան ան­գամ յոյս յայտ­նեց, թէ Հա­յաս­տա­նի Նա­խա­գահ Սերժ Սարգ­սեան եւ Ատր­պէյ­ճա­նի Նա­խա­գահ Իլ­համ Ա­լիեւ կը տե­սակ­ցին ներ­կայ ամ­սուան ըն­թաց­քին։ Մինս­քեան խմբա­կի ե­ռա­նա­խա­գահ­նե­րը այ­սօր Փա­րի­զի մէջ կը մէկ­տե­ղուին Հա­յաս­տա­նի Ար­տա­քին գոր­ծոց նա­խա­րար Ե­դուարդ Նալ­պան­տեա­նի հետ։