ԲԱՆԱԿՑԻԼ՝ ԱՅՈ՛, ԲԱՅՑ ԻՆՉԻ՞ ՄԱՍԻՆ

1997 թուա­կա­նին կը կար­ծէի, որ Ատրպէյ­ճա­նի հետ հնա­րա­ւոր է խա­ղա­ղու­թեան հաս­նիլ՝ եր­կուս­տեք փոխ­զի­ջում­նե­րու մի­ջո­ցաւ։ Գու­ցէ այն ժա­մա­նակ սա իս­կա­պէս չէր բա­ցա­ռուեր։ Բայց այս տա­րի­նե­րու ըն­թաց­քին կար­ծիքս փո­խուած է՝ ո­րե­ւէ բա­նի շուրջ, յա­մե­նայն­դէպս՝ Ատր­պէյ­ճա­նի այս ղե­կա­վա­րու­թեան օ­րով հա­րե­ւան պե­տու­թեան հետ հնա­րա­ւոր չէ պայ­մա­նա­ւո­րուիլ։ Չեմ պատ­կե­րաց­ներ խա­ղա­ղու­թեան ո­րե­ւէ ծրա­գիր՝ ան­կախ այն բա­նէն, թէ այդ մէ­կը որ­քա­նով «հա­յան­պաստ» է կամ «պար­տուո­ղա­կան», զոր Ատր­պէյ­ճան պի­տի չխախ­տէ հա­մա­ձայ­նե­լէ հինգ վայր­կեան վերջ։ Կը կար­ծեմ՝ այդ­պէս կը մտա­ծէ Ար­ցա­խի բնա­կիչ­նե­րուն 100 տո­կո­սը եւ հա­յաս­տան­ցի­նե­րու, ե­րե­ւի, 97 տո­կո­սը։ Քսան տա­րի ա­ռաջ այդ յո­ռե­տես­նե­րուն տո­կո­սը ա­ւե­լի ցած էր Հա­յաս­տա­նի մէջ։

Ո­մանք կ՚ը­սեն, որ ընդ­հան­րա­պէս պէտք չէ բա­նակ­ցիլ ատր­պէյ­ճա­նա­կան կող­մին հետ։ Ես այդ կար­ծի­քին չեմ՝ բա­նակ­ցե­լու այ­լընտ­րան­քը տուեալ պա­րա­գա­յին լայ­նա­ծա­ւալ պա­տե­րազմ մըն է։ Բայց բա­նակ­ցիլ ին­չի՞ մա­սին։ Կը կար­ծեմ՝ միայն հրա­դա­դա­րի։ Երբ չկայ հրա­դա­դար, երբ գրե­թէ ա­մէն օր մար­դիկ կը զո­հուին, ինչ­պէ՞ս կա­րե­լի է բա­նա­վի­ճիլ հաշ­տու­թեան գոր­ծըն­թա­ցի այս կամ այն ա­ռա­ջար­կի կամ ճա­նա­պար­հա­յին քար­տէ­սի մա­սին։ Երբ Ատր­պէյ­ճա­նի ղե­կա­վար­նե­րը ա­մէն օր կ՚ը­սեն, որ կը պատ­րաս­տուին մեր եր­կի­րը ոչն­չաց­նել, երբ եր­կու հա­րե­ւան պե­տու­թիւն­նե­րու այ­սօ­րուան ռազ­մա­վա­րա­կան խնդի­րը Հա­յաս­տա­նը (նե­րա­ռեալ Ար­ցա­խը) վե­րաց­նելն է, ար­դեօք ե­րես­պաշ­տու­թիւն չե՞ն կար­գա­ւոր­ման ո­րե­ւէ փի­լի­սո­փա­յու­թեան մա­սին խօ­սակ­ցու­թիւն­նե­րը։ Ե­թէ նոյ­նիսկ ո­րե­ւէ «սկզբունք­ներ» ըն­դու­նուին, ա­պա ինչ­պէ՞ս ա­նոնք պի­տի ի­րա­կա­նա­ցուին։ Ատր­պէյ­ճա­նի մէջ կրնան բա­ցա­ռա­պէս բա­նի տեղ չդնել հա­սա­րա­կա­կան կար­ծի­քը, բայց Հա­յաս­տա­նի եւ Ար­ցա­խի մէջ սա հնա­րա­ւոր չէ։ Այն­պէս որ՝ ոչ մէկ «սկզբունք» այ­սօր կը գոր­ծէ։

Իսկ ա­մե­նա­կա­րե­ւո­րը այն է, որ բա­ցար­ձա­կա­պէս ա­նի­մաստ է ոե­ւէ մէ­կէն՝ Մինս­քեան խմբա­կի հա­մա­նա­խա­գահ­նե­րէն, ռու­սե­րէն, ա­մե­րի­կա­ցի­նե­րէն «ար­դա­րու­թիւն խնդրել»։ Բո­լոր ա­նոնք, ո­րոնք «կող­մե­րուն» կոչ կ՚ուղ­ղեն զուսպ ըլ­լալ, հրա­շա­լիօ­րէն գի­տեն, թէ ի­րա­կա­նու­թեան մէջ ո՛ր կող­մը ի­րա­վի­ճա­կը կը սրէ եւ ին­չո՛ւ։ Բայց քա­նի որ ա­նոնց խա­ղա­ղու­թիւ­նը բա­ցար­ձա­կա­պէս չի հե­տաքրք­րեր, ա­նոնք ի­րենց խա­ղե­րը կը խա­ղան՝ սահ­մա­նա­փա­կուե­լով զո­հե­րու ըն­տա­նիք­նե­րուն յղուած ձե­ւա­կան ցա­ւակ­ցու­թիւն­նե­րով։

Պէտք չէ ոչ միայն ոե­ւէ մէ­կէն «անվ­տան­գու­թիւն» ակն­կա­լել, այլ ոե­ւէ մէ­կը մե­ղադ­րել՝ մենք ալ ա­նոնց տե­ղը ըլ­լա­յինք, նոյ­նը կ՚ը­նէինք։ Պար­զա­պէս անհրա­ժեշտ է հա­շուի առ­նել, որ մենք կ՚ապ­րինք պա­տե­րազ­մի պայ­ման­նե­րու մէջ՝ սա ոչ լայ­նա­ծա­ւալ, բայց իս­կա­կան պա­տե­րազմ է։ Այդ պա­տե­րազ­մին մէջ ոչ ոք մե­զի փո­խա­րէն կը կռուի՝ ո՛չ «ռու­սը», ո՛չ Ա­րեւ­մուտ­քը մե­զ կը պաշտ­պա­նեն։

Բայց պա­տե­րազ­մա­կան վի­ճա­կը ա­մե­նե­ւին չեն դադ­րիր ա­զա­տու­թեան սահ­մա­նա­փա­կում­ներ՝ յա­նուն սու­տի «հա­մախմբ­ման»։ Ճիշդ հա­կա­ռա­կը՝ մեր քա­ղա­քա­ցի­նե­րու կամ­քի ո­րե­ւէ ա­նօ­րի­նա­կան սահ­մա­նա­փա­կում մե­զ ա­ւե­լի տկար կը դարձ­նէ։ Վե­րա­ձե­ւա­կեր­պե­լով մեծ բա­նաս­տեղ­ծի խօս­քե­րը՝ կա­րե­լի է ը­սել՝ մեր անվ­տան­գու­թիւ­նը մեր ա­զա­տու­թեան մէջ է։

ԱՐԱՄ ԱԲՐԱՀԱՄԵԱՆ

«Ա­ռա­ւօտ» օ­րա­թերթ 
Ե­րե­ւան, 19 Դեկ­տեմ­բեր 2015, Շա­բաթ 
Խմբագ­րա­կան