ՆԱԽԱՅԱՐՁԱԿ ԳՈՐԾՈՂՈՒԹԻՒՆ

Ատր­պէյ­ճա­նի նա­խա­յար­ձակ գոր­ծո­ղու­թիւն­նե­րը կը շա­րու­նա­կուին Հա­յաս­տա­նի եւ Ար­ցա­խի դէմ։ Հա­յաս­տան-Ատր­պէյ­ճան սահ­մա­նին եւ Լեռ­նա­յին Ղա­րա­բաղ-Ատր­պէյ­ճան շփման գծին եր­կայն­քով ե­րէկ գի­շեր շա­րու­նա­կուե­ցան կրա­կոց­նե­րը։ Հա­յաս­տա­նի Պաշտ­պա­նու­թեան նա­խա­րա­րու­թիւ­նը տե­ղե­կա­ցուց, թէ պե­տա­կան սահ­մա­նի մեր­ձա­կայ գօ­տիէն ներս ա­զէ­րի զօր­քե­րը տասն­վեց ան­գամ խախ­տած են հրա­դա­դա­րը՝ զա­նա­զան տրա­մա­չա­փի հրա­ձիգ­նե­րով, դի­պու­կա­հար­նե­րու կրակ­նե­րով, ըստ էու­թեան, ան­կա­նոն բնոյ­թի կրա­կա­հեր­թե­րով։ Իսկ Լեռ­նա­յին Ղա­րա­բա­ղի Պաշտ­պա­նու­թեան բա­նա­կի աղ­բիւր­նե­րը հա­ղոր­դե­ցին, որ Ատր­պէյ­ճան խտա­ցեալ ձե­ւով հրա­դա­դա­րը խախ­տած է՝ Հադ­րու­թի, Ակ­նա­յի եւ Մար­տա­կեր­տի ուղ­ղու­թիւն­նե­րով։ Պաշտ­պա­նու­թեան բա­նա­կի յա­ռա­ջա­պահ ստո­րա­բա­ժա­նում­նե­րը կը վե­րահս­կեն ի­րա­վի­ճա­կը ու կը դի­մեն ա­ռաջ­նագ­ծի վրայ ի­րադ­րու­թեան զար­գաց­ման հա­մա­հունչ գոր­ծո­ղու­թիւն­նե­րու։ Դժբախ­տա­բար Ատր­պէյ­ճա­նի նա­խա­յար­ձակ գոր­ծո­ղու­թիւն­նե­րուն հե­տե­ւան­քով ե­րէկ նա­հա­տա­կուե­ցաւ Ար­ցա­խի Պաշտ­պա­նու­թեան բա­նա­կի զի­նուոր­նե­րէն Մա­րատ Դա­նիէ­լեան (1984)։­

