ՀԱՅ ՄԵԾԱՆՈՒՆՆԵՐՈՒ ԲԱՆԱՍՏԵՂԾՈՒԹԻՒՆՆԵՐԸ ՅՈՒՆԱՐԷՆՈՎ

Յոյն շնոր­հա­լի բա­նաս­տեղծ ու հայ մշա­կոյ­թի մեծ սի­րա­հար Քու­լիս Ա­լե­փի­սի «Ար­մե­նի­քի մու­սա» եր­կե­րու հա­ւա­քա­ծոն, իր սկզբնա­կան հրա­տա­րա­կու­թե­նէն 78 տա­րի­ներ ետք, դար­ձեալ լոյս կը տես­նէ՝ «Ար­մե­նի­քա» ե­ռամ­սեա­յի կող­մէ վե­րահ­րա­տա­րա­կու­թեամբ:

Քու­լիս Ա­լե­փի­սի կող­մէ զգա­յուն վար­պե­տու­թեամբ յու­նա­րէ­նի թարգ­մա­նուած հայ բա­նաս­տեղծ­նե­րու քեր­թուած­նե­րը գե­րա­զանց հա­ւա­քա­ծոյ մը կը կազ­մեն, ուր կը տո­ղան­ցեն հայ մե­ծա­գոյն բա­նաս­տեղծ­նե­րու հո­գի­նե­րէն բխած հա­յա­շունչ կտոր­ներ:

Յոյն բա­նաս­տեղ­ծի հո­յա­կապ աշ­խա­տան­քը օ­րին ըն­դու­նուած էր մեծ խան­դա­վա­ռու­թեամբ, յոյն մտա­ւո­րա­կան ու մշա­կու­թա­յին շրջա­նակ­նե­րուն կող­մէ:

Նոր ու ար­դիա­կան հրա­տա­րա­կու­թիւ­նը իր շար­քի չոր­րորդն է 1938-ի սկզբնա­կան, ա­պա՝ 1939-ի ու 1956-ի վե­րահ­րա­տա­րա­կու­թիւն­նե­րէն ետք:

ՔՈՒ­ԼԻՍ Ա­ԼԵ­ՓԻՍ ԵՒ «ԱՐ­ՄԵ­ՆԻ­ՔԻ ՄՈՒ­ՍԱ»

«Հե­տաքրք­րա­կան է, թէ ինչ­պէ՛ս բա­նաս­տեղ­ծու­թիւ­նը, որ ի­րա­պէս այն­քան քիչ ան-հըրա­ժեշտ է մար­դոց, հա­մաշ­խար­հա­յին ա­ր-ւես­տի մէջ այն­քան բարձր դիրք կը գրա­ւէ: Բա­նաս­տեղ­ծու­թիւ­նը հո­գի­նե­րու ե­րաժշ­տու­թիւնն է, մա­նա­ւանդ՝ զգա­յուն ու վեհ հո­գի­նե­րու»:

Ֆրան­սա­ցի բա­նաս­տեղծ Վոլ­թե­րի այս խօս­քե­րուն հա­մա­հունչ անձ­նա­ւո­րու­թիւն մը՝ Քու­լիս (Քի­րիա­քոս) Ա­լե­փիս Յու­նաս­տա­նի Լա­քո­նիա­յի Ա­րէո­փո­լիս քա­ղա­քին մէջ ծնած է 1903-ին: Ա­թէն­քի մէջ ի­րա­ւա­գի­տու­թիւն եւ փի­լի­սո­փա­յու­թիւն ու­սա­նե­լէ ետք, ան բա­նաս­տեղ­ծու­թիւն­ներ կը սկսի հրա­տա­րա­կել յու­նա­կան հան­դէս­նե­րու մէջ:

27 տա­րե­կան հա­սա­կին ան պաշ­տօն կը ստանձ­նէ Ար­ղո­սի տնտե­սա­կան նա­խա­րա­րու­թեան մէջ, ուր կը սի­րա­հա­րի ե­րի­տա­սարդ աղջ­կան մը, որ սա­կայն կը տա­ռա­պի թո­քախ­տէ: Քու­լիս Ա­լե­փիս օ­րա­կան կ՚ըն­կե­րա­նայ իր սի­րա­հա­րին՝ մին­չեւ ճա­կա­տագ­րա­կան վեր­ջը: Այդ ժա­մա­նակ կը յղա­նայ իր ա­մե­նէն ծա­նօթ բա­նաս­տեղ­ծու­թիւ­նը, որ յոյն գրա­կան շրջա­նակ­նե­րուն կող­մէ կ՚ըն­դու­նուի որ­պէս յու­նա­կան բա­նաս­տեղ­ծու­թեան գլուխ գոր­ծոց­նե­րէն մին:

Աղջ­կան վա­ղա­ժամ կո­րուս­տը, տխրու­թիւնն ու մե­լա­մաղ­ձո­տու­թիւ­նը ի­րենց ծանր կնի­քը կը ձգեն զգա­յուն բա­նաս­տեղ­ծի սրտին վրայ՝ իր կեան­քը նշա­նա­ւո­րե­լով մին­չեւ իր մա­հը:

