ԸՆԴԴԻՄՈՒԹԻՒՆԸ ԴԷՊԻ ՏԱՐՀԱ, ԻՍԿ ISIS ԿԸ ԿՌՈՒԻ ՔԻՒՐՏԵՐՈՒՆ ԴԷՄ

Սու­րիոյ տագ­նա­պին սկիզ­բէն ի վեր Յոր­դա­նա­նի սահ­մա­նին մերձ ե­ղող Տար­հա քա­ղա­քը (պատ­մա­կա­նօ­րէն Սու­րիոյ Հո­րան գա­ւա­ռը) դար­ձաւ ընդ­դի­մա­դիր բո­լոր ճա­կատ­նե­րուն բոյ­նե­րէն մէ­կը: Տար­հա­յի մէջ է, որ Սու­րիոյ վար­չա­կար­գին դէմ ե­ղած ա­մե­նէն բուռն բո­ղո­քի ցոյ­ցե­րը սկիզբ ա­ռին: Հոն էր նաեւ, որ Սու­րիոյ վար­չա­կար­գը կրակ բա­ցաւ ան­զէն ընդ­դի­մա­դիր­նե­րուն դէմ, այդ­պէ­սով նա­խա­պատ­րաս­տե­լով յա­ջորդ հանգ­րուան­նե­րը եւ ան­զէն ցու­ցա­րար­նե­րը վե­րա­ծուե­ցան զի­նեալ խմբա­ւո­րում­նե­րու ու ա­պա «Ա­զատ բա­նա­կ»ի չա­փա­ւո­րա­կան ջո­կատ­նե­րը վե­րա­փո­խուե­ցան տար­բեր մօ­տե­ցում­նե­րով կռուող իս­լա­մամէտ ու յա­ճախ ծայ­րա­յե­ղա­կան ու ա­հա­բեկ­չա­կան խմբա­ւո­րում­նե­րու: Այ­սօր Տար­հան ընդ­դի­մու­թեան հա­մար դար­ձեալ դար­ձած է թի­րախ: Վեր­ջին տե­ղե­կու­թեանց հա­մա­ձայն, ընդ­դի­մա­դիր ճա­կատ­նե­րը Տար­հան գրա­ւե­լու հա­մար ի­րենց նա­խա­ձեռ­նած գրո­հին սկսած են եօ­թ ճա­կատ­նե­րէ: Ա­նոնք ու­նին հիմ­նա­կան մէկ նպա­տակ. հե­ռաց­նել վար­չա­կար­գի բա­նա­կա­յին ու­ժե­րը այդ շրջա­նէն: Ե­թէ «Հա­րա­ւի փո­թո­րի­կ»ը յա­ջո­ղի (ընդ­դի­մու­թիւ­նը Տար­հան գրա­ւե­լու ի­րենց գոր­ծո­ղու­թիւ­նը այդ­պէս կո­չած է), ա­պա է­սա­տեան բա­նա­կը կը կորսնց­նէ իր վեր­ջին կայ­քը՝ Սու­րիա-Յոր­դա­նան սահ­մա­նա­յին հա­տուա­ծին վրայ: Չա­փա­ւո­րա­կան հա­մա­րուած իս­լա­մամէտ գրո­հա­յին­նե­րը  նպա­տակ դրած են նաեւ փա­կել մայ­րա­քա­ղաք Դա­մաս­կո­սէն մին­չեւ Տար­հա հաս­նող օ­ժան­դա­կու­թիւն­նե­րու միակ ճամ­բան: Այդ­պէ­սով ա­նոնք նաեւ կտրած պի­տի ըլ­լան Դա­մաս­կո­սի գիւ­ղա­կան շրջան­նե­րուն դէմ առ­կայ է­սա­տեան բա­նա­կի հրա­նօ­թա­յին ճնշու­մի բո­լոր մի­ջոց­նե­րը: Ե­թէ նա­խա­տե­սուած գոր­ծո­ղու­թիւն­նե­րը յա­ջո­ղութիւն արձանագրեն, ընդ­դի­մու­թեան ա­ռաջ­նա­յին գի­ծե­րը պի­տի դառ­նան Ղու­թա եւ Ալ Սա­նա­մէյն ա­նու­նը կրող շրջան­նե­րը: Ատ­կէ ետք ընդ­դի­մու­թիւ­նը իր աչ­քե­րը բնա­կա­նա­բար պի­տի ուղ­ղէ դէ­պի Ալ Սա­րու ա­նու­նը կրող զօ­րա­կա­յան, որ շրջա­նին մէջ մե­ծա­գոյ­նը կը հա­մա­րուի: Ընդ­դի­մու­թեան հա­մար շատ թանկ, կա­րե­ւոր եւ ան­յե­տաձ­գե­լի է մայ­րա­քա­ղաք Դա­մաս­կո­սի ուղ­ղու­թեամբ ո­րե­ւէ մագլ­ցում կամ յա­ռաջ­խա­ղացք: Մեր մտքե­րուն մէջ է նաեւ, որ է­սա­տեան բա­նա­կը ինչ ծանր մի­ջոց­նե­րու դի­մեց «մաք­առե­լու» հա­մար Դա­մաս­կո­սի շրջա­կայ­քը գտնուող գիւ­ղա­կան հա­տուած­նե­րէ ներս. օրինակ՝ ա­րե­ւե­լեան եւ ա­րեւմ­տեան Ղու­թա­նե­րը եւ Ալ Քա­պուն ա­ւա­նը: Այս բո­լո­րէն զատ ընդ­դի­մա­դիր ջո­կատ­ներ հա­կա­ռակ ա­նոր, որ ի­րենց ա­նուն­նե­րը փո­խե­ցին, բայց չզի­ջե­ցին Դա­մաս­կո­սը ի­րենց հա­մար ա­մե­նա­կա­րե­ւոր թի­րա­խը հա­մա­րե­լէ: Տար­հա Ալ Մա­հա­թա ա­նու­նը կրող շրջա­նին մէջ եւս ծանր բա­խում­ներ կը գրան­ցուին: Կը հա­ղոր­դուի, որ ընդ­դի­մա­դիր ջո­կատ­ներ յա­ջո­ղած են ի­րենց ձեռ­քը անցընել Տար­հա Ալ Մա­հա­թա շրջա­նի «ԱՄՆ Սիա­սի»ի (վար­չա­կար­գի գաղտ­նի սպա­սար­կու­թիւ­նը) գլխա­ւոր կեդ­րո­նը: Այս­տեղ պէտք է ընդգ­ծել, որ իս­լա­մամէտ տար­բեր ջո­կատ­ներ այ­սօր «վե­րըն­ձիւ­ղա­ծ» են Սու­րիոյ չա­փա­ւո­րա­կան «Ա­զատ բա­նա­կ»ի վե­րա­կազ­մեալ ու­ժե­րուն մէջ: Գաղտ­նիք չէ նաեւ, որ «Ա­զատ բա­նա­կ»ը կա­րե­ւոր օ­ժան­դա­կու­թիւն­ներ կը ստա­նայ ո՛չ միայն Ռիա­տէն, այլ նաեւ ա­մե­րի­կա­ցի­նե­րէն:

Այլ գետ­նի վրայ ISIS (Իրաք-Շամի իսլամական պետութիւն) ա­հա­բեկ­չա­կան խմբա­ւո­րու­մը իր «շո­քա­յի­ն» վի­ճա­կէն դուրս գա­լու նպա­տա­կով կը բա­նայ Հա­սա­քէ­ի ճա­կա­տը: Ա­ւե­լի՛ն. ա­կա­նուած ինք­նա­շարժ­ներ օգ­տա­գոր­ծե­լով կը ճեղ­քէ քրդա­կան պաշտ­պա­նա­կան ջո­կատ­նե­րու անց­քե­րը եւ կը գրա­ւէ Հա­սա­քէ­ի Հայ Ալ Նա­շուա եւ Ալ Շա­րի­հա ա­նու­նը կրող թա­ղա­մաս­նե­րը:

Լրա­տուա­կան աղ­բիւր­ներ նաեւ կը յայտ­նեն, որ մինչ այդ շրջա­նին մէջ գտնուող էսա­տեան բա­նա­կի զի­ն-ւոր­ներ կը հե­ռա­նան շրջա­նէն: Բա­ցո­րոշ է, որ ISIS կ՚ու­զէ Քո­պա­նիի եւ Թալ Ա­պեա­տի մէջ իր կրած պար­տու­թիւն­նե­րուն վրէ­ժը լու­ծել: Կան լու­րեր, որ ISIS ա­հա­բեկ­չա­կան խմբա­ւո­րու­մը սպանդ­ներ գոր­ծած է Քո­պա­նիի դռնե­րուն գտնուող Պարխ Պու­թան շրջա­նին մէջ: Մե­ծա­մաս­նու­թեամբ քիւրտ զո­հե­րուն թի­ւը կ՚անց­նի հարիւր յիսունը եւ զո­հե­րուն մէջ կան մեծ թի­ւով տա­րեց­ներ եւ ե­րա­խա­ներ: ISIS այս ըն­թաց­քով կը փոր­ձէ ա­մէն գնով բարձ­րաց­նել իր զի­նեալ­նե­րու տրամդ­րու­թիւ­նը: Ու Ի­րա­քի մէջ ա­նոր գրան­ցած ժա­մա­նա­կա­ւոր «յաղ­թա­նակ­նե­ր»էն ետք, այս ան­գամ Սու­րիոյ մէջ եւս կ­՚ամ­րապն­դէ իր դիր­քե­րը: ISIS-ի հա­մար ա­նոր զի­նեալ­նե­րուն իր սեւ դրօ­շին տակ մնալն ու դա­սալ­քու­թեան չդի­մե­լը կը հա­մա­րուի յաղ­թա­նակ: Եւ ա­նոր «Տա­պէ­ք» ա­նու­նը կրող ե­լեկտ­րո­նա­յին ամ­սագ­րին մէջ խմբա­ւոր­ման մէկ բան­բե­րը կը գրէ՝ «Մեր յաղ­թա­նա­կը այս ծանր պայ­ման­նե­րու տակ գո­յա­տե­ւելն է: Աշ­խար­հը մեր դէմ կը կռուի, սա­կայն մենք կան­գուն ենք եւ ու­ժեղ»:

ISIS-քրդա­կան ջո­կատ­ներ կռի­ւը կրնայ եր­կա­րիլ: Ան­դին Ի­րա­քի Քիւր­տիս­տա­նի պա­տաս­խա­նա­տու­նե­րը կը նա­խընտ­րեն լռու­թիւն պա­հել: ISIS լաւ գի­տէ, որ Քիւր­տիս­տա­նի սահ­ման­նե­րը կար­միր գիծ են ա­մե­րի­կա­ցի­նե­րուն հա­մար, ո­րոնք այ­սօր ա­մէն գնով ոչ միայն կը սի­րա­շա­հին այդ շրջա­նի քիւրտ ղե­կա­վար­նե­րը, այլ բո­լոր մի­ջոց­նե­րով նե­ցուկ կը կանգ­նին փեշ­մեր­կէին ու քրդա­կան միւս ջո­կատ­նե­րուն: Այս ի­րա­վի­ճա­կին մէջ ծանր վնաս կը կրէ Թալ Ա­պեա­տի եւ Ռաք­քա­յի մօտ գտնուող սիւն­նի եւ թիւրք­մէն բնակ­չու­թիւ­նը, ո­րոնց կա­րե­ւոր մէկ մա­սը ար­դէն գաղ­թե­լով հա­սած է Թուր­քիա: Թէ ի՞ն­չ արդիւնքի կրնայ յան­գիլ ISIS-քրդա­կան բա­խում­նե­րը, տա­կա­ւին պարզ չէ: Պարզ է միայն, որ ISIS-ի դե­րը տա­կա­ւին չէ ա­ւար­տած եւ զար­մա­նա­լի չէ, ե­թէ խմբա­ւո­րու­մը ինք­նա­կոչ կամ ար­տա­քին մղում­նե­րով իրեն հա­մար նոր քար­տէս­ներ «գծէ» ու նոր ճա­կա­տում­նե­րու եր­թայ:

Քա­ղա­քա­կան գետ­նի վրայ Սու­րիոյ տագ­նա­պին ՄԱԿ-ի յա­տուկ բա­նագ­նաց Սթե­ֆան Տէ Միս­թու­րա ոչ միայն ան­գոր­ծու­թեան մատ­նուած է, այլ ցնցուած: Ա­նոր կե­ցուածք­նե­րուն մա­սին գրած է «Ալ Հա­յա­թ» օ­րա­թեր­լը եւ յայտ­նած՝ որ Տէ Միս­թու­րա «շո­քա­յի­ն» վի­ճակ մը ու­նի Սու­րիոյ Նա­խա­գահ Պեշար Էսա­տին հետ իր ու­նե­ցած վեր­ջին հան­դի­պու­մին լոյ­սին տակ: Յստակ չէ, թէ ի՛նչ խօ­սակ­ցու­թիւն ե­ղած է եր­կու կող­մե­րուն մի­ջեւ: Պարզ է մէկ բան, որ Է­սատ խօ­սած է ան­զի­ջո­ղու­թեան թո­նով մը եւ վստա­հե­ցու­ցած՝ որ ինք կը հա­ւա­տայ իր բա­նա­կին յա­ռա­ջի­կայ զի­նուո­րա­կան գոր­ծո­ղու­թիւն­նե­րուն յա­ջո­ղու­թեան: Մէկ խօս­քով Է­սա­տի հա­մար տա­կա­ւին զի­ջե­լու եր­կար ժա­մա­նակ մը գո­յու­թիւն ու­նի, մա­նա­ւանդ, որ ո՛չ Ի­րան եւ ոչ ալ Ռու­սաստան ո­րոշ ժամ­կէտ­նե­րու մա­սին կը խօ­սին: Ռու­սաստանի Նա­խա­գահ Վլատ­իմիր Փու­թինը օ­րի­նակ ըն­դու­նե­լէ ետք Սէու­տա­կան Ա­րա­բիոյ ե­րի­տա­սարդ փոխ-գա­հա­ժա­ռան­գը, հան­դի­պու­մէն միայն ժա­մեր ետք յայ­տա­րա­րած է, թէ ի­րենց հա­մար Է­սա­տը այ­լընտ­րանք չու­նի: Մոս­կուա իր դռնե­րը բաց ձգած է: Սու­րիոյ տագ­նա­պին ա­ռըն­թեր ան պատ­րաստ է ըն­դու­նիլ ա­մենէն արմատականները, սա­կայն ա­նոր կե­ցուածք­նե­րը կը մնան ան­զի­ջող: Կա­րե­ւոր է նաեւ Ի­րա­նի դե­րը: Ար­դեօք Ի­րան պատ­րա՞ստ է Է­սա­տը իր սա­կար­կու­թիւն­նե­րուն հեր­թա­կան զո­հը դարձ­նելու: Կամ ե­թէ պա­տա­հի այդ­պի­սի բան մը, ի՛նչ գի­նով պի­տի ըլ­լան այս բո­լո­րը, յատ­կա­պէս որ քիչ չեն Սու­րիան բա­ժա­նում­նե­րու են­թար­կե­լու մա­սին խօ­սող­նե­րը:

ՍԱԳՕ ԱՐԵԱՆ

Երեւան