Ե­րէկ, Հա­յաս­տա­նի Նա­խա­գահ Սերժ Սարգ­սեան շա­րու­նա­կեց Ար­ցա­խի շփում­նե­րը։ Պաշ­տօ­նա­կան աղ­բիւր­նե­րու հա­ղոր­դում­նե­րով, ինչ­պէս նա­խըն­թաց օր, այն­պէս ալ ե­րէկ Սերժ Սարգ­սեան Լեռ­նա­յին Ղա­րա­բա­ղի Նա­խա­գահ Բա­կօ Սա­հա­կեա­նի հետ այ­ցե­լեց շարք մը զօ­րա­մա­սեր։ Եր­կու նա­խա­գահ­նե­րը շփման գծի հիւ­սիս-ա­րե­ւե­լեան եւ հա­րա­ւա­յին հա­տուած­նե­րէն ներս տե­ղա­կա­յուած շարք մը զօ­րա­մա­սեր այ­ցե­լե­ցին եւ խորհր­դակ­ցու­թիւն­ներ ու­նե­ցան հրա­մա­նա­տա­րա­կան կազ­մին հետ։ Քննար­կուե­ցան Ատր­պէյ­ճա­նի յար­ձա­կում­նե­րուն հե­տե­ւան­քով Ար­ցա­կի մէջ ստեղ­ծուած ի­րա­վի­ճա­կին եւ զի­նուոր­նե­րու ծա­ռա­յու­թեան ըն­թաց­քին վե­րա­բե­րեալ շարք մը հար­ցեր։ Նա­խա­գահ­նե­րուն հետ էին Հա­յաս­տա­նի Պաշտ­պա­նու­թեան նա­խա­րար Սէյ­րան Օ­հա­նեան, Լեռ­նա­յին Ղա­րա­բա­ղի Պաշտ­պա­նու­թեան նա­խա­րար Լե­ւոն Մնա­ցա­կա­նեան եւ բարձ­րա­գոյն հրա­մա­նա­տա­րա­կան կազ­մի ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­ներ։ Մինչ Ար­ցա­խի ճա­կա­տին վրայ լա­րուած ու մտա­հո­գիչ ի­րադ­րու­թիւ­նը կը մնայ առ­կայ, Ռու­սաս­տա­նի Ար­տա­քին գոր­ծոց նա­խա­րար Սէր­կէյ Լաւ­րով այ­սօր կը ժա­մա­նէ Ե­րե­ւան, ուր­կէ ալ պի­տի ու­ղե­ւո­րուի դէ­պի Պա­քու։ Ռուս նա­խա­րա­րի տա­րած­քաշր­ջա­նա­յին այս այ­ցե­լու­թեան օ­րա­կար­գին վրայ գլխա­ւոր նիւթն է Լեռ­նա­յին Ղա­րա­բա­ղի հիմ­նախն­դի­րը։

Լաւ­րո­վի այ­ցե­լու­թեան ըն­դա­ռաջ Ռու­սաս­տա­նի զան­գուա­ծա­յին լրա­տուու­թեան մի­ջոց­նե­րէն եր­կու յա­ռա­ջա­տար թեր­թեր՝ «Իզ­վես­տիա» եւ «Քո­մեր­սանտ» անդ­րա­դար­ձան ղա­րա­բա­ղեան հար­ցին ու շեշ­տե­ցին, թէ Մոս­կուա կը պատ­րաս­տուի յա­ռա­ջի­կա­յին աշ­խոյժ քայ­լեր առ­նել այս ուղ­ղու­թեամբ։ Քրեմ­լի­նի մեր­ձա­կայ աղ­բիւր­նե­րը «Իզ­վես­տիա»ին կարգ մը ման­րա­մաս­նու­թիւն­ներ հա­ղոր­դած են՝ Ռու­սաս­տա­նի կող­մէ նա­խա­տե­սուած կար­գա­ւոր­ման ծրագ­րին շուրջ։ Այս­պէս, ռու­սա­կան դի­ւա­նա­գի­տա­կան աղ­բիւր­նե­րը կը հա­ղոր­դեն, որ Նա­խա­գահ Վլա­տի­միր Փու­թին յա­ռա­ջի­կա­յին աշ­խոյժ քայ­լե­րու պի­տի ձեռ­նար­կէ, որ­պէս­զի հա­կա­մարտ կող­մե­րը կա­րե­նան փո­խա­դարձ զի­ջում­ներ գտնել բա­նակ­ցու­թիւն­նե­րուն մէջ։ ԱՊՀ-ի կա­ճա­ռի Կով­կա­սի բաժ­նի ղե­կա­վար Վլա­տի­միր Եւ­սէեւ, որ ռազ­մա­կան հար­ցե­րու շուրջ մաս­նա­գէտ մըն է, կ՚են­թադ­րէ՝ թէ այս­տեղ խօս­քը կը վե­րա­բե­րի ե­ռա­կող­մա­նի ձե­ւա­չա­փով բա­նակ­ցու­թիւն­նե­րը վերսկ­սե­լու։ Մոս­կուա պի­տի պար­տա­ւո­րուի մի­ջամ­տել, այ­լա­պէս մեծ հա­ւա­նա­կա­նու­թեամբ ար­դէն յա­ռա­ջի­կայ ամ­րան կրնան վերսկ­սիլ ռազ­մա­կան գոր­ծո­ղու­թիւն­նե­րը։ Թէ՛ յի­շեալ թեր­թը եւ թէ մաս­նա­գէ­տը հա­մո­զուած են, թէ ներ­կա­յիս ա­ռաջ­նա­հերթ կը հա­մա­րուի նախ եւ ա­ռաջ լա­րուա­ծու­թեան նուա­զե­ցու­մը։

Եւ­սէե­ւի մօ­տեց­մամբ, այ­սօր անհ­րա­ժեշտ է շու­տա­փոյթ կեր­պով դի­տորդ­ներ տե­ղա­կա­յել շփման գօ­տիէն ներս, ինչ­պէս նաեւ հա­կա­մարտ կող­մե­րը ստի­պել՝ շփման գի­ծէն հա­մա­ձայ­նե­ցուած տա­րա­ծու­թեան վրայ ետ քա­շել սպա­ռա­զի­նու­թիւ­նը։ Որ­քան ա­տեն, որ առ­կայ լա­րուա­ծու­թիւ­նը շա­րու­նա­կուի, խնդրի կար­գա­ւոր­ման շուրջ բա­նակ­ցու­թիւն­նե­րուն գծով լուրջ յա­ռա­ջըն­թա­ցի մը մա­սին խօ­սի­լը ա­ւե­լորդ պի­տի ըլ­լայ։ Այս ա­ռու­մով կը հա­մընկ­նին «Իզ­վես­տիա»ի եւ Եւ­սէե­ւի մօ­տե­ցում­նե­րը։ Յի­շեալ թեր­թը կը գրէ, որ հա­կա­մարտ կող­մե­րէն ո­րե­ւէ մէ­կը պատ­րաստ չէ նա­հան­ջե­լու, կ՚ակն­կա­լուին բարդ բա­նակ­ցու­թիւն­ներ եւ այս խնդի­րը ան­կա­րե­լի է լու­ծել ա­ռանց Ռու­սաս­տա­նի։

Մոս­կուա­յի մէջ կը տի­րէ այն հա­մո­զու­մը, թէ մին­չեւ վեր­ջերս Ո­ւա­շինկ­թըն կը ձգտէր Լեռ­նա­յին Ղա­րա­բա­ղի հիմ­նախն­դի­րը կար­գա­ւո­րել ա­ռանց ռու­սա­կան կող­մին, սա­կայն սա ար­դէն ձա­խո­ղած է։ Եւ­սէեւ խօ­սած է նաեւ խա­ղա­ղա­պահ­նե­րու տե­ղա­կայ­ման նիւ­թին շուրջ։ Ներ­կա­յիս այդ մա­սին խօ­սի­լը ա­ւե­լորդ է, ո­րով­հե­տեւ առ­կայ է լուրջ լա­րուա­ծու­թիւն եւ ռազ­մա­կան գոր­ծո­ղու­թիւն­նե­րու վերսկս­ման վտան­գը կը շա­րու­նա­կուի։ Ըստ ի­րեն, ԵԱՀԿ-ի Մինս­քեան խմբա­կի դի­տորդ­նե­րու ա­ռա­քե­լու­թեան ընդ­լայն­ման վար­կա­ծին կրնայ վե­րա­բե­րիլ խօս­քը։ Եւ­սէե­ւի կան­խա­տե­սում­նե­րով, Ե­րե­ւան եւ Պա­քու նոյ­նիսկ տե­սա­կա­նօ­րէն հա­մա­ձայն չեն գտնուիր, որ­պէս­զի Լեռ­նա­յին Ղա­րա­բա­ղի մէջ տե­ղա­կա­յուին միայն ռուս խա­ղա­ղա­պահ­ներ։

Ինչ­պէս «Իզ­վես­տիա»ն, այն­պէս ալ «Քո­մեր­սանտ»ը Լաւ­րո­վի այ­ցե­լու­թեան ըն­դա­ռաջ ման­րա­մաս­նու­թիւն­ներ հրա­պա­րա­կած են Քա­զա­նի փաս­տա­թուղ­թին շուրջ։ Քրեմ­լի­նի ա­նա­նուն բարձ­րաս­տի­ճան աղ­բիւր­նե­րու հա­ղոր­դում­նե­րուն հի­ման վրայ՝ «Քո­մեր­սանտ» գրած է նաեւ, թէ Ռու­սաս­տան հնա­րա­ւոր բո­լոր մի­ջոց­նե­րը ձեռք կ՚առ­նէ՝ որ­պէս­զի ա­մե­նա­մօտ ժա­մա­նա­կին հա­կա­մարտ կող­մե­րը բա­նակ­ցա­յին սե­ղա­նի շուրջ նստին։ Թեր­թը մէջ­բե­րած է նաեւ Լեռ­նա­յին Ղա­րա­բա­ղի Նա­խա­գահ Բա­կօ Սա­հա­կեա­նի բան­բե­րին խօս­քե­րը, ըստ ո­րոնց ա­ռանց Ար­ցա­խի մաս­նակ­ցու­թեան հնա­րա­ւոր չէ հաս­նիլ հար­ցի լիա­կա­տար կար­գա­ւոր­ման։

Տի­միթ­րի Մետ­վե­տե­ւի նա­խա­գա­հու­թեան շրջա­նին հա­սուն­ցած ու վեր­ջին պա­հուն ձա­խո­ղած Քա­զա­նի ճա­նա­պար­հա­յին քար­տէ­սը կը նա­խա­տե­սէր Լեռ­նա­յին Ղա­րա­բա­ղի յա­րա­կից տա­րածք­նե­րու յանձ­նու­մը Ատր­պէյ­ճա­նին։ Խօս­քը ամ­բող­ջու­թեամբ Ճեպ­րաի­լի, Զան­կե­լա­նի, Քու­պաթ­լուի եւ Քել­պե­ճէ­րի, ինչ­պէս նաեւ մա­սամբ՝ Ֆի­զու­լիի, Աղ­տա­մի եւ Լա­չի­նի շրջան­նե­րուն մա­սին է։ Ըստ այդ փաս­տա­թուղ­թին, Հա­յաս­տան եւ Լեռ­նա­յին Ղա­րա­բաղ պէտք է ի­րա­րու կա­պուէին Լա­չի­նի մի­ջանց­քին մի­ջո­ցաւ, իսկ Ար­ցա­խի կար­գա­վի­ճա­կը պի­տի ո­րո­շուէր քա­նի մը տա­րի վերջ կա­յա­նա­լիք հան­րա­քուէով մը, բայց նախ եւ ա­ռաջ բո­լոր փախս­տա­կան­նե­րը պէտք է վե­րա­դառ­նա­յին։ «Քո­մեր­սանտ»ը գրած է, որ Հա­յաս­տա­նի եւ Ատր­պէ­յա­նի նա­խա­գահ­նե­րը կար­գա­վի­ճա­կի հար­ցին հե­տե­ւան­քով չեն կրցած հաս­նիլ հա­մա­ձայ­նու­թեան։ Ե­րե­ւան քա­նի մը ան­գամ պաշ­տօ­նա­պէս յայ­տա­րա­րած է, որ պատ­րաստ էր ըն­դու­նիլ Քա­զա­նի փաս­տա­թուղ­թը ու վեր­ջին պա­հուն Ատր­պէյ­ճա­նի Նա­խա­գահ Իլ­համ Ա­լիե­ւը հրա­ժա­րած էր այդ փաս­տա­թուղ­թը ստո­րագ­րե­լէ։ Ե­րե­ւա­նի աղ­բիւր­նե­րը քա­նիցս ընդգ­ծած են նաեւ, որ Հա­յաս­տան եր­բեք չի հրա­ժա­րիր իր հիմ­նա­կան պա­հան­ջէն՝ Լեռ­նա­յին Ղա­րա­բա­ղի ան­կա­խու­թեան ճա­նա­չու­մէն։