1935-ին, Քոս­թիս Փա­լա­մա­սի դրդու­մով, ան կը սկսի սեր­տել հայ մշա­կոյ­թի գո­հար­նե­րը՝ կար­դա­լով հայ բա­նաս­տեղծ­նե­րու ֆրան­սե­րէն թարգ­մա­նու­թիւն­նե­րը: Ա­ռա­ջին ծա­նօ­թու­թեան խան­դա­վա­ռու­թիւ­նը ա­ւե­լի կը խո­րա­նայ, երբ փա­փա­քե­լով ա­ւե­լի եւս տե­ղե­կա­նալ այս մա­սին, կ՚այ­ցե­լէ «Նոր Օր» օ­րա­թեր­թի խմբագ­րա­տու­նը, ուր կը հան­դի­պի ե­րի­տա­սարդ խմբա­գիր եւ բա­նաս­տեղծ Վազ­գէն Ե­սա­յեա­նին:

Այս հան­դի­պու­մը ճա­կա­տագ­րա­կան կը դառ­նայ եր­կու­քին հա­մար, քա­նի որ խոր ար­մատ­նե­րով եր­կար բա­րե­կա­մու­թեան մը կը յան­գեց­նէ: Եր­կու ե­րի­տա­սարդ բա­նաս­տեղծ­նե­րուն հան­դի­պում­նե­րը կը դառ­նան ծայր աս­տի­ճան հո­գեդ­ղորդ, մա­նա­ւանդ որ Վազ­գէն Ե­սա­յեան կը յոր­դո­րէ Քու­լիս Ա­լե­փի­սը, որ հա­յե­րէն սոր­վի եւ սկսի յու­նա­րէ­նի թարգ­մա­նել հայ­կա­կան բա­նաս­տեղ­ծու­թիւն­նե­րը: Այս գա­ղա­փա­րը մե­ծա­պէս կը խան­դա­վա­ռէ Քու­լիս Ա­լե­փի­սը, որ ան­սո­վոր ե­ռան­դով կը սկսի շու­տով հմտա­նալ հա­յե­րէ­նին մէջ (ան ար­դէն կը խօ­սէր լա­տի­նե­րէն, ի­տա­լե­րէն, ֆրան­սե­րէն, գեր­մա­նե­րէն):

Ա­նոր ջան­քե­րուն ար­դիւն­քը կ՚ըլ­լան հայ բա­նաս­տեղծ­նե­րու հո­յա­կապ թարգ­մա­նու­թիւն­նե­րը, ո­րոնք հա­տուա­ծա­բար լոյս տես­նե­լէ ետք գրա­կան տար­բեր հան­դէս­նե­րու մէջ, կ՚ամ­փո­փուին «Ար­մե­նի­քի մու­սա» խո­րա­գի­րը կրող հա­ւա­քա­ծո­յի մը մէջ՝ հայ քնա­րա­կան աշ­խար­հը ներ­կա­յաց­նե­լով յոյն հա­սա­րա­կու­թեան: Յոյն բա­նաս­տեղ­ծին աշ­խա­տան­քը մեծ խան­դա­վա­ռու­թեամբ կ՚ըն­դու­նուի յոյն մտա­ւո­րա­կան ու մշա­կու­թա­յին շրջա­նակ­նե­րուն կող­մէ՝ ստի­պե­լով Քու­լիս Ա­լե­փի­սին, որ 1936-ի սկզբնա­կան հրա­տա­րա­կու­թե­նէն ետք, երկ­րորդ ու եր­րորդ հրա­տա­րա­կու­թիւն­ներ կա­տա­րէ 1938-ին եւ 1956-ին:

«Ար­մե­նի­քի մու­սա»ն կը բո­վան­դա­կէ՝ Դա­նիէլ Վա­րու­ժա­նի, Ա­ւե­տիս Ա­հա­րո­նեա­նի, Պետ­րոս Դու­րեա­նի, Վա­հան Թէ­քէեա­նի, Գէորգ Կառ­վա­րեն­ցի, Քա­մառ Գա­թի­պա­յի, Մատ­թէոս Զա­րի­ֆեա­նի, Ե­ղի­շէ Արք. Դու­րեա­նի, Ար­շակ Չո­պա­նեա­նի, Մե­ծա­րեն­ցի եւ ու­րիշ գրող­նե­րու ստեղ­ծա­գոր­ծու­թիւն­նե­րու թարգ­մա­նու­թիւն­ներ: Քու­լիս Ա­լե­փիս փոր­ձած է ծա­նօ­թաց­նել հայ սի­րուած բա­նաս­տեղծ­նե­րու գոր­ծե­րը՝ ար­ժա­նա­ւո­րա­պէս գնա­հա­տե­լով ա­նոնց ա­րուես­տա­գէ­տի խառ­նուած­քը, իւ­րա­քան­չիւ­րի կեան­քի պայ­ման­նե­րուն ընդ­մէ­ջէն: